WARTOŚCI WSPÓA
CZESNEGO SPOA
ECZEC
STWA
Istota wartości
WARTOŚCI
nazywamy wszystko to, co cenne, godne pożądania lub wyboru,
co stanowi cel ludzkich dążeń. Czasem definiuje się wartość jako to, co ma
znaczenie dla człowieka, co nadaje sens jego poczynaniom
Pojęcie wartość może dotyczyć danej rzeczy (smak jedzenia, piękno obrazu),
czynu ludzkiego lub danego człowieka (odwaga, mądrość), wreszcie stanu rzeczy
(zdrowie czy szczęście).
Może też wystąpić brak wartości lub antywartość; np. odpowiednio: niesmaczne
jedzenie, szpetny obraz, tchórzostwo, głupota, choroba i nieszczęście.
P o g l ą d y n a t e m a t w a r t o ś c i
Coś jest wartościowe dlatego, że człowiek uznaje to (indywidualnie lub
zbiorowo) za wartość.
subiektywizm
Wartości są zmienne w czasie.
relatywizm
Wartości są zmienne w zależności od systemu kultury.
relatywizm historyczny
Wartości są niezależne od człowieka.
obiektywizm
Wartości są niezmienne w czasie i przestrzeni.
absolutyzm
WARTOŚCI WSPÓA
CZESNEGO SPOA
ECZEC
STWA
Istota wartości
Różnicę między subiektywizmem i obiektywizmem można wyrazić zestawieniem
dwóch zdań:
Coś jest wartościowe dlatego, że jest pożądane  subiektywizm.
Coś jest godne pożądania dlatego, że wartościowe  obiektywizm.
PRZYKA
AD. W świetle obiektywizmu odwaga jest rzeczą dobrą niezależnie od tego,
czy ludzie okazują odwagę i od tego, czy odwagę pochwalają.
W opisie stosunku ludzi do odwagi jako wartości można wskazać następujące
sytuacje:
1. Ludzie cenią odwagę i okazują odwagę;
2. Ludzie cenią odwagę, ale tchórzą (i potem mają wyrzuty sumienia);
3. Ludzie uznają odwagę za zbyteczną, wręcz szkodliwą dla uzyskania innych
wartości, np. majątku czy bezpieczeństwa.
PRZYKA
AD. Bardzo szczupła sylwetka. Subiektywiści uznają, że o jej wartości
świadczy ogromna popularność. Obiektywiści zwracają uwagę, że masowe dążenie
do bardzo szczupłej sylwetki pociąga za sobą często zaburzenia zdrowotne.
WARTOŚCI WSPÓA
CZESNEGO SPOA
ECZEC
STWA
Hierarchie wartości
PRZYKA
AD. Wiele osób dla uzyskania dobrego samopoczucia (bardzo szczupłej
sylwetki) ryzykuje własnym zdrowiem. Z obiektywistycznego punku widzenia jest
to złe: zdrowie jest wartością wyższą od zadowolenia z własnej sylwetki. Zatem
obiektywiści uznając wyższość jednej wartości nad drugą (hierarchizując wartości)
mogą moralnie oceniać daną sytuację.
Cel Środek Skutek uboczny
BARDZO
CI
ŻKA
ODCHUDZANIE
ZGRABNA
CHOROBA
SYLWETKA
Wartość niższa: zadowolenie ze zgrabnej sylwetki.
Wartość wyższa: zdrowie.
W danym przykładzie następuje realizacja wartości niższej kosztem wartości
wyższej, czyli zło. Staje się tak dlatego, że dana osoba:
- nie rozważa konsekwencji swego postępowania;
- negatywnej konsekwencji się nie spodziewa ;
- uważa, ze zdrowie nie jest wyższą wartością od dobrego samopoczucia.
Ludzie często dokonują wyboru (preferencji) jednej wartości przed drugą.
Odbywa się to w trzech typach sytuacji:
" w deklaracji słownej: ...wyżej cenię odwagę od tchórzostwa;
" w czynie: przełamując strach okazuję odwagę, albo: podaję dłoń odważnym
omijając tchórzy;
" w przeżyciu moralnym po fakcie: duma z odwagi własnej bolesnej w skutkach
lub wyrzuty sumienia po użytecznym akcie tchórzostwa.
Obiektywiści uważają, że wartości dzielą się na wyższe i niższe, oraz na własne
i pochodne. (np. zdrowie jest wartością własną, a lekarstwo  pochodną).
Warto zauważyć, że według moralności chrześcijańskiej wartości są obiektywne
i ułożone hierarchicznie.
W życiu praktycznym ludzie rzadko układają systematyczną
hierarchię wartości.
WARTOŚCI WSPÓA
CZESNEGO SPOA
ECZEC
STWA
Funkcje wartości
Przekonania o wartościach mają charakter indywidualny i zbiorowy.
Z socjologicznego punktu widzenia wartości często są uznawane za wytwór
zbiorowy i kształtują się nieraz w długotrwałych procesach.
Funkcje wartości
" Zaspokajania potrzeb;
" Motywacyjna (dążenie do nich aktywizuje jednostkę i ukierunkowuje jej
działania);
" Komunikacyjna (deklarowanie wartości i dyskusja wokół nich ożywia
komunikację międzyludzką);
" Organizująca grupy i organizacje społeczne wokół wybranych wartości;
" Porządkująca (hierarchizacja wartości powoduje ład w sądach i decyzjach
jednostki i grupy);
" Kulturowa (wartości są podstawą systemów moralnych i prawnych).
Wyznawane i realizowane wartości stanowią zarówno element łączący, jak
i antagonizujący jednostki i grupy społeczne. W związki z tym występują
w społeczeństwie liczne konflikty wokół wartości.
W procesie socjalizacji wartości często zostają zinternalizowane, tzn. tak
przyswojone przez jednostkę, że dążenie do nich staje się czymś naturalnym.
Trudno jest jednoznacznie rozstrzygnąć, co ostatecznie kształtuje rozwój jednostki
(w tym rozwój jej systemu wartości).
WARTOŚCI WSPÓA
CZESNEGO SPOA
ECZEC
STWA
Systemy wartości
Istnieją dwa główne trendy w moralności współczesnego społeczeństwa
konsumpcyjnego: idealizm i konsumpcjonizm (głównie hedonizm). Pierwszy spełnia
się w przestrzeganiu zasad moralnych, w działaniach altruistycznych, w niezależności
od niskich popędów i presji reklamy. Drugi polega na szukaniu przyjemności poprzez
posiadanie i użycie dóbr konsumpcyjnych.
Ludzie uznają (mniej lub bardzie świadomie) różne wartości, co przejawia się zarówno
w osobistych wyborach (preferencjach), jak i w sporach na temat konkretnych
problemów. System wartości danej jednostki rzadko jest przemyślany
i uporządkowany; podlega wielu oddziaływaniom i zmianom.
Przekonania o tym, co jest wartościowe, kształtują głównie następujące czynniki:
" potrzeby człowieka;
" wpływy wychowawcze domu rodzinnego i środowiska społecznego w ogóle
(także bieżące oddziaływanie otoczenia);
" intuicja moralna;
" doświadczenia osobiste jednostki.
Pojedynczy ludzie nie są całkowicie zamknięci w danym systemie wartości,
niezależnie od ich deklaracji. Wielu niewolników konsumpcji zdobywa się na
krytycyzm i działania idealistyczne (patrz: Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy).
Jednocześnie wielu nauczycieli, lekarzy czy księży traci wiarę w ideały i kontrolę nad
niskimi uczuciami i popędami.
PRZYKA
AD. Nauczyciel X zaczynając pracę był przepojony uczciwością i dobrymi
chęciami. Z czasem stał się zgorzkniałym, cynicznym i przekupnym belfrem.
PRZYKA
AD. Młody wybitny naukowiec wykonuje ogromną, pełną wyrzeczeń pracę
badawczą. Co pewien czas znajduje odprężenie w skrajnym hedonizmie  seksie,
alkoholu i narkotykach.
PRZYKA
AD. Młody mężczyzna uprawiał rozrywkowy i konsumpcyjny styl życia.
Kiedy jego partnerka zaszła w ciążę, podjął decyzję o założeniu rodziny. Wybrał
liczne wyrzeczenia i satysfakcje związane z wiernością i odpowiedzialnością.
W społeczeństwie ważne jest określenie dobra wspólnego. Rozumiemy przez nie
to, co w społeczeństwie jest uznawane powszechnie za wartość naczelną, co jest
podstawowym celem danego porządku politycznego, interesem wspólnym obywateli.
We współczesnym społeczeństwie tym dobrem jest rozwój jednostek
i zagwarantowanie im ich naturalnych praw. Wyrazem tego poglądu jest Powszechna
Deklaracja Praw Człowieka.
Istnieje wiele systemów wartości i sposobów ich rozróżniania. Nie występują one w czystej postaci w izolowanych
grupach ludności.
Dla przykładu porównam poniżej dwa systemy wartości.
IDEALISTYCZNY SYSTEM WARTOŚCI HEDONISTYCZNY SYSTEM WARTOŚCI
Wartość najwyższa: dobro, piękno, prawda.
Wartość najwyższa: przyjemność (wyższego lub niższego
stopnia): od kontemplacji muzyki do upijania się.
Wzorzec: święty i myśliciel.
Wzorzec: idol muzyki pop.
Cechy jednostek zorientowanych idealistycznie:
Cechy jednostek zorientowanych hedonistycznie:
" Stawianie dalekich celów.
" Zmienność i tymczasowość celów.
" Hierarchizacja swoich potrzeb i realizowanych
" Brak hierarchii, przewaga potrzeb niższych
wartości.
(nastawienie na konsumpcję).
" Praca nad sobą (doskonalenie siebie).
" Bierność i bezkrytycyzm w stosunku do siebie.
" Zdolność i skłonność do wyrzeczeń, odsuwanie
" Uleganie chwilowym zachciankom modom
w czasie albo rezygnacja z zaspokajania potrzeb
i sugestiom reklamowym.
niskich.
" Autonomia intelektualna i moralna  niezależność
" Heteronomia intelektualna i moralna - uległość
od otoczenia i kultury masowej.
i konformizm wobec otoczenia.
" Trzymanie się stałych zasad i podporządkowywanie
" Relatywizm moralny i obyczajowy.
im swojej aktywności (swojego życia).
WARTOŚCI WSPÓA
CZESNEGO SPOA
ECZEC
STWA
Systemy wartości
WARTOŚCI WSPÓA
CZESNEGO SPOA
ECZEC
STWA
Wartości społeczeństwa obywatelskiego
Uniwersalne wartości społeczne wynikają z:
" tego, co wspólnie potrzebne ludziom: życie, bezpieczeństwo, możliwość
rozwoju;
" tego, co ułatwia współżycie i współpracę: uczciwość, odpowiedzialność,
tolerancja, praworządność.
W życiu społeczeństwa obywatelskiego wyróżniamy wiele wartości, które można
pogrupować według poniższej tabeli.
WARTOŚCI SPOA
ECZEC
STWA OBYWATELSKIEGO
PRAWNE
SPOA
ECZNE KULTUROWE EKONOMICZNE
I POLITYCZNE
życie dobre prawo dobra kultury dostęp do dóbr
zdrowie praworządność obiekty i ceremonie bogactwa naturalne
kultu religijnego
człowiek równość wobec prawa obiekty
obyczaje gospodarcze
rodzina demokracja
pluralizm kulturowy kapitał
dziecko niezawisłość sądów
wiedza (nauka) własność
prawda niezależność mediów
edukacja wolny rynek
godność wolność
praca
wolność osobista pokój
współpraca
bezpieczeństwo suwerenność państwa
gospodarcza
miłość trójpodział władzy
wierność czynne i bierne prawa
wyborcze
przyjaz
ń
wrażliwość
poszanowanie
innych
uznanie społeczne
samorealizacja
odpowiedzialność
uczciwość
patriotyzm
pluralizm społeczny
tolerancja