Fizjologia
1)Skład płynów w organizmie
Płyn zewnątrzkomórkowy  nie jest jednorodny pod względem składu i rozmieszczenia. Obejmuje
osocze krwi, płyn tkankowy i chłonkę oraz płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn w komorach oka, maz

stawową, płyn surowiczy w jamie opłucnej, płyn osierdziowy i soki trawienne. Zawartośd skł.
Nieorganicznych w p. zewnątrz kom. Jest dośd stała tylko poszczególne płyny ustrojowe różnią się
dośd znacznie pod wzgl. Zawartości niektórych skł. Organicznych. Występuje w nich stosunkowo duże
stężenie jonów sodowych i chlorkowych oraz małe stężenie jonów potasowych.
Płyn wewnątrzkomórkowy  stężenie jonów sodowych i chlorkowych jest niewielkie, natomiast jony
potasowe wyst. w stosunkowo dużym stężeniu.
2)Struktura komórki i rola organelli komórkowych
Komórka to elementarna jednostka życia. Najmniejsza strukturalna i funkcjonalna jednostka
organizmu żywego. Do struktury kom. Zalicza się : błonę kom., siateczkę śródplazmatyczną (retikulum
endoplazma tyczne), rybosomy, aparat Golgiego, mitochondria, lizosomy, jądro kom. I cytoplazma.
Jądro kom.  chromosomy zwinięte i ściśle do siebie przylegające. Nadrzędna organella każdej kom.,
warunkuje właściwy jej metabolizm, reprodukcję i wzrost.
Cytoplazma  ciągliwa, lepka, galaretowata masa, w której znajdują się poszczególne elementy
komórki. Mikrotubule (częśd cytoszkieletu) odgrywają zasadniczą rolę w czasie podziałów komórki,
tworząc wrzeciono podziałowe.
Błona kom.  odgranicza od otoczenia kom. Ma płynną mozaikową strukturę. Składa się z
fosfolipidów, glikolipidów i cholesterolu i jest selektywnie przepuszczalna. W błonie kom.  pływają
białka globularne, w zależności od spełnianych funkcji są to : białka integralne, b. nośnikowe, b.
tworzące kanały jonowe, b. receptorowe i b. enzymatyczne. Oddziela i chroni wnętrze kom. Od
środowiska zew., reguluje procesy transportu substancji, uczestniczy w pobieraniu i wydalaniu przez
kom. różnych subst., umożliwia przewodzenie impulsów dzięki wytworzeniu różnicy potencjałów,
umożliwia zachodzenie przeciwstawnych reakcji chem., zapewnia rozpoznawanie się komórek.
Retikulum endoplazmatyczne  wyst. w dwóch formach : szorstkiej i gładkiej. Szorstką stanowi błona
tworząca kanaliki. Na zew. pow. tej błony znajdują się rybosomy. Bierze udział w transporcie
wewnątrzkom. różnych subst., w syntezie białek (r.e. szorstkie), izolacji przeciwstawnych procesów
metabolicznych zachodzących w różnych obszarach cytoplazmy, w przemianach węglowodanowych,
lipidowych (r.e. gładkie) oraz w obronie przed toksycznym działaniem zw. chem. , np. leków.
Aparat Golgiego  skł. się z szeregu wydłużonych pęcherzyków, nałożonych jeden na drugi. Produkuje
białka, lizosomy, wydziela zbędne produkty przemiany materii. Gromadzi wydzieliny oraz produkty
syntezy.
Mitochondria  skł. się z dwóch błon : wew.(silnie pofałdowana, tworzy grzebienie mitochondrialne) i
zew. Błony otaczają przestrzeo zamkniętą wypełnioną macierzą(matrix). Centrum energetyczne kom.
Odbywają się w nim procesy utleniania biol., a więc oddychania wewnatrzkom. Synteza ATP
(uniwersalny przenośnik energii w komórce).
Lizosomy  pęcherzyki otoczone pojedynczą błoną lipidowo  białkową, zawierające enzymy
hydrolityczne, zdolne do degradowania większości biol. makrocząsteczek. Funkcją lizosomów jest
trawienie wewnątrzkomórkowe.
3) Transport błonowy
Dyfuzja  proces, w wyniku którego następuje przemieszczanie się czasteczek subst. rozp. od stężenia
większego do mniejszego celem wyrównania stężeo w kom.  woda, witaminy, lipidy.
Transport bierny  zgodny z gradientem stężeo ( dyfuzja prosta i wspomagana)  fruktoza, pentozy,
mocznik, aminokwasy.
Transport aktywny  odbywający się z udziałem energii dostarczonej przez ATP nawet wbrew
gradientowi stężeo  glukoza, galaktoza, witaminy.
Endocytoza  obejmuje fagocytozę i pinocytozę  duże peptydy, drobiny białkowe.
Egzocytoza  hormony, białka osocza, enzymy trawienne.
Kanały jonowe i pompy jonowe  służą przenoszeniu określonych jonów.
Kanały jonowe
Umożliwiają i regulują przemieszczanie się jonów przez błonę kom. Ważną ich cechą jest
selektywnośd. Mają one zdolnośd rozpoznawania poszczególnych jonów, dzięki czemu wybiórczo
przepuszczają 1 lub kilka rodzajów kationów lub anionów. Istnieją oddzielne kanały dla K+, Na+, Ca2+,
Cl-. Jony przedostają się przez kanały zawsze zgodnie z gradientem stężeo  od wyższego do niższego.
Częśd kanałów jonowych w blonie jest stale otwartych, jednak wiele z nich ma możliwośd zmiany
struktury przestrzennej, co prowadzi do ich otwierania lub zamykania (tzw. bramkowanie) i reguluje
przepływ jonów przez błonę. Bodz
cem, który powoduje otwieranie się kanału jonowego może byd
zmiana potencjału elektrycznego błony, przyłączenia ligandu, czyli cząsteczki przekaz
nika chem. ale
niekiedy także bodz
ce mech.(np. rozciągnięcie lub uciśnięcie błony kom.).
4)Przekazywanie informacji między komórkami
- substancje biologicznie czynne (autokody)  pochodne kwasu arachidonowego;
- hormony;
- neurotransmitery;
- receptory kom.  jądrowe, błonowe, cytoplazmatyczne;
Ligand  substancja łącząca się swoiście z receptorem.
5)Cykl komórkowy
Zmiany zachodzące w komórce między koocem jednego a koocem następnego podziału. Cykl
komórkowy składa się z interfazy oraz samego podziału, mitozy lub mejozy. Rozpoczyna się interfazą,
która następuje po podziale jądra i cytokinezie (faza M). Wyróżnia się 3 fazy interfazy. Podczas fazy
G1 następuje wzrost komórki uwarunkowany intensywnym wytwarzaniem materiałów budulcowych.
Niektóre z kom. po fazie G1 mogą przejśd w fazę G0 zaprzestając aktywności podziałowej czasowo
lub na stałe. Wszystkie pozostałe wchodzą w następną fazę cyklu. W fazie S następuje replikacja oraz
synteza białek związanych z chromosomami. W fazie G2 kom. wytwarza białka potrzebne do
zbudowania wrzeciona kariokinetycznego, powiększa się jądro, dzielą się centriole oraz mitochondria.
Mitoza  podział jądra kom. prowadzący do powstania dwóch identycznych jąder, a następnie dwóch
identycznych komórek potomnych, o takim samym zespole chromosomów jak w jądrze komórki
wyjściowej. Zachodzi w komórkach o diploidalnej liczbie chromosomów w jądrze. Warunkuje stałośd
zespołu czynników dziedzicznych w powstających komórkach somatycznych organizmu.
Mejoza  podział jądra a następnie całej komórki, prowadzący do powstania gamet, w czasie którego
następuje zmniejszenie się liczby chromosomów o połowę. Zachodzi w komórkach macierzystych
gamet (komórki jajowe, plemniki).
Nekroza  martwica; powodują ją czynniki fizyczne i chem. uszkadzające, utrata równowagi
osmotycznej, rozerwanie błony komórkowej, zmiany zapalne.
Apoptoza  genetycznie programowana śmierd komórki. Proces kontrolowany. Prowadzi do
utrzymania prawidłowej liczby komórek w organizmie. Reguluje w trakcie rozwoju liczbę komórek
nerwowych, eliminuje niewłaściwe limfocyty oraz usuwa komórki, które już spełniły swoją funkcję.
6)Neurony i komórki glejowe  podział, morfologia i rola
Neuron (komórka nerwowa)
Budowa
- ciało komórkowe (soma, perykarion)  główne centrum metaboliczne neuronu, w którym odbywa
się synteza peptydów i białek strukturalnych oraz wydzielanych przez neuron, a także produkcja
enzymów koniecznych do syntezy większości neurotransmiterów. Na ciele komórkowym
zlokalizowanych jest wiele synaps.
- dendryty  rozszerzenia ciała kom. Niektóre są proste i krótkie, inne tworzą w przestrzeni bardziej
skomplikowaną strukturę, przypominającą drzewo. Dendryty przewodzą impulsy dośrodkowo  w
kierunku ciała komórki.
- akson  wysoka pobudliwośd, umożliwiająca generowanie potencjału czynnościowego, czyli impulsu
nerwowego, który przewodzony jest odśrodkowo  w kierunku zakooczeo aksonu. Długośd aksonu
jest zwykle nieproporcjonalnie duża w stosunku do wielkości ciała komórkowego. Od głównego pnia
aksonu odchodzą zwykle boczne odgałęzienia  kolaterale, akson dzieli się też na liczne gałązki
koocowe  telodendria.
- zakooczenia presynaptyczne aksonu  kolbkowate rozszerzenia zawierające zmagazynowany w
pęcherzykach chemiczny przekaz
nik, który poprzez synapsę oddziałuje na dendryty lub ciało kom.
drugiego neuronu.
Podział
Na podstawie kształtu :
- jednobiegunowy  ma jedną wypustkę, pełniącą zarazem funkcję aksonu i dendrytów;
- dwubiegunowy  ma 2 wypustki wychodzące z dwóch przeciwległych biegunów wrzecionowatej
zwykle komórki;
- pseudojednobiegunowy  typowa komórka czuciowa;
- wielobiegunowy  najpowszechniejszy rodzaj; posiada wiele rozgałęzionych dendrytów i jeden
akson.
Ze względu na pełnioną funkcję:
- aferentne  czuciowe; przewodzą informacje bezpośrednio od receptorów;
- eferentne  ruchowe; przeciwieostwo w/w. Ich ciało wraz z dendrytami leży w rdzeniu kręgowym
lub pniu mózgu a akson biegnie na obwód, prosto do efektora;
- pośredniczące  wstawkowe, interneurony; znajdują się w ośrodkowym UN. Są najliczniejsze.
Przekazują informacje pomiędzy jedną a drugą komórką nerwową.
Rola
Zasadniczą funkcją neuronu jest przekazywanie informacji zakodowanych w postaci impulsów
nerwowych. Przewodzenie impulsów nerwowych przez neurony wiąże się z procesami
elektrochemicznymi przebiegającymi w ich błonie kom.
Komórki glejowe
Podział i rola
a) Makroglej :
- astrocyty  najliczniejsze w tej grupie; pełnią w ośr. UN funkcję podporową, niekiedy odżywczą,
tworzą wokół naczyo krwionośnych barierę krew  mózg, chroniącą przed przedostawaniem się
niepożądanych czynników, uczestniczą w regulacji gospodarki wodno  mineralnej mózgu
(regulują stężenie jonów potasu w płynie pozakomórkowym), wpływają na efektywnośd działania
synaps nerwowych m.in. przez wychwytywanie  zużytych przekaz
ników chemicznych;
- oligodendrocyty  wytwarzają mielinę i tworzą osłonki wokół włókien nerwowych;
- komórki Schwanna  odpowiednik w/w w obwodowym UN. Odgrywają też znaczącą rolę w
procesach regeneracji włókien nerwowych po uszkodzeniach.
b) mikroglej  są to komórki żerne (fagocyty), których zadaniem jest usuwanie uszkodzonych i
obumarłych komórek. Uaktywniają się one w przypadku urazów, zakażeo, chorób (np. choroba
Alzheimera, Parkinsona, AIDS i inne).
7)Pobudliwośd i przewodnictwo
Pobudliwośd komórki polega na tym, że pod wpływem bodz
ca następuje bardzo szybkie przejście ze
stanu spoczynku w stan pobudzenia, natomiast zdolnośd rozprzestrzeniania się stanu pobudzenia
nosi nazwę przewodnictwa. Bodz
ce wywołują stan zwiększenia bądz
zmniejszenia czynności, co
odpowiednio nazywa się pobudzeniem lub hamowaniem. Miarą pobudliwości jest najmniejsza siła
bodz
ca lub najkrótszy czas jego działania potrzebny do powstania potencjału czynnościowego, czyli
impulsu. Najmniejsza siła bodz
ca powodująca powstanie p. czynnościowego nosi nazwę podniety
minimalnej lub progu pobudliwości. Próg pobudliwości -55mV.
8)Pojęcia
Depolaryzacja  napływ jonów sodowych (Na+) do wnętrza komórki. Jest wynikiem aktywacji
sodowej, która zachodzi po zadziałaniu bodz
ca. Zmniejszenie różnicy potencjałów.
Hyperpolaryzacja  zwiększenie różnicy potencjałów, czyli zmniejszenie pobudliwości neuronu
(hamuje w danym momencie jego aktywnośd).
Repolaryzacja  powrót komórki do stanu wyjściowego, wypływ jonów K+ z komórki.
9) Potencjał spoczynkowy i czynnościowy
Potencjał spoczynkowy  różnica potencjałów elektrycznych pomiędzy wnętrzem komórki a jej
otoczeniem spowodowana polaryzacją błony komórkowej (na zew. ładunki dodatnie, wew. ujemne).
Ta właściwośd jest szczególnie istotna w przypadku komórek pobudliwych (neuronów, włókien
mięśniowych), a więc zdolnych do reakcji na bodziec. Reakcja ta polega na zmianie istniejącej różnicy
potencjałów, która ma możliwośd rozchodzenia się po błonie komórkowej na znaczne odległości. P.
spoczynkowy neuronu wynosi średnio ok. -70 mV (przyjmuje się umownie, że potencjał po zew.
stronie błony wynosi zero).
Potencjał czynnościowy  jest świadectwem pobudzenia neuronu (najczęściej wskutek aktywności
synaps, znajdujących się na jego ciele komórkowym i dendrytach). Bodziec (lub suma bodz
ców)
działający na neuron powoduje ruch jonów (np.Na+) przez błonę kom., którego efektem jest
miejscowa depolaryzacja. Jeżeli bodziec jest wystarczająco silny (nadprogowy) to depolaryzacja
osiąga potencjał progowy (ok.-55mV), przy którym dochodzi do szybkiego otwierania się
bramkowanych napięciem kanałów sodowych (aktywacja sodowa). Powoduje to gwałtowny napływ
jonów Na+ do wnętrza neuronu i dalszą depolaryzację. Potencjał błony osiąga wartośd dodatnią
(ok.+35mV), tzw. nadstrzał. Aktywowane kanały sodowe ulegają stopniowo inaktywacji, a
dodatkowo, z niewielkim opóz
nieniem depolaryzacja progowa powoduje otwarcie kanałów
potasowych, przez które jony K+ wydostają się z neuronu (aktywacja potasowa). Oba te procesy
powodują powrót do stanu początkowego, czyli repolaryzację błony kom. Czas trwania potencjału
wynosi od 0,5 do 2 ms. Cechą charakterystyczną p. czynnościowego jest fakt, że zawsze pojawia się
zgodnie z prawem  wszystko albo nic . Bodziec podprogowy jest nieefektywny, natomiast
przekroczenia progu depolaryzacji wyzwala zawsze w danym neuronie taki sam p. czynnościowy, o
maksymalnej amplitudzie.
10) Struktura i czynnośd synaps
Synapsa  połączenie, styk pomiędzy np. dwoma komórkami nerwowymi. Jeden neuron tworzy
średnio ok. 10 tys. synaps!
Najpowszechniejsze w UN ssaków są synapsy chem., w których nie dochodzi do bezpośredniego
kontaktu między błonami komórkowymi neuronów, lecz oddziela je wąska szczelina. Pozwala to
wyróżnid 3 części takiego połączenia : częśd presynaptyczną, szczelinę synaptyczną i częśd
postsynaptyczną. Sygnał przekazywany jest z jednej komórki nerwowej na drugą za pośrednictwem
cząsteczki chem.(neurotransmitera). Synapsy mogą przekazywad sygnały pobudzające lub hamujące.
Zaobserwowano, że charakter pobudzający mają często synapsy położone na dendrytach, natomiast
hamujący  na ciele kom. Synapsy chemiczne mogą także różnicowad przekazywane informacje,
sumowad czasowo i przestrzennie oraz presynaptycznie modyfikowad sygnały (np. przez regulację
ilości wydzielanego neurotransmitera).
Synapsy elektryczne  nazywa się także połączeniami szczelinowymi. Neurony są od siebie oddalone
zaledwie o ok. 3,5 nm i nie ma pomiędzy nimi właściwej szczeliny synaptycznej, gdyż są ze sobą
połączone specjalnymi strukturami białkowymi, zbudowanymi z 2 przylegających do siebie
koneksonów, tworzących wspólnie kanał, który umożliwia bezpośredni przepływ prądu jonowego
pomiędzy komórką presynaptyczną a postsynaptyczną. Nie ma pośrednictwa przekaz
nika chem.
Synapsy elektryczne dają możliwośd nie tylko komunikacji elektrycznej, ale i przekazywania pomiędzy
komórkami niektórych jonów oraz małych cząsteczek organicznych ( np. cykliczny AMP, niektóre
peptydy).
Neurotransmitery  są produkowane w cytoplazmie komórki nerwowej i transportowane wzdłuż
aksonu do jego zakooczeo. Jeden neuron produkuje zawsze ten sam neurotransmiter (lub w
wyjątkowych przypadkach ten sam zestaw przekaz
ników chem.), który znajduje się we wszystkich
jego zakooczeniach. Rodzaje : acetylocholina, noradrenalina, kwas glutaminowy, kwas gamma-
aminomasłowy (GABA), glicyna, dopamina, serotonina, enkefaliny, beta-endorfiny, subst. P i
neurokininy.
11) Kod nerwowy
Właściwy nośnik informacji. Sekwencje impulsów w czasie układają się w rodzaj kodu
zerojedynkowego, w którym istotna jest nie tylko liczba potencjałów generowanych w danym
przedziale czasowym, ale i odstępy pomiędzy nimi (częstotliwośd). Zmiana tego kodu, czyli sekwencji
impulsów, zmniejszenie lub zwiększenie ich liczby w jednostce czasu, powoduje przesłanie
odmiennego sygnału, którego efektem będzie ostatecznie zmieniona czynnośd efektora.
Dywergencja i konwergencja w UN
To zjawiska opisujące sieci nerwowe.
Konwergencja  zbieżnośd. Do komórki nerwowej danego typu dochodzą informacje z wielu z
ródeł (z
neuronów, zlokalizowanych na różnych poziomach UN oraz z receptorów na obwodzie). Dzięki
konwergencji neuron może integrowad dochodzące do niego w tym samym czasie sygnały i po
dokonaniu syntezy przekazad do efektora odpowiednią informację w postaci kodu nerwowego.
Dywergencja  rozbieżnośd. Akson każdego neuronu rozgałęzia się i tworzy wiele synaps, które
oddziałują na liczne komórki nerwowe różnych typów. Dzięki dywergencji może byd jednocześnie
pobudzonych (lub hamowanych) wiele ośrodków, położonych nieraz w dużej odległości od siebie. Ta
sama informacja może byd również rozdzielona na wiele neuronów położonych w obrębie danego
ośrodka nerwowego.
12) Receptory  podział
a) eksteroreceptory  receptory skóry i tkanki podskórnej : mechanoreceptory, termoreceptory,
chemoreceptory, fotoreceptory, nocyceptory ( receptory bólowe).
b) interoreceptory  receptory w narządach wew. : podział j/w.
c)telereceptory  receptory wzroku i słuchu : termoreceptory.
d) proprioreceptory  wrzeciona mięśniowe, receptory ścięgniste Golgiego, narząd równowagi :
nocyceptory.
Transdukcja sygnału
Każdy receptor przetwarza jedną z form energii bodz
ca (mech., chem., term. lub
elektromagnetyczną) na energię elektrochemiczną w postaci potencjałów receptora, stopniowanych
zależnie od siły i czasu trwania bodz
ca, podobnych do pobudzających sygnałów postsynaptycznych
(wyjątek stanowią komórki receptorowe siatkówki, które ulegają hyperpolaryzacji). Proces ten
nazywa się transdukcją bodz
ca i umożliwia, po osiągnięciu odpowiedniego progu depolaryzacji błony
kom., generowanie w neuronach czuciowych p. czynnościowych. Ich sekwencja tworzy odpowiedni
kod nerwowy, przewodzony aksonami neuronów czuciowych do ośr. UN.
Kodowanie informacji czuciowej
Górski  str. 62-64
Kodowanie informacji czuciowej : rodzaj bodz
ca, lokalizacja, intensywnośd i czas trwania bodz
ca.
Rodzaj bodz
ca  adekwatny, specyficzne drogi przewodzenia czucia;
Lokalizacja  pole recepcyjne- hierarchiczna organizacja dróg czuciowych  układ somatotopiczny
kory czuciowej;
Intensywnośd bodz
ca  próg pobudliwości, transdukcja -> potencjał receptora -> p. czynnościowy,
liczba pobudzonych receptorów, częstotliwośd p. czynnościowych;
Czas trwania bodz
ca  adaptacja, czas działania bodz
ca, p. czynnościowy ->adaptacja szybka lub
wolna.
13) Czucie eksteroceptywne
Powierzchnia skóry odbiera czucie dotyku, ucisku, ciepła, zimna, bólu oraz mniej poznane czucie
swędzenia i łaskotania. Z wyjątkiem czucia bólu, odbieranego przez nagie zakooczenia nerwowe,
pozostałe rodzaje czucia skórnego mają bardziej wyspecjalizowane struktury służące do odbierania
bodz
ców. Intensywnośd wrażenia zmysłowego zależy od czasu narastania siły bodz
ca (im krótszy czas,
tym intensywniejsze wrażenie zmysłowe). Przy wydłużaniu czasu działania bodz
ca o tej samej sile
dochodzi do szybkiej adaptacji do bodz
ca. Podrażnienie dowolnego neuronu znajdującego się na
drodze systemu odbiorczego od określonego receptora do koocowego neuronu czuciowego w korze
mózgowej wywołuje wrażenie zmysłowe swoiste dla tego receptora.
Receptory skóry
- receptory czucia dotyku  ciałka dotykowe (Meissnera) i łąkotki dotykowe (Merkela);
- r. czucia ucisku  ciałka blaszkowate (Paciniego);
- r. czucia ciepła  ciałka zmysłowe (Ruffiniego) 34  45 st.C;
- r. czucia zimna  kolby koocowe (Krausego) ok.25 st.C;
- r. czucia bólu  nagie zakooczenia nerwowe.
Brak ścisłej zależności pomiędzy strukturą receptora a rodzajem czucia.
Czucie bólu
Każde miejsce w skórze pobudzone przez bodz
ce uszkadzające skórę powoduje czucie bólu. W
miejscu uszkodzenia następuje aktywacja enzymów proteolitycznych  od kalakrein tkankowych, do
aktywnych polipeptydów  kinin. Kininy depolaryzują nagie zakooczenia nerwowe wyzwalając w
aferentnych włóknach nerwowych serie impulsów bólowych. Między bodz
cem progowym
wywołującym czucie bólu, a bodz
cem maksymalnym istnieje stosunek energii jak 1:2, stąd już przy
zadziałaniu energii dwukrotnie wyższej od progowej występuje maksymalne czucie bólu. Ma to
istotne znaczenie dla zabezpieczenia tkanek przed bodz
cami uszkadzającymi. Gdy ból trwa zbyt
długo, traci on funkcję ostrzegawczą, a staje się czynnikiem wstrząsowym, naruszającym funkcje
organizmu, a nawet może doprowadzid do śmierci. Występowanie bólu uwarunkowane jest również
odpowiednią wrażliwością na tę impulsację ośrodków w rdzeniu kr., rdzeniu przedłużonym,
śródmózgowiu, wzgórzu, podwzgórzu i układzie limbicznym.
Drogi przewodzenia czucia
Czucie dotyku
Rdzeo kręgowy -> receptor -> droga rdzeniowa opuszkowa -> jądro smukłe i klinowate -> wstęga
przyśrodkowa -> jądro brzuszne tylno  boczne wzgórza -> zakręt zarodkowy płata ciemieniowego
Czucie bólu
Rdzeo kręgowy -> receptor -> droga rdzeniowo  wzgórzowa przednia i boczna -> jądro brzuszne
tylno  boczne wzgórza -> zakręt zarodkowy płata ciemieniowego
14) Proprioreceptory. Struktura i funkcja.
W układzie szkieletowym i mięśniowym proprioreceptory występują we wrzecionkach nerwowo 
mięśniowych w postaci zakooczeo pierścieniowato  spiralnych, ciałek zmysłowych Ruffiniego, w
ścięgnach jako ciałka buławkowate (Golgiego), a w stawach i okostnej jako ciałka blaszkowate
(Paciniego). Impulsy z proprioreceptorów docierają do móżdżku i przez wzgórze do kory mózgu.
Koocowym efektem pobudzania proprioreceptorów są różne odruchy postawne, gałki ocznej i
wegetatywne. Obrotowy i liniowy ruch ciała odbierany jest przez proprioreceptory znajdujące się w
błędniku stanowiącym narząd równowagi. Impulsacja nerwowa z włókien komórek receptorowych
błędnika wysyłana jest do kory móżdżku, jąder ruchowych dla mięśni gałek ocznych oraz do rdzenia
kr. Na skutek istnienia takich połączeo nerwowych zmiana położenia głowy w stosunku do tułowia
powoduje bardzo szybką odruchową korekcję napięcia mięśni kooczyn i tułowia, a także właściwe
ustawienie gałek ocznych.
15) Fotoreceptory. Droga wzrokowa.
Fotoreceptory  receptory wrażliwe na światło. Wypustki komórek wzrokowych czopkonośnych i
pręcikonośnych.
- czopki  zawierają rodopsynę, są wrażliwe na barwy;
- pręciki  zawierają rodopsynę, są wrażliwe na natężenie światła.
Droga wzrokowa(str. 52-53)  informacja z siatkówki biegnie najpierw do ciał kolankowatych
bocznych we wzgórzu, a stamtąd do płata potylicznego kory mózgu. Aksony przebiegające w nerwie
wzrokowym dochodzą najpierw do skrzyżowania wzrokowego na podstawie mózgowia, gdzie częśd z
nich przechodzi na przeciwległą stronę mózgu, a częśd biegnie dalej nieskrzyżowana. Jako pasma
wzrokowe kierują się one dalej do neuronów ciał kolankowatych bocznych. Odgałęzienia pasm
wzrokowych prowadzą także do okolicy wzgórków górnych blaszki pokrywy w śródmózgowiu. Aksony
neuronów ciał kolankowatych bocznych tworzą w istocie białej półkul promienistośd wzrokową, która
prowadzi do kory płata potylicznego.
16) Receptor słuchu  położenie i struktura (str.54-56)
Narząd Cortiego  właściwy receptor odbijający fale akustyczne. Leży on w przewodzie ślimakowym
na błonie podstawnej i zawiera, obok licznych komórek podporowych, ułożone w rzędy komórki
zmysłowe włoskowate (1 rząd komórek włoskowatych wew. i 3 rzędy zew.).
Droga słuchowa
Jądra ślimakowe brzuszne i grzbietowe -> jądro górne oliwki -> jądra ciała czworobocznego -> wstęga
boczna -> jądro wzgórka dolnego -> ciało kolankowate przyśr. -> promienistośd słuchowa -> płat
skroniowy kory mózgu ( zakręt skroniowy górny).
17) Chemoreceptory  węch i smak (str.59-61)
W
CH  chemoreceptory rozmieszczone są w górnej części jamy nosowej, na bardzo małym obszarze
błony śluzowej (2-5 cm2), który nazywa się nabłonkiem węchowym. Oprócz komórek receptorowych,
w nabłonku tym znajdują się komórki podporowe i gruczoły wydzielające śluz, w którym rozpuszczają
się substancje zapachowe. Komórki receptorowe są neuronami dwubiegunowymi, których dendryty
dochodzą do powierzchni błony śluzowej i tworzą kolbki zakooczone kilkoma rzęskami. Na rzęskach
komórki węchowej znajdują się receptory błonowe, specyficzne dla określonych zw.chem. istnieją
setki rodzajów receptorów błonowych, każdy rozpoznający jedną lub kilka różnych substancji
zapachowych. Korowe pola węchowe zlokalizowane są w kilku obszarach : na podstawie płata
czołowego i skroniowego oraz w układzie limbicznym. W korze mózgu dochodzi do świadomej
percepcji zapachów, ich lokalizacji przestrzennej, odbioru emocjonalnego i zapamiętywania.
Połączenia korowych ośrodków węchowych nie są jednak jeszcze dobrze poznane.
SMAK  chemoreceptory smaku zlokalizowane są w wyspecjalizowanych strukturach  kubkach
smakowych  rozmieszczonych w nabłonku brodawek języka, błonie śluzowej podniebienia, gardła i
nagłośni. Każdy kubek smakowy składa się z 4 rodzajów komórek. Komórki podstawne pełnią funkcję
podporową i ulegają przekształceniu w komórki smakowe, które występują w 3 stadiach dojrzałości.
Komórki receptorowe żyją bardzo krótko (ok.10 dni) i są stale zastępowane przez nowe. Na ich
szczycie znajdują się mikrokosmki, skierowane do otworu smakowego na pow. Do podstawy kubka
smakowego dochodzą zakooczenia włókien czuciowych, z którymi komórki receptorowe kontaktują
się za pomocą synaps. Doświadczane przez człowieka odczucie smaku danej potrawy powstaje w
kojarzeniowych polach kory, jest bowiem nie tylko kombinacją wszystkich rodzajów smaków ale też
wrażeo węchowych i somatosensorycznych (np. temp., konsystencja, twardośd).
18) A
uk odruchowy
Odruch  reakcja na bodziec, która zachodzi bez naszej woli.
A
uk odruchowy (droga impulsu nerwowego)
Receptor -> droga dośrodkowa (aferentna) -> ośrodek odruchu (odruch mono- lub polisynaptyczny) -
> droga odśrodkowa (eferentna) -> efektor (narząd wykonawczy)
Rola odruchów rdzeniowych (str.66-71)
Odruch na rozciąganie  odgrywa istotną rolę w regulacji długości mięśnia na drodze ujemnego
sprzężenia zwrotnego, co ma znaczenie m.in. w utrzymaniu postawy ciała (np. odruch kolanowy,
skokowy, odruchy miotatyczne).
Odwrócony odruch na rozciąganie  polega na rozkurczu mięśnia w odpowiedzi na jego bardzo silne
rozciągnięcie. Jest to mechanizm obronny, zabezpieczający przed zerwaniem mięśnia (odruchy
polisynaptyczne).
Odruch zginania  inaczej odruch cofania. Pełni funkcję obronną przed działaniem czynników, które
mogą uszkodzid tkanki. Koordynacja ruchów kooczyn również w trakcie wykonywania czynności
dowolnych i w lokomocji.
19) Lokomocja
Programowanie ruchów dowolnych
Rozpoczyna się w korze mózgu i odbywa się w 3 fazach. Pierwszym etapem jest podjęcie decyzji oraz
określenie kierunku i celu, następnie planowane są poszczególne fazy danego ruchu, na koocu zaś
program ruchu jest przesyłany do motoneuronów jednostek ruchowych poszczególnych mięśni w
celu jego wykonania. W sterowaniu ruchami dowolnymi uczestniczą także struktury podkorowe :
jądra podstawne, tworzące tzw. układ pozapiramidowy, móżdżek oraz niektóre jądra pnia mózgu,
dające początek drogom zstępującym do rdzenia kr. Wszystkie te ośrodki współdziałają z neuronami
kory mózgu przede wszystkim w zakresie ruchów automatycznych, w koordynacji ruchów i ich
poszczególnych faz oraz w bieżącej regulacji siły i napięcia mięśni w czasie wykonywania powstałego
programu.
Kora ruchowa (od str.73)
Pierwotna kora ruchowa zajmuje przede wszystkim zakręt przedśrodkowy płata czołowego,
natomiast do przodu od niej leży wtórne (dodatkowe) pole ruchowe i tzw. kora przedruchowa. W
pierwotnych polach ruchowych występuje organizacja somatotopiczna, tzn. poszczególne fragmenty
ciała mają w przeciwległej półkuli mózgu swoją reprezentację korową, która jest regularnym ich
odwzorowaniem. W górnej części zakrętu przedśrodkowego, leżą pola zawiadujące ruchami stóp i
kkd, dalej tułowia, kkg, palców rąk a w części dolnej mm głowy, twarzy, języka, gardła i krtani.
Rola móżdżku
Móżdżek przedsionkowy  kontrola postawy ciała (równowagi), koordynacja ruchów gałek ocznych;
Móżdżek rdzeniowy  możliwośd bieżącej modyfikacji wykonywanych ruchów;
Móżdżek mózgowy  modulowanie planowania ruchów.
Rola jąder podstawnych
Odpowiadają za wykonywanie ruchów zautomatyzowanych, mimowolnych, za instynktowne
przyjmowanie postawy ciała, niezależne od woli gesty oraz za regulację napięcia mięśniowego.
Współdziałają z układem piramidowym w planowaniu ruchów.
20) UN autonomiczny  struktura i funkcja (str.87-93)
UN autonomiczny utrzymuje stałośd środowiska wew. organizmu i funkcjonuje w sposób niezależny
od woli. Działanie tego układu odbywa się głównie na drodze licznych odruchów, w których
efektorami są mm gładkie, serce i komórki gruczołowe. Receptorami wywołującymi reakcje
odruchowe UN autonomicznego są receptory położone w narządach wew., ale w niektórych
odruchach droga dośrodkowa biegnie od receptorów mięśniowych lub eksteroreceptorów. W
obrębie UNA wyróżnia się 3 jego zasadnicze części : układ współczulny, przywspółczulny oraz
enteryczny. Układ współczulny i przywspółczulny oddziałują równolegle na wiele narządów wew., ale
charakter ich oddziaływania jest zwykle przeciwny. Układ współczulny określany jest układem walki i
czuwania a przywspółczulny układem odpoczynku i trawienia. W obrębie obu części układu wyróżnia
się neurony przedzwojowe, występujące w jądrach pnia mózgu i krzyżowych segmentach rdzenia kr.
(cz. przywspółczulna) oraz odc. Th  L rdzenia kr. (cz. współczulna). Układ eteryczny tworzą neurony
skupione w splotach śródściennych przewodu pokarmowego, regulując jego czynnośd na zasadzie
krótkich pętli odruchowych.
Odruchy autonomiczne
Podstawa czynności całego układu autonomicznego.
Odruchy trzewno-trzewne  droga dośrodkowa prowadzi z receptorów w narządach wew. a
odśrodkowa przez włókna autonomiczne.
Odruchy somatyczno-trzewne  droga dośrodkowa prowadzi z eksteroreceptorów lub receptorów
mięśniowych, a odśrodkowa obejmuje włókna UN autonomicznego.
Odruchy trzewno-somatyczne  droga odśrodkowa prowadzi przez włókna eferentne układu
somatycznego.
Odruchy w obrębie układu autonomicznego umożliwiają przystosowanie się narządów wew., naczyo
krwionośnych i gruczołów do zmieniających się warunków na skutek np. chodzenia, biegania itp.
Odruchy autonomiczne cechuje znaczne opóz
nienie, wynikające z powolnego przewodzenia jego
włókien nerwowych, długiego czasu trwania zjawisk postsynaptycznych i występowania dwóch
neuronów w ramieniu odśrodkowym odruchu (dodatkowej synapsy).
21) Tkanka mięśniowa
Najistotniejszą cechą tkanki mięśniowej jest zdolnośd do wykonywania skurczu, a w efekcie
zmniejszania czasu lub generacji siły. Skurcz jest wynikiem powstawania mostków pomiędzy
znajdującymi się we włóknach mięśniowych białkami : aktyną miozyną. W organizmie występują 3
rodzaje tkanki mięśniowej : poprzecznie prążkowana szkieletowa, pp sercowa i gładka.
Ultrastruktura włókna mięśniowego (str.103-104)
Włókna mięśniowe w wyniku połączenia szeregu macierzystych miocytów stanowią zespólnię
komórkową. Ich średnica wynosi od 10-100 um. Mają one wiele jąder umiejscowionych pod błoną
komórkową (sarkolemą). Ponad sarkolemą włókno mięśniowe otoczone jest dodatkowo błoną
podstawną. We wnętrzu włókna znajdują się liczne włókienka kurczliwe (miofibryle) zbudowane z 2
rodzajów białek : aktyny i miozyny. W obrębie miofibryli widoczne są powtarzające się odcinki o
różnym stopniu załamywania światła : anizotropowe, dwułomne, ciemne (miofilamenty grube
zbudowane z miozyny) oraz izotropowe, jednołomne, jasne (miofilamenty cienkie zbudowane z
aktyny). W przypadku pobudzenia powstają mostki miozynowe między aktyną a miozyną (jest to
podstawa skracania się sarkomerów  skurczu włókna mięśniowego). Pośrodku odcinków
anizotropowych widoczna jest błona środkowa M, a pośrodku odcinków izotropowych błona
graniczna Z. odcinek włókna leżący pomiędzy sąsiednimi błonami granicznymi nazywa się sarkom
erem. Długośd sarkomeru wynosi w spoczynku 2,3-2,8 um. Długośd włókna mięśniowego może
wynosid od kilku mm do kilkudziesięciu cm.
Mechanizm skurczu (str108)
Proces jeszcze nie do kooca poznany. Opisywany przez tzw. ślizgową teorię skurczu. Podczas skurczu
powstają wiązania pomiędzy miofilamentami aktynowymi i miozynowymi, powodujące przesuwanie
się tych miofilamentów względem siebie. Pobudzenie rozchodzi się wzdłuż błony włókna
mięśniowego i wnika w jego głąb przez system kanalików T. Kanalik T wraz z sąsiadującymi dwoma
zbiornikami brzeżnymi tworzy triadę mięśniową. Uwalniane są jony wapnia do sarkoplazmy, które
następnie wiążą się z białkiem troponiną. Te procesy doprowadzają do powstania mostka między
miofilamentem grubym i cienkim. Mostek jest strukturą dynamiczną i w czasie skurczu, dzięki
zmianom konfiguracji przestrzennej główki miozynowej, zmienia swój kształt i położenie. W czasie
skracania mięśnia, aktywne główki miozynowe  kroczą po miofilamencie cienkim. Ten proces
odbywa się w obrębie wielu mostków, dzięki czemu podczas wzrostu siły skurczu miofilamenty
aktynowe w coraz większym stopniu są wciągane między miozynowe. Skurcz to proces wymagający
energii, która pochodzi z hydrolizy ATP.
22) Jednostka ruchowa  definicja i typy
DEFINICJA  Jednostka ruchowa (motoryczna) to kompleks złożony z jednego motoneuronu i zespołu
włókien mięśniowych, unerwianych wyłącznie przez ten motoneuron. Jednostki ruchowe stanowią
najmniejsze czynnościowe elementy w mięśniu.
TYPY :
Ze względu na cechy skurczu wyróżniamy :
- jednostki ruchowe wolno kurczące się (S)  cechują się długim czasem skurczu, bardzo wysoką
odpornością na zmęczenie, najmniejszą siłą skurczu, ich motoneurony mają niski próg pobudliwości;
typ włókna mięśniowego I ;
- j.r. szybko kurczące się, odporne na zmęczenie (FR); typ włókna IIA;
- j.r. szybko kurczące się, szybko się męczące (FF)  mają przeciwne cechy niż j.r.S; typ włókna IIX.
23) Skurcz pojedynczy
Skurcz będący odpowiedzią na jednorazowe pobudzenie.
Skurcz tężcowy
Jeżeli pobudzenia się powtarzają w odpowiednio krótkich odstępach czasu, kolejne skurcze sumują
się w skurcz tężcowy. Jego siła zależy od liczby bodz
ców i częstotliwości, w jakiej są powtarzane. Przy
odpowiednio wysokiej częstotliwości włókna mięśniowe osiągają s.t. zupełny, którego siła jest
najwyższa, jaką mogą osiągnąd włókna mięśniowe.
24) Regulacja siły skurczu mięśnia
Siła skurczów dowolnych może byd regulowana dzięki dwu podstawowym mechanizmom : rekrutacji
odpowiedniej liczby jednostek ruchowych oraz zmianom częstotliwości wyładowao czynnych
motoneuronów. Regulacja jednostek ruchowych odbywa się zwykle w kolejności S-FR-FF. Dlatego
jednostki typu S są czynne najdłużej, a FF są najrzadziej włączane do skurczu. Wzorzec wyładowao
generowanych przez motoneurony ma znaczący wpływ na przebieg skurczu czynnej jednostki
ruchowej. Zmiana nawet jednego odstępu pomiędzy kolejnymi wyładowaniami powoduje modulację
przebiegu skurczu. Włókna mięśniowe jednostek ruchowych podczas wykonywania ruchów znajdują
się zwykle w skurczach tężcowych niezupełnych. Jednostki ruchowe różnych typów są przystosowane
do udziału w ruchach o różnym charakterze. Jednostki typu S mogą brad udział w skurczach
posturalnych i tonicznych. Szybko kurczące się jednostki, o wyższej sile skurczu i wysokiej podatności
na regulację siły skurczu, przez zmiany częstotliwości wyładowao motoneuronów są przystosowane
do regulacji siły skurczu. Jednostki typu FF, o najwyższej sile i największej podatności na zmęczenie,
stanowią rodzaj rezerwy i są pobudzane do skurczu w przypadku konieczności wykonania wyjątkowo
silnego ruchu.
Rekrutacja i dekrutacja jednostek ruchowych (str.125)
Rekrutacja  proces angażowania do skurczu coraz większej liczby jednostek ruchowych. Proces ten
pozwala na stopniowe zwiększanie siły skurczu. S -> FR-> FF
Dekrutacja  proces odwrotny do w/w. Mechanizm umożliwiający zmniejszenie siły skurczu, aż do
jego wygaszenia. FF -> FR -> S
Najwcześniej pobudzane, najodporniejsze jednostki ruchowe są czynne najdłużej.
25) Struktura mięśnia sercowego (str.157)
Mięsieo sercowy jest podobny w swojej budowie do mięśnia pp szkieletowego. Komórki mięśnia
sercowego są 2 rodzajów : komórki robocze i komórki układu bodz
co  przewodzącego (które się nie
kurczą). Komórki robocze są krótkie i rozgałęzione (pobudliwośd i kurczliwośd wstawki)  metabolizm
tlenowy : glukoza, wolne komórki tłuszczowe, brak wytwarzania kwasu mlekowego. Komórki
mięśniowe ułożone są liniowo i mogą łączyd się ze sobą. Komórki mięśnia sercowego mają wyłącznie
metabolizm tlenowy, nie wytwarzają kwasu mlekowego i dlatego zmęczone serce nie boli.
26) Układ bodz
co - przewodzący serca
Komórki układu bodz
co  przewodzącego są komórkami mięśniowymi, ale w odróżnieniu od komórek
roboczych mają mniej białek kurczliwych i nie kurczą się, natomiast są zdolne do generowania
potencjałów czynnościowych bez udziału UN. Włókna przewodzące układają się w pasmach lub
grupują się w postaci węzłów. Do układu bodz
co  przewodzącego należy węzeł zatokowo 
przedsionkowy oraz węzeł przedsionkowo  komorowy i pęczek przedsionkowo  komorowy z lewą i
prawą odnogą i rozgałęzieniem, które przechodzi pod wsierdziem w  zwykłe komórki mięśnia
sercowego. Pobudzenie elektryczne szerzy się na komórki sąsiadujące z komórką pobudzoną. Tkanka
układu przewodzącego jest rozrusznikiem dla potencjałów czynnościowych mięśnia sercowego. Błona
komórkowa włókien mięśniowych układu przewodzącego odznacza się zdolnością do rytmicznej i
spontanicznej depolaryzacji. Węzeł zatokowo  przedsionkowy depolaryzuje się najszybciej w
stosunku do pozostałych komórek układu przewodzącego. Ma on najszybszą częstotliwośd swojego
automatyzmu wyzwalania pobudzenia. Węzeł zatokowo  przedsionkowy jest ośrodkiem
pierwszorzędowym narzucającym swój rytm całemu sercu.
Unerwienie serca
Serce unerwione jest przez autonomiczny UN, zarówno przez gałąz
współczulną, jak i
przywspółczulną : układ ten wywiera na serce wpływ modulujący (nie inicjuje czynności serca, ale
przyspiesza lub zwalnia rytm pracy serca, zwiększa bądz
zmniejsza siłę skurczów serca). Unerwienie
współczulne noradrenergiczne mają wszystkie struktury serca, przywspółczulne mają przedsionki
serca.
Wpływ Układ współczulny Układ przywspółczulny
Na częstośd rytmu serca +, wzrost częstości rytmu -, obniżenie częstości SA
*chronotropowy zatokowego (SA)
Na prędkośd przewodzenia +, wzrost prędkości -, obniżenie prędkości
stanu czynnego przewodzenia w strefie AV przewodzenia w strefie AV
*dromotropowy
Na kurczliwośd mm warstwy +, wzrost kurczliwości -, spadek kurczliwości
roboczej komór
*inotropowy
27) Cykl hemodynamiczny ( str. 176)
Obejmuje generowanie zmian ciśnienia krwi oraz zmian objętości krwi w obrębie serca. Składa się z
kilku następujących po sobie faz i rozpoczyna się fazą skurczu przedsionków.
- faza skurczu przedsionków (otwarte zastawki AV);
- faza skurczu izowolumetrycznego (zamknięte zastawki);
- faza wyrzutu (zamknięte zastawki AV, otwarte zastawki aorty i pnia płucnego, objętośd wyrzutowa
60:100 ml. W fazie wyrzutu miocyty ścian komór serca skracają się, krew z lewej komory tłoczona jest
do aorty, a z prawej komory do tętnicy płucnej i objętośd krwi w komorach maleje. Z chwilą, gdy
prędkośd przepływu krwi osiągnie wartośd równą zeru, odwraca gradient ciśnieo pomiędzy każdą z
komór a odpowiednią tętnicą. Powoduje to zamknięcie zastawek półksiężycowatych aorty i t.płucnej;
- faza rozkurczu izowolumetrycznego  zastawki półksiężycowate i zastawki przedsionkowo 
komorowe są zamknięte a obj. krwi w komorach nie ulega zmianie. Rozpoczyna się faza wypełniania
komór.
28) Typy naczyo krwionośnych
Pierwszy podział (str.218)
- tętnice  naczynia umożliwiające przepływ krwi z serca do narządów;
- kapilary (naczynia włosowate)  umożliwiają wymianę gazową i substancji chemicznych pomiędzy
krwią a komórkami;
- żyły  umożliwiają przepływ krwi z narządów do serca.
Drugi podział (str.179)
- transportujące  charakteryzują się dużą sprężystością ścian  duże i średnie tętnice;
- oporowe  charakteryzują się dużą zawartością w ścianie włókien mięśniowych i stosunkowo grubą
ścianą  tętniczki i żyłki;
- wymiany gazowej i odżywczej  mają najmniejszą grubośd ściany  naczynia włosowate;
- pojemnościowe  mają dużą podatnośd ściany, która warunkuje dużą zmianę objętości naczynia w
odpowiedzi na zmianę ciśnienia krwi w naczyniu  duże żyły, naczynia krążenia płucnego i zatoki
śledziony;
- zespolenia tętniczo  żylne (anastomozy)  stanowią  kanały , przez które krew tętnicza przepływa
do żył z ominięciem naczyo włosowatych.
29) Mechanika krążenia krwi i chłonki
Krążenie krwi
- krążenie małe (płucne)  krążenie niskociśnieniowe, niskooporowe i wysokoobjętościowe. 80 %
krwi. Początek stanowi prawa komora a koniec lewy przedsionek. Gradient ciśnieo wynosi 8 mm Hg.
- krążenie duże  20% krwi. Rozpoczyna się w lewej komorze a kooczy w prawym przedsionku.
Gradient ciśnieo w krwioobiegu dużym wynosi 95 mm Hg. Naczynia krwionośne doprowadzające
krew utlenowaną do narządów wstawione są w krwioobieg duży w sposób równoległy.
Krążenie chłonki
- przewód piersiowy  zbiera chłonkę z górnej lewej części ciała i całej strony dolnej, a wpada do żył w
miejscu połączenia żyły podobojczykowej lewej z żyłą szyjną wew. lewą.
- przewód chłonny prawy  zbiera chłonkę z prawej górnej strony ciała, a wpada do żył w miejscu
połączenia żyły podobojczykowej prawej z żyłą szyjną wew. prawą.
Tętno i ciśnienie krwi
Tętno  łatwo wyczuwalny na tętnicach powierzchownych rytmiczny ruch ściany tętnic, powstający
pod wpływem zmian ciśnienia tętniczego krwi, związanych z czynnością serca oraz zależnych od
elastyczności tętnic.
Ciśnienie krwi  to parcie krwi na ściany naczyo krwionośnych. Waha się w zależności od fazy pracy
serca. Ciśnienie krwi skurczowe u młodego człowieka pozostającego w spoczynku wynosi ok.120 mm
Hg a ciśnienie rozkurczowe ok. 75-80 mm Hg. Różnicę pomiędzy tętniczym ciśnieniem krwi
skurczowym a rozkurczowym określa się jako ciśnienie tętna.
Regulacja ciśnienia krwi (str.189-192)
30) Specyfika krążenia układowego - ?