Poznań, 30 XI 2006
Mirosław Dąbkowski
Katedra i Klinika Psychiatrii CM UMK Toruń
Bullying -
przemoc rówieśnicza: nasilenie
występowania i wpływ na zdrowie
uczniów
Bullying - przemoc
rówieśnicza - znęcanie się
Zamierzone, powtarzalne i
nieprowokowane zachowania
agresywne jednego lub grupy
sprawców wobec ofiary;
z zamiarem sprawienia jej bólu
fizycznego, przykrości, poniżenia lub
przerażenia jej;
najczęściej w obliczu grupy  widzów ;
z wyraz
ną nierównowagą sił -
niemożnością obronienia się ofiary i
poczuciem bezkarności sprawcy
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying - znęcanie się
ma charakter bezpośredniego ataku lub
działań pośrednich.
Bullying bezpośredni:
fizyczny - popychanie, plucie, kopanie,
uderzanie, zabieranie i chowanie rzeczy,
zmuszanie do wykonywania poniżających,
ośmieszających i/lub odrażających
czynności, w tym kopro- i uro-filnych i
seksualnych
słowny (emocjonalny) - grożenie, poniżanie
przez przezywanie, wyśmiewanie, robienie
min i prowokowanie
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying - znęcanie się
Bullying pośredni (ukryty):
relacyjny - obmawianie, rozpuszczanie
plotek, namawianie innych do izolacji
ofiary, odrzucenia jej i ignorowania
w tym - cyber bullying - umieszczanie w
sieci (e-maile, blogi, fora itp.)
oszczerczych informacji
Olweus 1993, Nansel i in. 2003
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying - fenomen społeczny
Sprawca - impulsywny; dominujący; bez
empatii; postrzegający pozytywnie przemoc;
łaknący społecznego prestiżu; z wysoką
samooceną
Ofiara - małe poczucie bezpieczeństwa;
lękowa; niski wskaz
nik więzi rówieśniczych;
niskie poczucie kompetencji; czasem
outsider
aktywni  widzowie - dostarczający
wzmocnienia społecznego
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying - fenomen społeczny
NAJCZ
ŚCIEJ:
sprawca, ofiara i widzowie w zbliżonym
wieku
dotyczy dzieci i młodzieży 6 - 18 r.ż.
oparte jest na fałszywej lojalności wobec
sprawcy
wyrasta z mitów o inicjacji i rytuałach w
grupie
wiąże mitem o nieuchronności i kluczowej
roli tajemnic wewnątrz grupy
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying - następstwa
Bezpośrednie i odległe:
- nieobecności w szkole (wagary,  fobia szkolna )
- gorsze wyniki w nauce
- gorsze przystosowanie społeczne
- niska samoocena
- depresje, zaburzenia emocjonalne
- lęk
- próby samobójcze
- zaburzenia rzekomosomatyczne
- zaburzenia snu, lęki nocne, enuresis
- agresja
- zachowania przestępcze
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying - następstwa
Noszenie broni
intensywne nadużywanie alkoholu i
tytoniu
porzucanie szkoły i kradzieże
wdawanie się w poważne bójki
uogólnione wzorce zachowań
antyspołecznych
większe prawdopodobieństwo
przestępstw, w tym poważnych zbrodni
Drawings 2002
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying - rozpowszechnienie
Zgoda Komisji Bioetycznej CM UMK
Zgoda Rady Rodziców i Dyrekcji Szkoły
2 szkoły gimnazjalne, 7 klas pierwszych
228 dzieci; wiek około 13 lat
102 chłopców i 126 dziewcząt
kwestionariusz Olweusa Bully/Victim Q.
Kwestionariusz dolegliwości somatycznych
i samopoczucia
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying - rozpowszechnienie
kwestionariusz Olweusa Bully/Victim Q
Półustrukturalizowany, określa:
Częstość bycia prześladowanym, częstość
prześladowania innych, rodzaj tych zachowań;
pochodzenie ofiar/sprawców; miejsce
prześladowań; próby opanowania bullyingu przez
nauczycieli, rodziców i kolegów; płeć
ofiar/sprawców
kwestionariusz dot. zdrowia
Półustrukturalizowany, określa:
częstość bólów głowy; brzucha; moczenia nocnego;
samopoczucia; kłopotów ze spaniem
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Częstość bullyingu
Nigdy 155osób 104 k + 51m
bullying 73 osoby = 32 %
[w tym 34 osoby również były sprawcami !]
chłopcy: 51 = 50% P<0,05
dziewczynki 22 = 17,5%
1 - 4 razy w półroczu 6 k(4,8%)+ 10 m(9,8%)
1 - 4 razy w mies. 13 k(10,3%)+ 27 m(26,5%)
2 - 3 razy na tydzień 3 k(2,4%)+ 14m(13,7%)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Częstość bycia sprawcą
bullyingu
Nigdy 171osób 115 k + 56m
sprawca bullyingu 57 osoby = 25 %
[w tym 34 osoby również były ofiarami !]
chłopcy: 46 = 45% P<0,05
dziewczynki 11 = 8,5%
1 - 4 razy w półroczu 6 k(4,8%)+ 19 m(18,6%)
1 - 4 razy w mies. 3 k(2,4%)+ 17 m(16,6%)
2 - 3 razy na tydzień 2 k(1,3%)+ 10 m(9,8%)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Częstość poszczególnych
stron bullyingu
Bullying tylko bierny (ofiara znęcania)
39 osób = 17 %
Bullying tylko czynny (sprawca
znęcania)
23 osoby = 10 %
Zmiennie, symultanicznie - ofiara i
sprawca
34 osoby = 15 %
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Bullying w Warszawie
Bullying w Warszawie
gimnazja
gimnazja
70
60
50
uczniowie
40
%
relacja rodziców
30
nauczyciele
20
10
0
przezywanie, popychanie, bicie
drwiny szturchanie
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
WHO Cross-National Study: Health
Behavior in School-aged Children
- obecnie (1997 - i nadal) objęto 28 krajów.
Rozpowszechnienie - od 9% w Szwecji do 54% na
Litwie Nansel i in. 2005
Rozpowszechnienie bullyingu:
bierne: Australia 17%; Anglia 19%; Japonia
15%; Norwegia 14%; Hiszpania 17%;
USA 16% czynne: 10 - 18 %
Weir 2001
Polska: w 2002 Mazur i Małkowska IMiDz:
20% (10% sprawca; 8% ofiara; 2%
naprzemiennie)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Kategorie znęcania się wobec
ofiar bullyingu
Obrażanie przez przezywanie;
zastraszanie; plotkowanie i oszczerstwa,
wyśmiewanie się, nie odzywanie się;
pobicie; zabieranie rzeczy (kolejność wg
częstości)
Miejsce przemocy: szkoła (korytarz;
klasa; toaleta; boisko; droga do szkoły)
sprawca: z własnej klasy lub nieco
starszy
Nikt nie powiadomił nauczyciela o
przemocy; rodziców powiadomiło 27%
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Częstość bycia ofiarą bullyingu a
nasilenie obj. zdrowotnych
statyst. znamienność chi kw. * znamienne dla P<0,01
Moczenie
Częstość Ból Ból Uczucie Trudności
nocne
głowy brzucha smutku ze snem
2-4 w 0 %
43 % * 28 %* 85 %* 85 %*
tygodniu (0/7)
(3/7) (2/7) (6/7) (6/7)
1  4 w 5 %
19 %* 25 %* 55 %* 35 %*
mies. (1/20)
(4/21) (5/20) (11/20) (7/20)
1  4 na 0 %
18 % * 11 % 36 %* 25 %*
pół roku (0/11)
(2/11) (1/9) (4/11) (5/20)
nigdy 1,3%
9,1% 10 % 8,5 % 10,8 %
(2/150)
12/132) 13/130 (11/13o) (14/129)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Częstość bycia sprawcą bullyingu
a nasilenie obj. zdrowotnych
statyst. znamienność chi kw. * znamienne dla P<0,01
Moczenie
Częstość Ból Ból Uczucie Trudności
nocne
głowy brzucha smutku ze snem
2-4 w 0 %
0 % 20 %* 0 % 0 %
tygodniu (0/5)
(0/5) (1/5) (0/5) (0/5)
1  4 w 10 %
10 % 10 % 0 % 0 %
mies. (1/10)
(1/10) (1/10) (0/10) (0/10)
1  4 na 0 %
18 % 11 % 11 % 10 %
pół roku (0/11)
(2/11) (1/9) (1/9) (1/10)
nigdy 6,9%
8,3 % 10 % 4,5 % 9,2 %
(9/131)
11/132) 13/130 (6/131) (12/130)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Częstość bycia ofiarą i sprawcą
bullyingu a nasilenie obj. zdrowotnych
statyst. znamienność chi kw. * znamienne dla P<0,01
Moczenie
Częstość Ból Ból Uczucie Trudności
nocne
głowy brzucha smutku ze snem
2-4 w 0 %
72 % * 20 %* 63 %* 72 %*
tygodniu (0/11)
(8/11) (2/10) (7/11) (8/11)
1  4 w 5,5 %
44 %* 29 %* 61 %* 41 %*
mies. (1/18)
(8/18) (5/17) (11/18) (7/17)
1  4 na 0 %
33 % * 20 % 66,6 %* 80 %*
pół roku (0/6)
(2/6) (1/5) (4/6) (4/5)
nigdy 1,5%
13% 7,7 % 92% 9 %
(2/132)
18/132) 10/130 (12/131) (14/131)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Nowa taksonomia agresji
Agresja gorąca - agresja zimna
nowa taksonomia na podst. badań
nauroobrazowych; neurobiochemicznych;
psychometrycznych; epidemiologicznych oraz
fenomenologicznych:
PIP (proaktive, instrumental, planned)
RADI (reactive, affective, defensive,
impulsive)
Steiner 2006
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Wnioski
Wśród dzieci 13-letnich bardzo często
dochodzi do bullyingu - znęcania się
nad rówieśnikiem - zarówno w sposób
bezpośredni (werbalna i fizyczna
przemoc) jak i relacyjny, pośredni
(obmowa i oszczerstwo). Co szóste
dziecko doznaje tej przemocy, co
dziesiąte jest jej sprawcą i co szóste
jest jednocześnie obiektem i sprawcą.
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Wnioski c. d.
Wśród sprawców tej przemocy i jej ofiar
znamiennie więcej jest chłopców
O zachowaniach tych ani ofiary ani
świadkowie nie informują nauczycieli;
rzadko też mówią o tym rodzicom.
Zwraca uwagę silny związek pomiędzy
doznawaniem przemocy a określonymi
objawami psychosomatycznymi. Niejasny
jest kierunek tego związku, choć
charakter linearny sugerować może
związek przyczynowy.
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Wnioski c. d.
Dostrzeżenie przez
lekarza/pielęgniarkę/pedagoga
fizycznych i emocjonalnych
konsekwencji przemocy rówieśniczej
skłaniać winno do interwencji.
 Odporność czystych sprawców
przemocy na problemy
psychosomatyczne otwiera pole do
spekulacji o nowej taksonomii agresji
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006