Babka lancetowata (Plantago lanceolaota L.)

Systematyka: rodzina babkowatych Plantaginaceae
Opis i występowanie: Występuje prawie w całej Europie oraz północ-
nej i środkowej Azji. Przez człowieka rozpowszechniona niemal na
całej kuli ziemskiej. W Polsce bardzo pospolita na łąkach i pastwi-
skach, przydrożach, trawnikach oraz polach jako chwast roślin upraw-
nych, szczególnie koniczyny i lucerny. Babka lancetowata wytwarza
krótkie kłącze i liczne korzenie wiązkowe. Liście wydłużone, lance-
towate lub równowąskolancetowate, o równoległym unerwieniu, ze-
brane w przyziemną rozetę. Kwiaty niepozorne, drobne zebrane w
kłoski. Kwitnie od maja do września, Owocem jest jajowata torebka
zawierająca 1-2 nasiona, ale w okresie wegetacji roślina tworzy do
1000 nasion.

Surowiec: liść (folium plantaginis lanceoatae). Zbiera się je w okresie
kwitnienia, najlepiej bez ogonka, który trudno wysycha. Suszy się w
suszarni ogrzewanej w temperaturze do 40

0

C, ponieważ w suszarni

naturalnej często ciemnieją i tracą wartość.

Skład chemiczny: zawiera glikozydy irydoidowe zwłaszcza aukubinę
do 1,69% (o działaniu bakteriostatychnym i ochraniającym miąsz wą-
troby) oraz kaptol, nieco garbników, liczne fenolokwasy (jak kwas
cholagrenowy, neocholagrenowy, kawowy i p-kumarowy), glikozyd
werbaskozyd (ok. 2%), flawonoidy (np. 7-glkozyd apigeniny0, sterole,
związki śluzowe, pektyny, kwasy organiczne (np. askorbinowy) i sole
mineralne, a w nich rozpuszczalną krzemionkę i związki cynku.

Działanie: wykrztuśne, rozluźniające skupienia zgęstniałego śluzu
oskrzelowego oraz działanie przeciwzapalne i łagodzące podrażnienia
górnych dróg oddechowych. Ponadto zmniejszają przekrwienie błon
śluzowych oraz nadmierną przepuszczalność włosowatych naczyń
krwionośnych jamy ustnej, gardła oraz przewodu pokarmowego. Poza
tym odwary z liści działają nieco ściągająco, a także łagodnie moczo-
pędnie. Sok ze świeżych liści babki lub odwar z liści wysuszonych
przyspieszają gojenie się ran i regenerację naskórka. Istnieje przy-
puszczenie, że doustnie podawane wysiągi wodne z liści babki lance-
towatej pobudzają wydzielanie interferonu oraz antygenów wiruso-
wych, chroniących organizm przed inwazją wirusów. Związkami

czynnymi są m.in. specyficzne wielocukry roślinne – glukany lub
aminoglukany o masie cząsteczkowej od 10 do 10 tysięcy.

Działania niepożądane: W dawkach leczniczych nie zaobserwowano
działań ubocznych.

Zastosowanie Liść babki jest stosowane głównie do mieszanek zioło-
wych. Jako lek samoistny jest stosowany bardzo rzadko w schorze-
niach przewodu pokarmowego. Odwar podaje się w bezkwaśności,
nieżytach żołądka i jelit, uszkodzeniach ich błony śluzowej przez tok-
syny bakteryjne oraz biegunce. Można stosować wspomagająco we
wrzodach żołądka i dwunastnicy. Sporadycznie w nieżytach górnych
dróg oddechowych. Dużo większe znaczenie ma ten surowiec przy
stosowaniu zewnętrznym jak okłady na wrzody i uszkodzenia skóry,
szczególnie z jednoczesnym zakażeniem bakteryjnym, zapaleniach i
świądzie sromu. Używa się go także do przemywania oczu przy sta-
nach zapalnych spojówek i powiek. Wchodzi w skład mieszanek słu-
żących do płukania jamy ustnej. Poprzęcki poleca babkę w astmie i
kokluszu. W przypadku stosowania zewnętrznego dużo skuteczniejszy
jest surowiec świeży, czy to pod postacią soku, czy roztartych liści. W
lecznictwie ludowym, poleca to także część zielarzy, podaje się prepa-
raty z korzenia. Gotowany, czy żuty usuwa ból zębów. Napar poleca
się zaś przy biegunkach, osłabieniu pęcherza, krwawieniu z płuc,
kaszlu, niedomodze wątroby, żółtaczce i zgadze.

Preparaty : napar z liści babki: zalać łyżkę liści babki 1szklanką
wrzątku i naparzać 15 minut, po czym przecedzić. Pić po szklance
ciepłego naparu kilkakrotnie w ciągu dnia w stanach zapalnych jamy
ustnej i gardła oraz w kaszlu i chrypce. W obu ostatnich przypadkach
dobrze jest dodać łyżkę miodu i przyjmować po łyżce stołowej, co
godzinę. Można liść babki łączyć z liściem podbiału co poprawia sku-
teczność terapii. W przypadku połączenia z rumiankiem napar stoso-
wać do okładów na podrażnienia i przy zaczerwienieniu oczu.

Mieszanki

W.Poprzęcki
Zgaga, niestrawność: liść babki lancetowatej, liść bobrka, korzeń
goryczki, skórkę pomarańczową miesza się w równych ilościach, ze-

mleć i stosować nieco mniej niż pół łyżeczki przed jedzeniem. Stoso-
wać także przy odbijaniu się i nieprzyjemnym zapachu z ust.
Wrzód żołądka: liść babki, liść pokrzywy, siemię lniane zmieszać.
Korzenia arcydzięgla 1 łyżeczkę zalać 4 szklankami wody i zagoto-
wać. Po chwili wsypać 1 łyżeczkę mieszanki i odstawić do naciągnię-
cia. Pić małymi porcjami w trakcie dnia.

A. Ożarowski- W. Jaroniewski
Zioła przeciwbiegunkowe: zmieszać 15g liści babki, kwiatów rumian-
ku, kory dębowej, owoców borówki czarnej, ziela rdestu ptasiego oraz
10 g kłącza pięciornika i porostu islandzkiego. Zalać 1 łyżkę ziół 1
szklanką ciepłej wody i ogrzewać do wrzenia, po czym łagodnie go-
tować pod przykryciem przez 3-5 min. Odstawić na 15 min i przece-
dzić. Pić 2-3 razy dziennie przed jedzeniem 1 szklankę jako środek
przeciwzapalny, przeciwbólowy, osłaniający i przeciwbiegunkowy.
Okłady na oczy: zmieszać po 20 g babki lancetowatej (lub zwyczaj-
nej), kwiatów malwy czarnej oraz 10 g kwiatów jasnoty białej i kwia-
tów rumianku. Zalać ½ łyżeczki mieszanki 2/3 szklanki wrzącej wody
i naparzać 15-20 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Stosować do
okładów jako środek przeciwzapalny, osłaniający i bakteriobójczy.

Syrop wykrztuśny: 100 g świeżych liści babki lancetowatej pociąć na
małe kawałki, dodać 100 ml przegotowanej o studzonej wody i zmik-
sować. Wycisnąć i dodać 100 g cukru, po czym ogrzewać do wrzenia.
Rozlać do małych butelek i przechowywać w lodówce. Stosować ½
do 1 łyżeczki kilka razy dziennie.

Żylaki odbytu: zmieszać po 25 g liści babki lancetowatej i liści maliny
oraz 100 g mieszanki ziołowej Vagosan. Do 2 l wody dodać 5-6 łyżek
mieszanki, ogrzewać powoli do wrzenia, odstawić na 10 min, przece-
dzić do miski i użyć do nasiadówki przez 10-15 min w temp 37-38
0C. Następnie odbyt osuszyć i posmarować maścią Tormentiol lub
Dermosan ewentualnie maścią nagietkową. Częstość stosowania zale-
ży od zaawansowania choroby.

Bylica piołun (Atemisia absinthum)

Systematyka: rodzina Żłożonych (Compositae)

Opis i występowanie: jest typową rośliną ruderalną, rosnącą na gle-
bach bogatych w azot. Spotkać go można przy drogach jak i na sło-
necznych pagórkach. Jego ojczyzną jest Eurazja i tu występuje dość

pospolicie. Zazwyczaj rośnie w jasnoszarych darniowatych kępach
wyrastających do 80 cm. Pierzastosieczne liście i łodygi rośliny po-
krywa kutnerowate owłosienie. Ziele rośliny ma charakterystyczny
korzenny zapach i gorzki smak. Kwitnie od lipca do sierpnia

Surowiec:

Skład chemiczny:

Działanie:

Działania niepożądane:

Zastosowanie:

Preparaty:

Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L).

Systematyka: rodzina konopiowatych (Cannabaceae), są źródła zali-
czające go do rodziny morwowatych (Moraceae Link.)

Opis i występowanie: jest byliną dwupienną rosnącą dziko w strefie
umiarkowanej w wilgotnych lasach i nad brzegami rzek. Jest uprawia-
ny w prawie wszystkich krajach strefy umiarkowanej. Korzeń palowy
z długimi poziomymi pędami podziemnymi. Łodyga roczna, wijąca
się czterokanciasta, z krótkimi wstecz hakowato zgiętymi włoskami.
Liście ogonkowe, pozornie naprzeciwległe, dłoniasto klapowate o 3-5
klapach, przeważnie zaostrzonych.. Z wierzchu nagie, pod spodem
owłosione. Roślina wiatropylna, kwiaty męskie drobne o 5-
działkowym okwiecie i 5 pręcikach, zebrane w luźne wierzchotki.
Kwiaty żeńskie, ciasno osadzone na kolankowatej osi, po 4 na każdym
kolanku, tworzą szyszkopodobny kwiatostan. W kącie każdej podsad-
ki znajdują się 2 kwiaty żeńskie bez okwiatuz z 1 słupkiem o dwóch
znamionach. Owocem jest orzeszek. Znaczenie praktyczne mają jedy-
nie egzemplarze żeńskie, wytwarzające podobne do szyszek owoco-
stany.

Surowiec: owocostany chmielu zbiera się w dni pogodne w sierpniu i
na początku dojrzewania, kiedy nabierają zielonożółtego odcienia. Su-
szy je się je cienkimi warstwami w cieniu i przewiewie. Otrzymuje się
owocostany zwane szyszkami chmielu – Strobili Lupuli. Na po-
wierzchni szyszek występują włoski gruczołowe, wypełnione żółtą

substancją, które po wysuszeniu owocostanów okruszają się częścio-
wo. Stanowią one osobny surowiec leczniczy, mający postać zielon-
kawożółtego, a potem pomarańczowego proszku zwanego lupuliną –
Lupulinum lub gruczołami chmielowymi – Glandulae Lupuli.

Skład chemiczny: szyszki chmielowe zawierają do 1,6% olejku ete-
rycznego, w którym odkryto co najmniej 26 składników m.in. humu-
len, mircen, farnezen, β-kariofilen. Ponadto zawierają około 10%
związków żywicowych – goryczy o charakterze fenoloketonów, jak
humulon, lupulon oraz 0,1%2-metylo-3-butenonu jako głównego
składnika uspokajającego. Zawiera również flawonoidy (m.in. po-
chodne kemferolu, kwerecetyny, i apigeniny), związki purynowe (np.
adenina), trójterpeny (np. hydroksyhopanon), do 5% garbników, cho-
lina, trójmetyloamina i woski. Lupulina, gruczoły wydzielnicze
chmielu, zawiera do 35% olejku eterycznego o zmiennym składzie za-
leżnym od surowca. W olejku są m.in. mircen, farnezen, humulen, β-
kariofilen, izomaślan 2-metylobutylu i 2-propylobutylu, metylonony-
loketon, 2-tridekanon, estry metylowe kwasu decenowego i dekadie-
nowego oraz inne terpeny z grupami tlenowymi, a także związki siar-
kowe. Obok olejku występują żywice (do 30%), stanowiące główne
związki czynne lupuliny, wśród nich humulon i lupulon oraz 2-
metylo-3-butenol, a także flawonoidy ksantohopanon, hopanon, sub-
stancje woskowe i inne.

Działanie: Szyszki chmielowe i lupulina utrudniają przenoszenie
bodźców do ośrodkowego układu nerwowego, hamują nieco czynność
kory mózgowej i wywierają działanie uspokajające, zwłaszcza na sfe-
rę płciową. Działają rozkurczowo i zmniejszają napięcie mięśni gład-
kich naczyń krwionośnych, jelit i dróg moczowych. Obniżają nie-
znacznie ciśnienie krwi i zwiększają nieco wydalanie moczu. Gorycze
pobudzają wydzielanie śliny i soku trawiennego oraz śluzu bogatego
w mukopolisacharydy czym ułatwiają trawienie i przyswajanie po-
karmów i zwiększają apetyt. Działają też przeciwbakterynie na drob-
noustroje jelitowe, także te odporne na działanie antybiotyków. Wy-
kazując przy tym pewne działanie przeciwnowotworowe. Lupulina
powoduje bardziej obwite miesiączki, niejednokrotnie przyspiesza
menstruację;

Działania niepożądane: zaobserwowano reakcje alergiczne w odnie-
sieniu do wymienionych surowców .

Zastosowanie: Wyciągi z chmielu i lupulinę stosuje się jako środek
uspokajający w stanach zmęczenia i wyczerpania nerwowego, nad-
miernej pobudliwości także seksualnej, trudnościach w zasypianiu i
zaburzeniach związanych z przekwitaniem. Stosuje się je w zaburze-
niach trawiennych zwłaszcza niedokwaśności, wzdęciach, odbija-
niach, nadmiernej fermentacji jelitowej. Wskazane jest stosowanie
preparatów chmielu, pomocniczo w terapii przeciwnowotworowej
oraz po usunięciu operacyjnym tkanki rakowej. Zewnętrznie wyciągi
z surowców stosuje się przy wypadaniu włosów i w postaci okładów
w zapaleniu korzonków nerwowych, bólach reumatycznych, stanach
zapalnych skórych, czyrakach i wrzodach, a także trudno gojących się
ranach.

Preparaty: napar chmielowy: 1 łyżkę zalać 1 szklanką wrzącej wody i
pozostawić pod przykryciem na parze na15min. Odstawić na 15 min i
przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ¼ - 1/3 szklanki na 30-60 min
przed jedzeniem jako środek poprawiający trawienie, rozkurczowy,
wzmacniający oraz łagodnie uspakajający.

1,2,3

Napój w nadpobudliwości seksualnej: do butelki piwa jasnego wsypać
po 1 łyżeczce szyszek chmielowych, liści melisy i liści mięty, pozo-
stawić na 12 godzin i przecedzić.

Zioła w bezsenności: zmieszać po 30 g szyszek chmielowych, ziela
dziurawca i korzeni kozłka oraz po 20 g liści mięty pieprzowej i ziela
serdecznika lub liści melisy. Zalać 2 łyżki ziół 2 ½ szklanki wrzącej
wody i pozostawić na parze 30 min pod przykryciem. Odstawić na 10
min i przecedzić do termosu. Pić po 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie po
jedzeniu przy bezsenności wywołanej przez nerwice narządowe oraz
w ogólnym uczuciu niepokoju i pobudzenia nerwowego.

Zioła do obmywania głowy: zmieszać po 30 g szyszek chmielu, roz-
drobnionych korzeni łopianu i ziela skrzypu po 80 g rozdrobnionych
korzeni mydlnicy i 20 g kwiatów rumianku. Wsypać 1-2 łyżki stoło-
we mieszanki do 2 szklanek zimnej wody i gotować powoli pod przy-
kryciem 15-30 min. Odstawić na 15 mini przecedzić. Pozostałe po
przecedzeniu zioła zalać ponownie 2 szklankami wody i zagotować, a
po lekkim przestudzeniu przecedzić o dodać 2 szklanki ciepłej wody.

1

A.Ożarowski, W.Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s. 128

2

P.Czikow, J.Łaptiew Rośliny lecznicze i bogate w witaminy PWRL W-wa s. 94

3

W.Poprzęcki Ziołolecznictwo s. 98

Pierwszym płynem zmoczyć włosy i palcami wmasować w skórę
głowy, poczekać 5 min i umyć wodą otrzymaną z powtórnego odwa-
ru. Jest to zabieg wzmacniający przy wypadaniu włosów, łojotoku, łu-
pież, a nawet grzybicy. Korzystne jest dla tej kuracji aby nie osuszać
włosów lecz wilgotne okręcić na 30 min w ręcznik.

Jemioła pospolita (Viscum album L.)
Systematyka: rodzina gązewnikowatych (Loranthaceae)
Opis i występowanie: jest to półpasożytnicza roślina rosnąca na róż-
nych drzewach na terenie całej Europy i Azji w strefie klimatu umiar-
kowanego. W naszym kraju najczęściej spotyka się ją na topolach, li-
pach, brzozach i sosnach. Zbudowana jest ona z widlasto rozgałęzio-
nych łodyg o barwie zielonej lub oliwkowzielonej na których znajdu-
ją się ułożone naprzemianlegle grube, skórzaste, bezogonkowe liście o
całych brzegach i kształcie lancetowatym lub eliptycznym. Niepozor-
ne rozdzielnopłciowe kwiaty pojawiają się w lutym lub marcu. Owo-
cem jest niewielka, podobna do jagody (wielkości grochu) biała lepka
kulka zawierająca 1-3 nasion.

Surowiec: są nim szczyty pędów zbierane od grudnia od marca o nie
zdrewniałych łodygach. Suszy się je w suszarniach w temp ok. 25 0C.
Otrzymujemy w ten sposób ziele jemioły Herba Visci.

Skład chemiczny: skład ilościowy surowca jest bardzo zmienny. Za-
wiera on flawonoidy(pochodne kwercetyny), aminy (cholina, acetylo-
cholina, histamina), fenolokwasy (m.in. kawowy), trójterpeny (β-
amaryna), kwas oleanolowy, glikoproteidy typu lektyny, alkohole cu-
krowe (inozyt), wiskotoksynę, kwas γ-aminomasłowy.

Działanie: przede wszystkim surowiec hamuje czynność serca i
zmniejsza napięcie naczyń krwionośnych co skutkuje obniżeniem ci-
śnienia tętniczego krwi. Część substancji czynnych gikoproteidy i wi-
skotoksyna nie rozpuszcza się w wodzie i nie ulega wchłanianiu w
przewodzie pokarmowym. Mają one silne działanie cytotoksyczne,
które wyzyskuje się wstrzykując je bezpośrednio do guza nowotwo-
rowego. Jemioła ma słabe działanie moczopędne i przeciwartretyczne
(obniża poziom kwasu moczowego). Surowiec działa synergicznie z
preparatami głogu i konwalii. Poprzęcki przypisuje jej ponadto dzia-
łanie przeciwkrwawnicowe, przeciwpadaczkowe, wzmagające działa-

nie gruczołów wydzielania wewnętrznego i poprawiające przemianę
materii

Działania niepożądane: przedawkowania może spowodować wymio-
ty, kolki, często majaczenia i drgawki. Jej preparaty należy stosować
po konsultacji z lekarzem.

Zastosowanie: Wyciągi z ziela od dawna zaleca się jako lek pomocni-
czy przy leczeniu nadciśnienia lub wahań ciśnienia na tle emocjonal-
nym i w okresie przekwitania. Czasami stosuje się je przy niewielkich
krwawieniach płucnych i powtarzających się krwawieniach z nosa
oraz nadmiernych krwawieniach miesiączkowych. Poprzęcki ponadto
poleca macerat jako lek rozkurczowy, przeciwpadaczkowy, normali-
zujący przemianę materii i odwapniający.

4,5

Preparaty: wchodzi w skład mieszanki przeciwmiażdżycowej Sklero-
san, nasercowej Cardiosan, kropli nasercowych Neocardina oraz mie-
szanek ziołowych.

Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum L)

Systematyka: rodzina motylkowatych (Papilionaceae)

Opis i występowanie:jest to roślina pochodząca z Azji Mniejszej i re-
jonu Morza Śródziemnego. W Polsce uprawiana na niewielką skalę.
Kozieradka ma łodygę o wysokości 20-60 cm, w górnej części owło-
sioną. Liście trójlistkowe z przylistkami. Żółtawe kwiaty wyrastają
pojedynczo, a niekiedy parami z kątów liści, są grzbieciste, motylko-
wate, krótkoogonkowe. Owocem jest długi strąk zwierający cztero-
ścienne, pryzmatyczne lub romboidalne, matowe i długie na 5 mm,
nasiona. Mają one kolor szarożółty do brunatnego z wyraźną ukośną
bruzdą boczną.

Surowiec: nasienie Semen Foenugraeci (Semen Trigonelae)

Skład chemiczny: głównym składnikiem nasienia kozieradki są sub-
stancje śluzowe stanowiące 20-30% masy. Są nimi głównie galakto-
manny. Ponadto występują w nim sterolowe saponinny (do 0,3%) jak
pochodne diosgeniny, jamogeniny, tigogeniny i gitogeniny, flawono-
idy jak: witeksyna, izowiteksyna, wicenina i in. Ponadto zawierają one

4

A.Ożarowski, W.Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s. 183

5

W.Poprzęcki Ziołolecznictwo s. 119

witaminy (witamina PP-amid kwasu izonikotynowego), tłuszcze (do
10%), białka (do 30%), cholina, lecytyna, alkaloid trygonelina, gory-
cze, ślady olejku eterycznego i sole mineralne.

Działanie: odwar z nasion kozieradki znany był starożytnym Rzymia-
nom, którzy stosowali go jako lek przeciw gruźlicy. Jest on jak w sam
raz niezbyt skutecznym w tym schorzeniu, lecz może być stosowany
jako środek pomocniczy czy wspomagający leczenie. Głównie kozie-
radka stosowana jest jako lek wzmacniający i jest to spowodowane jej
pobudzającym wpływem na czynności wydzielnicze żołądka i trzust-
ki. Surowiec ten powoduje także zwiększenia wydzielania śliny, co
łącznie skutkuje usprawnieniem procesów trawienia i przyswajania
pokarmów i w konsekwencji daje uchwytne zwiększenia się masy
ciała. Ponadto surowiec pobudza szpik kostny do wytwarzania czer-
wonych ciałek krwi i przy tym powoduje podniesienie ilości białych
ciałek krwi. Zwiększa tym samym odporność organizmu. Ważną jego
cechą, jest także działanie przeciwzapalne i powlekające oraz słabe
działanie przeciwcukrzycowe. Wszystko to powoduje, iż jest to bar-
dzo cenny środek leczniczy i wspomagający. Na przeszkodzie jego
większego stosowaniu stoi nieprzyjemny kozi zapach i fakt iż zapach
ten częstokroć ma także pot pacjenta.

Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie powoduje nieko-
rzystnych objawów .

Zastosowanie: nasiona kozieradki wchodzą w skład granulatu zioło-
wego Gastrogran, mieszanek ziołowej Rektosan i preparatu Fitolizy-
na. Nasiona kozieradki bardzo rzadko stosowane są samodzielnie,
przeważnie wchodzą w skład mieszanek ziołowych.

Preparaty: Odwar z kozieradki: 1 łyżkę sproszkowanych nasion ko-
zieradki zmieszać z 1szklanką letniej wody i dokładnie wymieszać.
Łagodnie ogrzewać do wrzenia pod przykryciem 3 min. Odstawić na
kilka minut i stosować ciepłe okłady na czyraki, wrzody i stany zapal-
ne skóry.

Mieszanki

W.Poprzęcki
Niestrawność nerwowa: Zmieszać w równych ilościach nasienie
kozieradki, korę dębowa, kłącze pięciornika, ziele tymianku i sprosz-
kować. Zażywać 2-3 razy dziennie po pół łyżeczki popijając obficie.

Niedokrwistość: zmieszać w równych ilościach siemie lniane, ko-
rzeń żywokostu, liść pokrzywy i sproszkować. Łyżkę proszku zmie-
szać z 2 łyżkami miodu i zażywać 5-6 razy dziennie.

Krzywica: zmieszać nasienie kozieradki, ziele rzepiku, ziele bylicy,
ziele bukwicy, ziele bratka polnego w równych ilościach i podawać
zmieszane pół na pół z miodem 2-3 łyżeczki po jedzeniu.

Wychudzenie: nasienie kozieradki zmieszać z korzeniem żywokosu-
tu i siemieniem lnianym po 2 cz., zielem bylicy bożydrzew i zielem
pokrzywy po 1 cz.. Zemleć z cukrem i zjadać 3-4 razy dziennie po ły-
żeczce.

Ożarowski-Jaroniewski
Okład z kozieradki: sproszkować 50 do 100 g nasion kozieradki i
rozrobić z wodą na pastę. Dodać ½ łyżeczki 10% kwasu octowego,
ponownie rozmieszać, nieco ogrzać i rozsmarować na płótnie u przy-
łożyć na chore miejsce. Okład zmieniać 2-3 razy dziennie przy wrzo-
dach, czyrakach i stanach zapalnych skóry.

Kompres na ropnie: rozdrobnić 20 g kozieradki, 10 g świeżego
ziela ogórecznika i ziela nostrzyka lub liści babki lancetowatej. Zmie-
szać dodać wody i zrobić papkę. Ogrzać w naczyniu, przenieść na ga-
zę i ciepły okład przyłożyć na zmienione chorobowo miejsce. Zmie-
niać okład 2-3 razy dziennie, trzymając go pod ceratką, aby jak naj-
dłużej utrzymywał ciepło.

Klimuszko
Nerczyca: owoc róży (Fructus rosae), owoc jarzębiny, nasienie kozie-
radki,
Lawenda wąskolistna (Lavandula vera DC, syn Lavandula angus-
tifolia Mill)
Systematyka: rodzina Labiatae (Lamiaceae)

Opis i występowanie: rośnie w basenie Morza Śródziemnego i Wy-
spach Kararyjskich. Spotykana jest również w Alpach na wysokości
do 1700 m n.p.m. Jest uprawiana w wielu krajach także w Polsce. Po-
nieważ od czasów starożytnych była używana jako dodatek do kąpieli,
od określenia Lavo, lavare (łac. Myć się, kąpać) wywodzi się niewąt-
pliwie jej nazwa. Jest niewysoka, osiągającą 60 cm krzewinką, o
orzeźwiającym intensywnym zapachu. Ma wiele prostych wznoszą-
cych się do góry pędów, które dołem są zdrewniałe, górą zaś zielone.
Naprzemianległe, równowąskie liście, barwy szarozielonej pokryte są
kutnerem. Kwiaty o długości do 1cm i różnorodnej barwy od białej
poprzez niebieskoróżowe do purpurowych są grzbieciste i dwuwar-
gowe. Na ich kielichach w bruzdach międzyżeberkowych są zlokali-
zowane gruczoły olejowe. Po kilka kwiatów (3 do 5) tworzy niby-
okółki wyrastające w kątach podsadek i grupują się w kwiatostan typu
nibykłosa oddzielonego od reszty pędu. Lawenda kwitnie w lipcu i
sierpniu. Owocem są spłaszczone podługowate orzeszki-nasiona, o
błyszczącej od ciemnobrunatnej do czarnej powierzchni. Nasiona te
od razu nie kiełkują. Czynią to dopiero o 3-4 miesiącach.

Surowiec: są nim niecałkowicie rozwinięte kwiaty Flos Lvandulae,
które suszy się w temperaturze 35

0

C.

Skład chemiczny: zawiera olejek, kwas kumarynowy, ursolowy, ku-
marynę oraz garbniki. Głównymi składnikami olejku jest alkohol lina-
lol występujący w postaci estrów kwasów m.in. octowego, masłowe-
go, walerianowego. Ponadto wykryto w nim terpeny pinen, borneol i
geraniol. Sam skład olejku jest zmienny i zależny od odmiany.

Działanie: ma działanie uspokajające i przeciwskurczowe.

Działania niepożądane:
Zastosowanie: w lecznictwie stosowana jest jako środek uspokajają-
cy i przeciwskurczowy. Stosowana jest w zaburzeniach trawiennych:
bóle brzucha, nadmierna fermentacja w jelitach, zaburzenia łaknienia,
a także w zaburzeniach układu wegetatywnego.

Preparaty: wyciąg jest składnikiem kropli Nerwosol.

Napar lawendowy: 1 łyżkę lawendy zalać 1 ½ szklanki wrzącej wody
i naparzać pod przykryciem 15 min. Pić ½ szklanki między posiłkami

jako środek wiatropędny lub ½ szklanki po jedzeniu rano i wieczorem,
jako środek rozkurczowy i uspokajający.

Wino lawendowe: 10 g kwiatów lawendy, 5 g owoców kolendry, 2g
owoców anyżu macerować przez 2 tygodnie w ½ l czerwonego wina,
często wstrząsając. Następnie przecedzić i pić po małym kieliszku 30
min przed jedzeniem w przypadku złego trawienia i braku łaknienia.
Przy kolkach jelitowych przyjmować po jedzeniu.

Herbatka uspokajająca: 1-2 łyżeczki kwiatów lawendy zaparzyć w
150 ml wrzącej wody. Przykryć i po 10 min odcedzić. Można stoso-
wać kilka razy w ciągu dnia, a szczególnie przed snem.

Zioła uspokajające do kąpieli: zmieszać po 50 g kwiatów lawendy,
kwiatów lipy i ziela macierzanki. Całość zalać 2 l wrzącej wody i
przykryć. Po 15 min przecedzić przez płótno do wanny wypełnionej
wodą w temp 37

0

C. Zioła pozostałe po odcedzeniu włożyć do płó-

ciennego woreczka i umieścić w wannie. Czas kąpieli 20 min po czym
zalecany jest odpoczynek w łóżku.

6

Tojowiec kondurango.) (Mardstenia condurango Rchb)

Systematyka: rodzina tojściowatych (Aclepiadaceae)

Opis i występowanie: pochodzi i występuje w Ameryce Północnej.
Jest to liana o jajowatosercowatych zaostrzonych liściach i pędach
pokrytych szarawym kutnerem. Ma białe zrosłopłatkowe kwiaty, pię-
ciokrotne kwiaty wyrastające w baldachogronach z kątów liści. Owoc
to mięsisty mieszek.

Surowiec: kora

Skład chemiczny: zawiera dwa podstawowe glikozydy, jednym z nich
jest kondurangin o charakterze saponinowym.

Działanie: dawniej przypisywano mu działanie antynowotworowe, co
nie zostało potwierdzone klinicznie. Obecnie stosowany jest jako śro-
dek przeciwzapalny i poprawiający trawienie.

Działania niepożądane: brak danych

Zastosowanie: w schorzeniach żołądka i jelit m.in. w chorobie wrzo-
dowej. Ponadto w braku łaknienia oraz jako usprawniający trawienie.

7

6

A. Czapska Lawenda wąskolistna- roślina lecznicza i przemysłowa Wiadomości Zielarskie119/92 s.3

7

A.Procyk Mniej znane rośliny lecznicze z rodziny tojeściowatych. Wiadomości Zielarskie 10/95 s. 6

Preparaty:

Lukrecja gładka (

Systematyka:

Opis i występowanie:

Surowiec:

Skład chemiczny:

Działanie: korzeń i sok lukrecji uznawane były w starożytnej Grecji i
Rzymie za jeden z najskuteczniejszych leków. W innych krajach Eu-
ropy zaczęto ją stosować w XIII i XIV wieku. Najbardziej znanym
działaniem lukrecji jest działanie przeciwwrzodowe. Wg badań prze-
prowadzonych przez Chojnackiego podawanie jej wyciągów przez 2
tygodnie powoduje wygojenie się wrzodów u 67% chorych. Niektórzy
autorzy podkreślają jej korzystny wpływ na błonę śluzową żołądka.
Działanie przeciwwrzodowe przypisuje się działaniu likwirytygeniny i
likurazydu, przy czym obie te substancje wykazują ponadto działanie
przeciwzapalne. Ponieważ długotrwałe przyjmowanie preparatów lu-
krecji powoduje m.in. zatrzymywanie wody w ustroju, stosuje się pre-
paraty pozbawione kwasu glicyretynowego. Za działanie przeciwza-
palne jak podają w większości badacze, odpowiedzialne są kwasy gli-
cyryzynowy i glicyretynowy. Ten ostatni i jego pochodne działają po-
budzająco na korę nadnerczy i wykazują działanie lecznicze przy jej
niedoczynności. Część naukowców podaje, że wpływa on na hamo-
wanie syntezy prostaglandyn.

Działania niepożądane:

Zastosowanie:

Preparaty:

Topola osika

(Populus tremula L.)

Systematyka: rodzina wierzbowatych (Salicaceae)
Opis i występowanie: jest to drzewo dorastające do wysokości ok. 30
m, występujące niemal w całej Europie., północnej Afryce, Azji
Mniejszej oraz Syberii. W Ameryce Północnej rośnie gatunek bardzo
blisko spokrewniony topola amerykańska Populus tremuloides Michx.

W naszym kraju drzewo to rośnie aż po góry gdzie występuje do regla
górnego. Lubi gleby żyzne, leczy występuje także na piaskach. Topola
jest drzewem o luźnych koronach z dużymi prześwitami. Tworzy da-
leko sięgające korzenie boczne z licznymi odrostami korzeniowymi.
Liście koliste lub jajowate, tępo i nierównie ząbkowane, mające silnie
spłaszczone ogonki liściowe. Na pędach szczytowych i odrostach li-
ście mają nieco inny kształt i są jajowatorombowe lub jajowatoserco-
wate dość drobno piłkowane i zazwyczaj na trwale owłosione. Osika
kwitnie w marcu i kwietniu, a kwiat ma charakterystyczne purpurowe
znamię słupka. Rośnie szybko i ok. 30 roku kończy wzrost. Żyje do
ok. 100 lat. Drewno ma białe i lekkie, trwałe na działanie wody lecz
nie odporne na działanie warunków atmosferycznych. Stosowane w
stolarstwie do wyrobu klepek do beczek i drobnych przedmiotów
użytku codziennego – wałki, deski do mięsa, stolnice. Jej drewno jest
cenionym surowcem dla przemysłu zapałczanego oraz do produkcji
celulozy. Jako surowiec leczniczy topola osika znana jest już od staro-
żytności. Pisał o niej rzymski lekarz (z pochodzenia Grek) Galen.

Surowiec: dla celów leczniczych zbiera się w czerwcu i lipcu zdrowe
liści które suszy się w cieniu i przewie. Surowcem jest liść topoli osi-
ki Folium Populi Tremulae. Ponadto wczesną wiosną zbiera się z od-
ciętych gałązek korę i suszy w cieniu i przewiewie. Otrzymujemy w
ten sposób korę topoli osiki Cortex Populi Tremulae.

Skład chemiczny: Kora osiki zawiera głównie garbniki. Liść garbniki,
flawonoidy, salirepozyd, a także glikozydy fenolowe m.in. salicylinę i
jej benzoilową pochodną – populinę.

Działanie: salicylany zawarte w produktach osiki działają przeciwza-
palnie i przeciwbólowo oraz lekko napotnie i przeciwgorączkowo.

Działania niepożądane: brak danych.

Zastosowanie: surowce z topoli osiki stosowane są w preparatach do
leczenia stanów zapalnych i podrażnieniu pęcherza moczowego i bo-
lesnym oddawaniu moczu. Ponadto stosuje się je w leczeniu reumaty-
zmu i artretyzmu oraz chorobach gorączkowych w tym przy grypie.
Surowce z topoli polecane są w chorobach układu moczowego i prze-
roście gruczołu krokowego zwłaszcza u pacjentów zaawansowanych
wiekowo.

Preparaty:

Ożarowski
Stan zapalny gruczołu krokowego: 50 g liści topoli, po 25 g liści ru-
mianku i ziela nawłoci. Czubatą łyżkę ziół zalać 1 ½ szklanki ciepłej
wody i pozostawić na kilka minut do napęcznienia. Następnie powoli
ogrzać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem 3 min. Odsta-
wić na 10 min i przecedzić po termosu. Pić ciepły o ½ szklanki 3 razy
dzienni po jedzeniu. Wskazane jest zjadanie dziennie po 1-2 łyżki wy-
łuskanych nasion dyni i ograniczyć spożycie musztardy u majonezu.

Przerost gruczołu krokowego: zmieszać 50 g liści topoli i korzeni lub
liści pokrzywy oraz po 25 g liści wiązówki, kwiatów rumianku i kwia-
tów kasztanowca oraz ziela nawłoci i połonicznika. Sposób sporzą-
dzenia odwaru i stosowanie jak w poprzednim przepisie.

Morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus L.)

Systematyka: glon morski z rodziny morszczynowatych (Fucaceae)

Opis i występowanie: jest glonem morskim z kasy Phaeophyta-
brunatnice., występującym na podmorskich skałach na głębokości do
15 m w chłodniejszych strefach Oceanu Atlantyckiego i Spokojnego
oraz na Morzu Północnym i Bałtyku. W Polsce spotyka się plechy
morszczynu na plażach nadmorskich, wyrzucone przez fale zwłaszcza
po silnych burzach. Glon ten tworzy plechę, za życia oliwkowobru-
natną, ciemniejącą po wysuszeniu. Ma do 1 m długości i ok. 2cm sze-
rokości. Na łodyżkach widlasto rozgałęzionej plechy znajdują się pę-
cherzyki powietrza. Zakończona jest tarczowatym chwytnikiem, któ-
rym glon trzyma się dna..

Surowiec: dla celów leczniczych zbiera się na wybrzeżu morza świeże
plechy wyrzucone przez fale, płucze się i suszy w warunkach natural-
nych w cieniu i przewiewie. Surowcem jest plecha morszczynu Fucus.

Skład chemiczny: glon ten zawiera organiczne związki jodu bałtycki
0,04%, atlantycki 3,5%. Ponadto zawiera polisacharydy jak kwas al-
ginowy (do 19%), fukoidyna (do 7%), laminaryna (ok. 2%). Występu-
je w niej także mannitol (5-12%), brunatny barwnik fukoidyna, ślady
witamin z grupy B, floroglucyna i jej homologi, nieco związków bro-
mu i sole mineralne.

Działanie: związki jodu poprzez symulację tarczycy do produkcji
hormonów tyroksyny i trójjodotyroniny normalizują przemianę mate-
rii. Polisacharydy korzystnie wpływają na czynności przewodu po-
karmowego, a pęczniejąca plecha pęczniejąca w przewodzie pokar-
mowym pobudza ruchy prerystaltyczne i ułatwia w ten sposób wy-
próżnanie.

Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie wywołuje szko-
dliwych skutków.

Zastosowanie: przy zaburzeniach trawienia i wydalania oraz niedo-
czynności tarczycy. Ponadto stosowany jest w miażdżycy i chorobach,
w których współistnieje zaburzenie przemiany materii.

Preparaty: jest składnikiem granulat Normogran i mieszanek Degro-
san i Sklerosan. Morszczyn przyjmuje się w formie sproszkowanej 1-2
łyżki proszku 2 razy dziennie.

8

Mieszanki

W.Poprzęcki
Nadczynność tarczycy: morszczyn, ziele nostrzyka, ziele przetacznika
po 20,0, siemię lniane 60,0 – odwar.

Otyłość: ziele morszczynu 10,0, ziele skrzypu, korzeń wilżyny i ko-
rzeń lubczyka po 10,0, kora kruszyny 40,0, kwiat kocanki 100,0 -
odwar.

Mydłoka właściwa (Gullinaja saponaria Molina)
Systematyka: rodzina różowatych Rosaceae.
Opis i występowanie: drzewo to znane jest też, pod innymi nazwami
mydłodrzew właściwy i kwilaja właściwa. Rośnie dziko w Ameryce
Południowej : Boliwii, Chile i Peru. Niewielkie uprawy istnieją w na
południu Kalifornii i w południowej Europie. Jest drzewem wiecznie
zielonym dorastającym do 10-18 m wysokości, o trwałych skórza-
stych, całobrzegich o kształcie jajowatym liściach /czasami bywają
ząbkowane/. Kwiaty duże białe o pięciodzielnym kielichu, 5 płatko-
wej koronie, 10 pręcikach i 5 słupkach. Owocem są mieszki zawiera-
jące nasiona wyposażone w skrzydełka ułatwiające rozsiewanie.

8

A.Ożarowski, W.Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s.264

Surowiec:

kora zwana od miejsca, w którym odbywał się niegdyś jej

wywóz „korą panamską”.

Skład chemiczny: kora dla celów farmaceutycznych jest przerabiana
na wiórki. Proces ten odbywa się w szczególnych warunkach /kora
jest zwilżana silnie wodą/ ponieważ surowiec zawiera do 10% saponin
i jej pył wywiera drażniące działanie na błony śluzowe nosa i gardła
powodując kaszel i kichanie. Ponadto występuje w niej w dużych ilo-
ściach kwas szczawiowy oraz gorycze, sole kwasu winowego, sacha-
roza, a także małe ilości skrobi. Kora ta ma barwę jasną ponieważ nie
ma w niej garbników nadających takim surowcom barwę brunatną.

Działanie: ma działanie expecctorans

Działania niepożądane: sproszkowana ma silne właściwości drażnią-
ce drogi oddechowe.

Zastosowanie: Cortex Guillae stosowany jest w schorzeniach płuc
oraz nieżytach oskrzeli i górnych dróg oddechowych. Nalewka myd-
łokowa Tinctura Guillaiae jest używana jako środek ułatwiający spo-
rządzanie zawiesin. Dawniej kora tego drzewa była stosowana do wy-
rabiania płatków panamskich /wiórków panamskich/ które swym
działaniem przypominały płatki mydlane. Obecne stosuje się ją do
produkcji preparatów do pielęgnacji włosów oraz proszków i pas do
zębów. W Chile drzewo kwilaji służy do wyrobu drewnianego obuwia
i strzemion.

Preparaty:
Połonicznik nagi (Herniarnia glabra L.)

Systematyka: rodzina goździkowatych Caryophyllaceae

Opis i występowanie: Występuje w Europie, północnej Afryce i za-
chodniej Azji. W Polsce rośnie na słonecznych, piaszczystych tere-
nach, najczęściej w regionie północno-wschodnim. Tworzy palowy
korzeń od którego rozchodzą się rozesłane po ziemi łodygi długie do
30 cm, o grubości ok. 2 mm, widlasto rozgałęzione, zdrewniałe u na-
sady. Liście eliptyczne lub

Surowiec: do celów leczniczych zbiera się od czerwca do pażdzierni-
ka rozkwitające rośliny o jednolitej zielonej barwie, ścinając je pod

pierwszym rozgałęzieniem bez zdrewniałej części łodygi. Suszy się w
miejscach zacienionych i przewiewnych. Otrzymuje się ziele poło-
nicznika Herba Herniariae.

Skład chemiczny: ziele połonicznika zawiera ok. 10% saponin trójter-
penowych – głabrozytów m.in. kwaśną saponinę pochodną kwasu
kwilajowego i pochodne kwasu medykagenowego. Występują w nim
flawonoidy do 2,5% (m.in. hiperozyd, kwercetyna i jej pochodne, nar-
cyzyna), pochodne hydroksykmaryny (m.in. herniaryna, umbeliferon,
skopoletyna, łącznie ok. 0,2%), kwasy organiczne (glikolowy, glicero-
lowy), ślady olejku eterycznego, garbniki i sole mineralne.

Działanie: flawonoidy zawarte w zielu mają niewielkie działanie roz-
kurczowe na mięśnie gładkie, zwłaszcza dróg moczowych. Obniżają
napięcie moczowodów i pęcherz ułatwiając tym przepływ moczu. Su-
rowiec wykazuje słabe działanie moczopędne, obserwuje się podwyż-
szone wydalanie jonów sodowych i chlorkowych. Uznaje się, że poło-
nicznik powoduje rozpadanie się kamieni moczanowych w krystalicz-
ny piasek,, wydalany następnie z moczem. Ponadto ziele ma działanie
przeciwbakteryjne na drobnoustroje znajdujące się w drogach moczo-
wych, w tym na te odporne na antybiotyki i chemioterapeutyki.

Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie wywołują działa-
nia szkodliwego, w zwiększonych mogą powodować nudności.

Zastosowanie: Wciągi z rośliny stosuje się w schorzeniach dróg mo-
czowych, w zapaleniu cewki moczowej i pęcherza oraz w kamicy mo-
czowodowej i pęcherzowej. Poprzęcki podaje, iż stosuje się je także w
puchlinie wodnej, zapaleniu płuc i opłucnej, zapaleniu oskrzeli, żół-
taczce, białych upławach oraz pomocniczo w gruźlicy.

9

Preparaty: Wchodzi w skład pasty Fitolizyna.

Pszczelnik mołdawski (Dracocephalum moldavica)

Systematyka: należy do rodzaj Dracocephalum

Opis i występowanie: nazwa tego rodzaju pochodzi od kwiatów jego
przedstawicieli przypominających głowę smoka /dragon-smok, cepha-
le-głowa/. Nazwa pszczelnika pochodzi od faktu, iż jest to roślina
miododajna, uprawiana przez pszczelarzy. Jest on jedynym przedsta-

9

W. Poprzęcki Ziołolecznictwo s.160

wicielem swego rodzaju mającym przyjemny zapach. Roślina ta po-
chodzi z południowej Syberii. Występuje także w Himalajach. W Pol-
sce znana jest jako roślina ozdobna, miododajna i lecznicza od XVI
wieku. Po raz pierwszy wspomina o niej w 1561 r Gesner, który okre-
śla ją jako Melissa lub Cedronella. W stanie zdziczałym spotyka się ją
na polach i ogrodach w okolicach Gdańska, Wrocławia i w poznań-
skim. Ma płytki lecz silnie rozbudowany system korzeniowy. Liście
szeroko ząbkowane, wydłużone o barwie ciemnozielonej z również
ciemnozielonymi i wydłużonymi przylistkami. Kwiat o długim na 7- 9
cm, delikatnie owłosionym, kielichu. Płatki korony białe, czasami
niebieskie. Owocem jest ciemny, podługowaty orzeszek. Na po-
wierzchni liści występuje 6 rodzajów włosków wydzielniczych sta-
nowiących swoiste zbiorniki olejku eterycznego. Jego największa za-
wartość występuje na początku kwitnienia i potem sukcesywnie spa-
da. Maksymalnie wynosi ona 0,5%.

Surowiec: ziele

Skład chemiczny: olejek zawiera geraniol, cytral, ziele ponadto cytro-
nelol, tymol, limonen.

Działanie: przeciwbólowe.

Działania niepożądane: brak danych

Zastosowanie: w medycynie ludowej stosowany przy leczeniu nie-
domagań nerek oraz przy bólach głowy. Jest składnikiem mieszanek
stosowanych przy przeziębieniach i bólach zębów. Ziele pszczelnika
dodawane jest do potraw, nie tylko dla poprawy ich smaku lecz także
dla tego, iż poprawia apetyt i trawienie. W przemyśle spożywczym
stosowany jest do aromatyzowania win i wyrobu wermutów mołdaw-
skich.

Preparaty:

O.

Kamica moczowa:
Zmieszać równe ilości ziela połonicznika i liści brzozy. Zalać 1 – 1 ½
łyżki mieszanki 1 ½ szklanki wrzącej wody i naparzać pod przykry-
ciem 15 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Wypić całość w 2-3

porcjach między posiłkami jako lek łagodnie moczopędny, zapobiega-
jący powstawaniu kamieni moczowych i odkażający drogi moczowe.

Zioła moczopędne i czyszczące krew:
Zmieszać po 50 g ziela połonicznika i liści brzozy, po 25 g korzenia
mniszka, owoców róży i ziela fiołka trójbarwnego. Zalać 2 łyżki mie-
szanki 2 szklankami ciepłej wody i gotować powoli pod przykryciem
3 min. Odstawić na 10 min i odcedzić do termosu. Pić ½ do 2/3
szklanki 2-3 razy dziennie między posiłkami jako środek moczopędny
i „czyszczący krew”, a ponadto przeciwwysiękowy na naczynia wło-
sowate.

Zakażenie dróg moczowych:
Zmieszać równie ilości ziela połonicznika, owoców jarzębiny, liści
maliny, kwiatów mniszka, ziela macierzanki, lub tymianku i ziela na-
włoci. Zalać 2 ½ łyżki ziół w termosie 3 szklankami wrzącej wody.
Odstawić na 1 godz. Pić 2/3 szklanki 3-4 razy dziennie między posił-
kami jako środek bakteriobójczy, przeciwzapalny, przeciwkrwotocz-
ny, wzmacniający naczynia krwionośne włosowate imoczopędny, Sto-
sować w ostrym i podostrym zakażeniu bakteryjnym dróg moczowych
i żołądka. W stanie przewlekłym zmniejszyć ilość ziół do 1 ½. na 3
szklanki wody.

Kamica szczawianowa i fosforanowa:
Zmieszać po 50 g ziela połonicznika, ziela skrzypu, ziela nawłoci oraz
25 g kłącza perzu, kwiatów bławatka i znamion kukurydzy. Zalać 3 ½
łyżki ziół 4 ½ szklanki wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem
na parze 20 min. Odstawić na 10 min i przecedzić Pić 2/3 – 1 szklankę
naparu 3-5 razy dziennie. W kamicy szczawianowej (nie fosforano-
wej) przyjmować na koniec noża węgla lub tlenku magnezu. W kami-
cy szczawianowej korzystnie jest regulować poziom PH w granicach
6,0-6,2, a przy fosforanowej 5,2-5,6. Zakwaszać można mocz witami-
ną C 2-3 drażetki 4-5 razy dziennie. Korzystnie działają kąpiele zio-
łowe i dieta uboga w sole wapnia.

10

Rec. M. kamica nerkowa:

10

Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s. 305

Ziela połonicznika 100,0, korzeń lubczyka 40,0, korzeń szparaga 60,0,
pić 2-3 szklanki naparu dziennie.

Porzeczka czarna (Ribes nigrum L.)
Systematyka: rodzina skalnicowatych (Saxifragaceae)
Opis i występowanie: Występuje w Europie i Azji, uprawiany w kra-
jach klimatu umiarkowanego. W Polsce rośnie dziko niezbyt często w
wilgotnych lasach i zaroślach na całym niżu. Jest pod częściową
ochroną. Jest uprawiana. Jest krzewem o wysokości 1-2 m. Młode pę-
dy są nieco żółtawe. Liści długoogonkowe, skrętoległe, 3-5 klapowe z
większą klapą środkową z wierzch nagie od spodu lekko owłosione, z
żółtymi gruczolakami, brzegiem piłkowane lub ząbkowane. Kwiaty
promieniste o płatkach czerwonych. Grona kwiatowe mają po 5-12 (i
więcej) kwiatach, osadzone na krótkopędach. Oś kwiatostanu jest
owłosiona. Pręcików 5. Zalążnia jednokomorowa, wielozalążkowa.
Owocem jest duża (do 2 cm) jagoda, pachnąca i soczysta. Dojrzałe ła-
two oddzielają się od szypułki i opadają.

Surowiec: dla celów leczniczych zbiera się wiosną dobrze rozwinięte,
zdrowe, zielone liście i suszy w warunkach naturalnych i w przewie-
wie. Otrzymuje się liść porzeczki Folium Ribis nigri. Czasem zbiera
się i suszy dojrzałe owoce w cieniu i przewiewie lub w suszarnii
ogrzewanej w temperaturze nie przekraczającej 35

0

C. Otrzymuje się

owoc porzeczki Fructus Ribes nigri.

Skład chemiczny: w liściach porzeczki występują garbniki, pochodne
flawonowe (m.in. rutyna), kwasy organiczne, olejek eteryczny (zawie-
ra α-pinen, mircen, geraniol, limonen, linalol), ponadto sole (m.in.
magnezu i boru). W owocach występują cukry (do 16%), ok. 4% kwa-
sów organicznych, witaminy: C (do 4%), P,A, z grupy B, potas (365
mg%), żelazo (0,9 mg%), bor, pektyny, garbniki, barwniki antocyja-
nowe. Zawartością witaminy C porzeczka czarna przewyższa prawie
wszystkie rośliny sadownicze.

Działanie: Pierwsze informacje o porzeczce czarnej w zielnikach eu-
ropejskich pojawiają się w XV i XVI wieku, a pierwsze informacje o
uprawie z 1671 r. Najbardziej uprawa ta rozwinęła się w końcu XIX i
początku XIX wieku. Wyciągi z liści zwiększają przesączanie w kłęb-
kach nerkowych i jednocześnie hamują wchłanianie zwrotne w cew-
kach. Słabo zwiększają ilość wydalanego moczu i produktów prze-

miany materii, w tym kwasu moczowego. Działają też przeciwzapal-
nie i napotnie, wywierają nieznaczny wpływ na poprawę krążenia i
czynności serca oraz stopniowy zanik obrzęków. Garbniki znajdujące
się w surowcu działają słabo przeciwzapalnie i ściągająco na błony
śluzowe przewodu pokarmowego, a także hamują rozwój drobno-
ustrojów w nim znajdujących się. Odwar z liści zewnętrznie podany w
postaci okładów czy płukań ma działanie ściągające i przeciwbakte-
ryjne. Wiele osób twierdzi, iż owoce porzeczki czarnej pomagają w
leczeniu nadciśnienia i chorób wątroby, poprawiają przemianę materii
i likwidują biegunki. W medycynie ludowej okładami z odwaru leczy
się rany żylakowe i owrzodzenia. Kąpiele z dodatkiem odwaru z liści
likwidują zaczerwienienia i liczne choroby skóry, a także działają ko-
rzystnie w reumatyzmie szczególnie w połączeniu z liśćmi brzozy,
pokrzywy i igliwiem sosny.

11

Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie wywierają dzia-
łań szkodliwych. Niektóre osoby nie znoszą specyficznego zapachu i
smaku. Sok ze świeżych jagód oprócz znaczenia dietetycznego ma też
działanie przeciwwirusowe i z tej przyczyny zalecany jest w grypie.

Zastosowanie: odwary z liści porzeczki, zazwyczaj w połączeniu z
innymi surowcami stosuje się jako słaby środek moczopędny i prze-
ciwzapalny zwłaszcza w chorobach pęcherza moczowego. Poleca się
go tez w nieżycie żołądka i jelit. Zewnętrznie stosowany do płukania
jamy ustnej i gardła.

Preparaty:

A.Ożarowski-W.Jaroniewski
Napar nieżytowy:

zmieszać równe ilości liści porzeczki czarnej, li-

ści szałwi. Zalać 1 łyżkę mieszanki 1 szklanką wrzącej wody i napa-
rzać pod przykryciem 15 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Pić 2-
3 łyżki 2-4 razy dziennie między posiłkami w nieżycie żołądka i jelit.
Ten sam napar można stosować do płukania jamy ustnej i gardła. Ko-
rzystnie jest wtedy dodać 10-15 kropli Azulanu lub 4-5 kropli Propo-
lanu.

Zioła moczopędne z porzeczką: zmieszać po 50 g liścia porzeczki
i kwiatów chabru oraz po 25g liści mniszka, kwiatu robini akacjowa-

11

Z.T.Nowak Porzeczka czarna – to zdrowie. Wiadomości Zielarskie1/89 s.15

tej i ziela pięciornika gęsiego. Zalać 3 łyżki ziół 3 szklankami gorącej
wody. Ogrzać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem 5 min.
Odstawić na 10 min i odcedzić do termosu. Pić po 1 szklance 3 razy
dziennie między posiłkami przy kamicy moczanowej i dolegliwo-
ściach skórnych. Stosuje się pomocniczo w gośćcu i dnie.

Zioła na owrzodzenie jelit: zmieszać 50 g liści porzeczki czarnej,
liści podbiału, liści babki lancetowatej i liści pokrzywy oraz po 25 g
liści mięty pieprzowej, ziela dziurawca i ziela rdestu ptasiego. Wsypać
do termosu 2-3 łyżki ziół i zalać 2 ½ szklankami wrzącej wody. Za-
mknąć i odstawić na 1 godzinę. Pić po 2/3 szklanki 3 razy dziennie
między posiłkami jako środek przeciwbiegunkowy, przeciwzapalny i
przeciwkrwotoczny., zwłaszcza na tle wrzodziejącego zapalenia jelita
grubego z codziennym stosowaniem wlewów doodbytniczych z napa-
ru. Stosować po tabletce witaminy B

1

i C.

Kompres ziołowy na odbyt: zmieszać równe ilości
Przetacznik leśny (Veronica officinalis L.)

Systematyka: rodzina trędnikowatych

Opis i występowanie:

Surowiec:

Skład chemiczny:

Działanie:

Działania niepożądane:

Zastosowanie:

Preparaty:
Przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris L.)
Systematyka: rodzina różowatych (Rosaceae)
Opis i występowanie: jest to roślina wieloletnia występująca w Euro-
pie. W Polsce pospolita na łąkach, pastwiskach, brzegach lasów oraz
na halach górskich. Zaznaczyć należy, iż systematyka rodzaju przy-
wrotnik jest bardzo skomplikowana i zagmatwana. Różne podręczniki
farmakognozji wskazują na inne gatunki jako rośliny lecznicze jak

przywrotnik leśniy Alchemilla silvestris Schm., przywrotnik pasterski
A. Pastoralis Bus., przywrotnik żółtawozielony A.xanthochlora
Rothm., przywrotnik pospolity A. Vulgaris L. Za Mowszowiczem
przyjęto, iż rośliną macierzystą jest gatunek zbiorowy przywrotnik
pospolity (Alchemilla vulgaris L.). Przywrotnik pospolity. Wytwarza
on kłącza zakończone różyczką z liści. Ma łodygi wysokie do 30 cm o
kolorze żywozielonym z sinawymi nabiegnięciami w górnej swej czę-
ści odstająco owłosione. Liście okrągławe, 8,9 klapowe, klapy wcięte
do ok. 1/3, półokrągławe lub półeliptyczne, do samej nasad ząbkowa-
ne, zazwyczaj owłosione. Kwiaty nagie, zielone lub żółtozielone, ze-
brany w szczytowe wiechy. Kielich i kieliszek 4-działkowy, ma 4 prę-
ciki. Kwitnie od czerwca do października.

Surowiec: do celów leczniczych zbiera się młode zdrowe liście oraz
zakwitające pędy odrzucając żółte liście i zbyt grube łodygi. Suszy się
rozłożone cienką warstwą w suszarniach naturalnych, w miejscach za-
cienionych i przewiewnych lub w suszarniach ogrzewanych gdzie
temperatura nie powinna przekraczać 40

0

C. Otrzymuje się surowiec

ziele przywrotnika Herba Alchemillae.

Skład chemiczny: zawiera ok. 8% garbników, kwasy organiczne jak
elagowy, węglowodór n-dotriakontan, związki cukrowe, gorycze i so-
le mineralne.

Działanie: odwary z ziela zmniejszają nasilenie biegunki, regulują
wypróżnienia i hamują rozwój drobnoustrojów w przewodzie pokar-
mowym. Powstrzymują krwawienia w przewodzie pokarmowym z
naczyń włosowatych, zmniejszają w nim także stany zapalne. Sub-
stancje gorzkie zawarte w przywrotniku usprawniają proces trawienia
i przyswajania pokarmów. Działają przeciwzapalnie i ściągająco na
błony śluzowe jamy ustnej i pochwy. Przyspieszają procesy regenera-
cji skóry i tkanki łącznej oraz częściową regenerację naczyń włoso-
watych. Obserwuje się po działaniu surowca zmniejszanie a nawet za-
nik plam i znamion na skórze i co najważniejsze przywrócenie prawi-
dłowej elastyczności i odporności naskórka. Niektórzy twierdzą, iż to
z istnienia takiej cechy rośliny wywodzi się jej nazwa przywrotnik.

Działania niepożądane: duża ilość garbników w surowcu może w
przypadku długotrwałego stosowania zaburzyć przyswajanie i wchła-
nianie żelaza i innych mikroelementów.

Zastosowanie: stosuje się go w przewlekłych nieżytach przewodu po-
karmowego, biegunkach, odbijaniach, bólach brzucha, nadmiernej
fermentacji, zaburzeniach łaknienia oraz złym trawieniu i przyswaja-
niu składników pokarmowych. Poprzęcki poleca go także w puchlinie
wodnej, niedomodze wątroby, złej pracy nerek, artretyzmie, cukrzycy,
nadmiernych krwawieniach miesiączkowych, białych upławach i
ogólnym wyczerpaniu po chorobowym. Zewnętrznie świeży sok i li-
ście przykłada się na rany, wrzody i ropnie, napar stosuje się do iryga-
cji w świądzie sromu, jeżeli jego przyczyną jest rzęsistek. Ponadto su-
rowiec jest stosowany do płukania jamy ustnej.

Preparaty: Odwar z przywrotnika: 1-2 łyżki ziela zalać 2 szklankami
wody gorącej i gotować pod przykryciem nie dopuszczając do wrzenia
5 min. Odstawić na kwadrans i przecedzić. Pić po ¼-1/3 szklanki 3
razy dziennie przed jedzeniem w nieżytach przewodu pokarmowego i
przy braku łaknienia. Odwar ten pić 2-3 razy dziennie po ½ między
posiłkami w łagodnych biegunkach. Zewnętrznie ten sam odwar służy
do obmywań, okładów na skórę i do płukania jamy ustnej. Można do-
dać 10-15 kropli Azulanu i kilka kropel Propolanu.

Ożarowski-Jaroniewski
Zioła przeciw nieżytowi jelit:

zmieszać równe ilości ziela przy-

wrotnika, ziela pięciornika gęsiego, ziela rdestu ptasiego, liści po-
ziomki i liści mięty pieprzowej. Wsypać 2 łyżki mieszanki do termosu
i zalać 2 szklankami wrzątku. Przykryć i odstawić na 1 godzinę. Pić
po ½ szklanki 2-4 razy dziennie między posiłkami w stanach nieżyto-
wych jelit i przy biegunce.

Kąpiel regenerująca skórę:

zmieszać 100 g ziela przywrotnika i

po 25 g kwiatu rumianku (lub kwiatów krwawnika) i kwiatów lipy
(lub kwiatów kasztanowca). Całość zalać 2-3 l wody i powoli gotować
5 min pod przykryciem. Odstawić na kilka minut i przecedzić do
wanny wypełnionej do

1

/

3

wodą o temperaturze 37

0

C. Wytrawione

zioła umieścić w woreczku płóciennym i zanurzyć w wodzie. Czas
kąpieli 15-20 min.

Stosuje się do przywrócenia skórze elastyczności i odporności, usu-
nięcia lub zmniejszenia widocznych zmarszczek, blizn, plamek, i
znamion skóry. Odwar ten można stosować do przemywania twarzy i
do okładów na twarz czy inne części ciała.

Rzepik pospolity (Agrimonia eupatoria L.)
Systematyka: rodzina różowatych (Rosaceae)
Opis i występowanie: jest to bylina występująca w Europie, północnej
Azji i Ameryce Północnej. W Polsce rośnie dość pospolicie w zaro-
ślach, na suchych łąkach, przydrożach i zboczach na całym niżu i w
niższych partiach gór. Rzepik m proste łodygi o wysokości 30-100cm,
słabo rozgałęzione i ulistnione. Liście przerywanopierzaste, listki ja-
jowate lub podłużnoeliptyczne, wcinanoząbkowane. Kwiaty promie-
niste, barwy ciemnożółtej, zebrane w luźne grona na wierzchołkach
łodyg. Kwitnie od czerwca do sierpnia.

Surowiec: do celów leczniczych zbiera się górne części pędów o dłu-
gości ok. 25 cm oraz liście odziomkowe, odrzucając grubsze łodygi.
Suszy się w warunkach naturalnych w cieniu i przewiewie lub w su-
szarniach ogrzewanych do temp. 40

0

C. Otrzymuje się ziele rzepiku

Herba Agrimoniae.

Skład chemiczny: ziele zawiera około 5% garbników , flawonoidy
m.in. kwerecetynę, zwiazki goryczowe, ślady olejku eterycznego,
kwasy organiczne (cytrynowy i askorbinowy), witaminy B, K, PP,
trójterpeny, leukoantocyjany, fitosterole, cholinę, sole mineralne bo-
gate w krzemionkę.

Działanie: : Lecznicze działanie przywrotnika znane jest od starożyt-
ności. Piszą o nim w swych dziełach i to czasami z zachwytem Dio-
skorides, Pliniusz, Galen, Serapion i Aviecenna. Pierwszym znanym
pacjentem, który stosował to zioło był Mitrydates Eupator, król Pontu.
Stąd w łacińskiej nazwie rośliny określenie „eupatoria”. Wyciągi
przywrotnikowe z tytułu dużej zawartości garbników działają ściąga-
jąco oraz przeciwbiegunkowo. Działa przy tym przeciwzapalnie z
zmniejsza nadmierny rozwój flory bakteryjnej, pobudzając nieznacz-
nie wydzielanie soków trawiennych. Pobudza przy tym także wydzie-
lanie żółci wywierając działanie ochronne na wątrobę i nie dopuszcza
do jej nadmiernego stłuszczenia. Powoduje to usprawnienie procesu
trawienia i przyswajania składników pokarmowych. Preparaty z rze-
pika działają także lekko uspokajająco. Zewnętrznie także działają an-
tybakteryjnie, przeciwzapalnie i ściągająco oraz dodatkowo przeciw-
alergicznie.

Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie ma działania
szkodliwego.

Zastosowanie: preparaty z rzepika podaje się w niedomaganiach
przewodu pokarmowego, szczególnie w bólach i wzdęciach brzucha,
braku apetytu, bezkwaśności, stanach nieżytowych żołądka i jelit oraz
zapaleniu jelita grubego. Stosuje się je także w osłabieniu czynności
wątroby, zastoju żółci, zapaleniu pęcherzyka żółciowego i dróg żół-
ciowych. Zewnętrznie wyciągi z rzepika służą do okładów na drobne
uszkodzenia naskórka, wypryski, egzemę i owrzodzenia żylakowe.
Ponadto do płukania jamy ustnej , gardła i nosa, zapaleniu spojówek i
irygacjach w stanach zapalnych pochwy. Poprzecki poleca ponadto
rzepik w kolce, kamicy nerkowej, puchlinie wodnej, zatrzymaniu mo-
czu, białych upławach, zaburzeniach miesiączkowania, robaczycy,
trądziku, półpaścu, łuszczycy i pęcherzycy. Zewnętrznie do okładów
przy hemoroidach. W jego ocenie skuteczniejszym lekiem od wycią-
gów jest świeży sok z przywrotnika, a na okłady może to w pewnym
stopniu zastąpić sproszkowane ziele.

Preparaty: wchodzi w skład mieszanek granulowanych Cholestan i
Gastrogran i wyciągu Artecholin. Napar z ziela rzepiku: 1-2 łyżki zie-
la zalać 2 szklankami wrzącej wody i naparzać pod przykryciem 15
min, odstawić na 15 min i odcedzić, Pić 1/3 do ½ szklanki 2-3 razy
dziennie na pół godziny przed posiłkiem jako środek poprawiający
trawienie.

Mieszanki

W.Poprzęcki
Zapalenie migdałów

: zmieszać w równych ilościach ziele rzepiku,

ziele dziurawca, ziele krwawnika. Trzy łyżki strączyn fasoli zalać li-
trem wody i gotować 15 min, potem zasypać łyżką mieszanki i odsta-
wić do naciągnięcia. Uzyskany napar wypić w 3 porcjach w ciągu
dnia przed jedzeniem.

Wypadanie włosów:

ziele rzepiku, ziele dziurawca, ziele krwawni-

ka, owoc róży i kwiat lipy – napar.

A.Ożarowski – W. Jaroniewski
Zioła regenerujące wątrobę:

zmieszać po 50 g ziela rzepiku, ziela

krwawnika, korzenia mniszka oraz 25 g ziela dziurawca, kwiatu kasz-
tanowca, i ziela glistnika. Zalać 2łyżki ziół 2 szklankami wrzącej wo-
dy i naparzać pod przykryciem 30 min. Odstawić na 10 min i przece-
dzić. Pić 3-4 razy dziennie po ½ szklanki między posiłkami po prze-
bytym wirusowym zapaleniu wątroby przez 3-4 miesiąca. Także w
nieżycie żołądka i jelit oraz dróg żółciowych i po zabiegu chirurgicz-
nym na drogach żółciowych.

Zioła w zapaleniu pęcherzyka żółciowego:

zmieszać po 50 g

ziela rzepiku pospolitego, ziela szanty zwyczjaniej, po 30 g mięty pie-
przowej i korzenia wilżyny ciernistej oraz po 15 g ziela glistnika, ko-
rzenia mniszka i korzenia omanu. Do termosu wsypać 1 ½ - 2 łyżki
mieszanki i zalać 2-2 ½ szklankami wrzącej wody. Zamknąć i pozo-
stawić na 2 godziny. Pić przecedzony napar pomiędzy posiłkami 2-3
razy dziennie o 2/3 – 1 szklanki. Napar działa również w nieżycie jelit
i owrzodzeniu jelita grubego.

Ś

wietlik łąkowy (Euphrasia rostcoviana Hayne)

Systematyka: rodzina trędnikowatych (Scrophulariaceae)
Opis i występowanie: jest to roślina jednoroczna występująca w nie-
mal całej Europie. W Polsce występuje na polach, pastwiskach, łąkach
i brzegach lasów. Jest niewysoką (5-30 cm)rośliną półpasożytniczą,
ponieważ jej korzenie wrastają w korzenie innych roślin, najczęściej
traw, za ich pośrednictwem czerpiąc z gleby wodę i sole mineralne.
Łodygę ma sztywną silnie rozgałęzioną, równomiernie pokryte drob-
nymi jajowatymi, na brzegu ząbkowanymi, liśćmi. Kwiaty znajdujące
się na wierzchu rozgałęzień, są drobne i grzbieciste. Górne płatki mają
bladoliliowe, dolne białe z fioletowymi prążkami i charakterystyczną
żółtą plamką.

Surowiec: zbiera się w dni słoneczne, po obeschnięciu rosy, całe
nadziemne części rośliny, odrzucając łodygi z brunatnymi liściami lub
bezlistne. Suszy się rozłożone cienką warstwą w miejscach silnie
przewiewnych i zacienionych. Można też suszyć w suszarniach w
temperaturze nie wyższej jak 30

0

C. Otrzymujemy w ten sposób ziele

świetlika Herba Euphrasiae. Taki sam surowiec otrzymujemy z in-

nych gatunków świetlika wyprężonego E. stricta Host. I zwartolistne-
go E. curta (Fr.)Wettst.

Skład chemiczny: ziele świetlika zawiera glikozyd irydoidowy auku-
binę, garbniki, fenolokwasy jak kawowy i chlorogenowy, około 0,2 %
olejku eterycznego, związki żywicowe, kumarynę oraz sole mineralne
bogate w magnez i miedź.

Działanie: wodne wyciągi na wskutek zawartości aukubiny hamującej
uwalnianie histaminy dziłają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie.
Garbniki i fenolokwasy odpowiedzialne są za własności przeciwbak-
teryjne i uszczelniające naczynia krwionośne, szczególnie w siatków-
ce oka. Garbniki zawarte w surowcu wiążą i unieczynniają toksyny
bakteryjne w stanach zapalnych oczu i przewodu pokarmowego. Po-
przęcki przypisuje świetlikowi działanie pobudzające na serce i ner-
wy.

Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie zaobserwowano
działania szkodliwego.

Zastosowanie: napary i odwary z rośliny głównie stosowane są w
schorzeniach oczu jak jego stany zapalnie i stany zapalne spojówek.

12

Niektórzy z zielarzy zalecają go w krótkowzroczności, osłabieniu
wzroku i zbyt dużym ciśnieniu w gałce ocznej. Do wewnątrz prepara-
ty stosowane są w nieżytach żołądka i dwunastnicy, żółtaczce i nie-
domodze wątroby. Poprzęcki w swej książce podaje, iż działanie oku-
listyczne świetlika ustaje po roku od zebrania surowca, bez względu
na sposób przechowywania.

13

Stosowany jest w mieszankach zioło-

wych, także przy leczeniu paradontozy.

Preparaty: odwar z ziela: 1 łyżkę zalać 1 szklanką wody ciepłej i go-
tować lagodnie pod przykryciem przez 3 min. Odstawić na 15 mini
przecedzić. Stosować do przemywania oczu i do okładów w przewle-
kłych stanach zapalnych powiek.

12

A.Ożarowski, W.Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s.370.

13

W.Poprzęcki Ziołolecznictwo s. 177

Mieszanki

W.Poprzęcki
Zapalenie miedniczek nerkowych:

ziele świetlika, ziele dziuraw-

ca, kwiat krwawnika, liść pokrzywy i liść podbiału zmieszać w rów-
nych ilościach – napar 4-5 razy dziennie pół szklanki

Pobudzenie wydzielania soków trawiennych:

zmieszać w rów-

nych ilościach ziele świetlika, ziele piołunu, korzeń arcydzięgla, kwiat
bzu czarnego, liść szałwi, korzeń goryczki – odwar

Miażdżyca:

zmieszać ziela świetlika 20,0, ziela jemioły 30,0, ziela

dziurawca i liścia czarnej jagody po 80,0, liścia poziomki 50,0. Dwie
łyżki ziół zalać dwiema szklankami ciepłej /nie gorącej/ wody i pozo-
stawić na 10-12 godzin i wypijać po połowie rano i wieczorem.

A.Ożarowski – W. Jaroniewski
Zapalenie powiek:

½ łyżki świetlika i ½ łyżki rumianku zalać 1 ½

szklanki gorącej wody i łagodnie gotować pod przykryciem na 3 min.
Odstawić na 15 min i przecedzić. Stosować do przemywania oczu.

Okłady na oczy:

zmieszać 10 g ziela świetlika, ziela przywrotnika,

kwiatów rumianku, kwiatów nagietka i kwiatów chabru. Zalać ½ łyżki
ziół zalać 2/3 szklanki wrzącej wody i naparzać pod przykryciem 15
min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Stosować do ciekłych okładów
w stanach zapalnych powiek i spojówek. Przykładać 3-5 razy dzien-
nie, na 10-20 min, można robić kompresy na noc.