Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

Edukacja zawodowa ludzi bezdomnych

1

LESZEK MICHNO

1. Wstęp

Bezrobocie w Polsce w ciągu ostatniej dekady wzrosło do 18 proc. W większości
bezrobotnymi stały się osoby o niskich kwalifikacjach lub nieodpowiednich do nowej
rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Szybko zaczęła powiększać się tzw. grupa
długotrwale bezrobotnych (pozostających bez pracy co najmniej przez rok). Obecnie jest to
ponad połowa wszystkich bezrobotnych w Polsce.

Przy czym okazało się, że osoby długotrwale bezrobotne z czasem stają się nieprzydatne do
pracy. Większość z nich traci podstawowe nawyki związane z pracą: samodyscyplinę,
kreatywność, umiejętność podporządkowania się regułom działania w zespole, radzenia sobie
ze stresem. Traci także wiarę w swoje umiejętności i w siebie.

W dodatku osoby takie nabywają umiejętności umożliwiające im życie bez pracy (na koszt
społeczeństwa), stają się bardziej podatne na oddziaływanie patologii (alkoholizm,
narkomania). Przedłużający się okres pozostawania bez pracy sprzyja rozwojowi zjawiska
marginalizacji i wykluczenia społecznego.

W rezultacie osoby takie nie potrafią znaleźć sobie miejsca pracy, a często jak już je dostaną,
to nie potrafią go utrzymać. Pracodawcy także nie są zainteresowani pozyskiwaniem takich
pracowników.

Bezrobocie, chociaż bardzo wysokie, cały czas jest zjawiskiem nowym w naszym kraju. Gdy
się pojawiło nikt nie był odpowiednio przygotowany do zapanowania nad nim: ani
administracja publiczna, ani organizacje pozarządowe czy instytucje biznesowe.

Zabrakło przede wszystkim sprawdzonej metodologii pracy z osobami długotrwale
bezrobotnymi i wykluczonymi społecznie. Praktycznie cały czas się uczymy jak takie osoby
wprowadzać na regularny rynek pracy.

Poniższy materiał w założeniu ma być wkładem w ten proces uczenia. Został on
wypracowany przez członków Grupy Roboczej ds. Edukacji i Aktywizacji Zawodowej Osób
Bezdomnych działającej w ramach Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z
Bezdomności.

Przy opracowywaniu tego materiału opierano się m.in. na:

Metodologiach stosowanych w reintegracji społeczno-zawodowej osób wykluczonych
społecznie m.in. w Holandii, Anglii i Niemczech,

wiedzy i doświadczeniu członków Grupy Roboczej nabytego w pracy z osobami
bezdomnymi,

1

Raport napisany w ramach projektu „Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności…”

współfinansowanego ze środków Funduszu Inicjatyw Społecznych. Treść zwiera efekt pracy grupy eksperckiej
w temacie asystowania i monitorowania osoby bezdomnej. Skład grupy na końcu artykułu.

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

doświadczeniu i wiedzy Fundacji Pinel stosującej w Polsce metody pracy z osobami
bezrobotnymi wypracowane przez holenderska firme reintegracyjną Wesseling Groep.

Jest to podręcznik, a właściwie jego pierwsza wersja, gdyż zawarte w nim porady i sugestie
związane z wprowadzaniem na rynek osób bezdomnych, w najbliższych miesiącach zostaną
sprawdzone w praktyce. Zebrane w ten sposób dane zostaną użyte do zweryfikowania i
uzupełnienia treści podręcznika.

Naszym celem jest stworzenie podręcznika z minimalną ilością teorii (tylko koniecznej) i
maksymalną ilością praktycznych porad do zastosowania w codziennej pracy z osobami
bezdomnymi.

2. Podstawowe zasady systemu integracji społeczno-zawodowej
bezdomnych.

2.1. Indywidualne podejście

Nie ma jednej przyczyny stania się osobą wykluczona społecznie, bezdomną. Zazwyczaj jest
to zbiór bardzo różnorodnych przyczyn. Dlatego jedynym słusznym wyjściem wydaje się
indywidualne podejście do każdego z klientów – tworzenie dla nich indywidualnych
programów rozwoju, uwzględniających ich jednostkową sytuacje, możliwości, umiejętności i
potrzeby.

Indywidualne programy rozwoju muszą być zbudowane na podstawie danych pozyskanych w
większości bezpośrednio od samego klienta. Ważne jest, by dane te były jak najbardziej
prawdziwe, dlatego należy tak prowadzić wywiad z klientem, by był on gotów udzielać
informacji jak najbardziej szczerych i uczciwych.

Dlatego:

a) informacje należy pozyskiwać stopniowo, w trakcie kilku spotkań.

Jedno spotkanie daje niewielkie szanse na przełamanie barier komunikacyjnych, stworzenie
atmosfery obopólnego zaufania, na otwarcie się klienta, na poznanie sposobu komunikowania
się klienta.

Podczas drugiej/trzeciej rozmowy, z jednej strony prowadzący wywiad już lepiej zna klienta,
jego zachowania, sposób przekazywania/ukrywania informacji. Z drugiej strony sam klient
lepiej poznaje swojego rozmówce, przestaje on być dla niego anonimowym
pracownikiem/urzędnikiem/społecznikiem; jest gotów do głębszych i szczerszych wynurzeń.

b) najlepiej informacje pozyskiwać w miejscu, w którym klient czuje się bezpieczny.

Często klient, przychodzący na wywiad do biura, siadający przed biurkiem, za którym czeka
na niego prowadzający wywiad, przyjmuje sztuczną dla niego rolę społeczną, co powoduje,
ż

e duża część jego odpowiedzi jest niepełna lub nieprawdziwa.

Klient jest bardziej sobą i czuje się bezpieczniej w miejscu, które sam wybiera na
przeprowadzenie z nim wywiadu. Może to być jego miejsce zamieszkania, park, w którym
spaceruje, pub, w którym bywa, itd.

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

c) prowadzący wywiad posługuje się odpowiednimi formularzami ułatwiającymi mu
zebranie wszystkich danych. Formularze te w niektórych sytuacją mogą podobnie
oddziaływać na klienta jak nieodpowiednie miejsce spotkań.

Niekonieczne jest zadawanie pytań w kolejności ustalonej w formularzach. Nie zawsze
prowadzący wywiad musi mieć formularze przed sobą. Może ich nie mieć i wypełnić je
dopiero po przeprowadzonej rozmowie. Ważne jest prowadzenie w miarę swobodnej i
otwartej rozmowy z klientem.

2.2. Upodmiotowienie klienta

Istotnym elementem procesu aktywizacji zawodowej jest odpowiednie zmotywowanie klienta
do uczestniczenia w tym procesie. Konieczne jest przekonanie go, że zaplanowane działania
mają sens.

Jednym z najskuteczniejszych sposobów doprowadzenia do takiej sytuacji, jest włączenie
klienta w tworzenie jego własnego procesu reintegracji, przekonanie go, że jest jego autorem
takiego programu (upodmiotowienie klienta). Oznacza to, że autorem indywidualnego
programu rozwoju klienta, nie jest tylko osoba przeprowadzająca z nim wywiad, analizująca
sytuację klienta, prowadząca go, ale także sam klient.

Osoba opracowująca taki plan rozwoju powinna kolejne jego etapy konsultować z klientem,
uwzględniać jego sugestie, uwagi. Każdy dokument dotyczący klienta powinien zostać przez
niego pisemnie zaakceptowany.

Upodmiotowienie klienta w procesie przygotowywania programu reintegracji społecznej
umożliwia m.in.:

zaplanowanie działań bardziej dostosowanych do rzeczywistych możliwości i potrzeb
klienta,

aktywne włączenie klienta w proces reintegracji już na etapie analizy jego potrzeb,

skuteczniejszą realizację zaplanowanych działań (klient podchodzi do nich jak do
własnych, a nie cudzych pomysłów).

2.3. Nie tylko wiedza, ale także nawyki

Zazwyczaj w planie rozwoju klienta są uwzględnione także szkolenia i kursy mające:

wzmocnić jego wiarę w siebie, we własne siły i możliwości,

poprawić umiejętności klienta związane z poszukiwaniem pracy,

ponieść kwalifikacje zawodowe.

Wobec osób wykluczonych społecznie takie działania przeważnie okazują się
niewystarczające. Mimo ukończonych kursów i szkoleń nadal nie są w stanie znaleźć pracy,
albo jej utrzymać.

Okazuje się bowiem, że osobom nie pracującym zawodowo przez kilka lat, nie tylko brakuje
wiary we własne siły i kwalifikacji zawodowych, ale przede wszystkim nawyków związanych

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

z wykonywaniem pracy zawodowej (punktualności, odpowiedzialności za powierzone
zadania, odporności na stres, umiejętności wykonywania poleceń i kontaktowania się z
przełożonymi oraz innymi pracownikami, itd.).

Tych nawyków nie można nauczyć się podczas szkoleń i kursów. Można je nabyć tylko
podczas wykonywania pracy zawodowej.

Pracodawcy na regularny rynku nie są jednak zainteresowani takimi pracownikami.
Potrzebują osób, które w od razu przynoszą korzyści firmie. Dlatego, dla osób poddanych
procesowi reintegracji zawodowej, konieczne jest stworzenie warunków umożliwiających im
oprócz podniesienia i zmiany kwalifikacji zawodowych, nabycie odpowiednich nawyków
oczekiwanych na regularnym rynku pracy.

Konieczne jest im zapewnie miejsc pracy, jak najbardziej zbliżonych do warunków
wolnorynkowych, w środowisku gdzie będą mieli czas na nabycie odpowiednich nawyków i
umiejętności zawodowych.

2.4. Integracja poprzez dezintegrację

Doświadczenie pokazuje, że przeprowadzenie procesu reintegracji społeczno- zawodowej
osób wykluczonych społecznie utrzymujących kontakt ze środowiskiem osób wykluczonych
społecznie, jest bardzo trudne. Dotyczy to przede wszystkim bezdomnych zmuszonych do
powrotu na noc do placówek opiekującymi się bezdomnymi.

Zazwyczaj poziom motywacji do uczestniczenia w procesie reintegracji u takich osób jest
niewielki. Niewiele trzeba, aby je zniechęcić do takiej aktywności. Tymczasem beneficjenci
placówek dla bezdomnych skutecznie „zarażają” brakiem wiary w możliwość dokonania
jakiejkolwiek zamiany.

Dlatego w procesie reintegracji społeczno-zawodowej osób bezdomnych istotne jest
wykluczenie klienta ze środowiska osób wykluczonych społecznie. Oznacza to, że ważnym
elementem jest spowodowanie, by klient:

zamieszkał poza placówkami zajmującymi się bezdomnymi,

nauczył się żyć w nowym miejscu zamieszkania,

nauczył się korzystać zarówno z dóbr ekonomicznych, społecznych jak i kulturalnych
(robić zakupy, wychodzić do kina, spotykać się towarzysko z osobami
funkcjonującymi na rynku pracy).

3. Elementy procesu edukacji zawodowej - integracji społecznej i
zawodowej bezdomnych.

3.1. Ocena potencjału i potrzeb klienta

Jak już wcześniej zostało wspomniane opracować skuteczny planu reintegracji społeczno-
zawodowej osoby bezdomnej można tylko na podstawie dokładnej analizy sytuacji tej osoby,
przyczyn tej sytuacji, możliwości, potencjału i potrzeb klienta.

Dla procesu reintegracji użyteczne są informacje dotyczące:

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

a) obecnej sytuacji klienta

czy klient posiada rodzinę (partnera, rodziców, dzieci, rodzeństwo), jeżeli tak to czy i
jak utrzymuje z nią kontakt, jak często.

sytuacja zdrowotna klienta (fizyczna i psychiczna) – czy i na co jest chory, czy się
leczył lub leczy, czy przechodził lub przechodzi jakieś terapie itp.,

uzależnienia – jakie, w jakim stopniu, przechodzone i obecne terapie oraz konieczne
terapie z punktu wiedzenia klienta,

sytuacja materialna klienta – jakie ma dochody (źródła i wysokość), posiadane zasoby
materialne, zobowiązania finansowe (zadłużenia)

b) wykształcenia i sytuacji zawodowej klienta

edukacja - ukończone szkoły/uczelnie, ukończone kursy, szkolenia, rozpoczęte i
nieukończone szkoły, kursy,

przebieg kariery zawodowej - w jakich firmach klient pracował, jak długo, na jakich
stanowiskach, czym się zajmował.

posiadane umiejętności zawodowe (kwalifikacje),

posiadane przez klienta umiejętności życiowe użyteczne w pracy zawodowej.

c) czynników determinujących sytuacje klienta

historia bezdomności klienta, w tym dlaczego klient stał się osobą bezdomną według
samego siebie (czynniki osobiste i wewnętrzne),

bariery w integracji społeczno- zawodowej - przyczyny trudności wejścia/utrzymania
się na rynku pracy według klienta (w tym zarówno przyczyny osobiste jak i
zewnętrzne – ekonomiczne, społeczne, losowe),

własne wady i zalety jakie zdaniem klienta ułatwiają mu lub utrudniają
znalezienie/utrzymanie miejsca pracy.

d) oczekiwań klienta wobec najbliższej przyszłości

dlaczego klient uczestniczy w procesie reintegracji społeczno-zawodowej (czego
oczekuje)?

jakiego wsparcia swoim zdaniem, klient potrzebuje (szkolenia, miejsce pracy,
pożyczka, doradztwo eksperckie np. prawnicze)

jakie zmiany klient chciałby dokonać i jak?

jakiej pracy kiedykolwiek klient marzył?

e) oraz innych informacji użytecznych w procesie reintegracji

jakimi środkami transportu klient się porusza (własnym samochodem, transportem
publicznym itp.)

jakie wysokości dochodu oczekuje z pracy zawodowej,

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

w jakim stopniu jest gotowy do zmiany miejsca zamieszkania w związku z
możliwością podjęcia pracy zawodowej,

w sytuacji osób bezdomnych istotna tez jest informacja, czy klient ma podpisany
indywidualny program wychodzenia z bezdomności (z Ośrodkiem Pomocy
Społecznej).

Podstawowym źródłem powyższych informacji jest sam klient, udziela ich podczas
przeprowadzanych wywiadów. Część informacji można pozyskać także z innych źródeł
takich jak:

ośrodki pomocy społecznej (dotyczące historii bezdomności klienta, jego sytuacji
rodzinnej, sytuacji zdrowotnej, uzależnień, sytuacji materialnej)

poradnie, placówki dla bezdomnych (dotyczące sytuacji zdrowotnej, rodzinnej,
materialnej, uzależnień itp.)

organizacje pozarządowe zajmujące się osobami bezdomnymi,

urzędy miast (np. wydział lokalowy – posiadane zasoby materialne przez klienta)

sądy (informacje o alimentach),

zespół ds. orzekania niepełnosprawności.

Informacje pozyskane z tych źródeł (dokumentacja, rozmowy) wykorzystuje się podczas
przeprowadzania wywiadu z klientem oraz do weryfikacji pozyskanych od niego danych.

Informacje

Źródła informacji

Metody ich
pozyskiwania

I. Stan obecny klienta/klientki

1. Sytuacja rodzinna

2.Sytuacja zdrowotna

- klient,

- MOPS,

- organizacje
pozarządowe

- klient,

- Zespół ds. Orzekania

- rozmowa z klientem,

- opinia pracownika
Ośrodka Pomocy
Społecznej (OPS),

- opinia opiekuna z
placówki dla
bezdomnych.

- rozmowa z klientem,

- pozyskanie

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

3. Uzależnienia

4. Sytuacja materialna

Stopnia
Niepełnosprawności,

- lekarz,

- MOPS,

- placówki dla
bezdomnych

- klient,

- poradnie, placówki dla
bezdomnych,

- MOPS

- klient,

- placówki dla
bezdomnych,

- OPS,

- wydział lokalowy
Urzędu Miasta

- sąd (informacja o
alimentach)

dokumentacji:

* z MOPS (informacje o
zasiłkach na leki)

* od lekarza (karta
pacjenta)

- diagnoza z OPS,

- rozmowa z klientem,

- rozmowa z klientem,

- obserwacja własna

- pozyskanie
dokumentacji z sądu i
Urzędu Miasta

II. Wykształcenie i sytuacja
zawodowa

1. Edukacja

2. Przebieg kariery zawodowej

- klient

- klient

- rozmowa z klientem,

- dokumentacja
pozyskana od klienta (-
ś

wiadectwa, dyplomy,

certyfikaty),

- rozmowa z klientem,

- dokumentacja
pozyskana od klienta (-
ś

wiadectwa pracy),

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

3. Posiadane umiejętności zawodowe

4. Posiadane umiejętności życiowe

- klient

- klient

- rozmowa z klientem,

- rozmowa z klientem,

III. Czynniki determinujące sytuację
klienta/klientki

1. Bezdomność

2. Bariery w integracji społeczno-
zawodowej

- klient

- OPS

- klient

- rozmowa z klientem,

- rozmowa z
pracownikiem OPS,

- rozmowa z klientem

III. Oczekiwania i motywacje

1. Dlaczego klient uczestniczy w tym
projekcie (czego oczekuje)?

2. Jakiego wsparcia swoim zdaniem,
klient potrzebuje

3. Jakie klient zmiany chciałby
dokonać i jak?

4. O jakiej pracy kiedykolwiek klient
marzył?

- klient

- klient

- klient

- klient

- rozmowa z klientem,

- rozmowa z klientem,

- rozmowa z klientem,

- rozmowa z klientem,

IV. Inne ważne dane

1. Środki transportu klienta

2. Oczekiwany dochód z pracy
zawodowej

- klient

- klient

- rozmowa z klientem,

- rozmowa z klientem

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

3. Mobilność

- klient

- rozmowa z klientem

3.2. Indywidualny plan rozwoju klienta

Kolejnym etapem reintegracji społeczno-zawodowej jest opracowanie Indywidualnego
Programu Rozwoju Klienta.

Indywidualny Plan Rozwoju zawiera działania, które powinny być zrealizowane (m.in.
szkolenia, kursy, przekwalifikowanie, terapie, zatrudnienie), aby wprowadzić klienta i
utrwalić go na rynku pracy.

Indywidualny Plan Rozwoju składa się z:

a) części opisowej

dane klienta,

imię i nazwisko prowadzącego wywiad,

miejsce i czas prowadzenia wywiadu/wywiadów z klientem,

krótkiego opisu obecnej sytuacji społeczno-zawodowej, rodzinne i zdrowotnej klienta,

przyczyny problemów związanych z uzyskaniem zatrudnienia prze klienta według
klienta (zewnętrznych, osobistych),

informacji co klient chciałby zmienić, co osiągną,

jakiego rodzaju pomocy klient, według własnej opinii, potrzebuje?

b) zaleceń i propozycji działań

zaleceń ogólnych (opinia na temat możliwości zawodowych klienta),

zaleceń związanych z miejscem pracy (preferowany rodzaj pracy, miejsce pracy, czas
pracy, warunki pracy),

proponowanych działań (szkolenia: miękkie, zawodowe, komputerowe itd., dotacje
finansowe, kredyt, pośrednictwo pracy, staż / zatrudnienie socjalne, własna
działalność gospodarcza, inne),

Proponowane działania w IPR muszą mieć jasno określony cel.

Cel musi być:

- dostosowany do realnych możliwości klienta (trudno np. zrobić nauczyciela z 50 latka
mającego tylko wykształcenie zawodowe)

- realny do osiągnięcia na lokalnym rynku pracy (dobrze byłoby, aby poszukiwany przez
klienta rodzaj pracy, był dostępny na określonym dla niego rynku pracy)

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

- osiągalny w określonym czasie (wszystkie działania powinny zostać dokładnie zaplanowane
w czasie, czas realizacji IPR powinien być dokładnie określony)

- mierzalny (rezultaty działań już na etapie tworzenia IPR powinny być tak określone, by po
ich realizacji można było zmierzyć w jakim stopniu zostały osiągnięte)

harmonogramu działań.

c) części ewaluacyjnej

Czyli dokumentu, w którym podsumowujemy wszystkie podjęte działania i ich rezultaty.

Dokument ten powinien zawierać:

informacje o rodzaju otrzymanego wsparcia: zarówno poradnictwa indywidualnego
(jobcoacha, doradcy zawodowego, prawnika, psychologa), jak i grupowego (np.
warsztaty z aktywnego poszukiwania pracy),

dane o przebytych szkoleniach (miękkich, komputerowych, zawodowych, językowych
itd.), ich zakresie, ilości godzin.

jeżeli Indywidualny Program Rozwoju uwzględniał np. staż u pracodawcy czy
rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej to ewaluacja powinna zawierać także
informacje:

- w pierwszym wypadku: o pracodawcy, zakresie prac, czasie trwania stażu,

- w drugim: o uzyskanych dotacjach, formie i rodzaju rozpoczętej działalności.

informacje o uzyskanych przez klienta w czasie realizacji IPR certyfikatach,
dyplomach, świadectwach, kwalifikacjach.

o formach i rezultatach poszukiwania pracy – jak wyglądało poszukiwanie pracy
samodzielnie i jak przez pośrednika.

informacje o statusie na rynku pracy klienta w momencie zakończenia udziału w
projekcie.

jeżeli klient został zatrudniony to na jakich zasadach, jakim stanowisku.

Ważnym elementem tego dokumentu jest także dokonana przez klienta samoocena. Klient
ocenia czynniki ograniczające jego aktywność na rynku pracy. M.in. określa w jakim stopniu
jego sytuacja finansowa, motywacja do podjęcia pracy, umiejętność komunikowania się z
innymi, mobilność, niepełnosprawność fizyczna czy psychiczna, uzależnienia, itd.,
uniemożliwiają mu wejście na rynek pracy.

Ocenę tę klient dokonuję dwukrotnie – na początku i na końcu realizacji IPR.

Porównanie tych dwóch ocen pokazuje nam stopień osiągnięcia tzw. rezultatów miękkich,
czyli zmianę, jaka się dokonała w postrzeganiu przez klienta samego siebie i swojego
otoczenia i nastawieniu do swojej osoby i świata.

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

Tutaj także powinna być informacja o tym czy klient do końca uczestniczyć w projekcie. A
jeżeli nie to, z jakiego powodu. Czy uzyskał zatrudnienie, czy też z przyczyn zdrowotnych
itp.

4. Realizacja Indywidualnego Planu Rozwoju

4.1. Prowadzenie klienta

Z technicznego punktu widzenia klient może być prowadzony na kilka sposobów. Możemy
jednak określić dwa podstawowe:

część analityczną dokonują eksperci od oceny potrzeb, braków, możliwości
beneficjentów, a prowadzeniem klienta i kontrolowaniem realizacji IPR zajmują się
inne osoby.

cały proces prowadzenia klienta, od analizy, poprzez realizację IPR, do miejsca na
rynku pracy, prowadzi jedna osoba.

W pierwszym rozwiązaniu wychodzi się z założenia, że trudno jest znaleźć osobę, która
posiadałaby odpowiednią wiedzę i umiejętności, by móc wykonać te wszystkie czynności.

Można uznać, że to rozwiązanie daję większe szansę dokonania lepszej, bardziej dogłębnej
analizy potrzeb i możliwości klienta, niż to drugie. Ale w drugim przypadku prowadzący zna
klienta już od samego początku, co ułatwia mu pracę podczas realizacji IPR.

W czasie pracy z klientem do zadań osoby prowadzącej klienta należy
m.in.:

nadzorowanie działań klienta,

obserwacja jego oraz jego środowiska,

udzielanie koniecznych wskazówek,

wspierania przy poszukiwaniu pracy, tworzeniu listów intencyjnych, cv, przygotowaniu
do rozmowy z potencjalnym pracodawcą,

wspieranie w kontaktach z kolegami z pracy i kierownictwem,

prowadzenie rozmów podsumowujących.

4.2. Ścieżki rozwoju

Znając możliwości, potencjał, preferencje zawodowe klienta itd., można określić, w jakim
kierunku powinien się poruszać chcą dotrzeć na regularny rynek pracy. Teoretycznie może się
okazać, że klient:

ma odpowiedni potencjał i możliwości by już teraz trafić na rynek pracy.

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

ma predyspozycje do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej,

nie wie czy, co i jak chciałby robić.

Dla pierwszej i drugiej grupy wystarcza wsparcie szkoleniowo-doradcze lub wsparcie w
pośrednictwie i szukaniu pracy.

Dla pierwszej grupy często wystarcza samo pośrednictwo pracy. Czasami potrzebują
dodatkowego wsparcia przy tworzeniu CV i listów motywacyjnych, czy też docieraniu do
pracodawcy. Czasami trzeba osoby te bardziej zmotywować do działania.

Druga grupa potrzebuje wsparcia eksperckiego głównie przy tworzeniu biznes planów,
planów marketingowych oraz w pokonaniu początkowych barier administracyjnych przy
rejestracji firmy. Warto też zastanowić się, czy wsparcie to nie powinno trwać jeszcze przez
przynajmniej pierwsze 6 miesięcy działania firmy. Doświadczenia pokazują, że w tym czasie
większość początkujących przedsiębiorców popełnia podstawowe błędy związane z
rozliczaniem podatków, ubezpieczeń i innych płatności. Konsekwencje tych błędów
(zazwyczaj błędów łatwych do uniknięcia) zniechęcają klientów do kontynuowania rozwoju
firmy, albo wręcz uniemożliwiają im dalsze działanie „na własną rękę”.

Większość osób wykluczonych społecznie zazwyczaj trafia do tej trzeciej grupy. Zazwyczaj
charakteryzuje się ona tym, że większość osób ma bardzo niską motywację do pracy i niskie
kwalifikacje zawodowe. W dodatku osobom z tej grupy nie tylko brakuje wiedzy,
kwalifikacji, motywacji, ale także podstawowych nawyków koniecznych do funkcjonowania
na rynku pracy.

4.3. Szkolenia, kursy, dostarczanie nawyków związanych z pracą

Droga takiego klienta na rynek pracy jest długa i trudna.

Przeważnie musi on jednocześnie:

podnieść swoje kwalifikacje zawodowe (często wiążą się to z poznaniem podstaw
obsługi komputera i podstaw języka angielskiego),

wzmocnić swoją wiarę w siebie, w swoje możliwości

poprawić swój wizerunek i umiejętność autoprezentacji

zwiększyć odporności na stres,

poprawić umiejętności interaktywne,

ale także:

zmienić swoje nastawienie do pracy,

nauczyć się odpowiedzialności za zlecone zadania,

poprawić swoją odporność na stres, zwłaszcza ten związany z wykonywaniem pracy,

nabyć podstawowych nawyków związanych z wykonywaniem pracy (punktualność,
umiejętność wykonywania poleceń itp.)

Część z tym celów może osiągną poprzez uczestniczenie w różnego rodzajach kursów,
szkoleń i terapii.

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

Drugą część (nastawienie do pracy, punktualność, odporność na stres itp.) może praktycznie
nabyć tylko poprzez praktykę, czyli wykonywanie pracy. Jak już wcześniej zostało
wspomniane pracodawcy nie są zainteresowani pracownikami nie posiadającymi nawyków
związanych z wykonywaniem pracy.

Dlatego wskazane jest dla takich osób tworzenie „prospołecznych miejsc pracy”
umożliwiających im nabycie tych nawyków. „Prospołecznych”, gdyż celem tych miejsc pracy
nie jest tylko generowanie zysku, ale także przygotowanie klienta na samodzielnego
funkcjonowania na rynku pracy. Mogą to być różnego rodzaju warsztaty, firmy socjalne, staże
itp.

Ważne jest, aby miejsca te dawały rzeczywiście wymagane umiejętności i nawyki. Najłatwiej
można to uzyskać, jeżeli te miejsca pracy są w instytucji, która musi działać na rynku
komercyjnym, gdzie musi produkować towary i usługi odpowiedniej jakości, zdobywać rynki
zbytu, dbać o już posiadanych klientów itd. W takiej instytucji klient uczy się nawyków
oczekiwanym na regularnym rynku pracy.

Wskazane jest także, by klient, w tym okresie przejściowym z bezrobocia na rynek pracy,
mógł wykonywać różnorodne czynności, a nawet spróbować wykonywania różnych
zawodów. Przyspiesza to jego rozwój.

Kryteria prospołecznego miejsca pracy

1. Jasne reguły.

Podczas wprowadzania do pracy klient powinien otrzymać jasne, wyraźnie sformułowane
informacje dotyczące wszystkich aspektów swojej pracy. Kluczowymi słowami w tym opisie
są:

- zajmowane stanowisko,

- forma zatrudnienia (etat, umowa o dzieło, umowa zlecenie),

- zadania do wykonania (szczegółowy opis),

- odpowiedzialność (szczegółowy opis),

- relacje zawodowe (kto komu podlega, kto może zlecać zadania, kontrolować, oceniać),

- opis miejsca pracy (urządzeń i sprzętu do dyspozycji) ,

- godziny pracy (ile dziennie i na którą zmianę),

- zasady korzystania z dni wolnych i urlopów,

- wysokość wynagrodzenia i zasady wypłacania go,

- standardy pracy w danym miejscu.

2. Możliwość wyboru.

W fazie początkowej każdemu nowemu pracownikowi powinny być dane możliwości
przystosowania się do nowej sytuacji. Dobrze jest, kiedy może on w pewien sposób
decydować o wyborze stanowiska pracy.

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

3. Różnorodność doświadczeń zawodowych.

Wskazane jest by instytucja (firma) udostępniająca miejsce pracy klientowi, dysponowała
różnorodnymi miejscami pracy i dawała klientowi możliwość sprawdzenia się na większości
z nich. Łatwiej jest wtedy określić klientowi, jaka praca mu odpowiada i jaką chciałby
wykonywać w przyszłości.

4. Wsparcie

Zwłaszcza w fazie początkowej klient powinien otrzymać więcej pomocy ze strony całego
personelu (prezentacje, rady, wyjaśnianie funkcjonowania poszczególnych działów, pomoc
wszelkiego rodzaju).

5. Komercyjny charakter

Istotne jest by miejsce pracy klienta było elementem szeroko rozumianej gry rynkowej. Klient
powinien mieć miejsce pracy, które dostarcza produkty i usługi przeznaczone na sprzedaż na
wolnym rynku. W ten sposób jest on zmuszony wytwarzać produkty i usługi o jakości
umożliwiającej taką sprzedaż,. Dzięki temu nabiera on nawyków i umiejętności rzeczywiście
poszukiwanych na regularnym rynku pracy.

4.4. Formy prospołecznych miejsc pracy

Prospołeczne miejsca pracy można tworzyć m.in. jako specjalne warsztaty pracy, firmy
socjalne, czy też spółdzielnie socjalne. Mogą być tworzone w ramach realizacji staży w
firmach komercyjnych.

Zdecydowanymi zaletami dla klienta wszystkich tych form są:

możliwość wyjścia z placówki opiekuńczej,

zagospodarowanie czasu wolnego,

podjęcie jakiejkolwiek aktywność,

możliwość nabywania umiejętności zawodowych,

praca w zespole.

Każde z tych miejsc jednak w inny sposób może oddziaływać na klienta

a) warsztaty pracy

Warsztaty pracy zazwyczaj są tworzone z dotacji. Ich podstawowym celem jest stworzenie
miejsc pracy. Zazwyczaj umożliwiają klientom wykonywanie pracy i dają możliwość
wyuczenia się konkretnego zawodu. Ale bardzo rzadko produkty i usługi wytwarzane w tych
warsztatach są wprowadzane na rynek (są sprzedawane).

Oznacza to, że praca w takich warsztatach jest zazwyczaj pracą poza regularnym rynkiem
pracy. W rezultacie może nie dawać poszukiwanych na rynku pracy nawyków i umiejętności.

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

Zazwyczaj też warsztaty nie są dostosowane pod indywidualne potrzeby klientów (dają
ograniczony zakres rodzajów pracy). W efekcie dla części klientów mogą okazać się
nieużyteczne w ich procesie reintegracji zawodowej.

Poza tym często też klienci warsztatów są skazani do pracy w środowisku, w którym
przebywają na co dzień (bezdomnych z bezdomnymi, itd.).

b) staże w firmach komercyjnych

Mogą to być miejsca pracy zarówno u prywatnych pracodawców jak i w tzw.
przedsiębiorstwach budżetowych, których działalność jest finansowane ze środków
publicznych.

W jednym i w drugim wypadku klient pracuje w środowisku osób funkcjonujących na rynku
pracy, co ma zdecydowanie pozytywny wpływ na jego rozwój. Zarabia także pieniądze za
pracę dającą (pośredni lub bezpośredni) zysk firmie.

W instytucjach budżetowych istnieje możliwość lekceważenia sytuacji klienta i nie
przykładania się do jego reintegracji zawodowej. Nie ma to bowiem bezpośredniego
przełożenia na dochody innych osób zatrudnionych w tej instytucji.

W instytucji prywatnej za to może pojawić się zbyt duży nacisk na efektywność pracy klienta.
Z jednej strony daje mu to możliwość: nabycia nawyków poszukiwanych na rynku pracy,
wzmocnienia wiary w siebie i swoje umiejętność, wyuczenia się konkretnego zawodu. Ale
zbyt duży nacisk na efektywność klienta może wywołać w nim zbyt duży stres, ucieczkę
przed poczuciem odpowiedzialności, doprowadzić do konfliktów z innymi pracownikami i
pracodawcą.

W rezultacie złe prowadzenie klienta w czasie stażu może skończyć się zwiększeniem jego
dystansu do rynku pracy.

Zdecydowanym minusem staży jest także ich krótki czas trwania oraz mała szansa
kontynuowania podjętej w taki sposób pracy.

c) spółdzielnie socjalne

Do tej pory ustawa regulująca zasady tworzenia i prowadzenia takich spółdzielni nie została
uchwalona. W rezultacie osoby chcące powołać takie przedsięwzięcie gospodarcze opierają
się na przepisach dotyczących spółdzielni pracy.

Zgodnie z założeniami spółdzielnie socjalne mają dawać miejsca pracy osobom bezrobotnym,
zagrożonym wykluczeniem społecznym i niepełnosprawnym. Takie osoby mają otrzymać na
ten cel specjalna dotację oraz częściowe zwolnienie z płacenia ubezpieczeń społecznych w
pierwszym okresie prowadzenia spółdzielni.

Spółdzielnie takie są bardzo dobrym rozwiązaniem dla osób już w dużej mierze
zreintegrowanych zawodowo, osób chcących sobie samodzielnie stworzyć własne miejsca
pracy. Tylko takie osoby mają szanse zapewnienia trwałości rozwoju takiej firmy. Jest to
doskonałe miejsce na zaawansowaną reintegrację zawodową klientów.

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

Nie wydaje się jednak, by spółdzielnie socjalne mogły rozwiązać problemy osób dopiero
zaczynających swój proces reintegracji. Wszystko wskazuje na to, że spółdzielnia socjalna nie
jest wstanie dostarczyć odpowiedniego wsparcia osobom będącym na początku swojej drogi
w dochodzeniu na rynek pracy.

d) firmy socjalne

Jest to rozwiązanie jeszcze mało znane w Polsce, ale często wykorzystywane do reintegracji
zawodowej osób mających długi dystans do rynku pracy m.in. w Holandii, Irlandii czy też
Danii.

Są to firmy działające komercyjnie, ale realizujące także cel społeczny, jakim jest
wprowadzenie na regularny rynek pracy osób długotrwale bezrobotnych i zagrożonych
wykluczeniem społecznym.

Działając komercyjnie tworzą dla swoich klientów środowisko pracy porównywalne do
ś

rodowiska na regularnym rynku pracy, umożliwiając w ten sposób klientom pozyskanie

odpowiednich nawyków zawodowych.

Umożliwiają także realizowanie innych elementów procesu reintegracji społeczno-
zawodowych (terapii, szkoleń, kursów, doradztwa indywidualnego i zbiorowego).

W Polsce nie ma wyznaczonych środków finansowych mających na celu wspieranie takiej
formy aktywności na rynku pracy.

4.5. Uzależnienia

Jest to kolejny problem, z którym klient razem z prowadzącym muszą sobie poradzić. U osób
bezdomnych występuje zazwyczaj szereg różnych uzależnień. Oprócz takich jak alkoholizm,
narkomania, hazard, palenie papierosów, uzależnienie od internetu (pornografia) występuje
tez uzależnienie od bezdomności (utrata kontroli nad własnym życiem) i od pomocy
społecznej (podstawowego źródła zasobów materialnych).

Walka z tymi uzależnieniami jest dużym wyzwaniem dla prowadzącego. Często uwolnienie
klienta z konkretnego uzależnienia daje jakąkolwiek szanse na jego reintegracje. Istotne jest,
by klient sam decydował się na odpowiednią terapie, czy też wsparcie ekspercie.

W tym wypadku rolą prowadzącego jest:

takie stymulowanie klienta, by on właśnie taką decyzję podjął,

ułatwienie mu pierwszego kontaktu z odpowiednim ekspertem,

współpraca z tym ekspertem w dalszym prowadzeniu klienta.

Bezdomni często nie potrafią czerpać korzyści ogólnodostępnych dóbr ekonomicznych,
kulturalno-społecznych, politycznych. Chcą ich zreintegrować zawodowo, trzeba też
zreintegrować ich społecznie. Dlatego do roli prowadzącego należy także zachęcania takich
osób:

do korzystania np. z kina,

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

spotykania się z osobami spoza środowiska wykluczonych społecznie,

interesowania się sytuacją w miejscu zamieszkania, w kraju, na świecie,

oraz do korzystania z wszystkich innych dóbr dostępnych wszystkim obywatelom.

4. 6. Motywowanie klienta

W Polsce nie dysponujemy systemowymi rozwiązaniami zachęcającymi osoby bezdomne do
zmiany swojej sytuacji. A bez aktywnego uczestnictwa klienta w procesie reintegracji,
niemożliwe jest osiągnięcie pozytywnych rezultatów.

Osoby bezdomne zazwyczaj stają się klientami programów reintegracyjnych, gdyż dają im
one:

możliwość zabicia wolnego czasu,

możliwość przebywania w innym środowisku,

możliwość przypomnienia sobie, jak to się kiedyś żyło,

a czasami możliwość zarobienia pieniędzy (jeżeli taka forma wsparcia jest
przewidziana).

Tymczasem ważne jest przekonanie klienta, że programy takie dają im szanse podniesienia
kwalifikacji zawodowych, znalezienia pracy, a w rezultacie dają im możliwość wyjścia z
bezdomności.

Dlatego jest ważne by klient od samego początku miał poczucie, że podejmowane działania
są sensowne, a wyznaczony cel jest realny i osiągalny.
Istotne jest włączanie klienta już na etapie tworzenia dla niego indywidualnego planu
rozwoju, a następnie umożliwianie mu wpływanie na proces realizacji tego planu.
Motywacja do dziania klienta zdecydowanie wzrasta, gdy jest on przekonany, że cele, do
których zmierza, oraz metody ich osiągania, są jego autorstwa.

5. Lista załączników

1) Formularz rejestracyjny,

2) Preferencje związane z miejscem pracy,

3) Słabe i mocne strony klienta, możliwości i zagrożenia,

4) Wzór raportu,

5) IPR podsumowanie.

Leszek Michno

Fundacja Pinel Polska

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

Osoby uczestniczące w pracach grupy ds. edukacji i aktywizacji zawodowej osób Bezdomnych.

1. Leszek Michno

Fundacja Pinel Polska – Kraków

2. Anna Kszyształowska

MOPS – Sopot

3. Ewelina Łapińska

MOPS – Sopot

4. Maria Latańska

MOPS – Gdynia

5. Bożena Dołkowska

MOPS – Gdańsk

6. Maria Katarzyna Wróblewska

MOPS – Gdańsk

7. Iwona Niedzielska

TPBA – Gdańsk

8. Paweł Jaskulski

TPBA – Gdańsk

9. Agnieszka Meller

TPBA – Gdańsk

10. Aleksandra Dębska

TPBA – Gdańsk

11. Piotr Czapnik

TPBA – Gdańsk

12. Agnieszka Siebert

TPBA – Gdańsk

Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomno

ś

ci

Ul. Przytockiego 4; 80-245 Gda

ń

sk

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]; www.pfwb.org.pl

13. Katarzyna Mich

PIR MSP Gdańsk

14. Barbara Oleksiak

PIR MSP Gdańsk

15. Sylwia Żuchowska

PIR MSP Gdańsk

16. Katarzyna Stec

FES Gdańsk

17. Monika Plona

RCIiWOP

18. Ewa Wilkowska

„Prometeusz”

19. Piotr Olech

PFWB

20. Krzysztof Ługowski

PFWB