PROFILAKTYKA I DIAGNOSTYKA WAD POSTAWY CIAA
A
dr Karina Słonka
Politechnika Opolska Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii, Instytut Fizjoterapii
Tel [phone]
Gwałtowne zmiany środowiska, postęp techniczny i cywilizacyjny znacznie ułatwiają \
ycie
współczesnemu człowiekowi. Człowiek dzięki nowoczesnym urządzeniom, postępowi motoryzacyjnemu i
podniesieniu poziomu \
ycia stał się wygodny i powoli zapomina o dobroczynnym wpływie ruchu na jego
organizm. Dominacja siedzącego trybu \
ycia jest najczęstszą przyczyną pojawiania się u dzieci w wieku
rozwojowym wad postawy ciała, które w póz
niejszym wieku stają się przyczyną problemów bólowych
kręgosłupa i innych stawów.
O pogarszającym się stanie postawy ciała dzieci i młodzie\
y świadczą liczne analizy dotyczące zdrowia
dzieci w wieku rozwojowym, które sporządzono w Polsce na przełomie lat siedemdziesiątych i
osiemdziesiątych pod kierunkiem Instytutu Matki i Dziecka. Wyniki tych badań wykazały, \
e zaburzenia
statyki wymagające pomocy oraz ingerencji specjalistów występują u blisko 30% sześciolatków [Kutner-
Kozińska , Ślazik, 1995].
Ponadto z danych dotyczących stanu zdrowia populacji w wieku rozwojowym przeprowadzonych w ramach
badań bilansowych wynika, \
e w ostatniej dekadzie dwudziestego wieku zaburzenia statyki ciała i uszkodzenia
narządu ruchu występowały u 40% dzieci. [GUS, 1994]
W praktyce oznacza to \
e co drugie  trzecie dziecko wymaga specjalistycznej opieki i działań
profilaktyczno- leczniczych.
Badania przeprowadzone w Opolu oraz jego okolicach w latach 2002-2005 w ramach projektu
naukowego nt Ocena rozwoju motorycznego u dzieci i młodzie\
y. Dysfunkcje narządu ruchu, wczesna
diagnostyka, profilaktyka i leczenie realizowanego przez dr Karinę Słonkę - adiunkta Zakładu Biologicznych
Podstaw Fizjoterapii Wydziału Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej wynika, \
e wady
postawy ciała są powa\
nym problem opolskich dzieci i młodzie\
y.
Badania prowadzono głównie w przedszkolach, w których przebadano ponad 2000 dzieci. Szczegółowa
analiza postaw wykazała \
e 80% badanych ma nieprawidłowości w postawie ciała. Wady te zazwyczaj
występowały w płaszczyz
nie strzałkowej i dotyczyły ukształtowania kręgosłupa (nadmierna kifotyzacja i
odstawanie łopatek  60%, nadmierna lordotyzacja kręgosłupa połączona z nadmiernie wydętym do przodu
brzuchem 55%) oraz wady w budowie klatki piersiowa w postaci wywiniętych \
eber i/lub zapadniętego mostka
 40%, wad kończyn dolnych (koślawe kolana  65%, płasko- koślawe stopy- 38%) i otyłości.20%.
Ponadto u badanych dzieci 5-6 letnich (ok. 500 osób) u 28% wykryto początki zmian skoliotycznych w
postaci rotacji tułowia i miednicy z nieznacznym garbem \
ebrowym.
Natomiast w szkołach przebadano grupę 500 dzieci z klas 1-4. Analiza otrzymanych wyników
wykazała, \
e a\
40% ma postawę skoliotyczną, z czego 10% badanych ma zaawansowaną skoliozę z wyraz
nie
zaznaczonym garbem \
ebrowym.
Ponadto stwierdzono występowanie nieprawidłowości w ukształtowaniu:
- lordozy (zwiększenie krzywizny z nadmiernie uwydatnionym brzuchem- 34% badanych) i
- kifozy (powiększenie krzywizny  14% oraz stwierdzono u znacznej liczby dzieci 20% powiększenie kifozy
Th z przesunięciem jej szczytu wy\
ej i obejmującego swym łukiem odcinek szyjny. Wady tego tupu zazwyczaj
występowały u dzieci spędzających kilka godzin przed komputerem lub telewizorem)
- kończyn dolnych (koślawość kolan  12%, kolana szpotawe  3%, płaskostopie 28%)
- wady klatek piersiowych 25%
Wyniki tych badań wskazują i\
w województwie opolskim istnieje powa\
ny problem wad postawy ciała
z którym placówki oświatowe nie potrafią sobie same poradzić. Szkoły nie są w stanie objąć wszystkich dzieci
działaniami korekcyjnymi, ponadto prowadzone w szkołach ćwiczenia nie są w stanie wyrównać silnie
progresujących w okresie wzrostowym wad postawy szczególnie skolioz.
Najczęściej do celów diagnostycznych wykorzystywane jest badanie ortopedyczne postawy ciała. W
szeregu specjalnościach lekarskich przebieg badania podzielony jest na oglądanie, badanie dotykiem,
mierzenie, opukiwanie i inne badania uzupełniające. W badaniu ortopedycznym rozpatruje się najpierw
1
stosunki anatomiczne i czynnościowe ciała jako całości, porównujemy odchylenia w poszczególnych jego
odcinkach, a w końcu przeprowadzamy szczegółowe badanie odchyleń określonych okolic narządu ruchu.
Badanie kliniczne składa się z :
- wywiadu
- badania ogólnego
- badania miejscowego.
Badanie postawy ciała powinno przebiegać według stałego planu w którym uwzględnia się płaszczyzny i
osie. Badanie nale\
y przeprowadzić w pomieszczeniu jasnym, dobrze oświetlonym (najlepiej światłem
naturalnym), ciepłym i przestronnym. Badanego nale\
y oglądać z odległości 1,5 -2 m., powinien on być
rozebrany do majteczek i stać w pozycji zasadniczej, stojącej. Pozycja zasadnicza stojąca podobna jest do
pozycji  bacznej", z tym jednak, \
e badany stoi swobodnie, głowa zwrócona jest prosto przed siebie, ręce
opuszczone, dłonie skierowane do przodu, kolana wyprostowane, stopy obok siebie.
Oceniając postawę ciała nale\
y posługiwać się pionem oraz demografem. Demografia polega na
oznaczeniu na ciele badanego charakterystycznych punktów topograficznych.
Poszczególne elementy ciała ocenia się w płaszczyz
nie czołowej - patrząc od przodu i od tyłu na
badanego; i w płaszczyz
nie strzałkowej  patrząc z boku. Wszelkie odchylenia od pionu notuje się, zapisując
ich wielkość w centymetrach.
Przy oglądaniu w płaszczyz
nie czołowej szczególną uwagę nale\
y zwrócić na symetrię ciała.
Przedstawia się to następująco:
patrząc od przodu : w warunkach prawidłowych pion spuszczony od guzowatości bródki pokrywa się z
wcięciem jarzmowym mostka i wyrostkiem mieczykowatym, kresą białą i pępkiem, środkiem spojenia
łonowego, przebiega w równej odległości między kłykciami przyśrodkowymi i kostkami wewnętrznymi, do
czworoboku podparcia.
Uło\
enie poszczególnych elementów powinno przedstawiać się następująco:
głowa- ustawiona prosto, w przedłu\
eniu kręgosłupa;
barki- ustawione na jednym poziomie;
obojczyki- ustawione prosto lub lekko skośnie;
klatka piersiowa- symetryczna, dobrze wysklepiona;
trójkąty talii- o jednakowym kształcie, usytuowane na takiej samej wysokości;
miednica- kolce biodrowe przednie górne na jednym poziomie;
kończyny dolne- środek rzepki znajduje się nad II kością śródstopia, kolana i kostki
wewnętrzne stykają się lub są bardzo nieznacznie oddalone
Układ linii poziomych :
linia międzykostkowa  łącząca kostki wewnętrzne ;
linia rzepkowa  łącząca górne krawędzie rzepek,
linia międzykrętarzowa  łącząca krętarze wielkie;
linia międzykolcowa  łącząca kolce biodrowe przednie górne;
linia szczytu talerzy biodrowych  uzyskuje się ją, wciskając płasko uło\
one dłonie z
obu stron w talię i opierając je na talerzach biodrowych;
układ obojczyków;
linia barkowa  łącząca wyrostki barkowe;
linia górnych krawędzi mał\
owin usznych.
Dodatkowe informacje uzyskuje się obserwując tzw. trójkąty talii. Jest to przestrzeń pomiędzy
swobodnie zwisającą kończyną górną (podstawa trójkąta) a obrysem klatki piersiowej i bioder (boki trójkąta).
Szczyt trójkąta znajduje się w talii krawieckiej. Mo\
na określić jego wielkość, mierząc w centymetrach
wysokość tego trójkąta, albo kątomierzem(oś przyrządu znajduje się w szczycie kąta talii). Mo\
na równie\

ograniczyć się do stwierdzenia czy występuje asymetria czy te\
nie. Je\
eli występuje asymetria, to jest to
wczesny objaw bocznego skrzywienia kręgosłupa. [Kutzner- Kozińska 2001].
Nale\
y równie\
zwrócić uwagę na budowę i kształt klatki piersiowej, którą oceniamy biorąc pod uwagę
szerokość i symetrię obu jej połów. Mo\
na to zmierzyć centymetrem biorąc pod uwagę odległość od mostka do
kręgosłupa na 2-3 poziomach. Określa się równie\
szerokość między\
ebrzy po obu stronach i kat
2
między\
ebrowy. Zwraca się tak\
e uwagę na zniekształcenia typu: klatka piersiowa kurza, lejkowata lub
beczkowata czy te\
na bruzdę Harrisona , jako pozostałości po krzywicy.
W obrębie kończyn dolnych najwa\
niejsze zmiany, to wrodzone braki i ubytki tych kończyn oraz
zaburzenia osi kończyny i wady stóp.
Zaburzenia osi całej kończyny dolnej (lub obu kończyn) stanowią dość częsty, choć nie zawsze
dostrzegany rodzaj odchyleń. Zasadnicze zmiany mogą być zlokalizowane w jednym tylko większym stawie
kończyny, aczkolwiek - w miarę rozwoju - układają się one w pewien łańcuch. Chodzi tu przede wszystkim o
koślawość bądz
szpotawość biodra czy kolana (a w konsekwencji, tak\
e i stopy) oraz o zgięciowe bądz

nadmiernie wyprostne ustawienia tych stawów, a nawet o rotację w ich obrębie. W podgrupie tej mogą znalez
ć
się równie\
skrzywienia kości długich (udowej lub piszczelowej), choć takie występują najrzadziej. Nale\
y
więc zwrócić uwagę jak przebiega oś mechaniczna kończyny dolnej, zwana linią Mikulicza. Ocenia się ją
obserwując jej przebieg. W warunkach prawidłowych biegnie ona od połowy więzadła pachwinowego (połowa
odległości między środkiem spojenia łonowego a kolcem biodrowym przednim górnym), przez środek rzepki,
środek stawu skokowego i rzutuje na drugi palec.
patrząc od tyłu : w warunkach prawidłowych pion spuszczony od guzowatości potylicznej zewnętrznej (lub
od C7) powinien rzutować na wszystkie wyrostki kolczyste kręgów, szparę międzypośladkową, przebiegać w
równej odległości między kłykciami przyśrodkowymi i kostkami wewnętrznymi i padać na czworobok
podparcia.
głowa  ustawiona prosto, w
głowa  ustawiona prosto, w
przedłu\
eniu kręgosłupa;
przedłu\
eniu kręgosłupa;
kręgosłup  linia wyrostków
kręgosłup  linia wyrostków
kolczystych przebiega
kolczystych przebiega
pionowo;
pionowo;
barki  ustawione na jednym
barki  ustawione na jednym
poziomie;
poziomie;
łopatki  przylegające do klatki
łopatki  przylegające do klatki
piersiowej, górne brzegi i
piersiowej, górne brzegi i
kąty dolne usytuowane na
kąty dolne usytuowane na
jednym poziomie,
jednym poziomie,
przyśrodkowe brzegi
przyśrodkowe brzegi
jednakowo oddalone od
jednakowo oddalone od
kręgosłupa;
kręgosłupa;
trójkąty talii- o jednakowym
trójkąty talii- o jednakowym
kształcie, usytuowane na
kształcie, usytuowane na
takiej samej wysokości;
takiej samej wysokości;
miednica- kolce biodrowe tylne
miednica- kolce biodrowe tylne
górne na jednym poziomie;
górne na jednym poziomie;
kończyny dolne- bruzdy
kończyny dolne- bruzdy
pośladkowe symetryczne,
pośladkowe symetryczne,
podłu\
na oś goleni tworzy z
podłu\
na oś goleni tworzy z
podłu\
ną osią pięty jedną
podłu\
ną osią pięty jedną
linię pionową;
linię pionową;
Uło\
enie poszczególnych elementów powinno przedstawiać się następująco :
głowa  ustawiona prosto, w przedłu\
eniu kręgosłupa;
kręgosłup  linia wyrostków kolczystych przebiega pionowo;
barki  ustawione na jednym poziomie;
łopatki  przylegające do klatki piersiowej, górne brzegi i kąty dolne usytuowane na jednym poziomie,
przyśrodkowe brzegi jednakowo oddalone od kręgosłupa;
trójkąty talii- o jednakowym kształcie, usytuowane na takiej samej wysokości;
miednica- kolce biodrowe tylne górne na jednym poziomie;
kończyny dolne- bruzdy pośladkowe symetryczne, podłu\
na oś goleni tworzy z podłu\
ną osią pięty
jedną linię pionową;
Układ linii poziomych :
linia międzykostkowa  łącząca kostki wewnętrzne ;
linia podkolanowa  łącząca zgięcia podkolanowe;
linia pośladkowa  pokrywająca się z fałdami pośladkowymi;
3
 linia międzykrętarzowa  łącząca krętarze wielkie;
linia szczytu talerzy biodrowych;
trójkąty talii
układ łopatek;
linia barkowa  łącząca wyrostki barkowe
Uzupełnieniem powy\
szych obserwacji jest badanie w skłonie. Badany wykonuje swobodny i wolny
skłon w przód starając się dotknąć podło\
a dłońmi, następnie wolno się unosi prostując kolejno odcinek
lędz
wiowy, następnie piersiowy i szyjny, a wreszcie głowę. Badający obserwuje przebieg wyrostków
kolczystych oraz symetrię obrysów prawej i lewej strony grzbietu (ewentualną obecność garbów \
ebrowych lub
wałów lędz
wiowych). Badanie to pozwala dostrzec asymetrię pleców nawet w przypadkach niewystępowania
jeszcze garbu \
ebrowego. Podczas badania nale\
y zwracać uwagę na ró\
ne ustawienie stóp (najlepiej polecić
badanemu stanąć przed narysowaną linią) nogi w stawach kolanowych powinny być wyprostowane, głowa i
ramiona luz
no zwisają w dół,
W płaszczyz
nie strzałkowej, natomiast ocena poszczególnych
elementów postawy jest raczej względna, a wynika to z szerszej granicy
fizjologicznej zmienności osobniczej mogącej występować w tej płaszczyz
nie. Biorąc pod uwagę usytuowanie
poszczególnych elementów ciała w stosunku do pionu,
patrząc z boku: w warunkach prawidłowych pion spuszczony z okolicy wyrostka
sutkowatego kości skroniowej powinien przechodzić przez środek stawu barkowego, krętarz
większy kości udowej, nieco do przodu od linii środkowej stawów kolanowego i skokowego,
środek stępu i rzutować na kość łódkowatą.
Obserwacji nale\
y poddać:
wielkość i kształt lordozy szyjnej i co za tym idzie pochylenie głowy ku przodowi lub
cofnięcie do tyłu
wielkość i kształt kifozy piersiowej i wysklepienie klatki piersiowej;
wielkość i kształt lordozy lędz
wiowej oraz powłok brzusznych;
pochylenie miednicy  czy zaznacza się zwiększone czy te\
zmniejszone
przodopochylenie ;
stosunek osi kończyny dolnej do podło\
a (stosunek podudzia do uda, uda do
miednicy
OCENA WYST
POWANIA PRZYKURCZY MI
ŚNI
Do najczęstszych przykurczów rzutujących na kształt kręgosłupa zaliczamy przykurcz w stawie barkowym
i biodrowym oraz mięśni kulszowo goleniowych.
Przykurcz w stawie barkowym często występuje w postaci ukrytej i wykrywamy go testem ściennym Degi.
Polecamy badanemu przyjąć pozycję siadu ugiętego tyłem do ściany, tak aby całe plecy przywierały do ściany,
następnie polecamy mu unosić stopniowo ramiona w górę, a\
do dotknięcia ściany. Je\
eli nie jest on w stanie
dotknąć ściany bez oderwania się pleców (odc. lędz
wiowego) to kąt zawarty między ramionami i ścianą
określa stopień przykurczu lub odległość mierzona centymetrem od ściany do wyr. rylcowatych
Przykurcz zginaczy stawu biodrowego
Często przyczyną nadmiernego pochylenia miednicy i zwiększenie lordozy lędz
wiowej mo\
e być przykurcz
stawu biodrowego i skrócenie więzadła biodrowo-udowego. Przykurcz ten mo\
e te\
być pozostałością
rozwojową (staw biodrowy człowieka rozwija się w zgięciu). Do oceny przykurczu tych mięśni wykorzystuje
4
się test Thomasa. W teście tym badany le\
y na wznak i zgina maksymalnie udo, tak \
eby kolano dotykało
klatki piersiowej. Je\
eli istnieje przykurcz biodra, udo kończyny le\
ącej unosi się (maksymalne zgięcie jednego
biodra wykrywa przykurcz w drugim).
Innym testem wykrywającym przykurcz zginaczy stawu biodrowego jest
test Langego.
Badany z pozycji zasadniczej stojącej unosi nogę wyprostowaną w stawie kolanowym w przód na wysokość
15 cm. W miarę unoszenia nogi powinna zmniejszać się lordoza lędz
wiowa i maleje wystawanie brzucha.
Nale\
y obserwować krzywiznę lędz
wiową, która w prawidłowym przodopochyleniu miednicy powinna znikać
(dodatni objaw Langego). W przypadku zwiększonego przodopochylenia i przykurczu m. zginaczy biodra
podczas wykonywania tego testu lordoza lędz
wiowa nie zniknie, a brzuch uwydatni się do przodu.
PRZYKURCZ MI
ŚNI KULSZOWO  GOLENIOWYCH
Przykurcz ten jest często nie doceniany i przeoczony. Oceny tych mięśni dokonałam na podstawie prostego
testu : badany siedzi w siadzie prostym, jedną kończynę zgina w stawie kolanowym i biodrowym, przyciągając
ja do tułowia, natomiast druga kończyna dolna jest wyprostowana. Polecamy badanemu aby palcami ręki
sięgnął palców stóp wyprostowanej nogi. Test powtarzamy po stronie przeciwnej. W przypadku skrócenia tych
mięśni pojawiał się ból pod kolanem i badany nie wykona pełnego skłonu.
Następny test słu\
ący do wykrywania tych mięśni to test palec -podłoga.
Kolejny testem wykorzystywany w diagnostyce przykurczy tych mięśni wykonywany jest w pozycji le\
ącej
tyłem, gdzie badany wyprostowaną w stawie kolanowym nogę zgina powoli w stawie biodrowym. Je\
eli
mięśnie kulszowo goleniowe nie są przykurczone to powinien on wykonać zgięcie do kąta prostego. W
przypadku przykurczu tych mięśni badany wykonując zgięcie czuje nieprzyjemny ból rozciągania tych mięśni i
nie wykona pełnego ruchu z prostą nogą w stawie kolanowym. Po zgięciu kolana następuje rozluz
nienie
skróconych mięśni i dalsze zgięcie uda w stawie biodrowym jest mo\
liwe.
PRZYKURCZ MI
SNI PRZYWODZ
CYCH UDA - TEST PATRICKA
Przykurcz ten powoduje pozorny skrót kończyny, a co za tym idzie skośne ustawienie miednicy, co
warunkuje postawę skoliotyczną. Na wykrycie tego przykurczu pozwala test Patrica. Przebiega on następująco:
badany le\
y tyłem na podło\
u, kończyna badana zgięta w stawie kolanowym, odwiedziona oraz w rotacji
zewnętrznej i wsparta jest piętą o kolano kończyny wyprostowanej. W tej sytuacji stabilizujemy miednicę i
próbujemy biernie docisnąć kolano testowanej nogi do podło\
a. Niemo\
ność wykonania tego testu świadczy o
dodatniej próbie czyli o istnieniu przykurczu, którego wielkość mo\
na zmierzyć biorąc pod uwagę odległość
pomiędzy podło\
em a kłykciem bocznym kości udowej. Podczas testu badający stabilizuje miednice na
wysokości kolców biodrowych przednich górnych, wykluczając w ten sposób kompensację.
PRZYKURCZ MI
ŚNI ODWODZICIELI STAWU BIODROWEGO  TEST OBERA
Przykurcz tych mięśni powoduje pozorne wydłu\
enie kończyny i zmiany w ustawieniu miednicy. Pozycją
ułatwiającą wykrycie tego przykurczu jest uło\
enie badanego na boku z ustawieniem biodra w przeproście,
rotacji 0 i ze zgiętym kolanem co ułatwia wykrycie wady. Nale\
y stabilizować dziecku tułów i miednicę. W
warunkach prawidłowych badany powinien dotknąć kolanem nogi testowanej podło\
a.
OCENA ZABLOKOWANIA STAWU KRZYśOWO  BIODROWEGO  OBJAW DERBOLOWSKY EGO.
Badany le\
y na plecach  badający obejmuje kończyny na wysokości kostek przyśrodkowych. Badanego prosi
się o przyjęcie pozycji siedzącej. Przy czym badający pomaga w wykonaniu tego ruchu lub badany podpiera się
rekami podczas podnoszenia . Je\
eli występuje zablokowanie stawu krzy\
owo  biodrowego oraz zaburzenie
ruchu miednicy między kością krzy\
ową za biodrową , kończyna dolna po tej stornie staje się pozornie dłu\
sza
a w pozycji le\
ącej pozornie krótsza lub długości obu kończyn wyrównują się. Bierze się pod uwagę ró\
nice od
0,5 cm.
5