PRACA POGL
DOWA ISSN 1643 0956
Małgorzata Dąbkowska
Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Katedra i Klinika Psychiatrii w Bydgoszczy
Psychiatryczne następstwa
przemocy domowej
Psychiatric consequences of domestic violence
STRESZCZENIE by trauma can explain the variety of symptoms of
different disorders. Traumatic events caused by
U bardzo wielu spośród pacjentek z zaburzeniami psy-
home bullying can be a cause of depression, PTSD,
chicznymi stwierdza się w wywiadzie doświadcze-
cognitive functions impairment, or dissociative
nia zwiÄ…zane z przemocÄ… fizycznÄ… lub psychicznÄ…
symptoms. Family violence is one of risk factors for
w swoich rodzinach. Stres może prowadzić do zmian
suicidal behavior and alcohol addiction. Knowledge
w systemie neurotransmiterów, w osi podwzgórzo-
of risk factors and sequels associated with interper-
wo-przysadkowo-nadnerczowej, do zmian struktu-
sonal violence can help clinicians identify potential
ralnych mózgu. Wielopłaszczyznowe zmiany neuro-
victims of assault among patients with psychiatric
biologiczne spowodowane traumatycznymi przeży-
disorders.
ciami mogą być podłożem zróżnicowania objawów
w przebiegu różnych zaburzeń psychicznych. Trau-
Key words: stress, domestic violence, psychiatric
matyczne wydarzenia spowodowane przez przemoc
sequels
domową mogą być z
ródłem depresji u ofiar, PTSD,
obniżenia funkcji poznawczych, objawów dysocja-
Jednym z zadań lekarza jest zapobieganie cho-
cyjnych. Przemoc w rodzinie jest jednym z czynni-
robom. W wypadku patologii, jakÄ… jest przemoc
ków ryzyka zachowań samobójczych i uzależnienia
domowa, podstawowe przeciwdziałanie jej skutkom
od alkoholu. Wiedza o czynnikach ryzyka i następ-
stwach przemocy w rodzinie może być pomocna polega na stałym uświadamianiu społeczeństwu, że
w identyfikowaniu ofiar traumatycznych doświadczeń obok nas, za zamkniętymi drzwiami domów, docho-
wśród pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.
dzi do przemocy. Jeśli nie będziemy mieć wiedzy na
ten temat, to ofiary pozostanÄ… samotne. Osamotnie-
SÅ‚owa kluczowe: stres, przemoc domowa,
nie ofiar stanowi jeden z głównych celów prześla-
następstwa psychiatryczne
dowców. Traumatyczne wydarzenia życiowe mogą
wywoływać lub zaostrzać różne zaburzenia psychicz-
ABSTRACT
ne. W retrospektywnych badaniach pacjentów z cho-
Women with psychiatric disorders were alarmingly
robami psychicznymi, takimi jak schizofrenia czy cho-
exposed to physical violence or psychological vio-
roby afektywne, wykazuje się zdecydowanie częst-
lence in their families. Stress can lead to changes in
sze występowanie traumatycznych wydarzeń w po-
neurotransmitter systems, in the hypothalamic-
równaniu z osobami zdrowymi [1]. Około 50 60%
-pituitary-adrenal axis, and structural changes in the
pacjentów oddziałów stacjonarnych i 40 60% pa-
brain. Multi-planar neurobiological changes caused
cjentów oddziałów dziennych relacjonuje fizyczną lub
seksualną przemoc w dzieciństwie [2, 3]. Bolesne
wydarzenia mogą bezpośrednio poprzedzać wystą-
Adres do korespondencji: dr med. Małgorzata Dąbkowska
pienie objawów lub kumulować się przez dłuższy
Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
czas. Do najpowszechniejszych traumatycznych wy-
Katedra i Klinika Psychiatrii w Bydgoszczy
ul. Kurpińskiego 19, 85 096 Bydgoszcz darzeń będących doświadczeniem człowieka należą
tel.: [phone],
urazy powstajÄ…ce w wyniku przemocy domowej.
e-mail: [e-mail]
W latach 70. XX wieku panowała sprzyjająca atmos-
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005; 3 (5): 103 108
fera do zajęcia się tym zjawiskiem i badania nad skut-
Copyright © 2005 Via Medica
www.psychiatria.med.pl 103
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 3
kami przemocy znajdowały się w centrum uwagi czynników ryzyka depresji [12]. W badaniach obej-
wielu psychologów, psychiatrów i socjologów. mujących duże grupy kobiet stwierdzono, że ryzyko
W tych latach Burgess i Holmstrom opisały  syndrom depresji u kobiet, które doznały przemocy, jest bar-
traumy gwałtu , ukazując jego konsekwencje dla dzo wysokie [13]. Wyniki badań wskazują większy
ofiary [4]. Powstało wiele prac na temat przemocy wpływ przemocy na zdrowie psychiczne niż fizyczne
wobec dzieci i kobiet w rodzinie [5, 6]. Według sza- u wykorzystywanych kobiet [14]. Traumatyzacja
cunkowych danych, co 6. kobieta na świecie cierpi w wyniku przemocy domowej wyróżnia się powta-
z powodu przemocy w rodzinie. W niektórych kra- rzalnością zdarzeń urazowych. Ofiara ma przedłu-
jach przeciętnie ponad 2 na 3 kobiety zostały skrzyw- żony kontakt z prześladowcą. Pozostaje w sytuacji
dzone przez swojego męża, partnera czy chłopaka podobnej do niewoli, mimo braku materialnego
 tak wynika z badania przeprowadzonego w 10 kra- muru więziennego. Ograniczenia ekonomiczne, spo-
jach przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, łeczne, psychologiczne i prawne mogą tworzyć rów-
World Health Organization). Kobiety, które doznały nie trudny mur do pokonania. Sytuacja psychologicz-
krzywd fizycznych czy seksualnych, uzyskują wyższe na jest szczególnie trudna, ponieważ prześladowca
wyniki w testach oceniających somatyzację, depre- staje się najpotężniejszą osobą w życiu ofiary.
sję, niepokój i lęk. Częściej mogą wykazywać skłon-
ności do samookaleczeń czy samobójstw [7]. Defi-
niując zjawisko przemocy w rodzinie, można okre- Epidemiologia przemocy
ślić, że jest to zamierzone i wykorzystujące przewa- Przemoc w rodzinie i wykorzystywanie seksualne
gę sił działanie przeciw członkowi rodziny, narusza- są, niestety, zjawiskami powszechnymi. W losowej pró-
jące prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie bie prawie 1/4 kobiet miała traumatyczne doświad-
oraz straty. Charakteryzując przemoc w rodzinie, czenie związane z gwałtem, a co 3. kobieta opowiada-
należy podkreślić jej ważną cechę, jaką stanowi in- ła o molestowaniu seksualnym w dzieciństwie [15].
tencjonalność. Zawsze jest ona zamierzonym dzia- W badaniach amerykańskich wykazano, że 22%
łaniem sprawcy i ma na celu kontrolowanie oraz pod- kobiet i 7% mężczyzn pada ofiarą agresji swojego
porządkowanie ofiary. Siły między ofiarą a sprawcą partnera w ciągu życia. Sprawcami przemocy są naj-
są najczęściej rozłożone nierównomiernie, zaznacza częściej osoby bliskie. Około 64% gwałtów i napaści
się przewaga prześladowcy. W trakcie przemocy zo- seksualnych spotyka kobiety ze strony znanych im
stają naruszone prawa i dobra osobiste ofiary. Wy- mężczyzn. Do przemocy dochodzi we wszystkich
darzenia związane z przemocą w domu powodują grupach społecznych. Ryzyko doznania poważnego
głębokie cierpienia. Ból ofiar jest tym większy, im urazu jest większe, gdy agresorem jest partner. We-
bliższą osobą jest sprawca przemocy. W wypadku dług opublikowanych danych WHO aż 20 50% ko-
dzieci rodzaj doznanej krzywdy wpływa na póz
niej- biet informuje, że były ofiarami partnera.
sze zachowania ofiar. Uważa się, że fizyczna prze-
moc sprzyja póz
niejszym zachowaniom agresywnym,
a wykorzystywanie seksualne zachowaniom lękowym Etiologia przemocy domowej
[8]. Dla dziecka szczególnie traumatycznym rodza- Jedną z powszechniejszych teorii tłumaczących
jem przemocy jest bycie świadkiem agresji w domu zjawisko przemocy domowej jest teoria społeczno-
w stosunku do osoby najbliższej dziecku. Najczęściej -kulturowa, która wskazuje na niższy status kobiet
dotyczy to przemocy skierowanej do matki dziecka w niektórych społeczeństwach, patriarchalne stosun-
ze strony konkubenta [9]. Wszelkie znaczące nega- ki społeczne, prywatność rodziny. Inna teoria, psy-
tywne zdarzenia wywołujące stres sprzyjają różno- chologiczna, skupia się na uwarunkowaniach ze stro-
rodnym zaburzeniom emocjonalnym, kształtują nie- ny sprawcy przemocy, takich jak nieprawidłowe cechy
prawidłową reaktywność afektywną i modelują nie- osobowości, do których należą: niska samoocena,
prawidłowe style radzenia sobie, co może sprzy- zależność, zaborczość, mała odporność na stres.
jać uzależnieniom [10, 11]. Przemoc domowa doty- Istotnym mechanizmem przenoszenia nieprawidło-
czy głównie kobiet. U bardzo wielu kobiet, które wych relacji rodzinnych może być modelowanie, czyli
doznały traumatycznych doświadczeń, stwierdza się przejmowanie wzorca nieprawidłowych zachowań
poważne choroby psychiczne [1]. W wielu badaniach w rodzinie patologicznej. Występowaniu przemocy
przeprowadzonych w różnych krajach potwierdzo- w rodzinach sprzyja nadużywanie substancji psycho-
no negatywny wpływ traumatycznych doświadczeń aktywnych (alkoholu) poprzez zwiększenie agresji
na zdrowie psychiczne. Przykre przeżycia należą do i obniżenie kontroli pod ich wpływem.
104 www.psychiatria.med.pl
Małgorzata Dąbkowska, Psychiatryczne następstwa przemocy domowej
Dlaczego ofiary pozostajÄ… stresu [17]. W momencie zdarzenia stresujÄ…cego
przy prześladowcy? może wystąpić ostra reakcja na stres (F43.1). Zgod-
Zjawisko przemocy w rodzinie przeważnie jest nie z klasyfikacją ICD-10 jest to przemijające zabu-
procesem trwającym przez wiele lat. Ofiary mają rzenie o znacznym nasileniu, które rozwija się jako
trudności emocjonalne utrudniające im zerwanie reakcja na wyjątkowy stres fizyczny lub psychiczny
z bliską osobą, jaką najczęściej jest sprawca. Kobiety u osoby nieprzejawiającej wcześniej żadnego zabu-
podejmują wielokrotne próby ratowania swojego rzenia psychicznego, ustępujące zazwyczaj w ciągu
związku. W wielu społeczeństwach przyczyną trwa- godzin lub dni. Stresorem może być druzgocące prze-
nia status quo jest brak samodzielności finansowej życie pociągające za sobą poważne zagrożenie dla
kobiet. Usamodzielnienie jest utrudniane także przez bezpieczeństwa lub fizycznej nienaruszalności danej
zachowania sprawcy polegające na stałej kontroli osoby lub jej bliskiej. W wypadku przemocy w rodzi-
kwestii finansowych, relacji społecznych i rodzinnych. nie może to być gwałtowne zachowanie sprawcy,
W wielu środowiskach odejście kobiety kulturowo które ofiara odbiera jako zagrożenie dla jej życia lub
postrzegane jest jako hańba. Status społeczny sa- innych członków rodziny. Ryzyko wystąpienia tego
motnych kobiet nadal może być niższy. Wiele ofiar zaburzenia wzrasta, gdy obecne są czynniki sprzyja-
kieruje się strachem przed zemstą. Aż 40% mówi jące, takie jak: wyczerpanie fizyczne, czynniki orga-
o nasileniu przemocy już po rozstaniu. W szczegól- niczne (np. starszy wiek), nadmierna wrażliwość jed-
nie trudnej sytuacji znajdują się osoby, które miały nostki czy gorsza umiejętność radzenia sobie. Obja-
traumatyczne przeżycia we własnej rodzinie genera- wy są bardzo zróżnicowane. Może wystąpić począt-
cyjnej. Osoby maltretowane w dzieciństwie mają trud- kowy stan oszołomienia z zawężeniem pola świado-
ności w relacjach społecznych, w nawiązywaniu bli- mości i zawężeniem uwagi, niemożność rozumienia
skich związków, nadmiernie reagują na potrzeby in- bodz
ców i zaburzenia orientacji. Ofiara nie potrafi
nych i mają skłonność do popadania w rolę ofiary [16]. potem zrelacjonować dokładnie wydarzenia. Może
nastąpić częściowa lub całkowita niepamięć (amne-
zja) całego epizodu. U niektórych osób może dojść
Konsekwencje przemocy do reakcji zamierania, a u niektórych do pobudzenia
Skutki przemocy są widoczne w kilku obsza- i nadmiernej aktywności (reakcja ucieczki lub fugi).
rach. Do medycznych konsekwencji należą: fizyczne U osoby takiej w momencie przestrachu występują
urazy, zagrożenie niepożądaną ciążą, zakażenia, autonomiczne objawy panicznego lęku (przyspieszo-
przewlekłe zespoły bólowe, trwałe kalectwa fizycz- na akcja serca, pocenie się, zaczerwienienie). Objawy
ne oraz zaburzenia psychiczne. Zmienia się także pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilku minut po za-
sposób funkcjonowania ofiar. Zmiany behawioralne działaniu stresowego bodz
ca czy wydarzenia i zani-
polegają na korzystaniu z pomocy społecznej, nad- kają w ciągu 2 3 dni (często w okresie kilku godzin).
używaniu alkoholu lub narkotyków, podejmowaniu Początkowo w trakcie zmiany relacji z partne-
prób samobójczych. Konsekwencje psychologiczne rem, gdy rzeczywistość różni się od oczekiwań zwią-
to niska samoocena ofiar, poczucie wstydu, winy, zanych z partnerem, u ofiary mogą się pojawiać za-
brak nadziei. Szczególnie negatywny jest wpływ prze- burzenia adaptacyjne (F43.3). Zaburzenia te są wy-
mocy na dzieci, które są jej świadkami i ofiarami nikiem sytuacji, które nie przekraczają granic zwy-
i które mogą doznać urazów fizycznych. U tych dzieci kłego ludzkiego doświadczenia, ale stanowią duże
stwierdza się pogorszenie wyników w nauce, mo- i ważne zmiany w życiu, modyfikują plany życiowe
czenie nocne, agresjÄ™ wobec otoczenia, samouszko- lub w znacznym stopniu zmieniajÄ… otoczenie spo-
dzenia. Pojawiają się nieprawidłowe zachowania, jak łeczne. Jest to stan distresu i zaburzeń emocjonal-
na przykład kradzieże. Następuje pogorszenie zdro- nych, będący zwykle przeszkodą w społecznym funk-
wia psychicznego w postaci depresji, lęku czy poja- cjonowaniu i działaniu, pojawiający się w okresie ada-
wiających się dolegliwości fizycznych, których z
ró- ptacji do istotnych zmian życiowych lub do następstw
dłem jest stres psychologiczny. stresującego wydarzenia życiowego, jakim może być
zmiana relacji z bliską osobą. Nieprawidłowe zacho-
wanie partnera może być czynnikiem stresującym
Konsekwencje psychiatryczne i doprowadzającym do zaburzeń adaptacyjnych,
Konsekwencje psychiatryczne traumatycznych szczególnie gdy ich mechanizm jest zaskakujący dla
doświadczeń w wyniku przemocy w rodzinie mogą partnera i pozostaje w konflikcie z własną wizją
być takie jak w wyniku każdego innego znaczącego małżeństwa i hierarchii wartości oraz pozbawia opar-
www.psychiatria.med.pl 105
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 3
cia. Wśród objawów należy wymienić przede wszyst- we śnie. Pojawia się drażliwość lub wybuchy gnie-
kim: obniżenie nastroju, poczucie bezradności, na- wu, nadmierna czujność oraz wyolbrzymiona reak-
pięcie emocjonalne, przygnębienie, lęk, niekiedy tak- cja na bodziec. Funkcje poznawcze mogą być obni-
że zaburzenia zachowania. Objawy w znacznym stop- żone z powodu trudności w koncentracji. Ofiara
niu utrudniają lub uniemożliwiają prawidłowe peł- może gorzej wykonywać swoją pracę, u dzieci stwier-
nienie funkcji społecznych, a nawet wykonywanie dza się gorsze wyniki w nauce.
codziennych czynności. Indywidualne predyspozycje Poważny uraz dotyka 1/3 ludzi, a 10 20% z nich
lub wrażliwość odgrywają tu większą rolę w kształ- cierpi póz
niej na PTSD [18]. Obserwuje się różnice
towaniu ryzyka wystąpienia i charakteru objawów płci w częstości zachorowania na PTSD [19]. Kobiety
niż w przypadku innych zaburzeń należących do ka- reagują na stresor zespołem stresu pourazowego
tegorii związanych ze stresem (F43). częściej (18%) niż mężczyz
ni (10%). Czynnikami pre-
Ofiary przemocy domowej mogą doświadczyć dysponującymi do rozwoju PTSD w następstwie do-
urazu, który spełniał kryteria wymagane w przypad- znanego urazu są: obecność wcześniejszego urazu
ku rozpoznania zespołu stresu pourazowego (PTSD w dzieciństwie, zaburzenia osobowości, genetyczna
[post-traumatic stress disorder]  F43.2), czyli jeśli podatność na choroby psychiczne, nieadekwatny
osoba doświadczyła, była świadkiem lub została system wspierający, niekorzystny system wewnętrz-
skonfrontowana ze śmiercią lub zagrożeniem śmier- nej kontroli, długotrwałe obciążenie psychiczne,
cią, względnie z poważnym zranieniem fizycznym lub nadużywanie alkoholu [20]. W wyniku istotnego
naruszeniem fizycznej integralności siebie lub innych. przeżycia traumatycznego u osób z PTSD stwierdza
W wyniku takiego zdarzenia reakcja osoby obejmu- się zmiany czynnościowe mózgu oraz zmiany anato-
je intensywny strach, bezradność lub przerażenie. miczne, takie jak obumieranie neuronów w hipokam-
Zdarzenie urazowe jest w sposób uporczywy prze- pie i zmniejszenie jego objętości w badaniu rezo-
żywane ponownie poprzez: uporczywe i natrętne nansem magnetycznym, na przykład u osób mole-
wspomnienia dotyczÄ…ce danego zdarzenia, obejmu- stowanych seksualnie. WystÄ…pieniu objawowego
jące wyobrażenia, myśli i spostrzeganie; powracają- PTSD towarzyszą inne zaburzenia, w tym w 47,9%
ce sny o przykrej treści dotyczące zdarzenia; fizycz- depresja [21]. U 78% kobiet cierpiących na dużą
ne bÄ…dz
psychiczne odczuwanie jak gdyby trauma- depresję i PTSD początek dużej depresji nastąpił po
tyczne zdarzenie powracało (obejmuje poczucie po- zaistnieniu PTSD [22]. U dużego odsetka ofiar po-
nownego doświadczania, iluzje, halucynacje i epi- wtarzające się traumatyczne przeżycia, od których
zody reminiscencji dysocjacyjnych/obsesyjnych); in- we własnym domu ofiara nie może się uwolnić, pro-
tensywny distres psychologiczny wskutek ekspozycji wadzÄ… do choroby psychicznej, jakÄ… jest depresja.
na jakiś czynnik, który wewnętrznie lub zewnętrznie Osoby z traumatycznymi życiowymi doświadczenia-
symbolizuje albo przypomina jakiś aspekt zdarzenia mi są o wiele bardziej podatne na ryzyko dużej de-
urazowego; fizjologiczną reaktywność przy ekspo- presji. Na podstawowe objawy epizodu depresyjne-
zycji na wewnętrzne i zewnętrzne wpływy symboli- go według klasyfikacji ICD-10 (International Classifi-
zujące lub przypominające jakiś aspekt zdarzenia cation of Disorders, tenth revision) składają się: ob-
urazowego. Następuje zmiana zachowania i wrażli- niżenie nastroju (przez większość dnia i codziennie),
wości u osób, które cierpią z powodu PTSD. Osoby utrata zainteresowań i/lub odczuwania radości, spadek
te starannie unikajÄ… bodz
ców związanych z urazem. energii, nadmierne zmęczenie. Dodatkowo u osoby
Następują próby unikania myśli, uczuć i rozmów cierpiącej na depresję mogą występować: utrata
związanych z urazem; próby unikania aktywności, wiary w siebie i obniżone poczucie własnej warto-
miejsc i ludzi wywołujących wspomnienie urazu; nie- ści, poczucie winy, myśli o śmierci i samobójstwie,
możność przypomnienia sobie ważnych aspektów problemy z pamięcią i koncentracją uwagi, spowol-
urazu. Ważne zmiany to obniżenie ogólnej wrażli- nienie lub niepokój oraz zaburzenia życia popędo-
wości i anestezja emocjonalna, która przejawia się wego. Osoby takie wymagają nie tylko wsparcia psy-
ograniczeniem zainteresowań lub aktywności, po- chicznego czy psychoterapii, ale także konsekwent-
czuciem odrzucenia przez innych, utratÄ… zaufania do nej farmakoterapii.
ludzi. Osoba taka ma zawężone odczuwanie afektu U niektórych ofiar przemocy domowej w wyni-
(np. niemożność przeżywania miłości) i poczucie bra- ku stałej deprecjacji przez prześladowcę, niemożno-
ku perspektyw na przyszłość. W wyniku znaczącego ści zmiany swojego położenia, konieczności ukrywa-
stresu w PTSD zmienia się reaktywność i pojawiają nia trudnej sytuacji osobistej może się pojawić fobia
się uporczywe objawy nadmiernej pobudliwości społeczna (F40). Kryteria kwalifikacyjne fobii społecz-
w postaci trudności w zasypianiu i/lub pozostawaniu nej według ICD-10 podkreślają zależność objawów
106 www.psychiatria.med.pl
Małgorzata Dąbkowska, Psychiatryczne następstwa przemocy domowej
od sytuacji ekspozycji społecznej. U osób z lękiem cyjna, fuga dysocjacyjna, osłupienie (stupor) dyso-
społecznym dominuje istotna obawa przed oceną cjacyjne, trans i otępienie, osobowość mnoga, przej-
przez inne osoby i/lub kompromitującym zachowa- ściowe zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), za-
niem, upokorzeniem. Osoby te unikają sytuacji, burzenia dysocjacyjne (konwersyjne) nieokreślone.
w których mogą zwrócić na siebie uwagę. Lęk wy- W przypadku amnezji i fugi dysocjacyjnej charakte-
stępuje wyłącznie lub niemal wyłącznie w sytuacjach rystyczne jest, że chory zachowuje pamięć dotyczącą
ekspozycji społecznej lub towarzyszy wyobrażaniu kwestii niezwiązanych bezpośrednio z jego osobą,
sobie takich sytuacji. Kontaktom z otoczeniem mogą a nie pamięta własnych przeżyć i faktów. Czasami
towarzyszyć: zaczerwienienie się, drżenie, nudności objawy dysocjacyjne są tak nasilone, że mogą być
i obawa przed wymiotami, potrzeba natychmiasto- przyczynÄ… mylnego rozpoznania schizofrenii.
wego oddania moczu/stolca, co dodatkowo peszy Niekiedy pod wpływem traumatycznego prze-
daną osobę. Pacjent zdaje sobie sprawę, że objawy życia może nastąpić trwała zmiana osobowości. Peł-
są nienaturalne i wyolbrzymione. Funkcjonowanie na nazwa tego zaburzenia  Trwała zmiana osobo-
społeczne jest podporządkowane unikaniu sytuacji wości po katastrofach (F62) wskazuje na koniecz-
prowokujących objawy lękowe. Wymienione obja- ność wystąpienia szczególnie silnych bodz
ców pod-
wy są pierwotnym, a nie wtórnym przejawem lęku czas wydarzenia traumatycznego.
w stosunku do myśli. Konsekwencjami fobii społecz- Zespół stresu pourazowego lub depresja po-
nej mogą być istotny stopień upośledzenia funkcjo- wstałe u ofiar przemocy w rodzinie zwiększają ryzy-
nowania chorego i znaczne upośledzenie jakości ko uzależnienia od alkoholu lub narkotyków [23].
życia, a także znaczące ograniczenia w rozwoju ka- W wypadku dzieci traumatyczne przeżycia w dzie-
riery życiowej. Dzieci z lękiem społecznym mają niską ciństwie nie tylko sprzyjają uzależnieniu poprzez
samoocenę, częściej oceniają wydarzenia jako stre- wcześniejsze sięganie po alkohol, ale modyfikują też
sujące, więcej wydarzeń uważają za stresogenne, go- przebieg choroby alkoholowej, wydłużając długość
rzej radzą sobie w sytuacji stresu, mają ubogie kon- okresów picia. Traumatyczne wydarzenia w dzieciń-
takty z rówieśnikami. stwie mogą być niekorzystnym czynnikiem predys-
Ofiary przemocy wykazują skłonność do zabu- ponującym i rokowniczym u pacjentów uzależnio-
rzeń somatyzacyjnych (F45 wg klasyfikacji ICD-10). nych od alkoholu [24].
Osoba cierpiąca na zaburzenia somatyzacyjne skar- Należy podkreślić, że przemoc w stosunku do
ży się na różne dolegliwości somatyczne, które budzą kobiet wiąże się z ryzykiem podejmowania zama-
jej niepokój i prowadzą do szukania pomocy u roz- chów samobójczych przez ofiary. Szczególnie nie-
maitych lekarzy. Charakterystyczne jest, iż dolegli- korzystny wpływ na zdrowie psychiczne mają trau-
wości te mają zmienny charakter i z czasem mogą matyczne wydarzenia w okresie dzieciństwa. Pacjenci
przechodzić jedne w drugie. Chociaż żadne badania z zaburzeniami psychicznymi bardzo często byli
nie potwierdzają podejrzenia choroby somatycznej, w dzieciństwie narażeni na przemoc fizyczną lub wy-
osoba z tymi zaburzeniami nadal szuka pomocy le- korzystanie seksualne. Według różnych autorów roz-
karza. Dolegliwości, które zgłasza, są bardzo różno- powszechnienie tej patologii w tej populacji osób
rodne. Mogą to być: różnego rodzaju bóle (np. koń- wynosi 45 92% [1, 25, 26]. W badaniach Lipschitza
czyn), objawy skórne (np. świąd), objawy w klatce i wsp. 61% pacjentów psychiatrycznych było w dzie-
piersiowej (np. kłucia), objawy w jamie brzusznej (np. ciństwie zaniedbywanych emocjonalnie, 37% wyko-
ból brzucha), objawy ze strony układu moczowo- rzystywanych seksualnie, w stosunku do 44% stoso-
-płciowego (np. częste oddawanie moczu, niezwy- wano przemoc fizyczną, a u 52% można było stwier-
kłe wrażenia z okolicy narządów płciowych). Zgła- dzić nadużycia emocjonalne [27, 28].
szane przewlekłe dolegliwości bólowe często nie Dotychczasowe wyniki badań nad wpływem
znajdują zrozumienia otoczenia i służby zdrowia. stresu na zdrowie psychiczne człowieka wyraz
nie
Urazy psychiczne doznane przez ofiary przemo- wskazują na znaczące różnice we wrażliwości czy
cy domowej sprzyjają także objawom dysocjacyjnym. odporności na stres u poszczególnych osób. Podat-
Zaburzenia dysocjacyjne (F44) mają pochodzenie ność na urazy psychiczne jest efektem współdziała-
psychogenne i są ściśle związane w czasie z urazo- nia bardzo różnorodnych czynników i dopiero połą-
wymi wydarzeniami, niemożliwymi do rozwiązania czenie tych wpływów doprowadza do ujawnienia się
lub zbyt trudnymi do zniesienia sytuacjami czy też zaburzeń psychicznych po doświadczeniu przeżycia
z zaburzonymi relacjami z otoczeniem, na przykład traumatycznego. Przedstawione różne konsekwencje
w przebiegu przemocy domowej. Wyróżnia się na- stresogennych zdarzeń w wyniku przemocy w rodzi-
stępujące zaburzenia dysocjacyjne: amnezja dysocja- nie skłaniają do uzmysłowienia sobie konieczności
www.psychiatria.med.pl 107
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 3
14. Hou W.L., Wang H.H., Chung H.H. Domestic violence against
objęcia opieką psychiatryczną znacznego odsetka
women in Taiwan: their life-threatening situations, post-trau-
ofiar, głównie kobiet i dzieci, oraz umożliwienia pla-
matic responses, and psycho-physiological symptoms: an in-
cówkom pomagającym ofiarom korzystania z lecz-
terview study. Int. J. Nurs. Stud. 2005; 42: 629 636.
15. Russel D.E.H. Sexual exploitation: rape, child sexual abuse, and
nictwa psychiatrycznego.
sexual harassment. Sage, Bevery Hills, Ca 1984.
16. Gelinas D. The persistent negative effects of incest. Psychiatry
1983; 46: 312 332.
17. Muenzenmaier K., Meyer L., Struening E., Ferber J. Childhood
PIÅšMIENNICTWO
abuse and neglect among women outpatients with chronic
1. Goodman L., Rosenberg S., Mueser T., Drake R. Physical and mental illness. Hosp. Comm. Psychiatry 1993; 44; 666 670.
sexual assault history in women with serious mental illness: 18. Kessler R.C., Sonnega A., Bromet E., Hughes M., Nelson C.B.,
prevalence, correlates, treatment and future research direc- Breslau N. Epidemiologic risk factors for trauma and PTSD. W:
tions. Schizophr. Bull. 1997; 23: 685 696. Yehuda R. (red.). Risk factors for posttraumatic stress disor-
2. Jacobson A., Richardson B. Assault experiences of 100 psy- der. American Psychiatric Press, Washington DC 1999; 23 59.
chiatric inpatients: evidence of the need for routine inquiry. 19. Stein M.B., Walker J.R., Forde D.R. Gender differences in su-
Am. J. Psychiatry 1987; 144: 908 913. sceptibility to posttraumatic stress disorder. Behav. Res. Ther.
3. Jacobson A. Physical and sexual assault histories among psy- 2000; 38: 619 628.
chiatric outpatients. Am. J. Psychiatry 1989; 146: 755 758. 20. Davidson J.R. Trauma: the impact of post-traumatic stress
4. Burgess A.W., Holmstrom L. Rape trauma syndrom. Am. J. Psy- disorder. J. Psychopharmacology 2000; 14 (2 supl. 1): S5 S12.
chiatry 1974; 131: 981 986. 21. Breslau N., Davis G.C., Peterson E.L., Schultz L. Psychiatric
5. Kempe R.S., Kempe C.H. Child abuse. Harvard University Press, sequels of posttraumatic stress disorder in women. Arch. Gen.
Cambridge, MA 1978. Psychiatry 1997; 54: 81 87.
6. Walker L. The battered women. Harper & Row, New York 1979. 22. Kessler R.C., Sonnega A., Bromet E., Nelson C.B. Posttrauma-
7. Briere J., Zaidi Y. Sexual abuse histories and sequelae in fema- tic stress disorder in the National Comorbidity Survey. Arch.
le psychiatric emergency room patients. Am. J. Psychiatry 1989; Gen. Psychiatry 1995; 52: 1048 1060.
146: 1602 1606. 23. De Bellis M.D. Developmental traumatology: a contributory
8. Silva R., Alpert M., Munoz D., Singl S. i wsp. Stress and vulne- mechanism for alcohol and substance use disorders. Psycho-
rability to posttraumatic stress disorder in children and adole- neuroendocrinology 2002; 27 (1 2): 155 170.
scents. Am. J. Psychiatry 2000; 157: 1229 1230. 24. Dąbkowska M. Wpływ traumatycznych przeżyć w dzieciństwie
9. Jaffe P., Wolfe D., Wilson S., Zalc L. Similarities in behavioral na przebieg choroby alkoholowej  doniesienie wstępne.
and social maladjustment among child victims and witnessnes Annales Academiae Medicae Bydgostiensis 2004; XVIII, 4:
to family violence. Am. J. Orthopsychiatry 1986; 56: 142 146. 12 18.
10. Wiers R.W., Sergeant J.A., Gunning W.B. Psychological me- 25. Read J. Child abuse and psychosis: a literature review and im-
chanisms of enhanced risk of addiction in children of alcoho- plications for professional practice. Professional Psychology:
lics: a dual pathway? Acta Paediatr. Suppl. 1994; 404: 9 13. Research and Practice 1997; 28: 448 456.
11. Langeland W., Draijer N., van den Brink W. Psychiatric comor- 26. Ito Y., Teicher M., Glod C., Harper D., Magnus E., Gelbard H.
bidity in treatment-seeking alcoholics: the role of childhood Increased prevalence of electrophysiological abnormalities in
trauma and perceived parental dysfunction. Alcohol Clin. Exp. children with psychological, physical and sexual abuse. J. Neu-
Res. 2004; 28: 441 447. ropsychiatry 1993; 5: 401 408.
12. Tanskanen A., Hintikka J., Honkalampi K., Haatainen K., 27. Lipschitz D., Kaplan M., Sorkenn J., Faedda G., Chorney P.,
Koivumaa-Honkanen H., Viinamaki H. Impact of multiple traumatic Asnis G. Prevalence and characteristics of physical and sexual
experiences on the persistence of depressive symptoms  a po- abuse among psychiatric outpatients. Psychiatric Services 1996;
pulation-based study. Nord. J. Psychiatry 2004; 58: 459 464. 47: 189 191.
13. Breslau N., Davis G.C., Peterson E.L., Schultz L.R. A second 28. Lipschitz D., Winegar R., Nicolaou A., Hartnick E., Wolfson M.,
look at comorbidity in victims of trauma: the posttraumatic Southwick S. Perceived abuse and neglect as risk factors for
stress disorder major depression connection. Biol. Psychiatry suicidal behavior in adolescent inpatients. J. Nerv. Ment. Dis.
2000; 48: 902 909. 1999; 187: 32 39.
108 www.psychiatria.med.pl