FINANSE
PRZEDSI
BIORSTWA
Wprowadzenie.
Podstawowe pojęcia.
dr Ewa Niedz
wiedzka
Wyższa Szkoła Finansów Zarządzania
w Białymstoku
1. ZAWARTOŚĆ MATERIAA
ÓW
1. Cele zajęć.
2. Materiały do przyswojenia.
3. Podsumowanie, czyli & sprawdz
czy umiesz?
4. Bibliografia.
5. Odpowiedzi.
2. CELE ZAJ
Ć.
Celem zajęć jest nabycie wiedzy, umiejętności i kompetencji w zakresie:
- istoty i specyfiki przedsiębiorstwa jako podmiotu gospodarczego funkcjonującego na
rynku,
- cech i celów przedsiębiorstwa,
- misji i wizji przedsiębiorstwa,
- klasyfikacji przedsiębiorstw,
- miejsca przedsiębiorstwa na rynku,
- istoty finansów jako  ekonomiki czasu i ryzyka .
3. MATERIAA
Y DO PRZYSWOJENIA.
Zagadnienia:
1.1. Pojęcie i cele przedsiębiorstwa.
1.1.1. Pojęcie przedsiębiorstwa.
1.1.2. Cechy przedsiębiorstwa.
1. 2. Cele, misja i wizja przedsiębiorstwa.
1. 3. Klasyfikacja przedsiębiorstw:
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
1
1.3.1. Ze względu na wielkość podmiotu gospodarczego,,
1.3.2. Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności,,
1.3.3. Ze względu na formę własności.
1.4. Miejsce przedsiębiorstwa w otoczeniu.
1.5. Finanse przedsiębiorstwa jako  ekonomika czasu i ryzyka .
4. 1.1. Pojęcie i cele przedsiębiorstwa.
1.1.1. Pojęcie przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwa są podstawowymi jednostkami gospodarczymi, które stanowią istotę
całego systemu gospodarczego. To w ich ramach powstaje największa część dochodu
narodowego, a od ich działalności i efektywności ekonomicznej zależy poziom życia całego
społeczeństwa1.
Przedsiębiorstwo jest jednym z podmiotów funkcjonującym na rynku, który często
rozumiany jest jako miejsce spotkań kupujących ze sprzedającymi w celu dokonywania
transakcji kupna-sprzedaży. Rynek nie jest jednak tylko miejscem spotkań sprzedawców
i nabywców. Jest on procesem wymiany informacji i decyzji, w których nabywcy
i sprzedawcy określają co chcą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach. Jest to zatem
proces w którym nabywcy i sprzedający decydują o ilości i jakości produktów, które mają
być sprzedane i kupione, a także o ich cenach. Podstawowymi podmiotami rynku są:
·ð gospodarstwa domowe (konsumenci),
·ð przedsiÄ™biorstwa,
·ð banki,
·ð paÅ„stwo.
Stosunki między podmiotami funkcjonującymi na rynku oparte są na zasadzie podległości
lub nadrzędności jednych podmiotów nad innymi, jednak na zasadzie formalnej
równorzędności. Umożliwia to wzajemne oddziaływanie na siebie sprzedawców i
nabywców, które jest podporządkowane zaspokajaniu ich rozbieżnych celów2.
Pojęcie przedsiębiorstwa jest definiowane oraz interpretowane z dużą różnorodnością.
Wynika to m.in. z odmiennego podejścia do przedsiębiorstwa różnych dyscyplin
1
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo. Teoria i praktyka zarządzania. PWE,
Warszawa 2011, s. 36.
2
Por. L. Berliński, H. Gralak, F. Sitkiewicz: Przedsiębiorstwo. Zarządzanie w otoczeniu. Oficyna Wydawnicza Ośrodka
Postępu Organizacyjnego Sp. z o.o., Bydgoszcz 2004, s. 181-183.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
2
naukowych, które zamieszczają w definicji te elementy, które są najważniejsze dla danej
nauki. Drugą przyczyną różnicowania definicji przedsiębiorstwa jest różny zakres
samodzielności decyzyjnej oraz inne jego usytuowanie w gospodarce. Kolejną przyczyną
różnorodności tego pojęcia jest bardzo duże zróżnicowanie przedsiębiorstw pod względem
wielkości, formy własności, statusu prawnego oraz rodzaju działalności. Istotne jest
również to, że następują duże przemiany w przedsiębiorstwach, które dokonują się
stosownie do potrzeb rozwoju gospodarczego. Jedne formy przedsiębiorstw zanikają, a
inne pojawiają się wkraczając w zupełnie nowe obszary działalności3.
 Przedsiębiorstwo jest to jednostka (podmiot) prowadząca działalność gospodarczą,
dążąca do zaspokojenia potrzeb innych podmiotów życia społecznego (osób i/lub
instytucji) przez wytwarzanie produktów i/lub świadczenie usług, przy czym działalność ta
jest motywowana chęcią uzyskania korzyści majątkowych i prowadzona samodzielnie na
ryzyko właściciela czy właścicieli 4.
Podstawowym obszarem funkcjonowania przedsiębiorstwa jest sfera aktywności
ludzkiej związana z działalnością gospodarczą. Wyróżnić można trzy podstawowe atrybuty
ekonomicznej podmiotowości przedsiębiorstwa5:
·ð przedsiÄ™biorstwo jest wyodrÄ™bnionym zespoÅ‚em ludzi i Å›rodków bÄ™dÄ…cych
podstawą prowadzenia przez nie działalności gospodarczej,
·ð przedsiÄ™biorstwo jest podmiotem zaspokajajÄ…cym potrzeby otoczenia,
·ð przedsiÄ™biorstwo jest ogniwem decyzji gospodarczych  proces majÄ…cy
doprowadzić do wyboru jednej spośród wielu możliwości rozstrzygania
problemów.
Zgodnie z art. 55 Kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem
składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności
gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności6:
·ð oznaczenie indywidualizujÄ…ce przedsiÄ™biorstwo lub jego wyodrÄ™bnione części
(nazwa przedsiębiorstwa),
·ð wÅ‚asność nieruchomoÅ›ci lub ruchomoÅ›ci, w tym urzÄ…dzeÅ„, materiałów, towarów
i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,
·ð prawa wynikajÄ…ce z umów najmu i dzierżawy nieruchomoÅ›ci lub ruchomoÅ›ci oraz
prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych
stosunków prawnych,
·ð wierzytelnoÅ›ci, prawa z papierów wartoÅ›ciowych i Å›rodki pieniężne,
·ð koncesje, licencje i zezwolenia,
·ð patenty i inne prawa wÅ‚asnoÅ›ci przemysÅ‚owe,
3
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 36-38.
4
Ibidem, s. 39.
5
Por. Przedsiębiorstwo. Wartość. Zarządzanie, C. Suszyński (red.). PWE, Warszawa 2007, s. 24-32.
6
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
3
·ð majÄ…tkowe prawa autorskie i majÄ…tkowe prawa pokrewne, tajemnice
przedsiębiorstwa,
·ð ksiÄ™gi i dokumenty zwiÄ…zane z prowadzeniem dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej.
5. 1.1.2. Cechy przedsiębiorstwa.
Każde przedsiębiorstwo spełnia w gospodarce następujące cechy7:
·ð przedsiÄ™biorstwo powoÅ‚ywane jest do prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej
w sposób trwały, a nie w celu realizacji jednorazowego przedsięwzięcia,
·ð zaspokaja swoimi produktami/ usÅ‚ugami potrzeby innych podmiotów bÄ™dÄ…cych
jego klientami,
·ð przedsiÄ™biorstwo posiada okreÅ›lone zasoby kapitaÅ‚owe w postaci Å›rodków
pieniężnych, dóbr materialnych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
·ð wymienia produkty/usÅ‚ugi z innymi podmiotami na zasadzie kupna-sprzedaży,
·ð cechuje je samodzielność decyzyjna,
·ð przedsiÄ™biorstwo jest instytucjÄ… zarobkujÄ…cÄ…, tzn. dąży do uzyskania okreÅ›lonych
korzyści ze swojej działalności, w tym maksymalizacji zysku,
·ð funkcjonuje na zasadzie samofinansowania  swoje koszty pokrywa uzyskiwanymi
przychodami,
·ð prowadzi dziaÅ‚alność na wÅ‚asne ryzyko.
Różnorodność cech przedsiębiorstwa wynika z rodzaju konkurencji występującej na
danym rynku (tabela 1).
Tabela 1
Cechy przedsiębiorstwa według form organizacji rynku
Forma organizacji rynku
Lp.
Cechy przedsiębiorstwa
(rodzaj konkurencji)
1. Konkurencja doskonała Jeden z wielu podmiotów występujących na rynku
Produkcja identycznych produktów
Brak możliwości kontroli cen
7
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 40-41.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
4
Swoboda wejścia i opuszczenia rynku
2. Konkurencja monopolistyczna Jeden z wielu podmiotów na rynku
Produkty zróżnicowane i będące bliskimi
substytutami
Znaczący stopień kontroli cen, ale również
konkurencja przy pomocy jakości i reklamy
Swoboda wchodzenia i opuszczania rynku
3. Oligopol Na rynku nieliczne przedsiębiorstwa  producenci
Produkty o niewielkim zróżnicowaniu
Znaczący stopień kontroli cen
Ograniczony dostęp do rynku, np. kosztownymi
technologiami produkcji
4. Monopol pełny Na rynku występuje jedno przedsiębiorstwo -
monopolista
Produkty jednorodne lub zróżnicowane
Ogromny stopień kontroli cen, stosowanie
dyskryminacji cenowej
Brak możliwości wejścia na rynek opanowany przez
monopol innych przedsiębiorstw
y
ródło: Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej i z
ródła jego finansowania. Monografia
Katedry Finansów Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2006, s. 6.
Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w różnych rodzajach konkurencji, powoduje,
że pełni on na rynku rolę od firmy jednej z wielu, która ma niewielki wpływ na
kształtowanie cen czy jakości oferowanego asortymentu, do monopolisty pełnego,
decydującego o atrybutach rynku. Działania firmy uwarunkowane są jedynie formą
organizacji rynku, na którą firma reaguje za pomocą ceny oraz podaży towarów i usług8.
8
Por. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej i z
ródła jego finansowania. Monografia Katedry Finansów
Politechnika Gdańska, Gdańsk 2006, s. 6-7.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
5
6. 1.2. Cele, misja i wizja przedsiębiorstwa.
Podstawą istnienia każdego przedsiębiorstwa jest określenie koncepcji działania
na rynku, na którą składają się trzy istotne elementy9:
·ð funkcja, jakÄ… przedsiÄ™biorstwo chce speÅ‚niać na rynku,
·ð sposób speÅ‚niania tej funkcji,
·ð segment rynku okreÅ›lajÄ…cy obszar dziaÅ‚ania podmiotu.
Wszystkie te elementy ulegają zmianie, ponieważ relacje między nimi są bardzo złożone.
Powoduje to, że określenie koncepcji działania danego przedsiębiorstwa nie jest proste.
Jednak staje się to możliwe dzięki określeniu wizji oraz misji przedsiębiorstwa, które
określają koncepcyjne ramy funkcjonowania.
Wizja przedsiębiorstwa jest to wyobrażenie o przyszłym rozwoju i obrazie firmy,
określonym przez pożądaną jej pozycję oraz rolę w otoczeniu. Zawiera ambitne cele oraz
dążenia właścicieli i zarządu przedsiębiorstwa. Jej najistotniejszą cechą jest jej twórczy,
wizjonerski charakter wykreowany zwykle przez lidera organizacji. Natomiast misja
przedsiębiorstwa definiuje cel, dla którego osiągnięcia zostało powołane przedsiębiorstwo,
oraz określa funkcję, jaką pełni ono w otoczeniu10.
Przedsiębiorstwo realizując swoją misję, zaspokaja jakąś ważną potrzebę klientów, danego
regionu lub nawet całego społeczeństwa. Misja powinna podkreślać
to, co różni daną firmę od innych oraz wskazywać, dlaczego klienci powinni korzystać
z usług lub dóbr przedsiębiorstwa. Ważne jest aby ustalając misję firmy określić11:
·ð jakie chce zaspokajać potrzeby poprzez wytwarzanie okreÅ›lonych produktów i/lub
świadczenie usług,
·ð czyje potrzeby bÄ™dzie zaspokajaÅ‚o  jakich grup klientów,
·ð w czym dane przedsiÄ™biorstwo bÄ™dzie lepsze od innych, zaspokajajÄ…cych te same
potrzeby tych samych grup nabywców,
·ð czy realizacja okreÅ›lonych zadaÅ„ mieÅ›ci siÄ™ w granicach możliwoÅ›ci
przedsiębiorstwa.
Sformułowanie misji przedsiębiorstwa nie jest łatwe. Wymaga przede wszystkim
określenia grup odbiorców, którym ma służyć oraz obecnych i przyszłych potrzeb swoich
klientów. Konieczne jest również uwzględnienie zagrożeń ze strony konkurencji, którzy
9
Por. Podstawy nauki o organizacji. Przedsiębiorstwo jako organizacja gospodarcza, S. Marek, M. Białasiewicz
(red.). PWE, Warszawa 2011, s. 40.
10
Ibidem.
11
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 143.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
6
mogą lepiej zaspokajać potrzeby klientów. Przy ustalaniu misji muszą być brane pod uwagę
realne możliwości przedsiębiorstwa zarówno obecnie jak i w przyszłości, powinno być to
powiązane z analizą mocnych oraz słabych stron firmy. Wszystko to wymaga realnej oceny
istniejącej rzeczywistości oraz sporej wyobraz
ni co do przyszłości. Bardzo ważna jest
świadomość misji, która ukierunkowuje działalność przedsiębiorstwa w dłuższym okresie.
Określa na czym firma powinna się koncentrować, a czego nie powinna robić. Misja ma
duże znaczenie marketingowe, gdyż kształtuje wizerunek firmy, a także pełni funkcję
informacyjną zarówno dla osób wewnątrz organizacji, jak i ludzi z zewnątrz. Cele
przedsiębiorstwa stają się zrozumiałe nie tylko dla jej pracowników ale także dla
dostawców oraz klientów12.
Misja ma za zadanie mobilizować zarówno kadrę kierowniczą jak i pracowników
przedsiębiorstwa oraz angażować ich w realizację przyjętej koncepcji działania. Powinna
łączyć różne cele pracowników i nadawać im jeden kierunek. Strategia przedsiębiorstwa
wyrażona w misji znajduje odzwierciedlenie w jego celach. Należy podkreślić,
że wyznaczenie celu działania jest podstawowym atrybutem zorganizowanego
funkcjonowania przedsiębiorstwa13.
Każde przedsiębiorstwo ma określone cele, które wyznaczają kierunek jego działania. Brak
wyraz
nego celu, nadmierna ich ilość lub duża zmienność mogą stać się przeszkodą
w osiąganiu wysokiej skuteczności przedsiębiorstwa. Celem jest założony rezultat dążeń
przedsiębiorstwa, do którego osiągnięcia zmierza  inaczej mówiąc - pożądany przyszły
stan rzeczy, jaki przedsiębiorstwo chciałoby w przyszłości osiągnąć. Celu nie należy mylić
z różnymi funkcjami przedsiębiorstwa, pełnionymi w gospodarce. Funkcje wszystkich
rodzajów organizacji można sprowadzić do zaspokajania określonych potrzeb osób lub
instytucji poprzez wytwarzanie produktów i/lub świadczenie usług. Umiejętnie
wypełniając swoje funkcje, przedsiębiorstwa umożliwiają osiągnięcie wytyczonych
celów14.
Potrzeba ustalania celów przez przedsiębiorstwa wynika z następujących przyczyn15:
·ð stanowiÄ… one wskazówkÄ™ oraz nadajÄ… jednolity kurs dziaÅ‚ania wszystkim
pracownikom przedsiębiorstwa,
·ð skuteczne wyznaczenie celów sprzyja dobremu planowaniu, co uÅ‚atwia okreÅ›lanie
celów w przyszłości,
·ð konkretne cele mogÄ… być z
ródłem motywacji dla pracowników przedsiębiorstwa,
·ð cele stanowiÄ… skuteczny sposób kontroli, umożliwiajÄ…c badanie i ocenÄ™
efektywności całej organizacji, jak i poszczególnych pracowników.
12
Ibidem, s. 143-144.
13
Por. Podstawy nauki o organizacji. Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 41.
14
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 122.
15
Por. Nauka o przedsiębiorstwie. Wybrane zagadnienia, I. Lichniak (red.). SGH, Warszawa 2009, s. 84.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
7
Przedsiębiorstwa ustalają wiele różnorodnych celów, które różnią się między sobą
szczeblem, dziedziną lub ramami czasowymi. Struktura celów związana jest ze szczeblami
decyzyjnymi w organizacji, w związku z tym wyróżnia się trzy podstawowe szczeble oraz
odpowiadajÄ…ce im cele:
·ð najwyższe kierownictwo  cele strategiczne,
·ð kierownictwo Å›redniego szczebla  cele taktyczne,
·ð kierownictwo niższego szczebla  cele operacyjne.
Cele strategiczne ustalane są na najwyższym szczeblu i dla najwyższego kierownictwa
organizacji, koncentrują się na szerokich i ogólnych problemach. Cele taktyczne ustalane
są na średnim szczeblu, koncentrują się na sposobie realizacji działań niezbędnych
do osiągnięcia celów strategicznych. Natomiast cele operacyjne są ustalane na niższym
szczeblu i dotyczą krótkookresowych problemów związanych z celami taktycznymi16.
W literaturze można spotkać się z wieloma, różnymi podziałami celów
przedsiębiorstwa. Jednak najczęściej spotykanym jest podział na cel główny i cele
szczegółowe. Obecnie przeważa pogląd, że wszystkie cele szczegółowe powinny być
podporządkowane jednemu celowi głównemu. Przy takim podziale rodzi się pytanie, co
może być głównym celem przedsiębiorstwa. Niektórzy uważają, że głównym celem firmy
jest jej przetrwanie, inni że jest to rozwój, wygospodarowanie zysku czy też
maksymalizowanie zysku. Obecnie coraz częściej przyjmuje się, że celem przedsiębiorstwa
jest maksymalizacja jego wartości rynkowej. Z podstawowego celu organizacji można
wyprowadzić wiele celów szczegółowych, np. zwiększenie udziału firmy w rynku lub
uzyskanie pozycji lidera w branży. Przedsiębiorstwa mogą tworzyć całą hierarchię celów:
cele główne, pośrednie, subcele i zadania. Często cele dzielone są również na krótko- i
długookresowe17.
Cele szczegółowe nie mogą być osiągnięte, jeśli przedsiębiorstwo nie realizuje celu
głównego. Oznacza to, że współzależność poszczególnych celów, istniejących grup i celu
ogólnego jest wpisana w sens istnienia każdego przedsiębiorstwa18.
Tworzenie strategii działania, w tym misji, wizji oraz wytyczanie celów dokonywane
są w oparciu o przyszłe zdarzenia, które dopiero nastąpią. Prognozowanie przyszłości oraz
metod postępowania jest bardzo trudne i ryzykowne. Przedsiębiorstwa działające na rynku
bez względu na formę organizacyjno-prawną, wielkość, czy rodzaj klientów poddawane
są nieustannym zmianom. Otoczenie zmienia się w sposób dynamiczny. Nowe technologie,
idee, wartości powodują, że dotychczasowe działania firmy nie gwarantują już osiągnięcia
16
Ibidem, s. 84-85.
17
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 123-124,140.
18
Por. Podstawy nauki o organizacji. Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 42.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
8
sukcesu. Dlatego ważne jest aby przedsiębiorstwo dobrze znało otoczenie w którym
funkcjonuje oraz potrafiło dostosować się do zachodzących w nim zmian19.
7. 1.3. Klasyfikacja przedsiębiorstw.
Przedsiębiorstwo jest podstawowym podmiotem funkcjonującym w gospodarce.
Zrozumienie jego istoty oraz formalnych zasad działania na rynku wymaga rozpoznania
wszelkiego rodzaju jego form oraz rodzajów. Przedsiębiorstwa różnią się między sobą wieloma
różnorodnymi cechami m.in. wielkością, rodzajem prowadzonej działalności czy formą
organizacyjno-prawną. Nie istnieje jednolity, powszechnie akceptowany zestaw kryteriów
klasyfikacji przedsiębiorstw. W literaturze przedmiotu autorzy przeprowadzają własną
charakterystykę rodzajów przedsiębiorstw według kilku wybranych przez siebie kryteriów.
Mamy obecnie do czynienia z ogromną różnorodnością podejść do klasyfikacji
przedsiębiorstw20.
Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw można podzielić na dwie grupy:
·ð cechy iloÅ›ciowe okreÅ›lajÄ…ce rozmiary organizacji, np. liczba zatrudnionych
pracowników, wielkość produkcji, wartość obrotów,
·ð cechy jakoÅ›ciowe dotyczÄ…ce różnych aspektów funkcjonowania przedsiÄ™biorstwa
m.in. kryterium własności czy rodzaj działalności.
Wszystkie te cechy mają zarówno swoje wady jak i zalety. Popularność cech ilościowych
wynika z dużej dostępności danych, pozwalających na dokonywanie porównań między
gospodarkami różnych państw. Jednak obecnie w wyniku zachodzących zmian w otoczeniu oraz
postępu technologicznego zwiększa się znaczenie cech jakościowych. Ciężko jest znalez
ć taką
cechę, która pozwoliłaby na dokonanie jednego, nie budzącego wątpliwości podziału
przedsiębiorstw21.
1.3.1. Klasyfikacja przedsiębiorstw według wielkości podmiotu.
19
Por. Współczesne przedsiębiorstwo. Zasobowe czynniki sukcesu w konkurencyjnym otoczeniu, J. Fryc,
J. Jaworski (red.). Wyższa Szkoła Bankowa w Gdańsku, Gdańsk 2009, s. 17-19.
20
Por. Współczesne przedsiębiorstwo, J. Engelhardt (red.). CeDeWu, Warszawa 2009, s. 105.
21
Por. Nauka o przedsiębiorstwie..., op. cit., s. 135.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
9
Najbardziej znanym ilościowym kryterium podziału jest wielkość podmiotu,
rozróżnia się:
·ð mikroprzedsiÄ™biorstwa,
·ð maÅ‚e przedsiÄ™biorstwa,
·ð Å›rednie przedsiÄ™biorstwa,
·ð duże przedsiÄ™biorstwa.
Podział ten przedstawia tabela 2.
Tabela 2
Klasyfikacja przedsiębiorstw według kryterium ilościowego
Rodzaj przedsiębiorstwa Średnie zatrudnienie Wartość rocznych obrotów
Mikroprzedsiębiorstwo Średnie roczne Roczny obrót nie przekracza 2 mln
zatrudnienie mniej niż 10 euro lub aktywa bilansu nie
pracowników przekraczają 2 mln euro
Małe przedsiębiorstwo Poniżej 50 pracowników Nie przekracza 10 mln euro
Średnie przedsiębiorstwo Mniej niż 250 Roczny obrót nie przekracza 50 mln
pracowników euro lub aktywa bilansu poniżej 43
mln euro
Duże przedsiębiorstwo 250 pracowników i Roczny obrót powyżej 50 mln euro
więcej lub suma aktywów bilansu powyżej
43 mln euro
y
ródło: Opracowanie własne w oparciu o Ustawę z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej. (Dz. U. 2004, nr 173, poz. 1807 z póz
n. zm.).
WRÓĆ DO PYTAC

1.3.2. Klasyfikacja ze względu na rodzaj prowadzonej działalności.
Kolejnego podziału przedsiębiorstw można dokonać wg rodzaju prowadzonej
działalności. W literaturze można spotkać wiele różnych podziałów wg tego kryterium, jedne
ogólne a inne bardziej szczegółowe. Jednak najczęściej spotykaną klasyfikacją, a zarazem
najbardziej ogólną jest podział na22:
·ð przedsiÄ™biorstwa produkcyjne  wytwarzajÄ…ce dobra materialne (produkty, wyroby),
w tym przedsiębiorstwa przemysłowe, budowlane i rolne,
22
Por. Współczesne przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 122.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
10
·ð przedsiÄ™biorstwa handlowe  zajmujÄ…ce siÄ™ obrotem towarowym, do których zalicza
się zarówno przedsiębiorstwa handlu hurtowego i detalicznego,
·ð przedsiÄ™biorstwa usÅ‚ugowe  Å›wiadczÄ…ce wszelkiego rodzaju usÅ‚ugi, m.in. finansowe,
transportowe, gastronomiczne, oświatowe, zdrowotne, turystyczne, kulturalne,
komunalne i wiele innych.
Wielu autorów uważa, że klasyfikacja przedsiębiorstw wg rodzaju działalności traci na
znaczeniu, ponieważ trudno jest znalez
ć przedsiębiorstwo, które zajmuje się wytwarzaniem tylko
jednego produktu lub jednej usługi. Coraz częściej również zaciera się do pewnego stopnia
podział na przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe i handlowe, gdyż obecnie liczniejsze są
przedsiębiorstwa mieszane, np. produkcyjno-handlowe, produkcyjno-usługowe, produkcyjno-
handlowo-usługowe czy przemysłowo-rolne23.
1.3.1. Klasyfikacja ze względu na formę własności.
Jednym z najczęściej wykorzystywanych kryteriów o charakterze jakościowym jest
podział według własności. Kryterium te określa kto może czerpać korzyści z działalności
przedsiębiorstwa (udział w zysku), kto podejmuje ryzyko w związku z zaangażowaniem kapitału
oraz kto posiada prawo do podejmowania decyzji dotyczących przedsiębiorstwa, głównie
zarzÄ…dczych24.
Przyjmując kryterium własności, przedsiębiorstwa można podzielić na25:
·ð paÅ„stwowe,
·ð samorzÄ…du terytorialnego,
·ð spółdzielcze,
·ð prywatne,
·ð mieszane.
Przedsiębiorstwo państwowe podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw i uzyskuje
osobowość prawną z chwilą dokonania tego wpisu. Struktura organizacyjna określana jest
w statucie przedsiębiorstwa. Prawo wyodrębnia przedsiębiorstwa państwowe działające
23
Ibidem.
24
Por. Nauka o przedsiębiorstwie..., op. cit., s. 137.
25
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 47.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
11
na zasadach ogólnych oraz przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Właścicielem
przedsiębiorstw państwowych jest Skarb Państwa. Panuje powszechne przekonanie,
że przedsiębiorstwo państwowe, niezależnie od tego czy jest zarządzane przez zależnego
od administracji państwowej dyrektora, zarządcę czy załogę, nie zapewnia ono efektywności
ekonomicznej ani przedsiębiorczości. Wynika to z tego, że rozmyta jest odpowiedzialność,
a na skutek silnej pozycji związków zawodowych cele ekonomiczne nie są dla kierownictwa
najważniejsze. Przedsiębiorstwa państwowe w Polsce można podzielić na26:
·ð przedsiÄ™biorstwa Skarbu PaÅ„stwa,
·ð przedsiÄ™biorstwa stanowiÄ…ce wÅ‚asność paÅ„stwowych osób prawnych,
·ð przedsiÄ™biorstwa z przewagÄ… kapitaÅ‚u paÅ„stwowego.
Przedsiębiorstwa jednostek samorządu terytorialnego są to firmy, które są własnością
oraz tworzone są przez wspólnoty samorządowe (gminne, powiatowe, wojewódzkie). Zarządzają
nimi dyrektorzy powoływani przez organy samorządu m.in.: burmistrzów, starostów,
marszałków. W tej grupie przedsiębiorstw przeważają tzw. przedsiębiorstwa użyteczności
publicznej, czyli dostawcy usług w zakresie komunikacji zbiorowej, zaopatrzenia w wodę,
energię, ochrony zdrowia, utrzymania czystości i porządku itp. Przedsiębiorstwa samorządu
terytorialnego mają osobowość prawną i zazwyczaj przybierają formę zakładu budżetowego lub
spółki handlowej27.
Spółdzielnia jest dobrowolnym i samorządowym zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie
członków, zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym. Prowadzi
działalność gospodarczą kierując się wartościami i zasadami spółdzielczymi oraz potrzebami jej
członków. Podstawą działania spółdzielni jest prawo spółdzielcze oraz uchwalony przez
członków statut. Spółdzielnia uzyskuje osobowość prawną z chwilą zarejestrowania. Jej
organami są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza i zarząd. Członkowie spółdzielni są jej
pracownikami i spośród nich wybiera się zarząd, jednak nie wszyscy pracownicy spółdzielni
muszą być jej członkami.
Przedsiębiorstwem prywatnym jest przedsiębiorstwo niebędące własnością państwa,
organów samorządu terytorialnego czy spółdzielni. Może ono należeć do osób fizycznych lub
prawnych, wśród nich mogą być także organizacje społeczne. Przedsiębiorstwa prywatne mogą
mieć formę przedsiębiorstw jednoosobowych lub różnego rodzaju spółek. Ich kapitał może w
całości należeć do jednego właściciela, albo być rozproszony pomiędzy wielu współwłaścicieli,
26
Ibidem, s. 47-49.
27
Por. Nauka o przedsiębiorstwie..., op. cit., s. 138.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
12
jak w spółce akcyjnej. Występują także przedsiębiorstwa z kapitałem
polsko-zagranicznym, z przewagą jednego lub drugiego rodzaju kapitału.
Można rozróżnić również przedsiębiorstwa mieszane, najczęściej państwowo-prywatne.
Właścicielami prywatnymi mogą być osoby fizyczne lub prawne zarówno polskie, jak i
zagraniczne. Pomieszanie kapitału prywatnego i państwowego, gdy większość akcji spółki jest
własnością skarbu państwa lub przedsiębiorstwa bezpośrednio przez niego kontrolowanego,
powoduje, że zasady działania spółki nie są jasne. Wielkość kapitału skarbu państwa
zaangażowanego w spółce mieszanej nie przesądza o tym, czy zachowuje się ona jako
przedsiębiorstwo państwowe, czy prywatne28.
Kolejnego podziału można dokonać ze względu na formę organizacyjno-prawną
przedsiębiorstw. Podział ten ma podstawowy i pierwotny charakter względem innych podziałów,
ponieważ każdy podmiot prowadzący jakąkolwiek działalność gospodarczą musi posiadać
określoną formę prawną, po to by wykonywać związane z nią obowiązki oraz korzystać z
przysługujących mu uprawnień29.
Można wyróżnić dwie podstawowe formy prawne działalności przedsiębiorstw:
·ð przedsiÄ™biorstwa wÅ‚asnoÅ›ci indywidualnej, nazywane także przedsiÄ™biorstwami
jednoosobowymi,
·ð oraz spółki.
Przedsiębiorstwo własności indywidualnej jest własnością jednej osoby, która wnosi
kapitał niezbędny o uruchomienia działalności oraz kieruje przedsiębiorstwem w celu
osiągnięcia zysku. Większość przedsiębiorstw działających na rynku należy właśnie do tej
kategorii, a także wiele zaczynało działalność jako przedsiębiorstwo jednoosobowe. Takim
przedsiębiorstwem kieruje zazwyczaj samodzielnie właściciel, może on zatrudniać kilku
pracowników, jednak to on jest odpowiedzialny za wszystkie decyzje dotyczące firmy.
Działalność przedsiębiorstw jednoosobowych napotyka pewne ograniczenia, tj.30:
·ð rozmiar, formy i skala operacji nie mogÄ… siÄ™ zmieniać bardziej, niż pozwalajÄ…
na to z
ródła finansowe właściciela,
·ð wÅ‚aÅ›ciciel nie może korzystać z rad i wsparcia współwÅ‚aÅ›cicieli,
·ð wÅ‚aÅ›ciciel przejmuje wszystkie zyski, ale także ponosi caÅ‚e ryzyko zwiÄ…zane
z prowadzeniem działalności,
28
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 51-56.
29
Por. Współczesne przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 106.
30
Por. Podstawy nauki o organizacji. Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 54-55.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
13
·ð dziaÅ‚alność takiego przedsiÄ™biorstwa wygasa z chwilÄ… Å›mierci wÅ‚aÅ›ciciela.
Drugą formą prawną działalności przedsiębiorstw są spółki.  Spółka jest
to przedsięwzięcie gospodarcze należące do dwóch lub więcej osób i przez nie zarządzane.
Spółki są bardzo zróżnicowane w zależności od liczby partnerów i sposobu podziału
odpowiedzialności między nimi. Z prawnego punktu widzenia spółka jest przede wszystkim
umową, w ramach której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu
gospodarczego, określonego w umowie, oraz wniesienia wkładów 31. Podstawowy podział
spółek prezentuje rysunek 2.
Rysunek 1
Podział spółek
SPÓA
KI
Spółki cywilne Spółki prawa handlowego
Spółki osobowe Spółki kapitałowe
- jawna, - z ograniczoną odpowiedzialnością
- partnerska - akcyjna
- komandytowa,
- komandytowo-akcyjna
y
ródło: Opracowanie własne w oparciu o B. Godziszewski, M. Haffer, M. J. Stankiewicz,
S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 57-62.
Spółki cywilne regulowane są przepisami kodeksu cywilnego, nie mają osobowości
prawnej ani nawet zdolności prawnej i dlatego nie są traktowane jako przedsiębiorcy.
Przedsiębiorcami są natomiast wspólnicy spółki cywilnej, którzy solidarnie odpowiadają
za jej zobowiązania całym swoim majątkiem. W formie spółek cywilnych są prowadzone
zazwyczaj drobne przedsiębiorstwa wytwórcze, handlowe, usługowe i rzemieślnicze.
31
Ibidem, s. 55.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
14
W umowie spółki cywilnej wspólnicy określają przede wszystkim cel działania, siedzibę, czas na
który została zawarta, wnoszone wkłady oraz sposób objęcia w niej udziałów32.
Spółki prawa handlowego podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorstw w Krajowym
Rejestrze Sądowym. Powstanie, działalność, łączenie się oraz likwidację spółek handlowych
regulują przepisy kodeksu spółek handlowych.
Spółki osobowe nie mają osobowości prawnej, ale posiadają zdolność prawną. Mogą
we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać oraz być pozywanym.
Za zobowiązania spółka osobowa odpowiada całym swoim majątkiem, w przypadku jej
niewypłacalności odpowiedzialność za jej zobowiązania przechodzi na wspólników.
Wyróżnia się następujące spółki osobowe:
·ð spółka jawna  wspólnicy odpowiadajÄ… za jej zobowiÄ…zania bez ograniczeÅ„, caÅ‚ym
swoim majątkiem. Każdy wspólnik może prowadzić sprawy spółki oraz
reprezentować ją na zewnątrz,
·ð spółka partnerska  tworzona jest przez wspólników, okreÅ›lanych partnerami
i uprawnionych do wykonywania wolnych zawodów. Wspólnicy mogą przyjąć
w umowie nieograniczoną odpowiedzialność za jej zobowiązania, a także występuje
możliwość wyłączenia partnera za zobowiązania spółki i innych jej partnerów,
·ð spółka komandytowa  jej wspólnikami mogÄ… być osoby fizyczne i prawne.
Za zobowiązania spółki odpowiada bez ograniczeń przynajmniej jeden wspólnik 
komplementariusz, natomiast odpowiedzialność komandytariusza ograniczona jest
do wysokości określonej w umowie spółki,
·ð spółka komandytowo-akcyjna  wystÄ™pujÄ… w niej dwie kategorie wspólników,
akcjonariusze oraz komplementariusze, majÄ…cy uprawnienia do prowadzenia spraw
spółki, reprezentowania jej na zewnątrz oraz odpowiadający za jej zobowiązania
całym swoim majątkiem. Taka forma prawna umożliwia pozyskiwanie kapitału od
akcjonariuszy, którzy mają prawo do udziału w zysku
w postaci dywidend33.
Spółki kapitałowe mają osobowość prawną, powstają na podstawie umowy w formie aktu
notarialnego. Za zobowiązania spółka odpowiada całym swoim majątkiem,
32
Por. Współczesne przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 108.
33
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 59-60.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
15
a odpowiedzialność wspólników jest ograniczona do wniesionych wkładów kapitałowych.
Spółki kapitałowe występują jako34:
·ð spółka z ograniczonÄ… odpowiedzialnoÅ›ciÄ…  zakÅ‚adajÄ…c spółkÄ™ wspólnicy wnoszÄ…
wkłady pieniężne lub niepieniężne, a także wartości niematerialne i prawne,
z których powstaje kapitał zakładowy spółki. Wspólnicy otrzymują imienne udziały,
które oznaczają nabycie praw i obowiązków wspólników. Majątek spółki jest
oddzielony od majątku osobistego wspólników, którzy odpowiadają
za zobowiązania spółki tylko do wysokości udziałów,
·ð spółka akcyjna  tworzona jest przez jednoczesne wniesienie przez zaÅ‚ożycieli
wkładów pieniężnych lub niepieniężnych, stanowiących z
ródło kapitału akcyjnego
spółki. Kapitał dzielony jest na określoną w statucie liczbę akcji o równej wartości
nominalnej. Akcja stanowi ułamek kapitału spółki należny akcjonariuszowi i jest
zbywalnym papierem wartościowym. Prawa akcjonariuszy wynikają z liczby
posiadanych akcji.
Zmiany zachodzące w otoczeniu przedsiębiorstw powodują przeobrażenia firm, przez
co stają się bardziej widoczne różnice pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi.
Ewolucja rynku, zmiany polityczne, a także postęp technologiczny sprawiły, że obecnie mamy
do czynienia z ogromną różnorodnością form prowadzenia działalności. Bardzo dużą rolę
odgrywają małe firmy, których zaletą jest duża elastyczność w zmiennych warunkach. Natomiast
atrybutami dużych przedsiębiorstw jest m.in.: możliwość osiągania ogromnych skali produkcji, a
także prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, które wymagają dużych nakładów. Dynamika
zmieniającego się otoczenia przedsiębiorstwa powoduje, że firmy coraz częściej zmieniają swoją
formę organizacyjno-prawną. Coraz częściej przedsiębiorstwa zainteresowane są takimi
formami, które umożliwiają zwiększenie innowacyjności oraz konkurencyjności na rynku35.
8. 1.4. Miejsce przedsiębiorstwa w otoczeniu.
Funkcjonowanie przedsiębiorstw staje się coraz bardziej skomplikowane. Głównym
powodem jest dynamicznie zmieniające się otoczenie, które stwarza nowe warunki
do działania. Otoczenie przedsiębiorstwa to obiekty oraz procesy jakie funkcjonują poza
34
Ibidem, s. 61-63.
35
Por. Nauka o przedsiębiorstwie..., op. cit., s. 148.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
16
jego prawno-organizacyjnymi ramami ale są ściśle związane z jego skutecznym działaniem.
Skuteczność ta może być determinowana zarówno pozytywnie przez szanse jakie dla firmy
stwarza jego otoczenie oraz negatywnie poprzez istniejące zagrożenia. Podstawowym
warunkiem prawidłowego funkcjonowania każdego przedsiębiorstwa na rynku jest
poznanie otoczenia, siły jego oddziaływania oraz możliwości jakie stwarza dla rozwoju
organizacji36.
 Otoczenie przedsiębiorstwa to zbiór elementów, które nie wchodzą w jego skład, ale na
nie oddziałują. Zmiany w otoczeniu oznaczają dla przedsiębiorstwa pojawianie się pewnych
ograniczeń  barier działania, ale jednocześnie stwarzają szanse na rozwój
i ekspansję firm. Przedsiębiorstwo jest systemem otwartym, współdziałającym z otoczeniem,
ponieważ funkcjonowania przedsiębiorstwa nie można rozpatrywać bez uwzględniania
charakteru otoczenia. Środowisko działania jest dla przedsiębiorstw z
ródłem zasobów,
niezbędnych do prowadzenia biznesu. Z kolei przedsiębiorstwo, kierując wytwarzane
produkty/usługi do otoczenia, staje się także aktywnym animatorem rynku. Można mówić
o ciągłych wzajemnych interakcjach przedsiębiorstwo-otoczenie 37.
Ze względu na różnorodność relacji jakie łączą przedsiębiorstwo z jego otoczeniem, dużą
liczbę podmiotów uczestniczących w tych procesach oraz zachodzące dynamiczne zmiany
dokonuje się podziału otoczenia. W literaturze przedmiotu można znalez
ć wiele różnych
klasyfikacji elementów składających się na otoczenie przedsiębiorstwa. Jednym
z nich jest podział na trzy obszary38:
·ð Å›rodowisko wÅ‚asne, w którym funkcjonuje przedsiÄ™biorstwo, wyznaczane przez
produkty, rynek i klienta,
·ð Å›rodowisko konkurencyjne, tworzone przez konkurentów,
·ð Å›rodowisko ogólne, które informuje o trendach sektorze, gospodarce, a także
o zmianach demograficznych, ekonomicznych czy prawnych.
Otoczenie przedsiębiorstwa można różnie przedstawiać oraz interpretować, jednak
najczęściej spotykanych podziałem jest rozróżnienie mikrootoczenia oraz makrootoczenia.
Mikrootoczenie inaczej otoczenie bliższe, obejmuje wszystkie podmioty, z którymi
przedsiębiorstwo jest w bezpośrednich stosunkach. Natomiast makrootoczenie nazywane także
36
Por. L. Berliński, H. Gralak, F. Sitkiewicz: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 16.
37
Podstawy nauki o organizacji. Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 77.
38
Ibidem, s. 80-81.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
17
otoczeniem dalszym, dotyczy podmiotów, z którymi przedsiębiorstwo ma pośrednie stosunki39.
Podział na mikro- i makrootoczenie przedstawia rysunek 1.
Rysunek 2
Otoczenie przedsiębiorstwa
Makrootoczeni
Ekonomiczne Społeczne
Gospodarcze
Mikrootoczenie
Polityczne
Klienci Dostawcy
Prawne Banki Kulturowe
Przedsiębiorstw
Konkurencja
WÅ‚adze lokalne
Postęp
techniczny
Technologie
Międzynarodowe
y
ródło: Opracowanie własne w oparciu o L. Berliński, H. Gralak, F. Sitkiewicz:
Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 17.
Podstawową zaletą przedstawionego podziału otoczenia jest duża czytelność,
a co za tym idzie łatwość zaliczenia określonych elementów do konkretnego wymiaru otoczenia.
Pozwala to na łatwiejszą analizę warunków działania przedsiębiorstwa. Mikrootoczenie jest
budowane przez instytucje oraz podmioty, które wpływają na przedsiębiorstwo i na które ono też
może oddziaływać, m.in.: klienci, kontrahenci czy instytucje finansowe. Możliwość
kształtowania mikrootoczenia jest zróżnicowana od pozycji konkurencyjnej konkretnego
przedsiębiorstwa. W porównaniu z makrootoczeniem otoczenie bliższe jest łatwiejsze do
39
Por. B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł: Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 102-103.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
18
zidentyfikowania i obserwacji. Bezpośrednie interakcje przedsiębiorstwa z innymi uczestnikami
mikrootoczenia pozwalają łatwiej przewidzieć jego przyszły stan oraz dostosować się do
zachodzÄ…cych w nim zmian40.
Makrootoczenie tworzone jest przez zmienne, które wpływają na funkcjonowanie
przedsiębiorstwa, ale samo przedsiębiorstwo nie ma możliwości ich kształtowania, przynajmniej
w krótkim czasie. Analizując wpływ makrootoczenia na możliwości przetrwania oraz rozwoju
przedsiębiorstwa, należy uwzględnić wiele ważnych czynników, m.in.41:
·ð otoczenie ekonomiczne  ogólna kondycja systemu gospodarczego, w którym dziaÅ‚a
firma,
·ð otoczenie polityczno-prawne  panujÄ…cy w danym kraju ustrój polityczny, sposób
sprawowania władzy oraz zakres kontroli państwa nad gospodarką,
·ð otoczenie techniczno-tecznologiczne  osiÄ…gniÄ™ty poziom techniki oraz tempo rozwoju
technologicznego,
·ð otoczenie spoÅ‚eczno-kulturowe  obejmuje cztery podstawowe elementy: kulturÄ™, jakość
edukacji, demograficzne i socjologiczne cechy danej społeczności,
·ð otoczenie miÄ™dzynarodowe  ukÅ‚ad współdziaÅ‚ania miÄ™dzy czynnikami wystÄ™pujÄ…cymi w
otoczeniu krajowym i zagranicznym.
Funkcjonowanie przedsiębiorstwa nie może być rozpatrywane bez uwzględnienia
otoczenia, ponieważ to właśnie ono w dużym stopniu decyduje o powodzeniu lub
niepowodzeniu przedsiębiorstwa. Zmienność otoczenia staje się coraz częściej przeszkodą
w realizacji zamierzeń oraz planów przedsiębiorstw. Dlatego ważne jest aby menedżerowie
świadomie uwzględniali zjawiska niepewności w planowaniu działalności organizacji. Przyjęcie
postawy, że zmienność i niepewność w otoczeniu jest czymś zupełnie normalnym
i dotyczy wszystkich przedsiębiorstw jest możliwie jedyną reakcją na zachodzące zmiany.
Nieustanna obserwacja otoczenia oraz jego elementów jest w dzisiejszych czasach wyzwaniem,
które stoi przed świadomymi zagrożeń, ale również i szans nowoczesnymi organizacjami42.
1.5. Finanse jako  ekonomika czasu i ryzyka .
40
Por. Podstawy nauki o organizacji. Przedsiębiorstwo& , op. cit., s. 90.
41
Ibidem, s. 82-89.
42
Por. Współczesne przedsiębiorstwo. Zasobowe czynniki& , op. cit., s. 21.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
19
1.5.1. Finanse jako  ekonomika czasu .
Przy podejmowaniu i realizacji decyzji związanych z zarządzaniem finansami należy
wziąć pod uwagę wartość pieniądza w czasie.
Jest ona określana przy pomocy ceny pieniądza, którą może być:
·ð stopa procentowa  cena, po której wierzyciel gotów jest postawić posiadane
zasoby pieniężne (kapitał) do dyspozycji innej osoby na pewien czas, a osoba ta
godzi się zapłacić tę cenę za możliwość dysponowania pożyczonym kapitałem,
·ð kwota odsetek  suma pieniężna, którÄ… pÅ‚aci siÄ™ inwestorowi z tytuÅ‚u użytkowania
jego kapitału. Odsetki stanowią dochód uzyskany dzięki dokonanej lokacie kapitału.
Czynniki wpływające na cenę pieniądza:
·ð kwota kapitaÅ‚u,
·ð czas na który powierzono Å›rodki,
·ð ryzyko niewypÅ‚acalnoÅ›ci,
·ð inflacja,
·ð polityka Banku Centralnego,
·ð polityka fiskalna
·ð wynagrodzenie dla wÅ‚aÅ›cicieli kapitaÅ‚u,
·ð dostÄ™pne na rynku możliwoÅ›ci inwestowania kapitałów,
·ð system podatkowy,
·ð sposób naliczania odsetek.
Odsetki sÄ… :
·ð kosztem  dla biorcy kapitaÅ‚u,
·ð przychodem  dla dawcy kapitaÅ‚u.
Klasyfikacja stóp procentowych:
a) ze względu na okres lokaty lub pożyczki:
·ð dÅ‚ogoterminowe  charakteryzujÄ… siÄ™ wiÄ™kszÄ… stabilnoÅ›ciÄ…, ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ na
wyższym poziomie niż stopy krótkoterminowe,
·ð krótkoterminowe  dotyczÄ… operacji jedno, kilkudniowych lub dÅ‚uższych nie
przekraczających jednego roku. Ulegają większym wahaniom niż stopy
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
20
długoterminowe, a ich poziom na rynkach ustabilizowanych jest z reguły niższy niż
stóp długoterminowych.
b) ze względu na zmienność:
·ð staÅ‚e  nie ulegajÄ… zmianie w trakcie caÅ‚ego okresu na który zostaÅ‚a zawarta
umowa,
·ð zmienne  stopa procentowa może ulec zmianie w trakcie trwania umowy w
zależności od aktualnej wysokości na rynku finansowym.
c) w zależności od warunków inkasa odsetek:
·ð odsetki pÅ‚acone z góry, tj. w formie dyskonta  kredytobiorca otrzymuje do
dyspozycji kwotę pożyczki niższą od jej wartości nominalnej, gdyż już w momencie
jej otrzymania potrącone zostały od niej odsetki.
·ð odsetki pÅ‚acone z doÅ‚u, tj. wraz ze zwrotem należnoÅ›ci  kredytobiorca
wykorzystuje pełną kwotę kredytu i dopiero póz
niej płaci odsetki
uwzględniając skutki inflacji:
·ð nominalna stopa procentowa  nie uwzglÄ™dnia inflacji,
·ð realna stopa procentowa  uwzglÄ™dniajÄ…ca skutki inflacji.
Jeśli nominalna stopa procentowa przekracza poziom inflacji, oznacza to, że odsetki
umożliwiają pełne pokrycie skutków deprecjacji pieniędzy wywołanej spadkiem ich siły
nabywczej, a ponadto występuje realny dochód z lokaty lub realny koszt kredytu.
Realna stopa procentowa może być:
dodatnia  oprocentowanie pokrywa z nadwyżką skutki deprecjacji kapitału wywołanej
inflacjÄ…,
ujemna  mimo oprocentowania realna wysokość kapitału pierwotnego uległa w danym
okresie uszczupleniu.
e) uwzględniając obciążenia podatkowe dotyczące odsetek:
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
21
·ð efektywna stopa procentowa  nominalna stopa procentowa skorygowana o stopÄ™
opodatkowania dochodów odsetkowych.
·ð nieefektywna stopa procentowa - nominalna stopa procentowa nie skorygowana
o stopę opodatkowania dochodów odsetkowych.
f) w zależności od podstawy i systemu naliczania odsetek:
·ð odsetki proste  odsetki naliczane sÄ… jednorazowo na koniec okresu odsetkowego
od pierwotnej kwoty kapitału. ,
rachunek podstawowy  podstawÄ… naliczania odsetek jest jedna nie zmieniajÄ…ca siÄ™
kwota kapitału,
rachunek uproszczony z zastosowaniem liczb procentowych  podstawÄ… naliczania
jest szereg sum czÄ…stkowych,
·ð odsetki zÅ‚ożone (skÅ‚adane)  naliczane sÄ… od zmieniajÄ…cej siÄ™ kwoty kapitaÅ‚u
pierwotnego, przy założeniu, że odsetki naliczane są na bieżąco i dopisywane do
kwoty kapitału początkowego, przez co zwiększają podstawę ich naliczania w
kolejnych okresach.
1.5.2. Finanse jako  ekonomika ryzyka .
Ryzyko jest pojęciem wieloznacznym, różnie interpretowanym przez wiele dyscyplin
naukowych. W rozumieniu potocznym jest to niebezpieczeństwo poniesienia straty.
W Słowniku języka polskiego43 mianem ryzyka określa się działanie, które może przynieść
niepowodzenie, stratę, przedsięwzięcie, którego wynik jest niepewny, nieznany.
W literaturze przedmiotu autorzy podają wiele definicji tego pojęcia. Jest to:
·ð zagrożenie lub szansa44,
·ð sytuacja, gdy co najmniej jeden z elementów skÅ‚adajÄ…cych siÄ™ na niÄ… nie jest znany,
ale znane jest prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Prawdopodobieństwo to
może być albo wymierne, albo tylko odczuwalne przez decydenta45,
·ð prawdopodobieÅ„stwo zajÅ›cia sytuacji, że korzyść rzeczywista bÄ™dzie odmienna od
oczekiwanej46,
·ð zagrożenie nieosiÄ…gniÄ™cia zamierzonych celów47,
43
Słownik języka polskiego. Praca zbiorowa pod redakcją E. Sobol, PN, Warszawa 2000, s. 887.
44
K. Jajuga, T. Jajuga: Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa. ..., Warszawa
1993, s. 97.
45
R. Dobbins, W. Frąckowiak, S. F. Wiatr: Praktyczne zarządzanie kapitałami firmy. ... , Poznań 1992, s. 18.
46
J. Kowalczyk: Finanse firmy. ..., Warszawa 1993, s. 97.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
22
·ð możliwość, tj. wymierna niepewność nastÄ…pienia okreÅ›lonych zdarzeÅ„ i skutków48.
W każdej przytoczonej definicji, ryzyko oznacza podejmowanie decyzji w oparciu o
niepełne informacje i w związku z tym nieosiągnięcia określonego celu, czy założonego
zysku. Najczęściej pojęcie to używane jest gdy49:
·ð rezultat, jaki bÄ™dzie osiÄ…gniÄ™ty w przyszÅ‚oÅ›ci, nie jest znany, a możliwe jest
zidentyfikowanie przyszłych sytuacji, oraz
·ð znane jest prawdopodobieÅ„stwo zrealizowania siÄ™ poszczególnych możliwoÅ›ci w
przyszłości.
Z punktu widzenia efektów można wyróżnić dwa podejścia do ryzyka50:
·ð ryzyko jako możliwość poniesienia straty. Należy traktować je jako zagrożenie
nieosiągnięcia zamierzonych celów, lub osiągnięcia ich w niezadowalającym
stopniu,
·ð ryzyko jako możliwość wystÄ…pienia efektu dziaÅ‚ania niezgodnego z oczekiwaniami.
Ryzyko w pewnych sytuacjach jest szansą (efekt jest lepszy niż się spodziewano) a w
innych zagrożeniem (efekt jest gorszy od oczekiwań).
W oparciu o liczne definicje ryzyka, można określić jego cechy51:
·ð ryzyko nie jest jednorodne, Nie można tego pojÄ™cia jednoznacznie zdefiniować.
·ð można rozpatrywać ryzyko w aspekcie subiektywnym i obiektywnym,
·ð ryzyko może być badane w różnych kontekstach, np.: jako niebezpieczeÅ„stwo,
hazard, niepewność, prawdopodobieństwo,
·ð ryzyko jest procesem zmiennym a nie stanem oczekiwania.
47
B. Gruszka, Z. Zawadzka: Ryzyko w działalności bankowej. Zabezpieczenia systemowe. Poltext, Warszawa 1992, s.
10.
48
Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej. Cz. I, Praca zbiorowa pod redakcjÄ… A. WÄ…siewicz, Brandta, Bydgoszcz
1994, s. 39.
49
D. Dziawgo: Credit scoring. Ryzyko i obligacje na międzynarodowym rynku finansowym. PWN, 1998, s. 14.
50
K. Jajuga, T. Jajuga: Inwestycje. PWN, Warszawa 1996, s. 99.
51
J. Monkiewicz (red.): Podstawy ubezpieczeń. Poltext, Warszawa 2000, s. 27, W. Tarczyński, M. Mojsiewicz:
ZarzÄ…dzanie ryzykiem. Podstawowe zagadnienia. PWE Warszawa 2001, s. 14.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
23
Wyróżniamy dwa sposoby interpretacji ryzyka:
·ð ryzyko jako możliwość uzyskania efektów niezgodnych z oczekiwaniami
podejmujÄ…cego decyzjÄ™,
·ð ryzyko jako możliwość poniesienia szkody lub straty.
Wspólnym elementem jest niepewność traktowana jako zagrożenie lub niebezpieczeństwo
które może wystąpić w przyszłości.
Ryzyko sensu largo jako52:
·ð niebezpieczeÅ„stwo bÅ‚Ä™dnych rozważaÅ„ (decyzji),
·ð niebezpieczeÅ„stwo niepowodzeÅ„ dziaÅ‚ania,
·ð niebezpieczeÅ„stwo negatywnego odchylenia od cen.
Działanie w warunkach ryzyka jest nieodłącznym atrybutem każdej gospodarki. Prowadząc
działalność nie da się jego uniknąć, bowiem w chwili podejmowania decyzji:
·ð decydent nie może przewidzieć, jak dalej bÄ™dzie rozwijaÅ‚a siÄ™ sytuacja,
·ð podmiot nie posiada peÅ‚nej informacji,
·ð istnieje prawdopodobieÅ„stwo wystÄ™powania bÅ‚Ä™dów w informacjach.
WRÓĆ DO PYTAC

Pojęcie ryzyko pochodzi od włoskiego słowa risicare  odważyć się. Z semantyki tego
określenia wynika, że jest ono wyborem, a nie przeznaczeniem53. Potwierdza to
nierozerwalny związek ryzyka z czasem. Umożliwia to stwierdzenie, że w miarę upływu
czasu ryzyko jest coraz większe.
Ryzyko można podzielić na54:
·ð staÅ‚e (niezmienne)  dotyczy caÅ‚ego systemu gospodarczego np. bezrobocie, inflacja,
·ð niestaÅ‚e (zmienne)  dotyczy danego podmiotu np. strajki, zagrożenie upadÅ‚oÅ›ciÄ….
Uwzględniając czynniki kształtujące ryzyko, możemy podzielić je na55:
52
Zarządzanie ryzykiem i płynnością banku komercyjnego. Praca zbiorowa pod redakcją W. Przybylska -
Kapuścińska, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2001, s. 8.
53
P. L. Berenstein: Przeciw Bogom. Niezwykłe dzieje ryzyka. WIG  Press, Warszawa 1997, s. 120.
54
Skov: 1991, s. 115.
55
Soroczyński: 1994, s. 12.
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
24
·ð systematyczne (zewnÄ™trzne)  determinowane przez siÅ‚y zewnÄ™trzne i nie
podlegające kontroli podmiotu, który jest w jego zasięgu. Ryzyko to związane jest z
siłami przyrody, a także z warunkami ekonomicznymi danego rynku. Ryzyko to nie
może być wyeliminowane przez inwestora. Podstawowym jego z
ródłem są: zmiany
stóp procentowych, inflacja, przepisy podatkowe,
·ð specyficzne (niesystematyczne, wewnÄ™trzne)  obejmuje obszar dziaÅ‚ania danego
podmiotu i może być przez ten podmiot kontrolowane. Za przyczyny tego ryzyka
uznaje się: zarządzanie firmą, konkurencja, dostępność surowców, płynność,
bankructwo firmy.
W ramach ryzyka systematycznego można wyróżnić następujące ryzyka szczegółowe56:
·ð ryzyko stopy procentowej - zwiÄ…zane jest ze zmiennoÅ›ciÄ… stóp procentowych na
rynku, które wywierają wpływ na wysokość dochodów uczestników rynku i
niestabilność wartości instrumentów finansowych opartych na stopie procentowej,
·ð ryzyko walutowe zwiÄ…zane ze zmianÄ… kursów walutowych. W przypadku, gdy
pieniądz podmiotu denominowany jest w walucie innej niż waluta danego kraju
tego podmiotu, zmiany kursów sprawiają, że stopy zwrotu wyrażone w tych
walutach nie są sobie równe,
·ð ryzyko rynku  wystÄ™puje na rynku akcji i wynika z faktu, że ceny akcji, zależą w
pewnym stopniu od ogólnej sytuacji na rynku,
·ð ryzyko siÅ‚y nabywczej - zwiÄ…zane jest ze zjawiskiem inflacji. WystÄ™puje wówczas,
gdy w związku z inflacją dochodzi do zmiany siły nabywczej pieniądza,
·ð ryzyko polityczne  powstaje w efekcie decyzji wÅ‚adz rzÄ…dzÄ…cych majÄ…cych duży
wpływ na sytuacje podmiotów gospodarczych,
·ð ryzyko wydarzeÅ„  zwiÄ…zane jest z możliwoÅ›ciÄ… wystÄ…pienia nieoczekiwanych
zdarzeń, które mają wpływ na sytuację określonego instrumentu finansowego, ale
nie mają wpływu na ogólną sytuację na rynku.
Z kolei w ramach ryzyka niesystematycznego wyróżnia się:
·ð ryzyko niedotrzymania warunków  wynika z faktu niedotrzymania warunków
umowy przez emitenta określonego instrumentu finansowego,
·ð ryzyko zarzÄ…dzania  powstaje w zwiÄ…zku ze zÅ‚ym zarzÄ…dzaniem
przedsiębiorstwem, które jest emitentem instrumentu finansowego, co prowadzi do
niekorzystnych zmian cen tego instrumentu,
·ð ryzyko biznesu  zwiÄ…zane jest ze zmiennoÅ›ciÄ… dochodów uzyskiwanych przez
emitenta instrumentu finansowego, co wpływa na cenę tego instrumentu,
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
25
·ð ryzyko finansowe  efekt korzystania z kapitaÅ‚u obcego do finansowania
działalności. Duży udział kapitałów obcych w strukturze z
ródeł finansowania może
przyczynić się do utraty płynności finansowej, która może doprowadzić do
upadłości,
·ð ryzyko bankructwa - wynika z ryzyka niedotrzymania warunków i ryzyka
finansowego, czego efektem może być upadłość firmy,
·ð ryzyko rynkowej pÅ‚ynnoÅ›ci - wystÄ™puje w przypadku posiadania przez firmÄ™
instrumentów finansowych o niewielkim ryzyku, które trudno jest sprzedać po
oczekiwanej cenie,
·ð ryzyko zmiany ceny  wystÄ™puje wówczas, gdy posiadacz obligacji zamierza jÄ…
sprzedać przed terminem wykupu i wystawia się na ryzyko straty związanej ze
zmianą ceny obligacji ze względu na zmianę stopy procentowej,
·ð ryzyko reinwestowania  wystÄ™puje wówczas, gdy Å›rodki uzyskane z posiadania
instrumentu finansowego, są reinwestowane przy innej stopie procentowej niż
stopa zwrotu z instrumentu,
·ð ryzyko wykupu na żądanie  zwiÄ…zane z instrumentem finansowym, który może
zostać wykupiony na żądanie. Niekorzystny układ stóp procentowych może
sprawić, że jedna ze stron kontraktu znajdzie się w niekorzystnej sytuacji,
·ð ryzyko zmiennoÅ›ci  dotyczy instrumentu, który może ulec zamianie na inny
instrument finansowy i następuje to w sytuacji niekorzystnej dla posiadacza tego
instrumentu.
4. SPRAWDy
CZY UMIESZ?
9.
1. Ze względu na wielkość, przedsiębiorstwa dzielimy na: ODPOWIEDy

2. Wymień przyczyny podejmowania ryzyka w przedsiębiorstwie? ODPOWIEDy

3. Scharakteryzuj otoczenie przedsiębiorstwa. ODPOWIEDy

5. Odpowiedzi.
Pytanie 1
Pytanie 2
Pytanie 3
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
26
6. Bibliografia.
1. Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M. J., Sudoł S.: Przedsiębiorstwo. Teoria i praktyka
zarzÄ…dzania. PWE, Warszawa 2011
2. Berliński L., Gralak H., Sitkiewicz F.: Przedsiębiorstwo. Zarządzanie w otoczeniu. Oficyna
Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego Sp. z o.o., Bydgoszcz 2004
Finanse przedsiębiorstwa rok akademicki 2012/2013
Strona
27