BHP
DOKUMENTOWANIE
OCENY RYZYKA
ZAWODOWEGO
DOKUMENTOWANIE
OCENY RYZYKA
ZAWODOWEGO
2
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Spis treści
Rola służby bhp w ocenie ryzyka zawodowego ............................................................................... 3
Proces oceny ryzyka w firmie ........................................................................................................... 4
Dokumenty po przeprowadzonej ocenie ryzyka .............................................................................. 5
Działania po przeprowadzonej ocenie ryzyka zawodowego ............................................................ 8
Autor
Lesław Zieliński
były główny inżynier zarządzania bezpieczeństwem pracy,
rejestrowany audytor pomocniczy SZBP wg ISRS
Konsultant
Józef M. Boguszewski
specjalista ds. bezpieczeństwa
procesów przemysłowych, ekspert w zakresie oceny
ryzyka zawodowego i systemów zarządzania bezpieczeństwem
Redakcja
Agnieszka Gawrońska-Świeboda
Korekta
Zespół
CBP 322 ISBN 978-83-269-0005-1
Copyright © by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
Warszawa 2010
Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a,
www.wip.pl
tel. 0 22 518 29 29, faks 0 22 617 60 10
Praktyczny raport „Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego” chroniony jest prawem autorskim.
Przedruk materiałów opublikowanych w raporcie „Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego”
– bez zgody wydawcy – jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem
się na źródło. Niniejszy raport został przygotowany z zachowaniem najwyższej staranności
i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia. Zaproponowane w raporcie
„Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego” wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji
typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłę-
bionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko
organów i urzędów państwowych.
W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie
zawartych w raporcie „Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego” wskazówek, przykładów,
informacji itp. do konkretnych przypadków.
3
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Jeśli chcecie dowiedzieć się Państwo więcej na temat dokumentowania oceny ryzyka zawodo-
wego zapraszam do zapoznania się z poniższym tekstem.
Z tego tekstu dowiecie się Państwo:
•
Na czym polega rola służby bhp w dokumentowaniu oceny ryzyka zawodowego?
•
Jak zorganizować proces oceny ryzyka zawodowego?
•
Jakie dokumenty powinien mieć pracodawca po przeprowadzonej ocenie ryzyka?
•
Co powinna zawierać karta oceny ryzyka zawodowego?
•
Z jaką dokumentacją dotyczącą oceny ryzyka zawodowego powinien zapoznać się pracownik?
•
Jak zorganizować zgodny z prawem proces ograniczania ryzyka zawodowego?
Przepisy dotyczące ryzyka zawodowego
•
art. 226 Kodeksu pracy dalej kp,
•
§ 39 i 39a rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogól-
nych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.),
•
Polska Norma PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne
wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
Rola służby bhp w ocenie ryzyka zawodowego
Pracownik służby bhp jest osobą, której pracodawca przekazuje wiele swoich obowiązków kontrolnych
w zakresie organizacji stanowisk pracy i kontroli wykonywania prac zgodnie z wymogami przepisów
oraz zasad bhp. Chodzi tu szczególnie o prowadzenie działalności firmy sposób który nie powodo-
wałoby zagrożeń, a tym bardziej wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Zakres działania służby bhp
Do obowiązków służby bhp należy miedzy innymi:
•
prowadzenie rejestrów,
•
kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzo-
nych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby,
•
przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy,
•
udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą
(§ 2 ust. 1 pkt 12 i 14 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpie-
czeństwa i higieny pracy – Dz.U. nr 109, poz. 704 z późn. zm.).
Wstępna faza oceny ryzyka zawodowego
Aby zrealizować wstępną fazę oceny ryzyka zawodowego niezbędne są informacje dotyczące m.in.:
zagrożeń,
•
warunków środowiska pracy,
•
wymagań kwalifikacyjnych i zdrowotnych pracowników,
•
stosowanych zabezpieczeń (technicznych, organizacyjnych, ochron zbiorowych i indywidualnych),
•
statystyk wypadkowych i chorobowych (szczególnie chorób zawodowych oraz podejrzeń o takie
choroby),
•
osób zatrudnionych (kobiet, mężczyzn, młodocianych, niepełnosprawnych).
4
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Potrzebne są również następujące dokumenty:
•
karty oceny ryzyka zawodowego,
•
roczne statystyki wypadków, zdarzeń potencjalnie wypadkowych i chorób zawodowych,
•
wyniki badań środowiska pracy,
•
wnioski z narad w sprawie bhp,
•
wnioski z narad komisji bezpieczeństwa i higieny pracy,
•
protokoły kontroli stanowisk pracy,
•
protokoły kontroli organów zewnętrznych,
•
protokoły posiedzeń zakładowej komisji bhp (jeżeli taka w firmie istnieje).
Wszystkie te dokumenty i dane znajdują się w dokumentacji dotyczącej bhp, którą prowadzicie pań-
stwo w firmie (np. rejestry, protokoły itp.).
Służba bhp a ocena ryzyka zawodowego
Specjalista bhp w zakładzie jest osobą o odpowiednich kompetencjach do zorganizowania i nadzo-
rowania procesu oceny ryzyka zawodowego. W małej firmie będzie osobą, która wspólnie z praco-
dawcą dokona oceny ryzyka. W średniej i dużej firmie powinien być członkiem (ewentualnie prze-
wodniczącym) zespołu oceniającego ryzyko. W bardzo małej firmie, w której pracodawca dobrze zna
wszystkie aspekty wykonywanych prac, może samodzielnie dokonać oceny ryzyka zawodowego,
oczywiście z zachowaniem wszystkich normatywnych zasad i prawnych wymogów tej oceny.
Wykonywana praca a stanowisko w rozumieniu kadrowym
Wykonywana praca to nie to samo, co stanowisko w rozumieniu kadrowym.
W Kodeksie pracy oraz
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy nie ma mowy o ocenie ryzyka dla zajmowanego stanowiska w firmie,
ale przy wykonywanych (określonych) pracach (powinniście je rozumieć jako konkretne czynności,
wykonywane w konkretnych miejscach).
Jeden pracownik naprawia zamki, klamki i sprzęt biurowy w budynku administracyjnym. Drugi pra-
cownik naprawia urządzenia oraz maszyny w hali produkcyjnej. Pracowników tych dotyczą zupełnie
inne zagrożenia i warunki środowiska pracy, różne prawdopodobieństwa zaistnienia i możliwe skutki
zdarzenia wypadkowego – jednak obaj są zatrudnieni na stanowisku ślusarza.
Proces oceny ryzyka w firmie
Proces oceny ryzyka zawodowego musi przebiegać sprawnie, a ocena musi być rzetelna. Aby spro-
stać tym wymaganiom, powinniście Państwo prawidłowo go zorganizować.
Uwzględniając:
•
złożoność procedury,
•
konieczność zebrania informacji ze wszystkich komórek organizacyjnych firmy,
•
konieczność zapewnienia środków technicznych i organizacyjnych,
•
czas poświęcony na dokonanie oceny i sporządzenie dokumentacji,
należy przygotować odpowiednie polecenie szefa firmy powołujące zespół do oceny ryzyka i zobo-
wiązujące kompetentne osoby do pracy w tym zespole.
5
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Kto powinien oceniać ryzyko zawodowe?
W małej firmie oceny ryzyka zawodowego dokona specjalista ds. bhp lub sam pracodawca (najlepiej,
jeżeli dokonają tego wspólnie). W firmie, której profil produkcji jest usystematyzowany i nie stwarza
poważnych zagrożeń, wystarczy jeden zespół do oceny ryzyka zawodowego. Natomiast w wielowy-
działowym zakładzie pracy, o różnorodnym profilu produkcji lub stosującym różne technologie, tym
bardziej takie, które stwarzają albo mogą stwarzać wiele zagrożeń zawodowych, wskazane jest zor-
ganizowanie zespołów wydziałowych i zespołu zakładowego.
Co powinno określać polecenie pracodawcy o przeprowadzeniu oceny ryzyka
zawodowego?
Polecenie pracodawcy o przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego w firmie powinno określać:
•
odpowiedzialność za dokonanie oceny ryzyka zawodowego,
•
osoby do pracy w zespołach do oceny ryzyka,
•
osoby do przeszkolenia w tematyce oceny ryzyka,
•
osobę odpowiedzialną za opracowanie dokumentacji ryzyka i jej przechowywanie,
•
sposób zapoznania pracowników z ryzykiem zawodowym,
•
sytuacje, w jakich należy dokonywać weryfikacji oceny ryzyka zawodowego i ich częstotliwość,
•
termin dokonania oceny ryzyka zawodowego w firmie.
Kto i w jaki sposób określa metodę oceny ryzyka zawodowego?
Daną metodę oceny ryzyka zawodowego określa jej wykonawca odpowiednio do:
•
charakteru i złożoności procesów pracy,
•
stopnia nasilenia zagrożeń,
•
rodzaju zagrożeń.
Kryteria akceptowalności ryzyka zaproponowane przez wykonawcę powinien zaakceptować i zatwier-
dzić pracodawca.
W zależności od przyjętej metody oceny ryzyka jego akceptowalny poziom będzie liczbą wraz z opisem
lub tyko określeniem opisowym. Może się również zdarzyć, że będziecie musieli Państwo przyjąć różny
akceptowany poziom ryzyka dla poszczególnych zagrożeń czy dla tych samych zagrożeń, ale dla róż-
nych stanowisk pracy.
Dokumenty po przeprowadzonej ocenie ryzyka
Część dokumentów z dokumentacji po przeprowadzonej ocenie ryzyka zawodowego jest przezna-
czona dla samego pracodawcy, a część do zapoznania się, dla pracowników firmy.
Opisy wziętych z życia przypadków
Bezpłatnie wypróbuj „Świat BHP”
6
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Dokumentacja dla pracodawcy
Ocena ryzyka zawodowego w firmie dla odpowiedzialnego pracodawcy nie jest jedynie spełnieniem
obowiązku, a odpowiedzią na pytania:
•
Czy praca w firmie jest zorganizowana w sposób spełniający wymogi prawa w zakresie bhp?
•
Czy dla występujących zagrożeń zastosowano odpowiednie środki profilaktyczne?
Niezarejestrowanie w firmie wypadków przy pracy i chorób zawodowych w przyjętym do oceny ryzyka zawo-
dowego okresie, nie oznacza, że praca w tej firmie jest bezpieczna i że spełnia wymogi prawa w tym zakresie.
Co analizować podczas procesu oceny ryzyka ?
Podczas procesu oceny ryzyka powinni Państwo przeanalizować istniejącą i stworzyć brakującą doku-
mentację. Na dokumentację składają się:
•
lista zagrożeń wraz z możliwymi skutkami,
•
wykaz prac szczególnie niebezpiecznych,
•
wykaz prac i stanowisk pracy wymagających opracowania instrukcji obsługi oraz bezpiecznego
wykonywania prac,
•
dokumentacja remontów, przeglądów maszyn, urządzeń, instalacji,
•
pomiary środowiskowe,
•
karty charakterystyki stanowisk pracy,
•
potwierdzenia zatrudniania pracowników o wymaganych kwalifikacjach zawodowych i zdrowotnych,
•
dokumentacja dotycząca szkolenia w zakresie bhp,
•
statystyki wypadków i chorób zawodowych,
•
statystyki zdarzeń potencjalnie wypadkowych,
•
lista stosowanych ochron, zabezpieczeń,
•
karty oceny ryzyka zawodowego,
•
wykaz stanowisk pracy i czynności, dla których poziom ryzyka jest nieakceptowany,
•
potwierdzenia pracowników, że zostali zapoznani z ryzykiem zawodowym,
•
dokumentacja techniczno-eksploatacyjna maszyn i urządzeń,
•
dokumentacja procedury systemowego zarządzania bhp.
Czy system zarządzania bezpieczeństwem pracy wymaga dokumentowania?
Jeżeli wprowadzacie lub planujecie Państwo wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy
w firmie, to powinniście zdawać sobie Państwo sprawę z tego, że system ten wymaga dokumento-
wania wszystkich działań, tym bardziej tych, które wiążą się z:
•
oceną zagrożeń,
•
stosowaniem zabezpieczeń,
•
zaangażowaniem całej załogi w działania na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
Forma dokumentacji dla pracownika
Poinformowanie danego pracownika o ryzyku zawodowym powinno być:
•
udokumentowane,
•
mieć formę pisemną,
•
poszerzone o wykaz środków profilaktycznych zmniejszających i ograniczających to ryzyko do poziomu
akceptowalnego.
Z przekazanych informacji pracownik powinien dowiedzieć się, że niestosowanie środków profilak-
tycznych powoduje wzrost ryzyka.
7
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Jakie dokumenty powinien dostać pracownik po ocenie ryzyka zawodowego na jego
stanowisku pracy?
Pracownik po dokonaniu oceny ryzyka zawodowego na jego stanowisku pracy powinien otrzymać
dokumenty dotyczące:
•
opisu zagrożeń;
•
możliwych skutków spowodowanych zagrożeniem;
•
stosowanej profilaktyki ograniczającej ryzyko (barier):
– środków ochrony zbiorowej ,
– środków ochrony indywidualnej;
•
oceny dopuszczalności oszacowanego ryzyka na jego stanowisku pracy;
•
wartości oszacowanego ryzyka szczątkowego (resztkowego, końcowego).
Sposób przedstawiania pracownikom informacji o ryzyku zawodowym powinien być w miarę możli-
wości opisowy.
Co podnosi poziom ryzyka zawodowego?
Niespełnienie przez pracodawcę wymogów prawnych między innymi w zakresie:
•
zatrudniania pracowników o wymaganych kwalifikacjach,
•
opracowania i dostarczenia pracownikom instrukcji obsługi i bezpiecznego wykonywania prac,
•
warunków środowiska pracy,
•
dostarczania pracownikom niezbędnych środków ochrony indywidualnej,
•
zabezpieczeń przeciwpożarowych,
•
zawsze podnosi poziom ryzyka zawodowego.
Karta oceny ryzyka zawodowego
Podstawowym dokumentem dotyczącym ryzyka zawodowego jest karta oceny ryzyka zawodowego.
W karcie tej istotne jest pokazanie wielkości:
•
ryzyka początkowego, czyli bez stosowania środków profilaktycznych, i
•
ryzyka resztkowego, czyli tego, które pozostaje po zastosowaniu zabezpieczeń .
Wybór sposobu opracowania karty oceny ryzyka zawodowego
Wybór sposobu opracowania karty oceny ryzyka zawodowego należy do pracodawcy. Nie jest on
określony ani w Polskiej Normie PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną
pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, ani w poszczególnych metodach oceny ryzyka
zawodowego.
W karcie oceny ryzyka zawodowego możecie Państwo wpisywać tylko te środki profilaktyczne, które
w Państwa firmie są wprowadzone do stosowania i są dostępne dla tych pracowników, którym są
niezbędne do bezpiecznego wykonywania pracy.
Dogłębne komentarze wyroków SN
Bezpłatnie wypróbuj „Świat BHP”
8
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Informacja o zapoznaniu pracownika z ryzykiem zawodowym
Innym sposobem potwierdzenia (niż na karcie oceny ryzyka zawodowego), że pracownicy firmy zostali
zapoznani z ryzykiem zawodowym, może być wprowadzenie odrębnego dokumentu, tzw. informacji
o zapoznaniu pracownika z ryzykiem zawodowym.
Z czego składa się dokument informujący pracownika o ryzyku zawodowym?
Dokument z taką informacją powinien się składać z części opisowej, określającej:
•
komórkę organizacyjną firmy,
•
dane osobowe pracownika,
•
nazwę jego stanowiska pracy i czynności, których ocena ryzyka dotyczy,
•
samą ocenę ryzyka (według przyjętych w firmie kryteriów),
•
datę zapoznania się z informacją wraz z potwierdzającym to podpisem .
Czy informacje o zapoznaniu pracownika z ryzykiem zawodowym należy przechowywać
i aktualizować?
Informacja o zapoznaniu pracownika z ryzykiem zawodowym powinna być:
•
przechowywana w komórce organizacyjnej zatrudniającej daną grupę pracowników,
•
aktualizowana w przypadkach jakiejkolwiek zmiany technologii, konstrukcji, sposobu i zakresu
obsługi oraz gdy do zakresu obowiązków pracowników dochodzą nowe czynności, nieujęte
w poprzedniej ocenie ryzyka zawodowego.
Co składa się na komplet dokumentacji dotyczącej zapoznania danego pracownika
z ryzykiem zawodowym?
Informacja o zapoznaniu pracownika z ryzykiem zawodowym wraz z konkretnymi kartami oceny ryzyka
zawodowego jest kompletem dokumentacji dotyczącej zapoznania danego pracownika z ryzykiem
zawodowym. Może się zdarzyć, że ten sam pracownik będzie w niej wymieniony 2 razy – raz zapozna-
jąc się z ryzykiem zawodowym na swoim stałym stanowisku pracy, drugi raz – z kartą oceny ryzyka
zawodowego przy czynnościach wykonywanych dorywczo lub w zastępstwie pracownika na innym
stanowisku pracy.
Działania po przeprowadzonej ocenie ryzyka zawodowego
Po przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego niektórzy pracodawcy i pracownicy służby bhp nie
wiedzą, co dalej robić z wynikami takiej oceny...
Należy wtedy podjąć działania mające na celu zmniejszenie ryzyka do poziomu akceptowalnego,
określonego w konkretnej metodzie jego oceny. Ich plan może przyjąć formę planu poprawy warun-
ków bezpieczeństwa i higieny pracy.
Analizy kontrowersyjnych przypadków
Bezpłatnie wypróbuj „Świat BHP”
9
DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Wzór 1.
Przykładowy wzór planu poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy
Lp.
Opis
przedsięwzięcia
(zadania)
Przewidywane
nakłady w PLN
Termin
realizacji
Komórka
odpowie-
dzialna
Określenie rodzaju
zagrożeń lub uciąż-
liwości mających
ulec zlikwidowaniu
bądź ograniczeniu
i inne cele związa-
ne z bhp
Liczba stanowisk pracy
(osób), którym:
ograniczono
ryzyko
zawodowe
poprawiono
warunki
pracy
1.
Zorganizowanie
i prowadzenie
szkoleń
okresowych oraz
instruktaży
2000
I kwartał
2007 r.
Dział
szkolenia
(kierownik)
Doprowadzenie
do zgodności
z przepisami
5
5
2.
Zakupienie
i wprowadzenie
obowiązku
używania okula-
rów ochronnych
200
II kwartał
2007 r.
Dział
zaopatrzenia
(kierownik)
Odpryski
materiału
5
5
3.
Naprawienie
podestów przy
obrabiarkach
500
I kwartał
2007 r.
Główny
mechanik
Potknięcie,
poślizgnięcie
5
5
Razem: .... PLN
Więcej na temat dokumentowania oceny ryzyka zawodowego
znajdziesz w Świecie BHP, pierwszej publikacji bhp