CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

SEKRETARIAT
ZESPÓŁ REALIZACJI
BADA

Ń

629 - 35 - 69, 628 - 37 - 04

621 - 07 - 57, 628 - 90 - 17

UL.

ś

URAWIA 4A, SKR. PT.24

00 - 503 W A R S Z A W A
TELEFAX 629 - 40 - 89

CBOS

INTERNET:

http://www.cbos.pl

E-mail: [e-mail]

PRZEMOC W SZKOLE

RAPORT Z BADA

Ń

Badanie zrealizowane na zlecenie dzienników regionalnych

grup wydawniczych Orkla Press Polska oraz Polskapresse

Warszawa, marzec 2006

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

2

Spis treści

Informacja o badaniu________________________________________________________ 4

1

Informacje o szkole _____________________________________________________ 6

1.1 Wyposażenie szkół oraz podejmowane przez nie działania (opinie uczniów)_________________ 6

1.2 Samorządy klasowe i szkolne ____________________________________________________ 9

1.2.1 Działalność samorządów klasowych _________________________________________________ 9

1.2.2 Działalność samorządów szkolnych _________________________________________________ 11

1.3 Rzecznik Praw Ucznia_________________________________________________________ 12

1.4 Ochrona w szkole ____________________________________________________________ 13

2

Ogólna opinia o szkole __________________________________________________ 14

2.1 Spojrzenie na szkołę z punktu widzenia uczniów, rodziców oraz nauczycieli _______________ 14

2.2 Zadowolenie rodziców ze szkoły, do której uczęszczają ich dzieci _______________________ 20

2.3 Uczucia uczniów związane ze szkołą______________________________________________ 21

3

Uczniowie o nauczycielach ______________________________________________ 26

3.1 Wizerunek nauczycieli ________________________________________________________ 26

3.2 Nauczyciele akceptowani i nieakceptowani_________________________________________ 31

3.2.1 Skala nieakceptacji ______________________________________________________________ 31

3.2.2 Skala akceptacji ________________________________________________________________ 33

4

Konflikty z nauczycielami – opinia uczniów _________________________________ 35

4.1 Przyczyny konfliktów z nauczycielami ____________________________________________ 36

4.2 Odpowiedzialność za nieporozumienia między nauczycielami a uczniami _________________ 38

5

Nauczyciele o uczniach _________________________________________________ 39

6

Wzajemne relacje między uczniami ________________________________________ 43

6.1 Autorefleksja nad własną pozycją w klasie _________________________________________ 45

6.2 Konflikty między uczniami _____________________________________________________ 46

6.2.1 Przyczyny konfliktów między uczniami______________________________________________ 46

6.3 Na co uczniowie zwracają uwagę rozmawiając o innych _______________________________ 48

6.4 Liderzy opinii _______________________________________________________________ 49

7

Przemoc w szkole ______________________________________________________ 51

7.1 Przemoc w szkole – opinia ogólna _______________________________________________ 51

7.2 Przemoc pomiędzy uczniami ___________________________________________________ 52

7.3 Reakcja uczniów na różne formy osobiście doświadczonej przemocy ____________________ 60

7.4 Podatność na przemoc szkolną – opinie uczniów ____________________________________ 61

7.5 Reakcja uczniów na przypadki przemocy pomiędzy uczniami___________________________ 62

7.6 Reakcja nauczycieli na przypadki przemocy pomiędzy uczniami ________________________ 63

7.7 Przemoc wobec nauczycieli ____________________________________________________ 66

7.8 Przemoc jako problem szkoły ___________________________________________________ 69

8

Zaangażowanie rodziców w sprawy szkoły __________________________________ 72

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

3

8.1 Zaangażowanie rodziców w sprawy szkoły - fakty____________________________________ 72

8.2 Ocena zaangażowania rodziców w sprawy szkoły____________________________________ 75

9

Relacje dzieci z rodzicami w sytuacji konfliktu szkolnego ______________________ 79

9.1 Informowanie rodziców o konflikcie z rówieśnikami lub nauczycielami____________________ 79

9.2 Przewidywane reakcje rodziców w sytuacji konfliktu dziecka z nauczycielem_______________ 83

10

Prawa nauczyciela i prawa ucznia_______________________________________ 86

10.1 Prawa nauczyciela __________________________________________________________ 86

10.2 Prawa ucznia ______________________________________________________________ 91

10.3 Prawa nauczyciela i prawa ucznia – w krzywym zwierciadle ___________________________ 95

10.4 Prawa nauczyciela i prawa ucznia - typologia postaw uczniów i nauczycieli _______________ 97

11

Informacja o respondentach – uczniowie _________________________________ 99

11.1 Informacje społeczno-demograficzne.____________________________________________ 99

11.2 Rodziny uczestników badania_________________________________________________ 100

11.3 Aspiracje edukacyjne uczniów oraz rodziców wobec dzieci __________________________ 104

11.4 Średnia ocen oraz udział w olimpiadach i konkursach przedmiotowych _________________ 105

11.5 Aktywność szkolna _________________________________________________________ 108

11.6 Zajęcia dodatkowe. Czas wolny. _______________________________________________ 109

11.7 Finanse__________________________________________________________________ 112

11.8 Samoocena_______________________________________________________________ 114

12

Informacje o respondentach – nauczyciele _______________________________ 116

12.1 Informacje społeczno-demograficzne ___________________________________________ 116

12.2 Praca zawodowa ___________________________________________________________ 117

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

4

Informacja o badaniu

Zakres projektu badawczego

Projekt badawczy złożone z trzech modułów:

•

uczniowie

•

nauczyciele

•

rodzice

Próba i metoda badawcza:

Szkoły (nauczyciele i uczniowie):

•

ogólnopolska próba 150 szkół

•

podział równoliczny na trzy typy szkół: podstawowe (N=50), gimnazja (N=50), szkoły

ponadgimnazjalne (N=50); w ramach szkół ponadgimnazjalnych uwzględnione licea

ogólnokształcące, profilowane, technika i ZSZ

Uczniowie:

•

w każdej ze szkół badaniem objęta jedna klasa (w szkołach podstawowych tylko klasy z

poziomu IV – VI)

•

metoda: audytoryjny wywiad ankietowy

•

liczebność zrealizowana: N = 3085 wywiadów

Nauczyciele:

•

w każdej z objętych badaniem szkół wywiady z sześcioma nauczycielami

•

nauczyciele dobierani po dwóch z każdej grupy przedmiotów w podziale na przedmioty:

humanistyczne, ścisłe i pozostałe objęte programem nauczania MEN dla danego typu

szkoły

•

metoda: kwestionariusz do samodzielnego wypełnienia

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

5

•

liczebność zrealizowana: N = 900 wywiadów

Rodzice:

•

ogólnopolska próba reprezentatywna dorosłych Polaków;

•

selekcja: posiadanie dziecka (dzieci) w wieku szkolnym (uczących się w szkole

podstawowej, gimnazjum lub ponadpodstawowej)

•

bezpośredni wywiad ankieterski

•

liczebność zrealizowana: N = 554 (w ramach dwóch połączonych pomiarów)

Termin realizacji: marzec 2006

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

6

1

Informacje o szkole

1.1 Wyposażenie szkół oraz podejmowane przez nie działania (opinie uczniów)

Z deklaracji uczniów wynika, że polskie szkoły pod względem wyposażenia, personelu oraz

podejmowanych działań stoją na dość wysokim poziomie. Prawie wszyscy respondenci przyznali, że

szkoły, do których uczęszczają, posiadają pracownie komputerowe (99,8%) a także, że są zaopatrzone

w sale gimnastyczne (94,8%) oraz boiska (92,1%).

Niemal powszechna, zwłaszcza w świetle deklaracji uczniów ze szkół miejskich, jest instytucja

pedagoga szkolnego (91,1%) oraz pielęgniarki lub higienistki (86,6%). Nieco gorzej jest z tego rodzaju

personelem w szkołach wiejskich. Co czwarty uczeń takiej szkoły (23,1%), przyznał, że w jego placówce

nie ma pedagoga, a więcej niż co trzeci (38,3%) wspomniał o braku pielęgniarki lub higienistki.

Znaczna większość uczniów - 86,6% (dotyczy to zwłaszcza placówek miejskich, nieco rzadziej

wiejskich – 68,7%) może korzystać ze sklepiku szkolnego. Trzech na czterech badanych (78,8%) ma

dostęp do Internetu podczas lekcji oraz możliwość korzystania z pozalekcyjnych zajęć rozwijających ich

zainteresowania (76,3%). W większości placówek, zwłaszcza na wsiach i w małych miastach,

funkcjonują stołówki (69,3%) oraz świetlice (69,0%). Ich obecność deklarują przede wszystkim

uczniowie szkół podstawowych oraz gimnazjaliści.

Nieco gorzej przedstawia się fakt możliwości korzystania z Internetu poza lekcjami (68% z nich

ma taką możliwość) oraz wyposażenie szkół w pracownie fizyczne (59,1%) i chemiczne (54,0%).

Utrudnienia tego typu dotyczą jednak przede wszystkim uczniów kształcących się na poziomie

podstawowym, głównie w szkołach wiejskich, mogą być zatem w znacznym stopniu podyktowane

brakiem potrzeby istnienia specjalistycznych pracowni w tych placówkach.

Prawie połowa uczniów (48,1%) przyznaje, że w ich szkole istnieje możliwość pozalekcyjnej

nauki języków obcych. Dotyczy to głównie uczniów szkół podstawowych (59,4%) i gimnazjalnych

(56,6%). Starszej młodzieży, jak wynika z ich deklaracji, znacznie rzadziej proponowane są tego typu

zajęcia (29,0%).

Psycholog w szkole, jak wynika z opinii uczniów, nie jest rzadkością, jednak funkcja ta nie jest

również powszechna, zwłaszcza w przypadku placówek wiejskich, w których tylko co czwarty uczeń

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

7

(24,1%) deklaruje obecność psychologa szkolnego. Znacznie częściej o obecności takiej osoby w

szkole mówią uczniowie z największych miast (58,3%).

Rzadkością natomiast, szczególnie w szkołach wiejskich, jest ochrona. Jej obecność deklarują

głównie uczniowie z placówek zlokalizowanych w największych miastach (23,2%) – zob. tabele

aneksowe.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

8

CHCIELIBY

Ś

MY SI

Ę

DOWIEDZIE

Ć

, JAK WYPOSA

ś

ONA JEST TWOJA SZKOŁA, JAKIE DZIAŁANIA

PROWADZI DLA SWOICH UCZNIÓW. ZAZNACZ NA TEJ LI

Ś

CIE, CO W TWOJEJ SZKOLE JEST,

A CZEGO NIE MA:

N = 3 085

99,8%

94,8%

92,1%

91,1%

86,6%

86,0%

78,8%

76,3%

69,3%

69,0%

62,5%

59,1%

54,0%

48,1%

41,1%

14,3%

0,2%

5,2%

7,9%

8,9%

13,4%

14,0%

21,2%

23,7%

30,7%

31,0%

37,5%

40,9%

46,0%

51,9%

58,9%

85,7%

Pracownia komputerowa

Dost

ę

p do Internetu w czasie lekcji

Dost

ę

p do Internetu po lekcjach

Pozalekcyjna nauka j

ę

zyków

Pozalekcyjne zaj

ę

cia rozwijaj

ą

ce

zainteresowania

Pracownia chemiczna

Pracownia fizyczna

Stołówka

Sklepik szkolny

Boisko

Sala gimnastyczna

Ś

wietlica

Pedagog szkolny

Psycholog

Piel

ę

gniarka lub higienistka

Ochrona (ochroniarz, ochroniarze)

Jest

Nie ma

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

9

1.2 Samorządy klasowe i szkolne

1.2.1 Działalność samorządów klasowych

Istnienie samorządów klasowych jest zjawiskiem powszechnym – 97,8% uczniów deklaruje, że

w ich klasie funkcjonuje taki organ, zaś 98,0% nauczycieli wyraża przekonanie, że w szkole, w której

pracują wszystkie klasy mają swoje samorządy.

Jednak pomimo faktu istnienia samorządów klasowych ich działalność wygląda różnie.

Większość ankietowanych uczniów (56,4%) krytycznie ocenia pracę samorządu w swojej klasie, a tylko

41,4% docenia aktywność tego organu. Nauczyciele natomiast w ocenie aktywności samorządów

klasowych są wyraźnie podzieleni. Prawie połowa z nich (49,2%) nie potrafi wyrazić jednoznacznej

opinii w tej kwestii ze względu na zróżnicowaną aktywność samorządów w poszczególnych klasach.

Tylko niespełna jedna trzecia ogółu ankietowanych nauczycieli (30,0%) uważa, że organy te są

aktywne, zaś 17,7% zarzuca im bierność.

CZY W TWOJEJ KLASIE JEST SAMORZ

Ą

D KLASOWY?

uczniowie (N = 3 067)

41,4%

56,4%

2,2%

Tak, i naprawd

ę

robi du

ż

o

fajnych rzeczy

Tak, ale niewiele robi

Nie

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

10

CZY W POSZCZEGÓLNYCH KLASACH S

Ą

SAMORZ

Ą

DY KLASOWE?

nauczyciele (N = 900)

Tak, we wszystkich klasach

Tak, ale tylko
w niektórych klasach

Nie wiem, nie orientuj

ę

si

ę

98,0%

1,0%
0,3%

0,7%

Nie ma

JAK OCENIA PAN(I) DZIAŁALNO

ŚĆ

SAMORZ

Ą

DÓW KLASOWYCH?

nauczyciele (N = 900)

30,0%

17,7%

49,2%

3,1%

S

ą

aktywne

S

ą

mało aktywne

Ich aktywno

ść

jest zró

ż

nicowana

Nie wiem

Oceny działalności samorządów klasowych, zarówno wśród nauczycieli, jak również wśród

uczniów zróżnicowane są ze względu na rodzaj szkoły oraz wielkość miejscowości, w której dana

placówka jest zlokalizowana. Ocena działalności samorządów klasowych najkorzystniej wypada wśród

uczniów i nauczycieli ze szkół podstawowych, najczęściej też uczących się lub pracujących w

placówkach wiejskich. Najgorzej natomiast w tych ocenach wypadają samorządy w szkołach

ponadgimnazjalnych, zlokalizowanych głównie w największych miastach (zob. tabele aneksowe).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

11

1.2.2 Działalność samorządów szkolnych

Lepiej niż działalność samorządów klasowych, w opinii uczniów oraz nauczycieli wypada ocena

aktywności samorządów szkolnych, złożonych z przedstawicieli różnych klas. Obecność takich organów

w szkołach, jak wynika z deklaracji uczniów (87,9%), a tym bardziej nauczycieli (97,6%) jest niemal

powszechna, a ich działalność oceniana jest raczej pozytywnie. Niemal połowa uczniów (46,3%)

przychylnie wypowiada się na temat działalności samorządów szkolnych. Jeszcze lepiej ich pracę

oceniają nauczyciele - prawie dwie trzecie z nich aktywność tego rodzaju organów uczniowskich określa

jako bardzo wysoką.

CZY W TWOJEJ SZKOLE JEST SAMORZ

Ą

D SZKOLNY ZŁO

ś

ONY Z PRZEDSTAWICIELI

RÓ

ś

NYCH KLAS?

uczniowie (N = 3 071)

46,3%

41,6%

5,1%

7,0%

Tak, i naprawd

ę

robi

du

ż

o fajnych rzeczy

Tak, ale niewiele robi

Nie

Nie wiem

CZY W PANA(I) SZKOLE DZIAŁA SAMORZ

Ą

D UCZNIOWSKI ZŁO

ś

ONY Z PRZEDSTAWICIELI RÓ

ś

NYCH

KLAS?

nauczyciele (N = 900)

73,0%

24,6%

2,4%

Tak i jest bardzo aktywny

Tak, ale niewiele robi

Nie wiem

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

12

Aktywność samorządów szkolnych najkorzystniej oceniana jest przez osoby uczące się lub

pracujące w szkołach podstawowych oraz w gimnazjach. Znacznie gorzej pracę tego typu organów

oceniają uczniowie i nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych (zob. tabele aneksowe).

1.3 Rzecznik Praw Ucznia

Jak wynika z deklaracji uczniów oraz nauczycieli instytucja Rzecznika Praw Ucznia jest

stosunkowo mało popularna w polskich szkołach. Funkcjonowanie tego typu organu deklaruje 26,9%

ankietowanych uczniów oraz 29,9% nauczycieli. Należy podkreślić, że uczniowie trzykrotnie częściej niż

nauczyciele mieli problem z jednoznacznym stwierdzeniem czy taki organ istnieje w ich szkołach, czy

też nie (46,6% wobec 15,1%), nauczyciele natomiast dwukrotnie częściej niż uczniowie (55,0% wobec

26,9%) wskazywali na brak osoby pełniącej taką funkcję w placówkach, w których uczą.

CZY W TWOJEJ (PANA(I)) SZKOLE JEST RZECZNIK PRAW UCZNIA?

uczniowie (N = 3 072)

nauczyciele (N = 900)

26,9%

26,5%

46,6%

Tak

Nie

Nie wiem

29,9%

55,0%

15,1%

Tak

Nie

Nie wiem

Jak wynika z deklaracji ankietowanych osób (uczniów i nauczycieli) instytucja Rzecznika Praw

Ucznia funkcjonuje głównie w szkołach zlokalizowanych w średnich miastach (od 20 do 50 tys.

mieszkańców) oraz w największych aglomeracjach (powyżej 100 tys. mieszkańców). Nieco częściej też

w podstawówkach i w gimnazjach niż w szkołach ponadgimnazjalnych (zob. tabele aneksowe).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

13

1.4 Ochrona w szkole

Pomimo różnego rodzaju zagrożeń związanych ze szkołą (nie tylko dotyczących

bezpieczeństwa uczniów i nauczycieli) z deklaracji ankietowanych wynika, że tylko w nielicznych

placówkach funkcjonuje ochrona. Jej obecność w swojej szkole stwierdza jedynie 14,3% uczniów oraz

tylko co dziesiąty nauczyciel (10,2%).

CZY W TWOJEJ (PANA(I)) SZKOLE JEST OCHRONA?

nauczyciele

uczniowie

10,2%

89,8%

TAK

NIE

14,3%

85,7%

TAK

NIE

Z odpowiedzi uczniów i nauczycieli wynika, że rzadkością jest ochrona w szkołach

podstawowych oraz w placówkach wiejskich. Stosunkowo najczęściej natomiast spotykana jest w

szkołach ponadgimnazjalnych, głównie zlokalizowanych w największych miastach, chociaż i w tych

przypadkach odsetki odpowiedzi twierdzących są raczej niewielkie (zob. tabele aneksowe).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

14

2

Ogólna opinia o szkole

2.1 Spojrzenie na szkołę z punktu widzenia uczniów, rodziców oraz nauczycieli

Postrzeganie szkoły oraz stosunek do niej silnie zróżnicowane są ze względu na zajmowaną

pozycję. Nieco inaczej poszczególne kwestie związane ze szkołą postrzegają nauczyciele, inaczej

uczniowie, a jeszcze inaczej ich rodzice. Poniższe tabele, w których zsumowano odsetki odpowiedzi

pozytywnych (zdecydowanie się zgadzam oraz raczej się zgadzam) wskazują na sposób postrzegania

szkoły przez uczniów, nauczycieli oraz rodziców uczniów.

Postrzeganie szkoły przez uczniów

W mojej szkole czuj

ę

si

ę

całkowicie bezpiecznie

87,2

Nauczyciele w mojej szkole szanuj

ą

uczniów

85,2

Nauczyciele w mojej szkole s

ą

ż

yczliwi w stosunku do uczniów

80,8

W mojej szkole poziom nauczania jest wysoki

76,8

Podczas lekcji w mojej szkole mo

ż

na otwarcie wyra

ż

a

ć

swoje zdanie

71,8

Uczniowie w mojej szkole szanuj

ą

nauczycieli

70,5

Ch

ę

tnie chodz

ę

do mojej szkoły

70,5

Lekcje w mojej szkole s

ą

ciekawe

69,3

W mojej szkole panuje miła i swobodna atmosfera

67,6

W mojej szkole uczniowie szanuj

ą

si

ę

wzajemnie

64,0

W mojej szkole nauczyciele tak naprawd

ę

nie wiedz

ą

, co si

ę

dzieje w

ś

ród uczniów

48,4

W mojej szkole jest du

ż

a rywalizacja mi

ę

dzy uczniami, du

ż

a konkurencja

44,1

W mojej szkole jest rygor, dyscyplina

42,8

Ch

ę

tnie sp

ę

dzam czas w mojej szkole nawet po lekcjach

41,1

W mojej szkole nauczyciele cz

ę

sto krzycz

ą

na uczniów

37,3

W mojej szkole zdarza si

ę

,

ż

e uczniowie s

ą

agresywni wobec nauczycieli

29,0

W mojej szkole jest du

ż

o agresji i przemocy pomi

ę

dzy uczniami

27,3

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

15

Postrzeganie szkoły przez nauczycieli

W mojej szkole nauczyciele s

ą

ż

yczliwi w stosunku do uczniów

97,4

W mojej szkole nauczyciele szanuj

ą

uczniów

96,9

Lekcje w mojej szkole s

ą

ciekawe

96,0

Podczas lekcji w mojej szkole uczniowie mog

ą

otwarcie wyra

ż

a

ć

swoje zdanie

95,3

W mojej szkole jest bezpiecznie

92,8

W mojej szkole panuje miła i swobodna atmosfera

88,7

W mojej szkole poziom nauczania jest wysoki

87,8

W mojej szkole uczniowie szanuj

ą

nauczycieli

73,8

Uczniowie ch

ę

tnie chodz

ą

do szkoły

72,6

W mojej szkole uczniowie szanuj

ą

si

ę

wzajemnie

68,7

W mojej szkole dzieci ch

ę

tnie sp

ę

dzaj

ą

czas nawet po lekcjach

67,8

W mojej szkole jest rygor, dyscyplina

46,9

W mojej szkole jest du

ż

a rywalizacja mi

ę

dzy uczniami, du

ż

a konkurencja

36,1

W mojej szkole zdarza si

ę

,

ż

e uczniowie s

ą

agresywni wobec nauczycieli

34,1

W mojej szkole jest du

ż

o agresji i przemocy pomi

ę

dzy uczniami

28,5

W mojej szkole nauczyciele cz

ę

sto krzycz

ą

na uczniów

16,0

W mojej szkole nauczyciele tak naprawd

ę

nie wiedz

ą

, co si

ę

dzieje w

ś

ród uczniów

14,5

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

16

Postrzeganie szkoły przez rodziców

W szkole mojego dziecka jest bezpiecznie

92,0

W szkole mojego dziecka nauczyciele s

ą

ż

yczliwi w stosunku do uczniów

91,3

W szkole mojego dziecka nauczyciele szanuj

ą

uczniów

91,1

Moje dziecko ch

ę

tnie chodzi do szkoły

87,5

W szkole mojego dziecka lekcje s

ą

ciekawe

85,2

W szkole mojego dziecka panuje miła i swobodna atmosfera

82,2

W szkole mojego dziecka podczas lekcji uczniowie mog

ą

otwarcie wyra

ż

a

ć

swoje

zdanie

80,5

W szkole mojego dziecka uczniowie szanuj

ą

si

ę

wzajemnie

78,0

W szkole mojego dziecka uczniowie szanuj

ą

nauczycieli

76,7

W szkole mojego dziecka poziom nauczania jest wysoki

75,8

W szkole mojego dziecka jest rygor, dyscyplina

56,8

Moje dziecko ch

ę

tnie sp

ę

dza czas w szkole nawet po lekcjach

53,8

W szkole mojego dziecka jest du

ż

a rywalizacja mi

ę

dzy uczniami, du

ż

a

konkurencja

49,2

W szkole mojego dziecka nauczyciele tak naprawd

ę

nie wiedz

ą

, co si

ę

dzieje

w

ś

ród uczniów

34,8

W szkole mojego dziecka nauczyciele cz

ę

sto krzycz

ą

na uczniów

29,3

W szkole mojego dziecka jest du

ż

o agresji i przemocy pomi

ę

dzy uczniami

27,0

W szkole mojego dziecka zdarza si

ę

,

ż

e uczniowie s

ą

agresywni wobec

nauczycieli

25,6

Analiza porównawcza ocen szkoły wyrażanych przez uczniów, nauczycieli oraz rodziców

wskazuje na prawidłowość, zgodnie z którą nauczyciele najbardziej przychylnie oceniają szkołę,

zwłaszcza w kwestiach podejścia kadry pedagogicznej do uczniów oraz realizacji programu nauczania.

Uczniowie natomiast są stosunkowo najbardziej krytyczni w tych ocenach. Zróżnicowania te

przedstawiono w poniższej tabeli.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

17

Postrzeganie szkoły przez uczniów, nauczycieli oraz rodziców*

UCZNIOWIE

NAUCZYCIELE

RODZICE

W mojej szkole czuj

ę

si

ę

całkowicie bezpiecznie

87,2

92,8

92,0

Nauczyciele w mojej szkole szanuj

ą

uczniów

85,2

96,9

91,1

Nauczyciele w mojej szkole s

ą

ż

yczliwi w stosunku do uczniów

80,8

97,4

91,3

W mojej szkole poziom nauczania jest wysoki

76,8

87,8

75,8

Podczas lekcji w mojej szkole mo

ż

na otwarcie wyra

ż

a

ć

swoje

zdanie

71,8

95,3

80,5

Uczniowie w mojej szkole szanuj

ą

nauczycieli

70,5

73,8

76,7

Ch

ę

tnie chodz

ę

do mojej szkoły

70,5

72,6

87,5

Lekcje w mojej szkole s

ą

ciekawe

69,3

96,0

85,2

W mojej szkole panuje miła i swobodna atmosfera

67,6

88,7

82,2

W mojej szkole uczniowie szanuj

ą

si

ę

wzajemnie

64,0

68,7

78,0

W mojej szkole nauczyciele tak naprawd

ę

nie wiedz

ą

, co si

ę

dzieje

w

ś

ród uczniów

48,4

14,5

34,8

W mojej szkole jest du

ż

a rywalizacja mi

ę

dzy uczniami, du

ż

a

konkurencja

44,1

36,1

49,2

W mojej szkole jest rygor, dyscyplina

42,8

46,9

56,8

Ch

ę

tnie sp

ę

dzam czas w mojej szkole nawet po lekcjach

41,1

67,8

53,8

W mojej szkole nauczyciele cz

ę

sto krzycz

ą

na uczniów

37,3

16,0

29,3

W mojej szkole zdarza si

ę

,

ż

e uczniowie s

ą

agresywni wobec

nauczycieli

29,0

34,1

25,6

W mojej szkole jest du

ż

o agresji i przemocy mi

ę

dzy uczniami

27,3

28,5

27,0

*Uczniowie wyrażali opinie o szkole, w której się uczą, nauczyciele o szkole, w której pracują, a rodzice o szkole, do której

uczęszczają ich dzieci, w związku z tym stwierdzenia miały różną formę gramatyczną, ale ten sam sens. W tabeli umieszczono wyłącznie

treść sformułowań odnoszących się do uczniów. Odsetki w tabeli są wynikiem zsumowania odpowiedzi: „zdecydowanie się zgadzam” oraz

„raczej się zgadzam”.

O odmiennym podejściu do poszczególnych kwestii związanych ze szkołą, świadczą również

różnice odsetków odpowiedzi skrajnych. Nauczyciele zdecydowanie częściej niż uczniowie oraz ich

rodzice wyrażają przekonanie, że w ich szkole pedagodzy szanują uczniów oraz że są względem nich

życzliwi. Ponadto wyraźnie częściej skłonni są twierdzić, że w placówce, w której nauczają, ich

podopieczni mogą otwarcie wyrażać swoje zdanie podczas lekcji a także, że panuje w niej miła i

swobodna atmosfera. Częściej też od uczniów i ich rodziców zdecydowanie zaprzeczają twierdzeniom,

według których nauczyciele tak naprawdę nie wiedzą, co się dzieje wśród ich wychowanków oraz że w

szkole, w której pracują, nauczyciele często krzyczą na uczniów.

Uczniowie natomiast wyraźnie częściej niż ich rodzice, a tym bardziej niż nauczyciele,

przyznają, że w ich szkole wychowawcy nie wiedzą co się dzieje wśród uczniów. Stosunkowo często

zaś, w porównaniu z rodzicami i nauczycielami, skłonni są zaprzeczać większości przedstawionych im

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

18

twierdzeń, zwłaszcza takim jak te, że chętnie chodzą do swojej szkoły, że panuje w niej miła i swobodna

atmosfera, czy też, że nauczyciele są życzliwi w stosunku do uczniów oraz że darzą ich szacunkiem.

Przekonania rodziców dotyczące szkoły, do której uczęszczają ich dzieci, zazwyczaj lokują się

pomiędzy opiniami wyrażanymi przez uczniów oraz przekonaniami nauczycieli. Jedyny wyjątek stanowi

ich znacznie głębsze w stosunku do uczniów oraz ich nauczycieli przeświadczenie, że ich dzieci chętnie

chodzą do szkoły (szczegółowe różnice odpowiedzi prezentuje wykres).

POMY

Ś

L PRZEZ CHWIL

Ę

O SWOJEJ SZKOLE – O ATMOSFERZE, JAKA W NIEJ PANUJE.

PONI

ś

EJ ZNAJDUJ

Ą

SI

Ę

RÓ

ś

NE STWIERDZENIA DOTYCZ

Ą

CE TEGO, JAK MO

ś

NA CZU

Ć

SI

Ę

W SZKOLE. CZY MÓGŁBY

Ś

POWIEDZIE

Ć

O SWOJEJ SZKOLE,

ś

E*:

* Uczniowie wyra

ż

ali opinie o szkole, w której si

ę

ucz

ą

, nauczyciele o szkole, w której pracuj

ą

, a rodzice o

szkole, do której ucz

ę

szczaj

ą

ich dzieci, w zwi

ą

zku z tym stwierdzenia miały ró

ż

n

ą

form

ę

gramatyczn

ą

, ale ten

sam sens. Na rysunku umieszczono wył

ą

cznie sformułowania odnosz

ą

ce si

ę

do uczniów.

w mojej szkole czuj

ę

si

ę

całkowicie bezpiecznie

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

uczniowie

nauczyciele

rodzice

31,9

42,0

29,6

55,3

50,8

62,4

9,9

2,9

5,8 1,4

(%)

6,9 0,5

w mojej szkole nauczyciele tak naprawd

ę

nie wiedz

ą

, co si

ę

dzieje w

ś

ród uczniów

14,2

2,0

4,5

32,4

12,5

30,3

40,7

47,2

47,8

12,7

38,4

15,9

uczniowie

nauczyciele

rodzice

w mojej szkole jest du

ż

o agresji i przemocy mi

ę

dzy uczniami

7,6

5,3

6,4

19,7

23,2

20,6

52,6

46,5

52,8

20,0

24,9

19,2

uczniowie

nauczyciele

rodzice

uczniowie w mojej szkole szanuj

ą

nauczycieli

13,8

10,7

16,9

56,7

63,1

59,8

22,4

22,6

18,7

7,1

3,6

2,7

uczniowie

nauczyciele

rodzice

nauczyciele w mojej szkole s

ą

ż

yczliwi w stosunku do uczniów

uczniowie

nauczyciele

rodzice

25,4

55,4

14,3

4,8

52,0

45,4

1,9 0,7

24,4

66,9

7,1 0,7

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

19

nauczyciele w mojej szkole szanuj

ą

uczniów

uczniowie

nauczyciele

rodzice

30,6

54,6

11,6

3,3

54,1

42,8

2,4 0,7

21,3

69,8

6,5 1,1

ch

ę

tnie chodz

ę

do mojej szkoły/uczniowie (dziecko) ch

ę

tnie chodz

ą

(chodzi) do szkoły

uczniowie

nauczyciele

rodzice

24,6

45,9

18,3

11,2

12,3

60,3

24,4

3,0

41,6

45,9

10,3

1,8

w mojej szkole zdarza si

ę

,

ż

e uczniowie s

ą

agresywni wobec nauczycieli

8,0

7,2

3,9

21,0

26,9

21,7

42,0

37,1

49,3

29,0

28,7

23,2

uczniowie

nauczyciele

rodzice

w mojej szkole nauczyciele cz

ę

sto krzycz

ą

na uczniów

11,2

3,8

5,1

26,1

12,2

24,2

52,1

58,9

58,8

10,6

25,2

10,8

uczniowie

nauczyciele

rodzice

w mojej szkole panuje miła i swobodna atmosfera

uczniowie

nauczyciele

rodzice

14,8

52,8

25,2

7,2

33,0

55,7

10,0

1,2

17,1

65,1

14,9

1,1

podczas lekcji w mojej szkole mo

ż

na otwarcie wyra

ż

a

ć

swoje zdanie

uczniowie

nauczyciele

rodzice

27,7

44,1

21,9

6,2

51,0

44,3

3,8 0,9

20,4

60,1

15,0

2,2

w mojej szkole poziom nauczania jest wysoki

uczniowie

nauczyciele

rodzice

27,1

49,7

19,0

4,1

36,5

51,3

10,5

1,8

17,7

58,1

22,2

1,7

lekcje w mojej szkole s

ą

ciekawe

uczniowie

nauczyciele

rodzice

19,4

49,9

24,1

6,5

26,8

69,2

3,60,3

17,0

68,2

11,0

1,1

w mojej szkole uczniowie szanuj

ą

si

ę

wzajemnie

uczniowie

nauczyciele

rodzice

10,2

53,8

28,5

7,5

7,9

60,8

29,0

2,2

13,0

65,0

18,2

2,2

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

20

ch

ę

tnie sp

ę

dzam czas w mojej szkole nawet po lekcjach

14,3

19,0

16,7

26,8

48,8

37,1

35,0

26,9

36,2

23,9

5,4

9,2

uczniowie

nauczyciele

rodzice

w mojej szkole jest rygor, dyscyplina

9,3

6,7

9,7

33,5

40,2

47,1

44,5

42,6

37,3

12,7

10,5

4,5

uczniowie

nauczyciele

rodzice

w mojej szkole jest du

ż

a rywalizacja mi

ę

dzy uczniami, du

ż

a konkurencja

15,8

5,2

11,9

28,3

30,9

37,3

45,9

56,6

44,6

10,0

7,3

5,1

uczniowie

nauczyciele

rodzice

W odpowiedziach rodziców pomini

ę

to „trudno powiedzie

ć

”, dlatego odsetki nie sumuj

ą

si

ę

do 100.

2.2 Zadowolenie rodziców ze szkoły, do której uczęszczają ich dzieci

Rodzice, posiadający potomstwo w wieku szkolnym, w zdecydowanej większości (78,2%)

wyrażają zadowolenie ze szkoły, w której ich dzieci zdobywają wiedzę, w tym niespełna jedna trzecia

ankietowanych (30,6%) poziom tego zadowolenia określa jako bardzo wysoki. Tylko jeden na pięciu

badanych rodziców (18,2%) szkołę, do której uczęszcza ich dziecko ocenia przeciętnie, zaś odsetek

tych, którzy placówkom oświaty wystawiają noty negatywne (umiarkowane lub zdecydowane) stanowi

zaledwie 3,6%.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

21

CHCIAŁ(A)BYM CHWILK

Ę

POROZMAWIA

Ć

O SZKOLE, DO KTÓREJ CHODZI PANA(I)

SYN/CÓRKA. NA ILE, OGÓLNIE RZECZ BIOR

Ą

C, JEST PAN(I) ZADOWOLONY ZE

SZKOŁY, DO KTÓREJ CHODZI PANA(I) CÓRKA/SYN?

N = 553

Jestem bardzo zadowolony(a)

Jestem raczej zadowolony(a)

Przeci

ę

tnie, ani zadowolony,

ani niezadowolony

Jestem raczej niezadowolony(a)

Jestem bardzo niezadowolony(a)

47,6%

30,6%

18,2%

2,9%
0,7%

Ogólna ocena szkoły, do której uczęszczają dzieci stosunkowo najkorzystniej wypada wśród

najmłodszych rodziców (w wieku 25-34 lat), posiadających najniższe wykształcenie oraz mieszkających

na wsi. Nieco częściej też niż pozostali zadowolenie ze szkoły wyrażają rodzice dzieci z klas I-III szkoły

podstawowej.

Brak zastrzeżeń do danej placówki oświaty wyraźnie koresponduje również z wynikami, jakie

dzieci osiągają w nauce. Największe zatem zadowolenie ze szkoły występuje wśród rodziców, których

dzieci uczą się najlepiej (przyjmując za wskaźnik średnią ocen z ostatniego semestru nauki).

2.3 Uczucia uczniów związane ze szkołą

Szkoła może budzić szereg różnych (nierzadko skrajnych) emocji. Uczniowie, mając na uwadze

kilka ostatnich tygodni, mieli za zadanie z podanej listy stwierdzeń wyrażających uczucia związane ze

szkołą (zarówno pozytywne, jak i negatywne) wybrać najpierw te, które wyrażają wszystkie ich szkolne

przeżycia i doznania, a następnie trzy, które odzwierciedlają emocje najczęściej przez nich

doświadczane.

Jak się okazuje, doznawane przez dzieci i młodzież uczucia, związane ze szkołą są wyraźnie

ambiwalentne. W czołówce najczęściej wskazywanych stwierdzeń znajdują się zarówno wyrażenia

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

22

pozytywne, jak i negatywne. Wprawdzie najczęściej wybierano stwierdzenie: „w szkole mam

prawdziwych przyjaciół” (63,4%), jednak niewiele mniej ankietowanych (56,0%) przyznało, że boi się

niektórych lekcji. Pomimo tej i innych niedogodności związanych z uczęszczaniem do szkoły, jak

chociażby ta, że lekcje potrafią być nudne, na co zwraca uwagę niemal co drugi uczeń (47,7%), to

prawie połowa wszystkich ankietowanych (49,1%) deklaruje, że lubi chodzić do szkoły, która to, w opinii

znacznej części młodych respondentów (46,2%) przyczynia się do ich rozwoju, między innymi dzięki

interesującym lekcjom, na które zwraca uwagę 41,3% uczniów.

Wyraźnie rzadziej doznawanym przez uczniów przeżyciem szkolnym jest poczucie doceniania –

wskazuje na nie 28,4% ankietowanych. Radość z chodzenia do szkoły to stan charakteryzujący jednego

na czterech uczniów (24,6%). Podobny odsetek ankietowanych (24,2%) denerwuje się przed pójściem

do szkoły, a niemal co piąty uczeń (18,6%) deklaruje, iż będąc w szkole nie czuje się na swoim miejscu.

Trwoga związana z chodzeniem do szkoły, to stan najrzadziej towarzyszący uczniom - charakteryzuje

co dwunastego z nich (8,2%).

W SZKOLE UCZNIOWIE RÓ

ś

NIE SI

Ę

CZUJ

Ą

. ZAZNACZ NA TEJ LI

Ś

CIE WSZYSTKIE UCZUCIA,

JAKICH ZDARZA CI SI

Ę

DOZNAWA

Ć

W SWOJEJ SZKOLE – POMY

Ś

L O OSTATNICH KILKU

TYGODNIACH.

N = 3 081

63,4%

56,0%

49,1%

47,7%

46,2%

41,3%

28,4%

24,6%

24,2%

18,6%

8,2%

W szkole mam prawdziwych przyjaciół

Boj

ę

si

ę

niektórych lekcji

Lubi

ę

chodzi

ć

do szkoły

Nudz

ę

si

ę

na lekcjach

W szkole naprawd

ę

si

ę

rozwijam,

czuj

ę

,

ż

e id

ę

naprzód

Lekcje mnie interesuj

ą

W szkole czuj

ę

si

ę

doceniany

Chodzenie do szkoły sprawia mi rado

ść

Denerwuj

ę

si

ę

przed pój

ś

ciem do szkoły

Kiedy jestem w szkole czuj

ę

si

ę

niepewnie, nie na swoim miejscu

Boj

ę

si

ę

i

ść

do szkoły

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

23

Bardzo podobnie przedstawia się hierarchia najczęstszych uczniowskich doznań związanych ze

szkołą. W tym wypadku jednak niektóre pozytywne emocje ustępują miejsca uczuciom negatywnym. I

tak, okazuje się, że uczniowie nieco częściej odczuwają nudę na lekcjach niż ogólną sympatię do szkoły

(38,4% wobec 34,3%), a stres przed pójściem do szkoły towarzyszy im częściej niż radość

uczęszczania do niej (16,4% wobec 13,4%).

Najczęściej jednak doznawanym uczuciem związanym ze szkołą jest przyjaźń – wskazuje na

nią ponad połowa ankietowanych uczniów (54,4%). Względnie najrzadziej zaś doświadczanym stanem

jest strach przed pójściem do szkoły. Uczucie to względnie często towarzyszy 4,1% ankietowanych.

TERAZ ZAZNACZ TRZY UCZUCIA, KTÓRYCH W SWOJEJ SZKOLE DOZNAJESZ NAJCZ

ĘŚ

CIEJ

N = 3 079

54,4%

44,4%

38,4%

34,3%

30,2%

27,4%

16,4%

14,9%

13,4%

13,3%

4,1%

W szkole mam prawdziwych przyjaciół

Boj

ę

si

ę

niektórych lekcji

Nudz

ę

si

ę

na lekcjach

Lubi

ę

chodzi

ć

do szkoły

W szkole naprawd

ę

si

ę

rozwijam,

czuj

ę

,

ż

e id

ę

naprzód

Lekcje mnie interesuj

ą

Denerwuj

ę

si

ę

przed pój

ś

ciem do szkoły

W szkole czuj

ę

si

ę

doceniany

Chodzenie do szkoły sprawia mi rado

ść

Kiedy jestem w szkole czuj

ę

si

ę

niepewnie,

nie na swoim miejscu

Boj

ę

si

ę

i

ść

do szkoły

Hierarchia uczuć, jakie wśród uczniów budzi szkoła wyraźnie zróżnicowana jest ze względu na

pewne cechy charakteryzujące zarówno uczniów jak i szkoły, do których uczęszczają. Pozytywne

emocje wyraźnie częściej towarzyszą uczniom szkół wiejskich niż uczącym się w miastach. Sympatia

do szkoły oraz radość związana z uczęszczaniem do niej są ponadto najwyższe wśród uczniów szkół

podstawowych, a także wśród tych, którzy osiągają najwyższe wyniki w nauce. Osoby te również

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

24

znacznie częściej niż pozostali zwracają uwagę na interesujące lekcje, jak również podkreślają

rozwojową funkcję szkoły oraz wskazują na zjawisko szkolnych przyjaźni.

Wraz ze wzrostem poziomu edukacji, jak również wraz ze spadkiem osiągnięć uczniów w

nauce, wzrasta w nich poczucie obawy przed niektórymi lekcjami oraz ogólny lęk przed chodzeniem do

szkoły. Ponadto uczniowie szkół gimnazjalnych, a tym bardziej ponadgimnazjalnych, znacznie częściej

niż ich młodsi koledzy narzekają na nudę podczas lekcji oraz stwierdzają, iż przebywając w szkole,

czują się niepewnie.

Dziewczęta, nieco częściej niż chłopcy deklarują radość z chodzenia do szkoły, chętniej też

wskazują na prorozwojowy jej charakter oraz podkreślają wartość szkolnej przyjaźni. Jednak wyraźnie

częściej też niż ich koledzy odczuwają lęk przed niektórymi lekcjami. Chłopcy natomiast, znacznie

częściej niż ich koleżanki narzekają na nudę podczas lekcji oraz paradoksalnie, częściej niż dziewczęta,

wyrażają zainteresowanie zajęciami. Stosunkowo częściej też niż ich rówieśnice czują się doceniani w

szkole.

Płe

ć

Uczucia zwi

ą

zane ze szkoł

ą

chłopcy

dziewcz

ę

ta

Ogółem

W szkole mam prawdziwych przyjaciół

51,6

56,9

54,4

Boj

ę

si

ę

niektórych lekcji

39,7

48,6

44,4

Nudz

ę

si

ę

na lekcjach

43,7

33,7

38,4

Lubi

ę

chodzi

ć

do szkoły

32,6

35,8

34,3

W szkole naprawd

ę

si

ę

rozwijam

27,9

32,3

30,2

Lekcje mnie interesuj

ą

29,6

25,4

27,4

Denerwuj

ę

si

ę

przed pój

ś

ciem do szkoły

16,4

16,4

16,4

W szkole czuj

ę

si

ę

doceniany

16,4

13,7

14,9

Chodzenie do szkoły sprawia mi rado

ść

11,4

15,2

13,4

Kiedy jestem w szkole czuj

ę

si

ę

niepewnie

14,5

12,4

13,3

Boj

ę

si

ę

i

ść

do szkoły

4,2

4,0

4,1

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

25

Rodzaj szkoły

Uczucia zwi

ą

zane ze szkoł

ą

podstawowa

gimnazjum

ponadgimn.

ogółem

W szkole mam prawdziwych
przyjaciół

64,5

56,3

43,1

54,4

Boj

ę

si

ę

niektórych lekcji

27,1

45,0

59,9

44,4

Nudz

ę

si

ę

na lekcjach

19,8

40,1

54,1

38,4

Lubi

ę

chodzi

ć

do szkoły

41,9

35,0

26,6

34,3

W szkole naprawd

ę

si

ę

rozwijam

38,5

29,6

23,2

30,2

Lekcje mnie interesuj

ą

40,2

23,8

18,9

27,4

Denerwuj

ę

si

ę

przed pój

ś

ciem do

szkoły

10,9

16,4

21,6

16,4

W szkole czuj

ę

si

ę

doceniany

21,0

14,5

9,8

14,9

Chodzenie do szkoły sprawia mi
rado

ść

19,4

11,6

9,8

13,4

Kiedy jestem w szkole czuj

ę

si

ę

niepewnie

8,6

15,2

15,9

13,3

Boj

ę

si

ę

i

ść

do szkoły

2,8

4,7

4,7

4,1

Ś

rednia ocen

Uczucia zwi

ą

zane ze szkoł

ą

do 2,5

2,51

do 3,5

3,51

do 4,5

4,51

i wi

ę

cej

ogółem

W szkole mam prawdziwych
przyjaciół

48,6

48,5

56,0

59,9

54,4

Boj

ę

si

ę

niektórych lekcji

52,1

53,2

45,5

34,5

44,4

Nudz

ę

si

ę

na lekcjach

57,1

44,8

38,2

28,3

38,4

Lubi

ę

chodzi

ć

do szkoły

21,4

27,3

36,6

37,5

34,3

W szkole naprawd

ę

si

ę

rozwijam

19,3

25,5

30,9

38,2

30,2

Lekcje mnie interesuj

ą

17,9

23,3

28,2

33,3

27,4

Denerwuj

ę

si

ę

przed pój

ś

ciem do

szkoły

25,0

20,9

15,2

11,1

16,4

W szkole czuj

ę

si

ę

doceniany

7,1

9,8

13,5

25,0

14,9

Chodzenie do szkoły sprawia mi
rado

ść

6,4

11,6

13,2

15,5

13,4

Kiedy jestem w szkole czuj

ę

si

ę

niepewnie

23,6

17,8

12,0

8,3

13,3

Boj

ę

si

ę

i

ść

do szkoły

5,7

5,2

3,7

3,2

4,1

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

26

3

Uczniowie o nauczycielach

Uczniowie oceniając swoich nauczycieli mieli do dyspozycji listę 16 cech opisujących ich

sposób zachowania i poziom kompetencji. Na liście zamieszczono 9 cech pozytywnych (nauczyciele

szanują uczniów, dobrze uczą, są życzliwi uczniom, stawiają sprawiedliwe oceny itd.) oraz 7

negatywnych (nauczyciele gnębią uczniów, których nie lubią, upokarzają uczniów, zniechęcają do nauki

itd.).

Uczniowie wyrażali swoją opinię w sposób mniej lub bardziej zdecydowany. W analizie

koncentrowano się na opiniach zdecydowanych („zdecydowanie tak” lub „zdecydowanie nie”), gdy te

opinie przeważały, były dominującą tendencją w sposobie postrzegania nauczycieli. Uznano za bardzo

charakterystyczne dla wizerunku nauczycieli w oczach uczniów, gdy ci w wielu przypadkach nie mieli

żadnych wątpliwości i jednoznacznie przypisywali nauczycielom posiadanie określonych cech

3.1 Wizerunek nauczycieli

Uczniowie w niewielkim stopniu przypisują swoim nauczycielom cechy zdecydowanie

negatywne. Biorąc pod uwagę najbardziej skrajne przykłady nieeetycznych zachowań nauczycieli,

uczniowie w większości odpowiadają „zdecydowanie nie”, oni takich cech nie mają:

nauczyciele nie upokarzają, nie obrażają uczniów (48,6%)

nauczyciele nie zniechęcają do nauki (44,0%)

nauczyciele nie starają się skłócić uczniów między sobą (65,6%)

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

27

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Upokarzają, obrażają uczniów

4,6%

8,8%

38,0%

48,6%

Zniechęcają do nauki

6,6%10,7%

38,7%

44,0%

Starają się skłócić uczniów między sobą

2,4%

4,2%

27,9%

65,6%

W każdym z tych przypadków odpowiedzi „zdecydowanie nie” jest najwięcej, a odpowiedzi

„zdecydowanie tak” najmniej. To oznacza, że dysfunkcjonalne i nieetyczne zachowania nauczycieli

zdarzają się rzadko. Jest jednak nieetyczne zachowanie nauczycieli, które zdarza się nieco częściej.

10,2% uczniów odpowiada „zdecydowanie tak” na stwierdzenie „nauczyciele gnębią uczniów, których

nie lubią”.

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Gnębią uczniów, których nie lubią

10,2%

19,1%

37,2%

33,5%

Nauczyciele na niewielkiej grupie uczniów sprawiają wrażenie, iż sami są znudzeni podczas

prowadzenia lekcji (19,1%).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

28

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Sami są znudzeni podczas prowadzenia lekcji

5,2% 13,9%

49,7%

31,2%

Wyraźne zróżnicowanie opinii pojawia się, gdy uczniowie oceniają zaangażowanie nauczycieli i

sposób traktowania niektórych uczniów. W tej materii zdania są podzielone, liczne są odpowiedzi „tak” i

liczne są również odpowiedzi „nie”:

nauczyciele starają się nas porwać, zarazić entuzjazmem (40,3% odpowiada „raczej

tak” i 33,8% raczej nie”)

nauczyciele starają się nikogo nie wyróżniać (39,2% odpowiada „raczej tak” i 33,5%

raczej nie”)

nauczyciele faworyzują niektórych uczniów (26,8% odpowiada „raczej tak” i 35,5%

raczej nie”).

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Starają się nas porwać, zarazić entuzjazmem

14,6%

40,3%

33,8%

11,3%

Starają się nikogo nie wyróżniać

13,3%

39,2%

33,5%

14,0%

Faworyzują niektórych uczniów

16,3%

26,8%

35,5%

21,4%

Pewnym problemem jest kwestia stawiania sprawiedliwych ocen. 32% uczniów uważa, że

nauczyciele nie są w tym względzie sprawiedliwi (w tym 7,9% uważa, że są zdecydowanie

niesprawiedliwi).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

29

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Stawiają sprawiedliwe oceny

21,5%

46,5%

24,1%

7,9%

Pozytywny wizerunek nauczycieli umacnia przekonanie o ich kompetencjach zarówno

intelektualnych jak i pedagogicznych. Uczniowie częściej mówią „zdecydowanie tak” w odpowiedzi na

stwierdzenia:

nauczyciele jasno określają, co wolno, a czego nie wolno na lekcjach (48,4%)

nauczyciele są mądrzy, mają dużą wiedzę (45,9%)

W obu przypadkach wysoki jest także odsetek uczniów odpowiadających „raczej tak”.

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Jasno określają, co wolno, a czego nie wolno na lekcjach

48,4%

37,8%

9,3%

4,5%

Są mądrzy, mają dużą wiedzę

45,9%

43,5%

7,6%

3,0%

Nie potrafią odpowiedzieć na wszystkie pytania uczniów z przedmiotu, którego uczą

7,4% 17,0%

47,1%

28,6%

Zdaniem większości uczniów ich nauczyciele potrafią dobrze tłumaczyć, dobrze uczyć, ale ta

cecha nie jest oceniana tak wysoko jak ich wiedza. To znaczy, że uczniowie bardziej doceniają ich

kompetencje intelektualne niż pedagogiczne.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

30

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Potrafią dobrze tłumaczyć, dobrze uczą

30,0%

53,1%

14,0%

2,9%

Stosunek nauczycieli do uczniów jest oceniany pozytywnie. Lecz obserwuje się pewną

charakterystyczną tendencję wyrażającą się w przesunięciu akcentów - mniej jest odpowiedzi

„zdecydowanie tak” a więcej „raczej tak”. Dotyczy to zasad:

nauczyciele szanują uczniów

nauczyciele jasno określają, czego oczekują od uczniów

nauczyciele są życzliwi wobec uczniów

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Szanują uczniów

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

35,1%

54,7%

8,0% 2,2%

Jasno określają, czego oczekują od uczniów

35,1%

49,8%

12,3%

2,8%

Są życzliwi wobec uczniów

25,4%

58,4%

13,6%

2,6%

Opinie są wyraźnie zróżnicowane w zależności od typu szkoły. Najlepsze opinie o

nauczycielach mają uczniowie szkół podstawowych, bardziej krytyczni są uczniowie szkół ponad-

gimnazjalnych. Aprobata uczniów szkół podstawowych częściej wyraża się w sposób zdecydowany

(„zdecydowanie tak”) a uczniów szkół ponadpodstawowych – w formie „raczej tak”:

nauczyciele dobrze uczą – „zdecydowanie tak” mówi 53,2% uczniów szkół

podstawowych, 24,9% gimnazjów, 13,6% szkół ponadgimnazjalnych – ci uczniowie

najczęściej odpowiadają „raczej tak” (62,9%)

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

31

nauczyciele szanują uczniów - „zdecydowanie tak” mówi 51,8% uczniów szkół

podstawowych, 33,0% gimnazjów, 21,5% szkół ponadgimnazjalnych – oni najczęściej

mówią „raczej tak” (64,4%)

nauczyciele są życzliwi wobec uczniów - „zdecydowanie tak” mówi 42,1% uczniów

szkół podstawowych, 23,0% gimnazjów, 12,2% szkół ponadgimnazjalnych – oni

najcześciej odpowiadają „raczej tak” (67,3%)

nauczyciele stawiają sprawiedliwe oceny - „zdecydowanie tak” mówi 40,1% uczniów

szkół podstawowych, 17,7% gimnazjów, 8,0% szkół ponadgimnazjalnych. Problem

sprawiedliwych ocen jest szczególnie odczuwany w szkołach ponadgimnazjalnych –

32,9% ich uczniów uważa, że nauczyciele raczej nie stawiają sprawiedliwych ocen, a

przekonanych o tym w sposób zdecydowany jest 9,8%. Łącznie 42,7% uczniów tych

szkół uważa, że pod tym względem uczniowie są niesprawiedliwi.

nauczyciele są mądrzy, mają dużą wiedzę - „zdecydowanie tak” mówi 66,0% uczniów

szkół podstawowych, 41,7% gimnazjów, 31,2% szkół ponad-gimnazjalnych

3.2 Nauczyciele akceptowani i nieakceptowani

3.2.1 Skala nieakceptacji

Większość badanych uczniów (71,2%) odpowiada, że w ich szkole są tacy nauczyciele, których

najchętniej by unikali, z którymi nie chcieliby mieć lekcji. W tym – 18,6% unikałoby jednego nauczyciela,

a więcej niż jednego 51,9%. Skala zjawiska „odrzucenia” niektórych nauczycieli jest zatem realnym

problemem.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

32

CZY W TWOJEJ SZKOLE S

Ą

TACY NAUCZYCIELE, KTÓRYCH NAJCH

Ę

TNIEJ BY

Ś

UNIKAŁ(A),

Z KTÓRYMI NIE CHCIAŁ(A)BY

Ś

MIE

Ć

LEKCJI?

N = 3 041

71,2%

28,8%

Tak, s

ą

tacy

nauczyciele

Nie, nie ma takich
nauczycieli

Ilu jest takich nauczycieli, których najch

ę

tniej by

ś

unikał(a), z którymi nie chciał(a)by

ś

mie

ć

lekcji?

Jeden nauczyciel

18,6%

Dwóch nauczycieli

22,7%

Trzech nauczycieli

14,6%

Czterech nauczycieli i wi

ę

cej

14,7%

Brak danych

0,7%%

71,2 0%

Zjawisko braku akceptacji dla niektórych nauczycieli w większym stopniu charakteryzuje

postawy uczniów szkół ponadpodstawowych. O tym, że w szkole są nauczyciele, których najchętniej by

unikał mówi:

57,6% uczniów szkół podstawowych

73,3% uczniów gimnazjów

81,9% uczniów szkół ponadgminazjanych

Nieakceptowanie niektórych nauczycieli nieco częściej jest cechą uczniów słabych, z niską

średnią ocen, ale i większość dobrych uczniów, z wysoką średnią, nie chciałaby mieć lekcji z niektórymi

z nauczycieli swojej szkoły. W szkole są nauczyciele, których najchętniej bym unikał stwierdza:

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

33

75,8% uczniów ze średnią ocen do 2,5

78,6% uczniów ze średnią od 2,51 do 3,5

71,2% uczniów ze średnią od 3,51 do 4,5

64,7% uczniów ze średnią 4,51 i powyżej

3.2.2 Skala akceptacji

Zdecydowana większość uczniów (91,6%) ma swojej szkole nauczycieli, których naprawdę

szanuje i lubi.

CZY W TWOJEJ SZKOLE S

Ą

TACY NAUCZYCIELE, KTÓRYCH NAPRAWD

Ę

SZANUJESZ I LUBISZ,

Z KTÓRYMI NAJCH

Ę

TNIEJ BY

Ś

CHCIAŁ(A) MIE

Ć

WSZYSTKIE LEKCJE, GDYBY TO BYŁO MO

ś

LIWE?

N = 3 079

91,6%

8,4%

Tak, s

ą

tacy

nauczyciele

Nie, nie ma takich
nauczycieli

W tym przypadku nie zaznaczają się różnice między uczniami szkół różnych typów. W szkole

są nauczyciele, których naprawdę szanuje i lubi odpowiada:

93,2% uczniów szkół podstawowych

92,6% uczniów gimnazjów

89,2% uczniów szkół ponadgminazjalnych

Niewielu jest uczniów (5,1%), którzy czują się w swojej szkole wyobcowani, to znaczy - nie mają

takich nauczycieli, których by szanowali a jednocześnie mają nauczycieli, których chętnie by unikali.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

34

Czy w twojej szkole s

ą

tacy

nauczyciele, których

najch

ę

tniej by

ś

unikał(a)?

Tak

Nie

Tak

66,2%

25,5%

Czy w twojej szkole s

ą

tacy nauczyciele,

których naprawd

ę

szanujesz i lubisz?

Nie

5,1%

3,3%

Większość uczniów (66,2%) ma w swojej szkole zarówno takich nauczycieli, których by unikali,

jak i takich, których naprawdę szanują i lubią.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

35

4

Konflikty z nauczycielami – opinia uczniów

Połowa uczniów (53,0%) nie miała żadnego nieporozumienia czy konfliktu z nauczycielami w

ciągu obecnego roku szkolnego. Konflikty, jeśli się zdarzały, to najczęściej raz czy dwa razy.

CZY W CI

Ą

GU TEGO ROKU SZKOLNEGO ZDARZYŁO CI SI

Ę

MIE

Ć

JAKIE

Ś

NIEPOROZUMIENIE,

KONFLIKT Z KTÓRYM

Ś

Z NAUCZYCIELI?

N = 3 079

53,0%

32,1%

10,4%

4,5%

Nie, ani razu

Tak, raz czy dwa razy

Tak, kilka razy

Tak, wiele razy

Mniej konfliktów z nauczycielami mają dziewczyny (ani razu - 60,8%) niż chłopcy (ani razu -

44,1%), osoby z lepszymi ocenami, uczniowie szkoły podstawowej.

W ciągu roku szkolnego nie miało ani razu nieporozumień czy konfliktów z nauczycielami:

66,7% uczniów szkoły podstawowej

47,6% uczniów gimnazjów

46,0% uczniów szkół ponadgimnazjalnych

35,3% uczniów ze średnią ocen do 2,5

46,9% uczniów ze średnią ocen od 2,51 do 3,5

52,8% uczniów ze średnią ocen od 3,51 do 4,5

61,8% uczniów ze średnią ocen 4,51 i więcej

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

36

W gimnazjach i szkołach ponadgminazjalnych ponad połowie uczniów zdarzyło się mieć

nieporozumienia z nauczycielami. Im lepsze oceny ma uczeń tym takich nieporozumień jest mniej.

4.1 Przyczyny konfliktów z nauczycielami

Sytuacja idealna, gdy między nauczycielami i uczniami nie ma konfliktów, jest dosyć rzadko

spotykanym (16,0%). Zazwyczaj do takich konfliktów dochodzi, a ich najczęstsze przyczyny to:

niegrzeczne zachowanie ucznia i niesprawiedliwa ocena.

Fakt, że tak często uczniowie przyznają, iż źródłem konfliktów są ich zachowania może być

interpretowane jako odzwierciedlenie ich samoświadomości i samokrytyczności. Ale może też być

traktowane jako ilustracja pewnego stanu rzeczy, to znaczy, rzeczywistej skali niewłaściwych zachowań

wobec nauczycieli.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

37

JE

Ś

LI W TWOJEJ KLASIE POWSTAJ

Ą

JAKIE

Ś

KONFLIKTY, NIEPOROZUMIENIA UCZNIÓW Z

NAUCZYCIELAMI, TO SK

Ą

D SI

Ę

ONE BIOR

Ą

? NA JAKIM TLE POWSTAJ

Ą

NA OGÓŁ W TWOJEJ

KLASIE? ZAZNACZ NA PONI

ś

SZEJ LI

Ś

CIE WSZYSTKIE POWODY NIEPOROZUMIE

Ń

UCZNIÓW

Z NAUCZYCIELAMI, JAKIE ZDARZAJ

Ą

SI

Ę

W TWOJEJ KLASIE

N = 3 078

62,2%

50,4%

45,0%

43,2%

39,7%

33,9%

25,9%

17,4%

16,0%

18,7%

Niegrzeczne zachowanie ucznia

Niesprawiedliwa ocena

Lekcewa

ż

enie nauczyciela przez uczniów

(nie słuchaj

ą

go, nie uwa

ż

aj

ą

na lekcji)

Ucze

ń

nie chce pogodzi

ć

si

ę

z ocen

ą

Nauczyciel nie potrafi zapanowa

ć

nad klas

ą

Nauczyciel nie potrafi dogada

ć

si

ę

z klas

ą

Nauczyciel nie chce przyzna

ć

si

ę

do bł

ę

du

Nauczyciel obra

ż

a uczniów

Nie ma konfliktów, nieporozumie

ń

Inne

Ta kolejność zmienia się w zależności od typu szkoły (wieku uczniów) i poziomu

otrzymywanych ocen. W szkołach podstawowych częściej przyczyną konfliktów jest niegrzeczne

zachowanie ucznia (61,7%) niż niesprawiedliwa ocena (32,6%). Podobnie jest w gimnazjum, chociaż

ocena staje się już sprawą ważniejszą. O konfliktach na tym tle mówi 53,9% uczniów, o niegrzecznym

zachowaniu ucznia jako źródle konfliktów – 70,9% uczniów.

W szkołach ponadgimnazjalnych jest odwrotnie – najczęściej powodem konfliktów jest

niesprawiedliwa ocena (63,5%), a w następnej kolejności niegrzeczne zachowanie ucznia (54,2%).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

38

4.2 Odpowiedzialność za nieporozumienia między nauczycielami a uczniami

Interesujące jest to, że liczna grupa uczniów (36,5%) uważa, że więcej odpowiedzialności za

nieporozumienia ponoszą sami uczniowie, a prawie trzykrotnie mniej liczebnie grupa przypisuje więcej

odpowiedzialności nauczycielom (13,4%).

A TERAZ POMY

Ś

L O NIEPOROZUMIENIACH MI

Ę

DZY NAUCZYCIELAMI A UCZNIAMI W TWOJEJ

KLASIE, I POSTARAJ SI

Ę

ROZWA

ś

Y

Ć

JE „NA ZIMNO”. CZY TWOIM ZDANIEM ZAZWYCZAJ ZA TAKIE

KONFLIKTY:

N = 3 063

13,4%

42,8%

36,5%

7,3%

Wi

ę

cej odpowiedzialno

ś

ci

ponosz

ą

nauczyciele

Odpowiedzialno

ść

ponosz

ą

zarówno ucze

ń

jak i nauczyciel

(po połowie)

Wi

ę

cej odpowiedzialno

ś

ci

ponosz

ą

uczniowie

Nikt nie ponosi odpowiedzialno

ś

ci,

tak to ju

ż

jest

Biorąc pod uwagę, że najczęściej powodem konfliktów z nauczycielami jest niegrzeczne

zachowanie uczniów, można wysnuć wniosek, że wielu uczniów nie czuje respektu w stosunku do

nauczycieli.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

39

5

Nauczyciele o uczniach

Krytycznie oceniany przez wielu nauczycieli jest stosunek uczniów do nauki. Prawie połowa

nauczycieli uważa, że uczniowie nie przykładają się, idą po linii najmniejszego oporu.

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Uczniowie nie przykładaj

ą

si

ę

do nauki, id

ą

po linii najmniejszego oporu

10,8%

36,8%

44,5%

7,9%

Uczniowie dobrze si

ę

ucz

ą

, s

ą

pilni

4,1%

47,9%

43,7%

4,3%

Najlepszy stosunek do nauki mają uczniowie szkół podstawowych, w późniejszych latach

zmienia się on na gorsze. Uczniowie raczej dobrze się uczą, są pilni, mówi:

64,2% nauczycieli szkół podstawowych

43,3% nauczycieli gimnazjów

36,2% nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych

O ile w pierwszych latach nauki większość uczy się, to w kolejnych - następuje wyraźny podział

na tych, którzy chcą się uczyć i tych, którzy nie chcą.

Uczniowie nie przykładaj

ą

si

ę

do nauki, id

ą

po linii najmniejszego oporu

Zdecydowanie

tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie

nie

Szkoła podstawowa

4,7%

28,8%

54,5%

12,0%

Gimnazjum

12,0%

42,5%

41,5%

4,0%

Szkoła ponadgimnazjalna

15,7%

39,1%

37,5%

7,7%

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

40

Większość nauczycieli pozytywnie odbiera stosunek uczniów do siebie. Uczniowie raczej

słuchają nauczycieli i są wobec nich uprzejmi.

Uczniowie słuchaj

ą

nauczycieli

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

19,2%

72,5%

7,1% 1,1%

Uczniowie s

ą

uprzejmi wobec nauczycieli

11,6%

76,5%

10,6% 1,2%

Poziom agresji uczniów w stosunku do nauczycieli jest problemem, skoro 20,5% nauczycieli

styka się z arogancją i chamstwem uczniów, a 23,9% z przeszkadzaniem w lekcjach i ignorowaniem

uwag (połączone odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „raczej tak”).

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Uczniowie bywaj

ą

aroganccy i chamscy w stosunku do nauczycieli

3,9% 16,6%

56,0%

23,5%

Uczniowie przeszkadzaj

ą

w lekcjach, ignoruj

ą

uwagi nauczycieli

4,5% 19,4%

61,7%

14,4%

Uczniowie nie reaguj

ą

na polecenia nauczycieli

2,6%13,4%

61,0%

23,0%

Wyższy poziom agresji ze strony uczniów jest odczuwany przez nauczycieli w szkołach

ponadpodstawowych, zwłaszcza w gimnazjach.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

41

Uczniowie bywaj

ą

aroganccy i chamscy w stosunku do nauczycieli

Zdecydowanie

tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie

nie

Szkoła podstawowa

3,7%

11,0%

51,8%

33,4%

Gimnazjum

4,7%

21,8%

57,7%

15,8%

Szkoła ponadgimnazjalna

3,4%

17,1%

58,4%

21,1%

Jeszcze więcej agresji zauważają nauczyciele w relacjach między uczniami. 39,3% nauczycieli

odpowiada, że uczniowie bywają aroganccy i chamscy wobec swoich kolegów, a 30,6% potwierdza

występowanie zjawiska gnębienia jednych uczniów przez drugich (połączone odpowiedzi

„zdecydowanie tak” i „raczej tak”).

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Uczniowie s

ą

ż

yczliwi wobec siebie nawzajem

4,2%

70,2%

23,6%

2,0%

Uczniowie bywaj

ą

aroganccy i chamscy w stosunku do kolegów

7,5%

31,8%

51,9%

8,8%

S

ą

w

ś

ród uczniów tacy, którzy s

ą

gn

ę

bieni przez innych

5,2%

25,4%

49,2%

20,1%

Wyższy poziom wzajemnej agresji między uczniami obserwują nauczyciele gimnazjum. Prawie

połowa (49%) uważa, że uczniowie bywają aroganccy w stosunku do swoich kolegów.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

42

Uczniowie bywaj

ą

aroganccy i chamscy w stosunku do kolegów

Zdecydowanie

tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie

nie

Szkoła podstawowa

6,4%

28,8%

53,5%

11,4%

Gimnazjum

9,7%

39,3%

46,6%

4,4%

Szkoła ponadgimnazjalna

6,4%

27,4%

55,5%

10,7%

S

ą

w

ś

ród uczniów tacy, którzy s

ą

gn

ę

bieni przez innych

Zdecydowanie

tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie

nie

Szkoła podstawowa

5,0%

18,1%

51,2%

25,8%

Gimnazjum

6,4%

32,1%

47,2%

14,4%

Szkoła ponadgimnazjalna

4,4%

26,2%

49,3%

20,1%

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

43

6

Wzajemne relacje mi

ę

dzy uczniami

Obserwacje nauczycieli o relacjach między uczniami potwierdzają sami uczniowie. Ponad

połowa z nich mówi, że w ich klasie są osoby, od których najchętniej trzymaliby się z daleka. W tym

przypadku nie ma zróżnicowań opinii między uczniami różnych typów szkół.

CHCIELIBY

Ś

MY SI

Ę

TERAZ DOWIEDZIE

Ć

, JAK UKŁADAJ

Ą

SI

Ę

W TWOJEJ KLASIE RELACJE

MI

Ę

DZY WAMI. CZY W TWOJEJ KLASIE S

Ą

TAKIE OSOBY, OD KTÓRYCH NAJCH

Ę

TNIEJ

TRZYMAŁ(A)BY

Ś

SI

Ę

Z DALEKA, Z KTÓRYMI STARASZ SI

Ę

NIE UTRZYMYWA

Ć

KONTAKTÓW?

N = 3 056

55,1%

44,9%

Tak, s

ą

takie

osoby

Nie, nie ma
takich osób

Ile jest takich osób w twojej klasie, od których

najch

ę

tniej trzymałby

ś

si

ę

z daleka?

Jedna

13,3%

Dwie

11,4%

Trzy

9,3%

Cztery i wi

ę

cej

20,0%

Brak danych

1,3%

55,1%

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

44

Obok wzajemnych niechęci, prawie wszyscy uczniowie mają silne poczucie więzi z wybranymi

kolegami z klasy.

CZY W TWOJEJ KLASIE S

Ą

TAKIE OSOBY, Z KTÓRYMI NAPRAWD

Ę

SI

Ę

PRZYJA

Ź

NISZ,

NA KTÓRYCH CI ZALE

ś

Y, Z KTÓRYMI NAJCH

Ę

TNIEJ SP

Ę

DZAŁBY

Ś

CZAS?

N = 3 072

91,1%

8,9%

Tak, s

ą

takie

osoby

Nie, nie ma
takich osób

Najbardziej typową sytuacją w relacjach między uczniami jest podział kolegów/koleżanek z

klasy na bliskich przyjaciół oraz „obcych” czy „odrzuconych”. To potencjalne źródło konfliktów i agresji

między uczniami. Ponad połowa (51,6%) spośród nich uważa, że w ich klasie są przyjaciele oraz osoby,

których się unika.

Czy w twojej klasie s

ą

takie

osoby, z którymi naprawd

ę

si

ę

przyja

ź

nisz, na których Ci

zale

ż

y?

Tak

Nie

Tak

51,6%

3,4%

Czy w twojej klasie s

ą

takie osoby, od

których najch

ę

tniej trzymał(a)by

ś

si

ę

z

daleka?

Nie

39,6%

5,3%

Sytuacja bardziej zrównoważona, mniej konfliktogenna – ma się w klasie przyjaciół a

jednocześnie nie „odrzuca” się innych – zdarza się na mniejszą skalę (39,6%).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

45

6.1 Autorefleksja nad własną pozycją w klasie

Uczniów mających poczucie bycia odrzuconym (w zasadzie nikt w klasie mnie nie lubi) jest

bardzo niewielu. Znacznie liczniejsza jest grupa uczniów wysoko oceniających swoją lokatę na

socjograficznej mapie (w zasadzie wszyscy mnie lubią). Łącznie 76,6% uczniów czuje się lubiana przez

większość lub przez prawie wszystkich w swojej klasie. Pod tym względem nie obserwuje się większych

zróżnicowań między uczniami różnych typów szkół.

KTÓRE Z PONI

ś

SZYCH STWIERDZE

Ń

NAJLEPIEJ OPISUJE TWOJ

Ą

SYTUACJ

Ę

:

N = 3 069

w zasadzie wszyscy w klasie
mnie lubi

ą

wi

ę

kszo

ść

w klasie

mnie lubi

w zasadzie nikt w klasie
mnie nie lubi

mniej wi

ę

cej połowa

klasy mnie lubi

mniej ni

ż

połowa

klasy mnie lubi

30,4%

46,2%

15,7% 6,2%

1,5%

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

46

6.2 Konflikty między uczniami

Nieporozumienia i konflikty między uczniami nie zdarzają się bardzo często, ale są zjawiskiem

występującym regularnie. W ciągu ostatnich miesięcy przydarzyły się one 68,6% uczniów (połączone

odpowiedzi: „raz czy dwa razy”, „kilka razy:, „wiele razy”).

CZY W CI

Ą

GU OSTATNICH KILKU MIESI

Ę

CY ZDARZYŁO CI SI

Ę

MIE

Ć

JAKIE

Ś

NIEPOROZUMIENIE,

KONFLIKT Z KTÓRYM

Ś

Z KOLEGÓW/KOLE

ś

ANEK Z KLASY?

UCZNIÓW = 3 081

31,4%

44,0%

16,6%

8,0%

Nie, ani razu

Tak, raz czy dwa razy

Tak, kilka razy

Tak, wiele razy

Stosunkowo najmniej konfliktów jest w szkołach ponadgimnazjalnych. Nie przydarzyły się one

ani razu 38,4% uczniów.

6.2.1 Przyczyny konfliktów między uczniami

Najczęstszą przyczyną konfliktów między uczniami jest rozpuszczanie plotek. Szczególnie

często są one postrzegane jako źródło konfliktów przez dziewczęta (62,3%), w mniejszym stopniu przez

chłopców (52,3%).

Gnębienie słabszych przez silniejszych jest dostrzegane jako tło konfliktów częściej przez

uczniów szkół podstawowych (46,4%) i gimnazjów (42,6%) niż przez uczniów szkół

ponadgimnazjalnych (22,1%).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

47

NA JAKIM TLE POWSTAJ

Ą

NA OGÓŁ W TWOJEJ KLASIE KONFLIKTY, NIEPOROZUMIENIA

MI

Ę

DZY UCZNIAMI? ZAZNACZ NA PONI

ś

SZEJ LI

Ś

CIE WSZYSTKIE POWODY NIEPOROZUMIE

Ń

, JAKIE

ZDARZAJ

Ą

SI

Ę

W TWOJEJ KLASIE

N = 3 052

57,6%

46,7%

41,4%

36,9%

35,5%

30,8%

26,6%

21,9%

21,6%

20,0%

29,6%

Rozpuszczanie plotek

Wywy

ż

szanie si

ę

Ch

ęć

rz

ą

dzenia, dominowania

przez jak

ąś

osob

ę

lub grupk

ę

Gn

ę

bienie słabszych przez silniejszych

Zazdro

ść

o wyniki w nauce

Drwienie z tych, którzy s

ą

gorzej ubrani

czy gorzej im si

ę

powodzi

Drwienie z tych, którym gorzej idzie nauka,

gorzej sobie radz

ą

Faworyzowanie jednych uczniów

kosztem innych przez nauczycieli

Rywalizacja o sukcesy

Chwalenie si

ę

pieni

ę

dzmi czy drogimi rzeczami

Inne

Im lepsze oceny tym częściej postrzeganym źródłem nieporozumień jest zazdrość o wyniki w

nauce. Wymienia je:

31,9% uczniów ze średnią ocen do 2,5

27,5% ze średnią ocen od 2,51 do 3,5

34,2% ze średnią ocen od 3,51 do 4,5

49,4% ze średnią ocen 4,51 i więcej.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

48

6.3 Na co uczniowie zwracają uwagę rozmawiając o innych

Atrakcyjność wyglądu jest cechą, do której uczniowie przywiązują szczególną wagę. Jest to

najczęściej omawiany temat gdy rozmawiają o innych uczniach. Dotyczy to w równym stopniu chłopców

(63,6%) i dziewcząt (69,5%). Jest najważniejszym tematem rozmów zarówno dla uczniów słabych

(68,6% w grupie uczniów ze średnią do 2,5) jak i najlepszych (66,6% w grupie uczniów ze średnią 4,51 i

więcej).

Ten temat jest stosunkowo mniej ważny dla uczniów szkół podstawowych. Porusza go w

swoich rozmowach 51,6% uczniów, podczas gdy w gimnazjum 75,5%, a w szkołach

ponadgimnazjalnych 72,0%.

To jak ktoś się uczy jest ważniejszym tematem rozmów o innych uczniach dla osób mających

wysoką średnią ocen (65,9% w grupie uczniów ze średnią 4,51 i więcej) niż dla osób z niską średnią

(46,7% - w grupie uczniów ze średnią do 2,5).

CZY, ROZMAWIAJ

Ą

C NA TEMAT INNYCH UCZNIÓW, TWOJE KOLE

ś

ANKI / TWOI KOLEDZY ZWRACAJ

Ą

UWAG

Ę

:

56,7%

15,4%

27,3%

58,4%

41,0%

41,5%

66,7%

41,7%

43,3%

84,6%

72,7%

41,6%

59,0%

58,5%

33,3%

58,3%

na to, jak kto

ś

si

ę

ubiera

na to, kim s

ą

jego rodzice

na to, ile kto

ś

ma pieni

ę

dzy

na to, jak kto

ś

si

ę

uczy

na to, jak kto

ś

sp

ę

dza wolny czas

na to, dok

ą

d kto

ś

chodzi

w wolnym czasie

na to, jak kto

ś

wygl

ą

da,

na ile jest atrakcyjny(a)

na czyj

ąś

sił

ę

, sprawno

ść

fizyczn

ą

TAK

NIE

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

49

Uczniów cechuje swoisty egalitaryzm. Rzadko przedmiotem ich rozmów jest pozycja rodziców,

a niezbyt często ilość posiadanych pieniędzy.

6.4 Liderzy opinii

Skoro w rozmowach na temat innych uczniów najczęściej zwraca się uwagę na atrakcyjność

wyglądu, to naturalne jest, iż ta cecha odgrywa ważną rolę jako czynnik budujący pozycję ucznia w

szkole czy klasie.

W opinii większości uczniów, ci którzy rządzą w szkole, są liderami opinii, to osoby atrakcyjne

(atrakcyjne fizycznie, silne i sprawne fizycznie) oraz pewne siebie wobec nauczycieli. Takie cechy jak

duża wiedza, inteligencja, działalność społeczna, mają mniejszy lub mały wpływ

Siła i sprawność fizyczna są cenione przede wszystkim w szkołach podstawowych (60,9%),

gimnazjach (52,3%), znacznie mniej w szkołach ponadgimnazjalnych (33,7%). Z kolei wygląd,

atrakcyjność fizyczna ważniejsza jest dla uczniów starszych (49,9% w szkołach ponadgimnazjalnych)

niż młodszych (39,5% w szkołach podstawowych).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

50

PONI

ś

EJ JEST LISTA RÓ

ś

NYCH CECH, KTÓRE MOG

Ą

ZADECYDOWA

Ć

O TYM,

ś

E JACY

Ś

UCZNIOWIE „RZ

Ą

DZ

Ą

W SZKOLE” LUB W KLASIE, INNI ICH SŁUCHAJ

Ą

. POMY

Ś

L O SWOJEJ SZKOLE I

ZAZNACZ NA PONI

ś

SZEJ LI

Ś

CIE TE CECHY, KTÓRE W TWOJEJ SZKOLE LUB KLASIE DECYDUJ

Ą

O

TYM,

ś

E RÓWIE

Ś

NICY SI

Ę

Z KIM

Ś

LICZ

Ą

.

N = 3 037

48,9%

48,6%

46,3%

43,5%

36,7%

35,4%

35,3%

28,9%

26,6%

24,2%

16,7%

14,7%

10,6%

wygl

ą

d, atrakcyjno

ść

fizyczna

siła, sprawno

ść

fizyczna

pewno

ść

siebie wobec nauczycieli,

"nie daj

ą

sobie w kasz

ę

dmucha

ć

"

dobre wyniki w nauce

fantazja, robienie ciekawych rzeczy,

nawet wbrew regułom

du

ż

a wiedza, inteligencja

uprawianie sportu, osi

ą

gni

ę

cia sportowe

pieni

ą

dze

fundowanie, dzielenie si

ę

z innymi

działalno

ść

w samorz

ą

dzie

dobra znajomo

ść

komputerów

wa

ż

ni, dobrze sytuowani rodzice

działania w organizacjach,

np. prowadzenie projektów młodziezowych

Pewność siebie wobec nauczycieli ceniona jest najbardziej w szkołach ponadgimnazjalnych

(53,1%), gimnazjach (52,9%) a w mniejszym stopniu w szkołach podstawowych (32,0%).

Tak dużych zróżnicowań nie ma w ocenie wpływu wiedzy i inteligencji na pozycję w szkole czy

w klasie. Poziom wiedzy/inteligencji decyduje o tym, że rówieśnicy się z kimś liczą:

zdaniem 34,1% uczniów szkół podstawowych

31,9% uczniów gimnazjum

40,2% uczniów szkół ponadpodstawowych.

Duża wiedza i inteligencja, dobre wyniki w nauce to wartości bardziej cenione przez dobrych

uczniów, z wysoką średnią ocen. Ale i na ich liście najczęściej wymienianą cechą, dzięki której uzyskuje

się wysoką pozycję w szkole czy klasie, jest wygląd, atrakcyjność fizyczna.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

51

7

Przemoc w szkole

7.1 Przemoc w szkole – opinia ogólna

Wśród dorosłych Polaków zdecydowanie dominuje pogląd, że przemoc w polskich szkołach jest

poważnym problemem1 - ponad połowa badanych podziela opinię, że szkoły w ogóle nie radzą sobie z

tym problemem, blisko 1/3 ocenia, że szkoły „nie bardzo” sobie z tym radzą.

CZY PANA(I) ZDANIEM PRZEMOC W POLSKICH SZKOŁACH JEST POWA

ś

NYM

PROBLEMEM?

N = 2 151

Zdecydowanie tak, szkoły
w ogóle sobie z nim nie radz

ą

Raczej tak, szkoły nie bardzo
sobie z nim radz

ą

Trudno powiedzie

ć

Raczej nie, szkoły do

ść

dobrze sobie z nim radz

ą

Zdecydowanie nie, szkoły
bardzo dobrze sobie z nim radz

ą

54,9%

31,5%

6,0%

0,6%

7,0%

Opinii badanych w omawianej kwestii nie różnicuje fakt posiadania dziecka w wieku szkolnym,

wpływa na nią natomiast wielkość miejscowości będącej miejscem zamieszkania respondenta. Odsetek

badanych przekonanych o problemach szkół związanych z przemocą wzrasta wraz z wielkością

miejscowości – zjawisko to dostrzegają w największym stopniu mieszkańcy największych miast.

1

Dane z ogólnopolskiej próby reprezentatywnej o liczebności N=2150 wywiadów (połączone dwa pomiary).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

52

7.2

Przemoc pomiędzy uczniami

Pytanie o różnego typu zjawiska, noszące cechy przemocy szkolnej zadane zostało wszystkim

trzem grupom respondentów: uczniom, nauczycielom i rodzicom. Uczniowie mieli za zadanie odnieść

się do problemu w dwóch aspektach: osobistych doświadczeń i dostrzegania poszczególnych

przejawów przemocy w szkole. Rodzice odpowiadali w odniesieniu do znanych im doświadczeń

szkolnych własnych dzieci, nauczyciele natomiast wypowiadali się o częstości występowania w szkole

poszczególnych przejawów przemocy (z wyłączeniem przemocy nauczycieli wobec uczniów, a z

szerszym ujęciem kwestii przemocy pomiędzy uczniami).

Poniższy wykres obrazuje zestawienie opinii uczniów (w dwóch aspektach) i rodziców.

OSTATNIO WIELE SI

Ę

MÓWI O PRZEMOCY W SZKOŁACH. NA LI

Ś

CIE PONI

ś

EJ WYMIENIONE

S

Ą

RÓ

ś

NE RODZAJE PRZEMOCY, JAKIE ZDARZAJ

Ą

SI

Ę

W SZKOŁACH. CZY ZDARZYŁO SI

Ę

W CI

Ą

GU

OSTATNIEGO ROKU,

ś

E:

rozpowszechniano o tobie / o kim

ś

/ o dziecku szkodz

ą

ce kłamstwa

30,8%

61,6%

10,1%

69,2%

38,4%

89,6%

TAK

NIE

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

który

ś

z kolegów / kole

ż

anek obra

ż

ał, wymy

ś

lał tobie / innym / dziecku

43,8%

78,4%

15,2%

56,2%

21,6%

84,6%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

który

ś

z kolegów / kole

ż

anek przymuszał ci

ę

do robienia czego

ś

, na co nie miałe

ś

(a

ś

) ochoty (innych /

dziecko)

11,1%

33,7%

5,1%

88,9%

66,3%

94,3%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

pobił ciebie / inn

ą

osob

ę

/ dziecko który(a)

ś

z kolegów(kole

ż

anek) z klasy

7,4%

36,4%

8,0%

92,6%

63,6%

91,9%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

53

pobił ciebie / inn

ą

osob

ę

/ dziecko ucze

ń

(uczniowie( z innych klas

7,8%

43,2%

5,9%

92,2%

56,8%

93,7%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

gro

ż

ono tobie / innej osobie / dziecku z u

ż

yciem no

ż

a, gazu lub innego narz

ę

dzia

3,8%

7,0%

1,0%

96,2%

93,0%

98,7%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

u

ż

ywano w czasie bójki z tob

ą

/ inn

ą

osob

ą

/ dzieckiem ostrych narz

ę

dzi

3,5%

7,1%

1,2%

96,5%

92,9%

98,5%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

kto

ś

ciebie / inn

ą

osob

ę

/ dziecko umy

ś

lnie potr

ą

cił, przewrócił

29,1%

50,4%

15,2%

70,9%

49,6%

84,1%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

zniszczono twoj

ą

/ innej osoby / dziecka ławk

ę

lub krzesło

8,1%

43,0%

4,3%

91,9%

57,0%

95,2%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

pobito ciebie / inn

ą

osob

ę

/ dziecko tak silnie,

ż

e odniosłe

ś

(a

ś

) obra

ż

enia cielesne

3,3%

16,8%

2,1%

96,7%

83,2%

97,9%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

zmuszano ciebie / inn

ą

osob

ę

/ dziecko do kupowania papierosów, piwa lub innych rzeczy za własne

pieni

ą

dze

3,4%

12,6%

2,3%

96,6%

87,4%

97,6%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

zniszczono rzeczy nale

żą

ce do ciebie / innej osoby / dziecka np. plecak, ksi

ąż

ki, zeszyty

9,6%

32,3%

6,9%

90,4%

67,7%

93,1%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

54

nauczyciel straszył ciebie / inn

ą

osob

ę

/ dziecko

10,7%

17,4%

1,7%

89,3%

82,6%

97,3%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

nauczyciel u

ż

ywał wobec ciebie / innej osoby / dziecka obra

ź

liwych słów

15,9%

28,2%

5,7%

84,1%

71,8%

93,5%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

nauczyciel uderzał, szturchał, potr

ą

cał itp. ciebie / inna osob

ę

/ dziecko

6,0%

13,2%

2,0%

94,0%

86,8%

97,7%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

nauczyciel wyrzucił za drzwi ciebie / inn

ą

osob

ę

/ dziecko

15,1%

52,5%

6,5%

84,9%

47,5%

92,5%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

ukradziono pieni

ą

dze lub przedmiot tobie / innej osobie / dziecku

14,1%

42,8%

9,9%

85,9%

57,2%

90,1%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

zabrano tobie / innej osobie / dziecku rzecz lub pieni

ą

dze u

ż

ywaj

ą

c siły lub gro

żą

c jej u

ż

yciem

3,6%

10,0%

1,4%

96,4%

90,0%

98,5%

ucze

ń

o sobie

ucze

ń

o kolegach

rodzice o dzieciach

Pomini

ę

to „trudno powiedzie

ć

”

Deklaracje uczniów wskazują, że najbardziej rozpowszechnioną formą przemocy pomiędzy

dziećmi i młodzieżą szkolną jest przemoc werbalna – rozpowszechnianie kłamstw, obrażanie,

wymyślanie innym.

Przemoc o charakterze fizycznym stosunkowo rzadko przyjmuje formy drastyczne – niewielu

uczniów mówi o odniesieniu obrażeń cielesnych, grożeniu lub użyciu niebezpiecznych narzędzi –

jednak jej zasięg jest znaczny: ponad połowa badanych uczniów zaobserwowała celowe szykany o

charakterze fizycznym (potrącanie, poszturchiwanie, przewracanie), ponad dwie piąte mówi o pobiciu

kogoś przez osoby z innej klasy, więcej niż co trzeci – o pobiciu przez kolegów z tej samej klasy.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

55

Stosowanie wymuszeń relatywnie rzadko dotyczy przymusowych zakupów, dość często

natomiast zdarza się przymuszanie kogoś do wykonania czegoś (być może ma to związek z przejawami

tzw. „fali” szkolnej).

Przemoc o charakterze materialnym jest zjawiskiem częstym – zwłaszcza niszczenie sprzętów

szkolnych (ławki, krzesła) i kradzież własności prywatnej, w nieco mniejszym zakresie jej zniszczenie.

Rzadko natomiast ma miejsce rozbój rozumiany jako zabranie wartościowej rzeczy z użyciem siły lub

zagrożeniem jej użycia.

Przemoc nauczycieli wobec uczniów ma charakter znacznie bardziej ograniczony niż wzajemna

przemoc pomiędzy uczniami. W przypadku noszących znamiona przemocy zachowań nauczycieli

wobec uczniów dominują te o „łagodniejszym” charakterze: nauczyciele przede wszystkim wyrzucają

uczniów za drzwi lub stosują przemoc werbalną (użycie obraźliwych słów). Relatywnie rzadko

wskazywane jest straszenie uczniów lub używanie przemocy fizycznej.

Stopień nasilenia zjawisk o charakterze przemocy, rozumiany jako wysokość odsetków

wskazań uczniów na daną kategorię, różnicowany jest przez płeć, wiek dzieci (poziom szkoły) oraz – w

mniejszym stopniu – lokalizację szkoły i średnią ocen.

O osobistych doświadczeniach z przemocą we wszystkich uwzględnionych przypadkach

częściej mówią chłopcy niż dziewczęta – dziewczęta natomiast częściej dostrzegają w szkole zjawisko

jako takie, bez osobistych odniesień.

Opierając się na opiniach uczniów – zarówno jeśli chodzi o odwołanie do własnych

doświadczeń, jak i ogólnie do sytuacji w szkole – można sądzić, że przemoc pomiędzy uczniami

występuje przede wszystkim w gimnazjach, zwłaszcza w klasach II i III (najwyższe odsetki wskazań).

Klasy V – VI szkoły podstawowej niewiele ustępują im pod tym względem, zwłaszcza jeśli chodzi o bójki

czy szykany o charakterze fizycznym – uczniowie tych klas częściej mówią o osobistych

doświadczeniach w tym zakresie, rzadziej natomiast o zjawisku jako takim. Dostrzegany poziom

przemocy pomiędzy uczniami w szkołach ponadgimnazjalnych jest zdecydowanie mniejszy. Częściej

mówią oni natomiast (oraz uczniowie III klas gimnazjum) o przemocy ze strony nauczycieli, nie mającej

charakteru fizycznego – straszenie, obraźliwe słowa, wyrzucanie za drzwi. Przemoc fizyczna ze strony

nauczycieli relatywnie najczęściej dotyka natomiast uczniów starszych klas szkoły podstawowej i

uczniów gimnazjum.

Biorąc pod uwagę lokalizację szkoły, zjawiska noszące znamiona przemocy – zarówno

werbalnej, jak i fizycznej oraz materialnej – charakteryzują w relatywnie największym stopniu szkoły z

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

56

mniejszych miast (do 50 tys. mieszkańców) i wiejskie. W szkołach wiejskich najczęściej w porównaniu z

innymi mają miejsce zjawiska przemocy fizycznej ze strony nauczycieli.

Średnia ocen ma związek z jednej strony z osobistym doświadczaniem i dostrzeganiem

przemocy ze strony nauczycieli (uczniowie legitymujący się najniższą średnią), z drugiej natomiast – z

doświadczaniem i dostrzeganiem przemocy werbalnej oraz dostrzeganiem różnych zjawisk przemocy

pomiędzy uczniami w przypadku uczniów legitymujących się najwyższą średnią.

Deklaracje rodziców odnoszące się do ich dzieci wskazują, że matki wiedzą więcej na temat

„łagodniejszych” form przemocy ze strony innych uczniów, ojcowie natomiast – nieco częściej niż matki

deklarują wiedzę o przypadkach „drastyczniejszych” (pobicia, wymuszenia). Wiedza matek i ojców o

przemocy, jakiej dziecko doświadczyło ze strony nauczycieli jest natomiast na zbliżonym poziomie.

O doświadczeniach z przemocą innych uczniów wobec własnego dziecka mówią przede

wszystkim rodzice gimnazjalistów i uczniów klas IV – VI szkół podstawowych. Jeśli chodzi o przemoc

nauczycieli wobec dziecka – deklarują ją w podobnym stopniu rodzice wszystkich uczniów (nawet

najmłodszych, z klas I – III SP). Opinie rodziców potwierdzają, że przemoc szkolna dotyczy w większym

stopniu chłopców niż dziewczynek.

Na szczególną uwagę zasługuje zestawienie trzech opinii na temat uwzględnionych w badaniu

przejawów przemocy w szkole: osobistych doświadczeń dzieci (o sobie), opinii dzieci w odniesieniu do

innych uczniów (zjawisko jako takie, istniejące w szkole) i opinii rodziców w odniesieniu do doświadczeń

ich własnych dzieci. We wszystkich omawianych przypadkach dotyczących przejawów przemocy

szkolnej odsetki odpowiedzi kształtują się następująco:

•

najwyższe odsetki wskazań: opinia dzieci w odniesieniu do innych uczniów (istnienie

zjawiska w szkole)

•

niższe odsetki wskazań: osobiste doświadczenia dzieci

•

najniższe odsetki wskazań: opinia rodziców na temat doświadczeń własnych dzieci

Powyższy fakt prowadzić może do następujących wniosków:

•

na przemoc szkolną narażone mogą być w większym stopniu dzieci o określonych

cechach i ulegać jej wielokrotnie („permanentne ofiary”) - stąd różnica pomiędzy

odsetkiem wskazań osobistych doświadczeń, a dostrzeganiem zjawiska w szkole;

•

wiedza rodziców o doświadczeniach szkolnych własnych dzieci jest ograniczona i

prawdopodobnie nie w pełni odzwierciedla stan faktyczny

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

57

Opinie nauczycieli na temat występowania w szkole poszczególnych przejawów przemocy

pomiędzy uczniami zbliżone są do opinii uczniów na temat istnienia zjawiska w szkole, a w niektórych

przypadkach, dotyczących przemocy fizycznej, niszczenia i kradzieży nauczyciele w większym stopniu

przyznają, że tego typu sytuacje mają miejsce. Nauczyciele najczęściej są świadkami przemocy

werbalnej pomiędzy uczniami (obrażanie się wzajemne, zaczepki słowne), stanowiącej w zasadzie

zjawisko codzienne.

OSTATNIO WIELE SI

Ę

MÓWI O PRZEMOCY W POLSKICH SZKOŁACH. NA PONI

ś

SZEJ LI

Ś

CIE

WYPISANE S

Ą

RO

ś

NE FORMY PRZEMOCY, JAKIE MOG

Ą

ZDARZY

Ć

SI

Ę

W SZKOLE.

CZY ZAOBSERWOWAŁ(A) PAN(I) W CI

Ą

GU OSTATNIEGO ROKU KTÓR

ĄŚ

Z NAST

Ę

PUJ

Ą

CYCH

SYTUACJI MI

Ę

DZY UCZNIAMI:

rozpowszechnianie o innych szkodz

ą

cych im kłamstw

nie, nigdy

kilka razy w roku

raz w miesi

ą

cu

par

ę

razy w miesi

ą

cu

kilka razy w tygodniu

codziennie

(%)

40,9

45,4

5,0 7,6

0,7

0,4

obra

ż

anie si

ę

wzajemnie, wymy

ś

lanie sobie

9,9

42,6

13,3

19,0

8,6

6,6

przymuszanie innych do robienia czego

ś

, na co tamci nie mieli ochoty

52,0

34,7

7,2 4,4

1,3

0,4

bicie przez kolegów(kole

ż

anki) z klasy

44,4

41,5

5,2 6,6

1,5

0,8

bicie przez uczniów z innych klas

40,1

48,0

4,8 5,1

1,5

0,6

gro

ż

enie innym z u

ż

yciem no

ż

a, gazu lub innego narz

ę

dzia

96,3

2,9

0,6
0,2

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

58

u

ż

ywanie w czasie bójki ostrych narz

ę

dzi

98,2

1,3

0,3
0,1

umy

ś

lne potr

ą

canie si

ę

, przewracanie

18,9

44,4

11,5

13,4

7,5 4,3

niszczenie ławek i krzeseł innych uczniów

37,7

40,7

7,3

9,3 3,6 1,6

pobicie skutkuj

ą

ce obra

ż

eniami cielesnymi

75,1

22,6

1,2

0,8
0,2

zmuszanie innych do kupowania papierosów, piwa lub innych rzeczy za ich pieni

ą

dze

86,8

11,5

0,8

0,6

0,2

0,1

zniszczenie rzeczy nale

żą

cych do innych uczniów np. plecak, ksi

ąż

ki, zeszyty

43,3

49,4

3,8

2,6

0,7

0,2

kradzie

ż

pieni

ę

dzy lub przedmiotu

42,6

53,9

2,3

1,1

zabranie komu

ś

rzeczy lub pieni

ę

dzy z u

ż

yciem siły lub gro

ź

b

ą

jej u

ż

ycia

84,4

14,0

0,9

0,7

zaczepki słowne wobec innych uczniów

7,7

41,8

14,9

18,6

10,5

6,5

zn

ę

canie si

ę

nad tzw. „kozłem ofiarnym”

42,6

40,4

6,7 6,6

2,6

1,1

zn

ę

canie si

ę

starszych uczniów nad młodszymi kolegami w ramach „fali”

74,2

22,4

1,6 1,7

0,1

pobicie młodszego ucznia przez starszego bez widocznego powodu

67,5

28,8

2,0

1,1

0,4

0,1

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

59

zastraszanie jednego ucznia przez grup

ę

uczniów

57,9

37,6

3,0

1,0

0,2

0,2

wzajemne stosowanie agresji fizycznej przez dwie rywalizuj

ą

ce grupy

82,8

14,8

1,3

0,6

0,3

0,1

celowe uszkodzenie, zdemolowanie toalet

44,2

46,2

4,9

2,8

1,0

0,9

podpisanie

ś

cian w szkole „brzydkimi wyrazami”

38,4

46,8

5,7 6,4

2,0

0,8

Opinie nauczycieli stanowią potwierdzenie wniosków wynikających z wypowiedzi uczniów, a

dotyczących poziomu szkół szczególnie podatnych na zjawisko przemocy. Każda z uwzględnionych w

pytaniu form przemocy miała miejsce przede wszystkim w gimnazjach. Na drugim – niechlubnym -

miejscu sytuują się szkoły podstawowe, gdzie zdarzają się przede wszystkim przypadki przemocy

fizycznej. Wyjątek stanowią kradzieże i niszczenie mienia szkolnego (demolowanie toalet, podpisywanie

ścian), częściej mające miejsce w szkołach ponadgimnazjalnych niż w podstawowych.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

60

7.3 Reakcja uczniów na różne formy osobiście doświadczonej przemocy

Uczniowie, którzy doświadczyli osobiście przynajmniej jednej z uwzględnionych w badaniu form

przemocy poproszeni zostali o określenie swojej reakcji na tę sytuację (zachowanie).

JE

Ś

LI NA POWY

ś

SZEJ LI

Ś

CIE CHOCIA

ś

RAZ ZAZNACZYŁE

Ś

„TAK”, WSKA

ś

PROSZ

Ę

,

CO ZROBIŁE(A)

Ś

, JAK ZAREAGOWAŁE(A)

Ś

NA TAKIE ZACHOWANIE:

N= 2 092

37,6%

23,5%

15,5%

14,8%

12,0%

9,5%

21,3%

Nic, nic strasznego si

ę

nie stało

Nic, trzeba sobie radzi

ć

samemu

Co

ś

innego

Nic, to i tak nic nie da,

a mo

ż

e by

ć

jeszcze gorzej

Poskar

ż

yłem si

ę

rodzicom

Poskar

ż

yłem si

ę

nauczycielowi

Poskar

ż

yłem si

ę

rodze

ń

stwu,

kolegom/kole

ż

ankom

Zarówno wśród ogółu doświadczających jakiejś formy przemocy, jak i w przypadku grup

wyodrębnionych ze względu na doświadczenie konkretnej formy przemocy najczęściej wskazywany jest

brak reakcji – dotyczy to w porównywalnym stopniu doświadczenia przemocy werbalnej, jak fizycznej

czy materialnej. Odwołanie się do osoby dorosłej, częściej wskazywane przez młodszych uczniów,

dotyczy w większym stopniu różnych form przemocy fizycznej i kradzieży. Ogólnie rzecz biorąc, jeśli

uczeń decyduje się na skargę do osoby dorosłej, to w każdym przypadku jest to raczej rodzic niż

nauczyciel. Może to wskazywać z jednej strony na brak zaufania do dorosłych, w szczególności do

nauczycieli, z drugiej natomiast – na brak wiary w możliwości osoby dorosłej (zwłaszcza nauczyciela),

dotyczące skutecznego rozwiązania konfliktu (załatwienia sprawy).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

61

7.4 Podatność na przemoc szkolną – opinie uczniów

Zdaniem uczniów, na różne formy przemocy czy złego traktowania ze strony innych uczniów

narażeni są przede wszystkim: „lizusy”, tzw. „ofiary” (osoby gorzej radzące sobie ze wszystkim) oraz

uczniowie pierwszej klasy. Odsetki odpowiedzi na wszystkie zawarte w pytaniu kategorie wskazują

jednak, że ofiarą przemocy może stać się w zasadzie każdy uczeń, powodem może stać się dowolna

cecha – każda z kategorii uzyskała bowiem znaczący odsetek wskazań (respondenci mogli wskazać

dowolną liczbę odpowiedzi).

JACY UCZNIOWIE, ZGODNIE Z TWOIMI OBSERWACJAMI, S

Ą

W TWOJEJ SZKOLE BARDZIEJ

NARA

ś

ENI NA RÓ

ś

NE FORMY PRZEMOCY CZY ZŁEGO TRAKTOWANIA ZE STRONY INNYCH

UCZNIÓW? ZAZNACZ NA PONI

ś

SZEJ LI

Ś

CIE WSZYSTKIE TE CECHY, KTÓRE WEDŁUG CIEBIE

SPRAWIAJ

Ą

,

ś

E JAKI

Ś

UCZE

Ń

JEST BARDZIEJ NARA

ś

ONY NA PRZEMOC:

N= 3 035

51,3%

49,3%

44,6%

32,8%

28,4%

28,4%

25,3%

"lizusy", za bardzo przymilaj

ą

cy si

ę

do nauczycieli

"ofiary", gorzej radz

ą

ce sobie ze wszystkim

uczniowie pierwszej klasy, pierwszoroczniaki

"kujony", za bardzo przykładaj

ą

cy si

ę

do nauki

nowi uczniowie, doł

ą

czaj

ą

cy do klasy

nie

ś

miali, zahukani

kto

ś

inny

Opinię na temat cech sprzyjających podatności na przemoc szkolną różnicuje przede wszystkim

wiek uczniów (poziom szkoły).

Odsetki wskazań na opinie, że na ofiarami przemocy padają „lizusy” lub osoby nieśmiałe są

wprost proporcjonalne do poziomu szkoły – najniższe odsetki wskazań w szkołach podstawowych,

najwyższe w ponadgimnazjalnych. Odwrotnie w przypadku tzw. „kujonów”: wypowiedzi uczniów

wskazują, że osoby te najczęściej padają ofiarą przemocy w szkołach podstawowych, najrzadziej

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

62

natomiast – w ponadgimnazjalnych. W pozostałych przypadkach – uczniowie klas pierwszych, nowi,

„ofiary” – najwyższe odsetki wskazań w tym kontekście zanotowano w gimnazjach.

7.5 Reakcja uczniów na przypadki przemocy pomiędzy uczniami

Ponad połowa ogółu uczniów objętych badaniem deklaruje, że w sytuacji przemocy uczniowie

załatwiają sprawy między sobą, nie odwołując się do pomocy nauczycieli, którzy niewiele wiedzą o tym,

co się dzieje. Co trzeci uczeń deklaruje, że zachowanie w takiej sytuacji zależy od „wagi” sprawy –

drobne sprawy załatwiane są pomiędzy uczniami, przy poważniejszych następuje odwołanie się do

pomocy nauczycieli. Tylko mniej niż co dziesiąty uczeń wśród ogółu stwierdza, że w sytuacji zaistnienia

przemocy uczniowie zazwyczaj odwołują się do pomocy nauczycieli, którzy dużo wiedzą o tym, co się

dzieje pomiędzy uczniami.

JE

Ś

LI W TWOJEJ SZKOLE ZDARZAJ

Ą

SI

Ę

JAKIE

Ś

PRZEJAWY PRZEMOCY, AGRESYWNE

ZACHOWANIA, TO CZY UCZNIOWIE ZAŁATWIAJ

Ą

TO RACZEJ MI

Ę

DZY SOB

Ą

, CZY TE

ś

STARAJ

Ą

SI

Ę

ODWOŁA

Ć

DO POMOCY NAUCZYCIELI, SZKOŁY? ZAZNACZ ODPOWIED

Ź

, KTÓRA JEST NAJBLI

ś

SZA

TEMU, JAK ZAŁATWIA SI

Ę

TAKIE SPRAWY W TWOJEJ SZKOLE.

N= 3 053

56,5%

9,3%

34,2%

Zazwyczaj uczniowie
załatwiaj

ą

to mi

ę

dzy sob

ą

,

nauczyciele niewiele wiedz

ą

o tym, co si

ę

dzieje

Zazwyczaj uczniowie odwołuj

ą

si

ę

do pomocy nauczycieli,

nauczyciele wiedz

ą

du

ż

o o tym,

co si

ę

dzieje

Ró

ż

nie - drobne sprawy uczniowie

załatwiaj

ą

mi

ę

dzy sob

ą

, przy

powa

ż

niejszych odwołuj

ą

si

ę

do

pomocy nauczycieli

Deklaracje dotyczące włączenia nauczyciela w rozwiązanie sytuacji noszącej znamiona

przemocy pomiędzy uczniami związane są przede wszystkim z wiekiem uczniów (poziomem szkoły): im

wyższa klasa (starszy uczeń), tym częstsze deklaracje unikania kontaktu z nauczycielem w takiej

sytuacji i analogicznie – im niższa klasa (młodszy uczeń), tym częstsza deklaracja odwoływania się do

pomocy nauczyciela.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

63

Relatywnie częściej sprawy konfliktowe załatwiają pomiędzy sobą chłopcy (dziewczęta raczej

różnicują wagę sprawy). Do pomocy nauczyciela częściej w porównaniu z innymi odwołują się

natomiast (przyznając tym samym nauczycielom większy stopień poinformowania o tym, co się dzieje)

uczniowie ze szkół wiejskich i dzieci z rodzin lepiej sytuowanych.

7.6 Reakcja nauczycieli na przypadki przemocy pomiędzy uczniami

Reakcja nauczycieli na przejawy przemocy pomiędzy uczniami oceniana jest różnie przez obie

strony – uczniów i samych nauczycieli. Ogólnie rzecz biorąc, nauczyciele oceniają swoją rolę w takich

sytuacjach zdecydowanie korzystniej, przypisując sobie i swoim kolegom zachowania o charakterze

mediacyjnym i interwencyjnym. Uczniowie natomiast skłonni są w większym stopniu przypisywać

nauczycielom bezradność i bierność, ewentualnie chęć pozbycia się kłopotu poprzez relegowanie

ucznia sprawiającego kłopoty wychowawcze.

Charakterystyczne jest zestawienie opinii uczniów i nauczycieli na temat istnienia w szkole

przypadków przemocy i braku reakcji na nie nauczycieli: nauczyciele zdecydowanie częściej przekonani

są, że w ich szkołach problem przemocy nie istnieje, natomiast co piąty uczeń podziela opinię, że

nauczyciele nie reagują na przemoc, ponieważ o niej nie wiedzą.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

64

JAK NA RÓ

ś

NE PRZEJAWY PRZEMOCY POMI

Ę

DZY UCZNIAMI REAGUJ

Ą

NAUCZYCIELE W

TWOJEJ SZKOLE? ZAZNACZ NA TEJ LI

Ś

CIE, JAK NAUCZYCIELE NA OGÓŁ REAGUJ

Ą

NA PRZEMOC

MI

Ę

DZY UCZNIAMI.

N = 3066 (uczniowie) N = 893 (nauczyciele)

17,4%

21,1%

12,9%

10,3%

41,9%

51,6%

38,9%

34,7%

14,8%

29,7%

44,7%

6,2%

7,1%

1,2%

2,6%

2,2%

53,6%

82,4%

65,5%

53,3%

5,8%

46,9%

58,1%

4,1%

uczniowie

nauczyciele

w mojej szkole nie ma takich

przypadków

w ogóle nie reaguj

ą

, bo nie wiedz

o takich przypadkach

udaj

ą

ż

e tego nie widz

ą

,

nic nie robi

ą

, czuj

ą

si

ę

bezradni

staraj

ą

si

ę

chroni

ć

słabszych,

interweniuj

ą

w ich obronie

staraj

ą

si

ę

rozmawia

ć

z uczniami,

d

ążą

do rozwi

ą

zania konfliktu

staraj

ą

si

ę

rozmawia

ć

z uczniami

agresywnymi, zrozumie

ć

przyczyny ich

zachowania

wyst

ę

puj

ą

o obni

ż

enie agresywnym uczniom

oceny ze sprawowania, staraj

ą

si

ę

ich

dyscyplinowa

ć

i kara

ć

d

ążą

do "pozbycia si

ę

" agresywnych

uczniów ze szkoły, przeniesienia ich

gdzie indziej

prosz

ą

o interwencje dyrektora

szkoły

prosz

ą

o interwencj

ę

rodziców

prosz

ą

o interwencj

ę

ochron

ę

Opinie – zarówno uczniów, jak i nauczycieli - na temat reakcji nauczycieli na przemoc pomiędzy

uczniami różnicuje przede wszystkim poziom szkoły. Zachowania mediacyjne i interwencyjne

dostrzegają częściej uczniowie i nauczyciele ze szkół podstawowych i gimnazjów, rzadziej uczniowie i

nauczyciele uczący w szkołach ponadgimnazjalnych.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

65

Bierność wynikającą z braku wiedzy o sytuacjach przemocy przypisują swoim nauczycielom

przede wszystkim uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, natomiast bezradność i uchylanie się od reakcji

(„udają, że tego nie widzą”) – uczniowie gimnazjów.

Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych zdecydowanie najczęściej zaprzeczają istnieniu w szkole

problemu przemocy pomiędzy uczniami (25,9% wskazań); w przypadku uczniów szkół podstawowych

odsetek ten wynosi 18,2%, a w przypadku uczniów gimnazjów – jedynie 8,0% - wynik ten potwierdza

szczególny problem przemocy w szkołach gimnazjalnych.

W opinii nauczycieli, ich sprzymierzeńcem w staraniach o zwalczania przemocy w szkołach jest

przede wszystkim dyrekcja, w mniejszym stopniu rodzice i instytucje zewnętrzne. Tylko co trzeci

nauczyciel ocenia pozytywnie wsparcie jakie pedagodzy otrzymują w tym zakresie ze strony

ministerstwa i kuratoriów.

CZY, W PANA(I) ODCZUCIU, NAUCZYCIELE WSPIERANI S

Ą

W STARANIACH O ZWALCZENIE

PRZEMOCY W SZKOLE PRZEZ:

N = 900

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

rodziców

dyrekcj

ę

Ministerstwo, Kuratoria

instytucje zewn

ę

trzne

(np. policj

ę

,

samorz

ą

d lokalny)

organizacje pozarz

ą

dowe

Ko

ś

ciół

16,0%

52,4%

27,1%

4,5%

73,0%

23,7%

2,6%

0,7%

7,0%

26,2%

42,1%

24,7%

18,2%

50,9%

23,9%

7,0%

4,4% 17,9%

46,7%

31,0%

12,6%

31,5%

36,9%

18,9%

Opinie nauczycieli na temat ich wsparcia przez dyrekcje szkół, ministerstwo czy kuratorium i

organizacje pozarządowe nie są różnicowane przez zmienne społeczno-demograficzne.

W pozostałych przypadkach opinie nauczycieli różnicowane są przede wszystkim przez

lokalizację szkoły i jej poziom. Pomoc ze strony instytucji zewnętrznych, Kościoła czy rodziców częściej

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

66

deklarowana jest przez nauczycieli szkół zlokalizowanych w mniejszych miejscowościach, przede

wszystkim wiejskich. Wsparcie rodziców otrzymują ponadto najczęściej nauczyciele podstawowych.

7.7 Przemoc wobec nauczycieli

Przemoc uczniów wobec nauczycieli nie przejawia się w sposób fizyczny – nauczyciele

doświadczają przede wszystkim ignorowania poleceń, prowokacji w celu wywołania gniewu, rzadziej

zniewag werbalnych. Sporadycznie nauczyciele przyznają się do doświadczeń związanych ze

stosowaniem przymusu czy zastraszaniem przez uczniów.

OSTATNIO WIELE SI

Ę

TE

ś

MÓWI O PRZEMOCY, JAKIEJ W SZKOŁACH DOPUSZCZAJ

Ą

SI

Ę

UCZNIOWIE WOBEC NAUCZYCIELI. CZY W TEJ SZKOLE, W KTÓREJ AKTUALNIE PAN(I) UCZY,
KIEDYKOLWIEK, ZDARZYŁA SI

Ę

PANU(I) KTÓRA

Ś

Z PONI

ś

SZYCH SYTUACJI AGRESJI ZE STRONY

UCZNIÓW? CZY...

N = 900

nie, nigdy

1 - 2 razy

kilka razy

wiele razy

52,2%

28,1%

14,4% 5,2%

82,3%

12,5%

3,8%

1,4%

58,4%

27,3%

10,6%

3,7%

91,7%

5,2%

2,4%

0,7%

93,5%

5,1%

1,0%

0,3%

99,9%

0,1%

99,8%

0,2%

99,9%

0,1%

100,0%

ignorowano Pana(i) polecenia,

przez co niemo

ż

liwe było

prowadzenie lekcji

obra

ż

ono Pana(i

ą

) w grubia

ń

ski sposób

celowo prowokowano Pana(i

ą

),

aby doprowadzi

ć

do wybuchu

gniewu z Pana(i) strony

zmuszano Pana(i

ą

) do zrobienia

czego

ś

, czego

żą

daj

ą

zastraszano, szykanowano Pana(i

ą

)

był(a) Pan(i) bity(a), kopany(a)

spoliczkowano Pana(i

ą

)

lub uderzono pi

ęś

ci

ą

gro

ż

ono Panu(i) jakim

ś

narz

ę

dziem

(no

ż

em, kastetem lub inn

ą

broni

ą

)

zraniono Pana(i

ą

) jakim

ś

narz

ę

dziem

( kastetem, no

ż

em lub inn

ą

broni

ą

)

Podobnie jak uczniowie, również nauczyciele w większym stopniu dostrzegają zjawisko

przemocy wobec nauczycieli w szkole, niż skłonni są deklarować osobiste doświadczenia w tej mierze –

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

67

większość nauczycieli była świadkiem lub słyszała w swojej szkole o ignorowaniu nauczyciela lub

prowokowaniu go, blisko połowa zetknęła się (nie osobiście) z obrażaniem nauczyciela przez ucznia;

ponad 10% nauczycieli wspomina o zmuszaniu lub zastraszaniu. W tym kontekście pojawiły się też –

choć sporadycznie – wypowiedzi o przemocy fizycznej wobec nauczycieli.

A CZY W CI

Ą

GU OSTATNIEGO ROKU BYŁ(A) PAN(I)

Ś

WIADKIEM LUB SŁYSZAŁ(A) PAN(I) OD

INNEGO NAUCZYCIELA LUB OSOBY POSTRONNEJ,

ś

E NAUCZYCIEL(KA) W PANA(I) SZKOLE BYŁ(A)

PRZEZ UCZNIA/UCZNIÓW:

N = 900

nie, nigdy

1 - 2 razy

kilka razy

wiele razy

ignorowany (a), przez co niemo

ż

liwe

było prowadzenie lekcji

obra

ż

ony(a) w grubia

ń

ski sposób

celowo prowokowany, doprowadzaj

ą

c

go /j

ą

do wybuchu gniewu

zmuszany(a) do zrobienia czego

ś

,

czego

żą

daj

ą

zastraszany(a), szykanowany(a)

bity(a), kopany(a)

spoliczkowany(a) lub uderzony(a) pi

ęś

ci

ą

gro

ż

ono mu/jej jakim

ś

narz

ę

dziem

(no

ż

em, kastetem lub inn

ą

broni

ą

)

zraniony(a) jakim

ś

narz

ę

dziem

(kastetem, no

ż

em lub inn

ą

broni

ą

)

26,9%

36,4%

27,6%

9,1%

51,1%

32,4%

12,2% 4,4%

40,9%

32,6%

18,5% 7,9%

86,1%

7,9%

5,0%

1,0%

84,8%

11,0%

3,6%

0,7%

98,4%

1,6%

98,7%

1,3%

98,8%

1,2%

99,9%

0,1%

Przemoc wobec nauczycieli częściej ma miejsce w szkołach ponadpodstawowych niż w

podstawowych, zdecydowanie najczęściej natomiast - w gimnazjach. Również częstotliwość

poszczególnych aktów przemocy, deklarowana przez nauczycieli, największa jest w gimnazjach.

Wyjątek stanowią pojedyncze, zanotowane w badaniu, akty przemocy fizycznej wobec nauczycieli,

które miały miejsce niemal równie często w szkołach podstawowych, co w gimnazjach i groźby z

użyciem niebezpiecznego narzędzia, które zdarzyły się relatywnie najczęściej w szkołach

ponadgimnazjalnych.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

68

Zdaniem nauczycieli, większość pedagogów reaguje aktywnie na osobiste doświadczenie

przemocy ze strony uczniów, podejmując niemal równie często działania o charakterze mediacyjnym

czy interwencyjnym, jak i domagając się zastosowania sankcji wobec sprawców.

JAK – WEDŁUG PANA(I) WIEDZY, NAJCZ

ĘŚ

CIEJ POST

Ę

PUJ

Ą

NAUCZYCIELE W PANA(I)

SZKOLE, JE

Ś

LI STAJ

Ą

SI

Ę

OFIARAMI PRZEMOCY ZE STRONY UCZNIÓW?

N = 893

52,1%

33,7%

29,6%

29,3%

28,8%

24,5%

22,6%

3,8%

3,2%

1,6%

w mojej szkole nie ma takich

przypadków

nic nie robi

ą

, udaj

ą

,

ż

e nic si

ę

nie stało

staraj

ą

si

ę

rozmawia

ć

z uczniami,

zrozumie

ć

przyczyny ich zachowania

prosz

ą

o pomoc dyrekcj

ę

szkoły,

ż

eby co

ś

zrobiła z t

ą

sytuacj

ą

prosz

ą

o pomoc, interwencj

ę

rodziców

wyst

ę

puj

ą

o obni

ż

enie uczniom

oceny ze sprawowania

staraj

ą

si

ę

wzmocni

ć

dyscyplin

ę

w klasie

staraj

ą

si

ę

ustali

ć

z uczniami

(z klas

ą

) jasne zasady funkcjonowania

(co mo

ż

e ka

ż

da ze stron)

d

ążą

do "pozbycia si

ę

" agresywnych

uczniów ze szkoły, przeniesienia

ich gdzie indziej

co

ś

innego

Reakcja nauczycieli zależy przede wszystkim od poziomu szkoły. Uciekanie od problemu

(„udają, że nic się nie stało”) i próby pozbycia się agresywnych uczniów relatywnie najczęściej zdarzają

się w szkołach ponadgimnazjalnych. Wszystkie pozostałe typy reakcji mają najczęściej miejsce w

gimnazjach, czyli tam, gdzie przypadki przemocy wobec nauczycieli są najczęstsze. Nauczyciele szkół

podstawowych częściej w porównaniu z innymi deklarują, że problem ich nie dotyczy.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

69

7.8 Przemoc jako problem szkoły

Opinie uczniów i nauczycieli na temat wagi problemu przemocy w szkole są dość zbliżone: w

obu przypadkach przeważają opinie, że przemoc nie stanowi w szkole poważnego problemu.

JAK UWA

ś

ASZ, CZY W TWOJEJ SZKOLE PRZEMOC JEST POWA

ś

NYM PROBLEMEM?

uczniowie N=3067

13,0%

18,7%

51,3%

17,0%

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

nauczyciele N=897

12,9%

21,2%

47,0%

18,8%

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Wśród uczniów problem przemocy w szkole dostrzegają częściej chłopcy niż dziewczęta

(którzy, jak wspomniano wcześniej, częściej niż dziewczęta padają ofiarami przemocy szkolnej).

Postrzeganie przemocy jako poważnego problemu szkoły jest odwrotnie proporcjonalne do

poziomu szkoły – opinię, że jest to poważny problem szkoły (zdecydowanie + raczej) najczęściej

wyrażają uczniowie szkół podstawowych, zwłaszcza klas IV – V, najrzadziej natomiast – uczniowie

szkół ponadgimnazjalnych. Taka opinia uczniów niepokoi w zestawieniu z opinią nauczycieli –

nauczyciele szkół podstawowych rzadziej niż przeciętnie postrzegają przemoc w kategoriach

poważnego problemu swojej szkoły (relatywnie najczęściej – nauczyciele gimnazjów). Może to

wskazywać na brak orientacji nauczycieli w problemach najmłodszych uczniów.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

70

W kwestii radzenia sobie szkoły z problemem przemocy nauczyciele są zdecydowanie

większymi optymistami niż uczniowie: blisko co piąty spośród nich uważa, że problem w jego szkole nie

istnieje, dalsze 70% ocenia, że szkoła radzi sobie z nim dość dobrze lub bardzo dobrze. Tylko nieco

więcej niż co dziesiąty nauczyciel przyznaje, że szkoła nie radzi sobie z problemem przemocy (w ogóle

lub nie bardzo). Opinie uczniów są odmienne: wprawdzie ponad 70% spośród nich ocenia pozytywnie

działania szkoły skierowane na likwidację przemocy, jednocześnie jednak niemal co piąty uczeń ocenia,

że szkoła „nie bardzo sobie radzi” z tym problemem, a blisko co dziesiąty – że szkoła w ogóle sobie nie

radzi.

JAK TWOJA SZKOŁA RADZI SOBIE Z PROBLEMEM PRZEMOCY W SZKOLE?

N=3059

9,2%

19,1%

50,9%

20,8%

Moja szkoła w ogóle
sobie z nim nie radzi

Moja szkoła nie bardzo
sobie z nim radzi

Moja szkoła do

ść

dobrze

sobie z nim radzi

Moja szkoła bardzo dobrze
sobie z nim radzi

Odpowiedzi uczniów

N=897

Moja szkoła w ogóle
sobie z nim nie radzi

Moja szkoła nie bardzo
sobie z nim radzi

Moja szkoła do

ść

dobrze

sobie z nim radzi

Moja szkoła bardzo dobrze
sobie z nim radzi

W mojej szkole nie ma
przypadków przemocy

Odpowiedzi nauczycieli

0,7%

10,7%

54,0%

16,5%

18,1%

Działania szkoły w kierunku zmniejszenia przemocy bardziej krytycznie oceniają uczniowie

gimnazjów i szkół podstawowych (z wyłączeniem klasy IV szkoły podstawowej). Oceny uczniów szkół

ponadgimnazjalnych są w tym kontekście znacznie korzystniejsze.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

71

O braku przemocy w szkole przekonani są przede wszystkim nauczyciele szkół

ponadgimnazjalnych, natomiast brak sukcesów szkoły na tym polu („nie radzi sobie”) wskazują

najczęściej nauczyciele gimnazjów (co jest zgodne z opinią uczniów tych poziomów). Istnieje natomiast

– podobnie, jak w przypadku oceny wagi problemu przemocy w szkole – sprzeczność pomiędzy

opiniami uczniów i nauczycieli szkół podstawowych. Oceny uczniów szkół podstawowych są w tym

kontekście niemal równie krytyczne, jak oceny uczniów klas I – II gimnazjów, natomiast nauczyciele

tych szkół najrzadziej porównaniu z innymi oceniają, że szkoła nie radzi sobie z problemem przemocy.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

72

8

Zaanga

ż

owanie rodziców w sprawy szkoły

8.1 Zaangażowanie rodziców w sprawy szkoły - fakty

W porównaniu z deklaracjami dzieci, rodzice zdecydowanie częściej stwierdzają, że nie bywają

na wywiadówkach – połączone odsetki kategorii „rzadko” i „wcale” wynoszą dla obu grup odpowiednio

4,8% i 25,3%.

CZY TWOI RODZICE CHODZ

Ą

NA WYWIADÓWKI?

N = 3 080

58,4%

29,0%

7,8%

3,7%

1,1%

Zawsze

Zazwyczaj

Czasem

Rzadko

Wcale

CZY CHODZI PAN(I) NA WYWIADÓWKI:

N = 553

55,5%

13,3%

5,9%

9,2%

16,1%

Zawsze

Zazwyczaj

Czasem

Rzadko

Wcale

Zarówno z deklaracji dzieci, jak i rodziców wynika, że na wywiadówkach częściej bywają

rodzice młodszych dzieci – im starsze dziecko, tym mniejsza deklarowana częstość bywania na

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

73

wywiadówkach. Również z obu deklaracji wypływa wniosek, że w wywiadówkach częściej uczestniczą

rodzice dzieci uzyskujących wyższą średnią ocen.

Podobnie, jak w przypadku deklaracji dotyczących wywiadówek, w odniesieniu do oceny

częstości kontaktów z nauczycielem poza wywiadówkami rodzice częściej niż dzieci przyznają, że takie

kontakty w ogóle nie mają miejsca.

CZY TWOI RODZICE CHODZ

Ą

NA DNI OTWARTE, KONTAKTUJ

Ą

SI

Ę

Z NAUCZYCIELAMI POZA

WYWIADÓWKAMI?

N = 3 074

7,5%

13,2%

26,3%

28,8%

24,2%

Wcale

Bardzo cz

ę

sto

Cz

ę

sto

Czasem

Rzadko

JAK CZ

Ę

STO CHODZI PAN(I) NA DNI OTWARTE, SPOTYKA SI

Ę

Z NAUCZYCIELAMI W

SPRAWACH SWOJEGO DZIECKA POZA WYWIADÓWKAMI?

N = 553

3,9%

22,2%

21,7%

9,2%

5,8%

37,2%

Co tydzie

ń

Raz na kwartał

Raz na pół roku

Raz w roku

Wcale

Co miesi

ą

c

W przypadku kontaktów z nauczycielami poza wywiadówkami, deklaracje uczniów i rodziców

potwierdzają, że mają one miejsce – podobnie jak uczestnictwo w wywiadówkach - przede wszystkim w

szkołach podstawowych. Kontakty rodziców z nauczycielami poza wywiadówkami dotyczą w większym

stopniu rodziców uczniów legitymujących się najniższą lub najwyższą średnią ocen.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

74

Blisko co piąty uczeń deklaruje udział rodzica w komitecie rodzicielskim lub innym organie

zrzeszającym rodziców w szkole; w przypadku rodziców odsetek deklarujących tego typu działalność

wynosi nieco mniej (12%).

CZY KTÓRE

Ś

Z TWOICH RODZICÓW NALE

ś

Y DO KOMITETU RODZICIELSKIEGO B

Ą

D

Ź

INNEGO CIAŁA ZRZESZAJ

Ą

CEGO RODZICÓW W TWOJEJ SZKOLE?

N = 3 068

18,0%

82,0%

TAK

NIE

CZY NALE

ś

Y PAN(I) DO KOMITETU RODZICIELSKIEGO B

Ą

D

Ź

INNEGO CIAŁA

ZRZESZAJ

Ą

CEGO RODZICÓW?

N = 553

12,8%

87,2%

Tak

NIE

W komitecie rodzicielskim lub innym organie zrzeszającym rodziców udzielają się przede

wszystkim rodzice dzieci ze szkół podstawowych; najczęściej są to rodzice najlepszych uczniów

(uzyskujących najwyższą średnią ocen). Tego typu działalność częściej podejmują rodzice dziewczynek

niż chłopców, sprzyja jej młody wiek rodzica (25 – 34 lata).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

75

8.2 Ocena zaangażowania rodziców w sprawy szkoły

Opinie uczniów na temat poziomu zainteresowania ich rodziców sprawami szkoły są

umiarkowanie pozytywne: co trzeci stwierdza, że rodzice interesują się „trochę”, niemal tyle samo, że

„bardzo”. Tylko co siódmy uczeń uważa, że jego rodzice w ogóle nie interesują się tym, co dzieje się w

szkole.

JAK OKRE

Ś

LIŁ(A)BY

Ś

STOPIE

Ń

ZAINTERESOWANIA TWOICH RODZICÓW TYM, CO DZIEJE

SI

Ę

W SZKOLE? WSKA

ś

JEDN

Ą

ODPOWIED

Ź

N=3 065

30,0%

33,0%

22,0%

15,0%

Bardzo interesuj

ą

si

ę

tym,

co dzieje si

ę

w szkole

Troch

ę

interesuj

ą

si

ę

tym,

co dzieje si

ę

w szkole

Niezbyt si

ę

interesuj

ą

si

ę

tym, co dzieje si

ę

w szkole

W ogóle nie interesuj

ą

si

ę

tym, co dzieje si

ę

w szkole

Stopień zainteresowania rodziców sprawami szkolnymi jest (na podst. opinii uczniów) odwrotnie

proporcjonalny do wieku dziecka: im młodsze dziecko, tym większe zainteresowanie. Duże

zainteresowanie sprawami szkolnymi przypisują ponadto rodzicom przede wszystkim uczniowie

uzyskujący wysoką średnią ocen.

Opinia nauczycieli na temat zainteresowania rodziców sprawami szkoły jest podzielona –

zbliżone odsetki badanych wskazały w tym kontekście odpowiedzi „ mniejszość”, „większość” i „mniej

więcej połowa”; znikome odsetki wskazań uzyskały kategorie skrajne („prawie wszyscy”, „prawie nikt”).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

76

JAK OCENIA PANA(I) ZAANGA

ś

OWANIE SI

Ę

RODZICÓW W SPRAWY SZKOŁY? JAKA CZ

ĘŚĆ

RODZICÓW, W PANA(I) ODCZUCIU, INTERESUJE SI

Ę

TYM, CO SI

Ę

DZIEJE W SZKOLE?

3,5%

29,4%

29,0%

34,6%

3,6%

prawie wszyscy

wi

ę

kszo

ść

mniej wi

ę

cej połowa

mniejszo

ść

prawie nikt

Opinię nauczycieli w kwestii zainteresowania rodziców sprawami szkoły różnicuje – podobnie

jak w przypadku uczniów – poziom szkoły: wg pedagogów zainteresowanie rodziców sprawami szkoły

jest tym wyższe im młodsze jest dziecko (najpowszechniejsze w szkołach podstawowych, umiarkowane

w gimnazjach, rzadkie lub incydentalne w szkołach ponadgimnazjalnych).

Wśród rodziców najwyższy odsetek stanowią osoby deklarujące umiarkowanie ścisły kontakt ze

szkołą dziecka („wiem o najważniejszych rzeczach”). Jednocześnie jednak więcej niż co trzeci rodzic

określa swoje kontakty ze szkołą jako „raczej luźny” lub „bardzo luźny, sporadyczny”.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

77

JAK OKRE

Ś

LIŁ(A) BY PAN(I) SWOJE KONTAKTY ZE SZKOŁ

Ą

? CZY UTRZYMUJE

PAN(I)

Ś

CISŁY KONTAKT ZE SZKOŁ

Ą

SWOJEGO DZIECKA, CZY RACZEJ LU

Ź

NY,

SPORADYCZNY?

N = 553

26,7%

37,0%

23,2%

13,0%

Bardzo

ś

cisły, jestem na bie

żą

co

ze wszystkim, co dzieje si

ę

w szkole

Raczej

ś

cisły, wiem

o najwa

ż

niejszych rzeczach

Raczej lu

ź

ny, nie mam powodu

tak bardzo si

ę

interesowa

ć

Bardzo lu

ź

ny, w zasadzie

sporadyczny

Kontakty ze szkołą utrzymują przede wszystkim matki. Ścisłość kontaktów ze szkołą związana

jest z wiekiem dziecka i jego wynikami w nauce: im młodsze dziecko i im wyższa średnia jego ocen tym

częstsza deklaracja ścisłych kontaktów rodzica ze szkołą.

Większość nauczycieli ma poczucie, że może liczyć na wsparcie i pomoc rodziców w trudnych

sytuacjach wychowawczych.

CZY MA PAN(I) POCZUCIE, ZE W WI

Ę

KSZO

Ś

CI PRZYPADKÓW MO

ś

E PAN(I) LICZY

Ć

NA

RODZICÓW, NA ICH WSPARCIE I POMOC W TRUDNYCH SYTUACJACH WYCHOWAWCZYCH

14,7%

52,2%

31,0%

2,1%

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

78

Zaufanie do wsparcia rodziców związane jest z wiekiem uczniów: najczęściej mówią o nim

nauczyciele szkół podstawowych, najrzadziej natomiast – szkół ponadgimnazjalnych.

Istotne znaczenie w tej kwestii ma także lokalizacja szkoły: możliwość uzyskania pomocy ze

strony rodziców najczęściej deklarują nauczyciele ze szkół wiejskich.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

79

9

Relacje dzieci z rodzicami w sytuacji konfliktu

szkolnego

9.1 Informowanie rodziców o konflikcie z rówieśnikami lub nauczycielami

Reakcje dzieci na konflikty z innymi uczniami są zróżnicowane. Największa grupa dzieci

(41,9%) deklaruje, że informuje o takich sytuacjach swoich rodziców, ale tylko czasami. O każdym

przypadku wystąpienia konfliktu z kolegami powiadamia swoich rodziców co piąty uczeń (21,5%). W

ogóle nie informuje rodziców o takich sytuacjach 36,6% badanych uczniów.

JE

Ś

LI MASZ JAKI

Ś

KONFLIKT Z INNYMI UCZNIAMI W SZKOLE TO CZY INFORMUJESZ O TYM

SWOICH RODZICÓW?

N = 3 068

Tak, zawsze

Tak, czasami

Nie, nigdy

21,5%

41,9%

36,6%

Częściej zwracają się do rodziców z tego rodzaju sprawami dziewczynki (26,1% zawsze,

46,2% czasami, a tylko 27,8% nigdy) niż chłopcy (46,5% z nich nigdy tego nie robiło).

Reakcje w sytuacji konfliktu z kolegami zależą od typu szkoły, a więc od wieku dzieci. Im

młodsze dzieci, tym częściej informują rodziców o przypadkach konfliktów z kolegami.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

80

Je

ś

li masz jaki

ś

konflikt z innymi uczniami w szkole to czy

informujesz o tym swoich rodziców?

Typ szkoły

Tak, zawsze

Tak, czasami

Nie, nigdy

Podstawowa

35,2%

45,9%

19,0%

Gimnazjum

17,8%

43,3%

38,9%

Ponadgimnazjalna

12,4%

36,8%

50,8%

Głównym powodem nieinformowania rodziców o konfliktach z innymi uczniami jest przekonanie,

że są to sprawy, które ich nie dotyczą. W ten sposób uzasadniła swoją niechęć do powiadamiania

rodziców o konfliktach z kolegami ponad połowa badanych dzieci (55,4%). Inne motywy wskazywane

były zdecydowanie rzadziej. Wśród nich stosunkowo często pojawiał się argument, że rodzice nie będą

potrafili pomóc w zaistniałej sytuacji (18,1% wskazań).

JE

Ś

LI NIE INFORMUJESZ O TYM RODZICÓW, TO DLACZEGO?

N = 2 065

55,4%

18,1%

11,9%

8,2%

4,6%

25,1%

To s

ą

moje sprawy, rodzice nie powinni

si

ę

do nich wtr

ą

ca

ć

Rodzice nie b

ę

d

ą

umieli mi pomóc,

nie b

ę

d

ą

w stanie mi pomóc

B

ę

dzie mi wstyd przyzna

ć

si

ę

do konfliktu z kolegami

Rodzice na pewno nie stan

ą

po mojej

stronie, tylko nara

żę

si

ę

na dodatkowe

uwagi z ich strony

Rodzice nie b

ę

d

ą

chcieli mi pomóc -

uznaj

ą

,

ż

e jest to sprawa, któr

ą

musz

ę

sam załatwi

ć

Inne przyczyny

Odwoływanie się do potrzeby prywatności, a także przekonanie, że rodzice nie będą pomocni w

sytuacjach konfliktu z kolegami, było tym częstsze, im starszy wiek badanych uczniów (pierwszy powód

wymieniało 63,9%, drugi 19,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych i odpowiednio 44,0% i 14,7%

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

81

uczniów szkół podstawowych) Z kolei im młodsi uczniowi, tym częściej podawali inne przyczyny

nieinformowania rodziców o konfliktach z kolegami, związane z brakiem zaufania do rodziców.

Chętniej niż o nieporozumieniach z kolegami uczniowie opowiadają rodzicom o konfliktach z

nauczycielami. Dwie piąte badanych (39,9%) przyznaje, że informuje rodziców o każdym przypadku

konfliktu z nauczycielami, do którego doszło. Prawie tyle samo (39,3%) deklaruje, że powiadamia

rodziców o tego rodzaju sytuacjach czasami. Nigdy nie robi tego co piąty uczeń (20,8%).

JE

Ś

LI MASZ JAKI

Ś

KONFLIKT Z NAUCZYCIELAMI W SZKOLE TO CZY INFORMUJESZ O TYM

SWOICH RODZICÓW?

N=3 054

Tak, zawsze

Tak, czasami

Nie, nigdy

39,9%

39,3%

20,8%

Częściej informują rodziców o konfliktach z nauczycielami dziewczynki (47,7% zawsze, 37,5%

czasami, a tylko 14,8% nigdy) niż chłopcy (31,1% zawsze, 41,4% czasami, a 27,5% nigdy).

Reakcje w sytuacji konfliktu z nauczycielami w mniejszym stopniu niż reakcje w przypadku

konfliktu z innymi uczniami zależą od typu szkoły, a więc od wieku dzieci. Niemniej jednak kierunek

zależności jest ten sam: im młodsze dzieci, tym częściej informują rodziców o przypadkach konfliktów z

nauczycielami.

Je

ś

li masz jaki

ś

konflikt z nauczycielami w szkole to czy informujesz

o tym swoich rodziców?

Typ szkoły

Tak, zawsze

Tak, czasami

Nie, nigdy

Podstawowa

49,8%

31,8%

18,4%

Gimnazjum

38,7%

41,2%

20,0%

Ponadgimnazjalna

32,1%

44,3%

23,7%

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

82

Zdecydowanie najczęstszym powodem niepowiadamiania rodziców o konfliktach z

nauczycielami jest przekonanie, że są to sprawy, w które rodzice nie powinni ingerować (42,4%

wskazań). Stosunkowo często nieinformowanie rodziców tłumaczono przekonaniem, że nie będą

potrafili pomóc w zaistniałej sytuacji (17,1%) oraz obawą, że w konflikcie z nauczycielem nie staną po

stronie dziecka (12,7%).

JE

Ś

LI NIE INFORMUJESZ O TYM RODZICÓW, TO DLACZEGO?

N=1 447

42,4%

17,1%

12,7%

9,2%

5,4%

29,9%

Inne przyczyny

To s

ą

moje sprawy, rodzice nie powinni

si

ę

do nich wtr

ą

ca

ć

Rodzice nie b

ę

d

ą

umieli mi pomóc,

nie b

ę

d

ą

w stanie mi pomóc

rodzice na pewno nie stan

ą

po mojej

stronie, tylko nara

żę

si

ę

na dodatkowe

uwagi z ich strony

b

ę

dzie mi wstyd przyzna

ć

si

ę

do konfliktu z nauczycielami

rodzice nie b

ę

d

ą

chcieli mi pomóc -

uznaj

ą

,

ż

e jest to sprawa, któr

ą

musz

ę

sam załatwi

ć

Potrzebą prywatności oraz przekonaniem, że rodzice nie będą pomocni w sytuacjach konfliktu z

nauczycielami najczęściej motywowali swoje decyzje uczniowie szkół ponadgimnazjalnych (pierwszy

powód wymieniało 49,6%, drugi 19,5% z nich). Z kolei uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów

nieco częściej niż ich starsi koledzy obawiali się, że rodzice nie staną po ich stronie lub wstydzili się

przyznać do konfliktu z nauczycielem.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

83

9.2 Przewidywane reakcje rodziców w sytuacji konfliktu dziecka z nauczycielem

W opinii większości uczniów (57,7%) w hipotetycznej sytuacji konfliktu z nauczycielem ich

rodzice rozważyliby racje obu stron i wspólnie z nim opracowali najlepsze wyjście z sytuacji. Prawie co

czwarty badany uczeń (23,1%) sądzi, że rodzice stanęliby po jego stronie niezależnie od tego, kto

miałby racje w sporze. Niemal tyle samo (21,6%) przewiduje, że rodzice interweniowaliby u dyrektora

lub nauczyciela, by wyjaśnić sprawę i zapobiec podobnym sytuacjom w przyszłości. Inne reakcje

rodziców uznano za mniej prawdopodobne.

JAK WYNIKA Z TWOJEGO DO

Ś

WIADCZENIA LUB JAK PRZYPUSZCZASZ - JAK TWOI RODZICE

ZAREAGOWALIBY NA TWÓJ KONFLIKT Z NAUCZYCIELEM? PONI

ś

EJ WYPISANE S

Ą

RÓ

ś

NE

ZACHOWANIA RODZICÓW. ZAZNACZ NA TEJ LI

Ś

CIE WSZYSTKO TO, CO TWOIM ZDANIEM ZROBILIBY.

N =3 056

57,7%

23,1%

21,6%

14,3%

11,5%

9,5%

Rozwa

ż

yliby na spokojnie racje moje

i nauczyciela i wspólnie opracowaliby

ś

my

najlepsze wyj

ś

cie z sytuacji

Stan

ę

liby po mojej stronie niezale

ż

nie

od tego, czy bym miał racj

ę

, czy nie

Interweniowaliby u dyrekcji / nauczyciela,

ż

eby wyja

ś

ni

ć

spraw

ę

i

ż

eby takie konflikty

nie powtarzały si

ę

w przyszło

ś

ci

Uznaliby moje racje, ale prosiliby mnie,

ż

ebym odpu

ś

cił,

ż

ebym si

ę

ugi

ą

ł

dla

ś

wi

ę

tego spokoju

Nawet jak bym miał racj

ę

, stan

ę

liby

po stronie nauczyciela

Po cichu przyznaliby mi racj

ę

,

ale gło

ś

no by nauczyciela przepraszali

Uczniowie wszystkich typów szkół za najbardziej prawdopodobną reakcję uznali rozważenie

przez rodziców racji obu stron konfliktu oraz wspólne wypracowanie optymalnego rozwiązania. Im

młodsi uczniowie, tym częściej są przekonani, że w sporze z nauczycielem rodzice stanęliby po ich

stronie. Taką reakcję rodziców przewiduje 31,6% uczniów szkół podstawowych, 21,0% uczniów

gimnazjów oraz 17,4% uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

84

W opinii uczniów najczęstszą reakcją rodziców na złe traktowanie ucznia przez nauczyciela jest

poruszenie problemu podczas wywiadówki i prośba o interwencję wychowawcy klasy (47,8% wskazań).

Dość często rodzice decydują się na rozmowę z nauczycielem, który dopuszcza się poniżania ucznia

(36,9%). Trzecim z kolei najczęściej spotykanym typem reakcji jest – wg opinii badanych uczniów -

rozmowa z innymi rodzicami i wystąpienie do dyrekcji o zmianę nauczyciela (25,7%).

WYOBRA

Ź

SOBIE TAK

Ą

SYTUACJ

Ę

: W PEWNEJ SZKOLE JEDEN Z NAUCZYCIELI

WYJ

Ą

TKOWO

Ź

LE ODNOSIŁ SI

Ę

DO UCZNIÓW – OBRA

ś

AŁ ICH, WY

Ś

MIEWAŁ. UCZNIOWIE SKAR

ś

YLI

SI

Ę

NA TEGO NAUCZYCIELA SWOIM RODZICOM. JAK, WEDŁUG TWOJEGO DO

Ś

WIADCZENIA,

RODZICE ZAZWYCZAJ REAGUJ

Ą

NA TAKIE SYTUACJE?

N = 3 063

47,8%

36,9%

25,7%

19,8%

13,6%

11,3%

5,3%

10,3%

Podnosz

ą

problem na wywiadówce,

prosz

ą

wychowawc

ę

o interwencj

ę

Id

ą

do szkoły porozmawia

ć

z nauczycielem

w cztery oczy

Staraj

ą

si

ę

porozmawia

ć

z innymi rodzicami,

ż

eby wspólnie wyst

ą

pi

ć

do dyrekcji o zmian

ę

nauczyciela

Prosz

ą

swoje dzieci,

ż

eby si

ę

nie nara

ż

ały,

siedziały cicho;

ż

eby nie "padło" na ich dziecko

Obwiniaj

ą

uczniów,

ż

e pewnie sami s

ą

sobie

winni, bo pewnie zachowuj

ą

si

ę

arogancko

Staraj

ą

si

ę

usprawiedliwi

ć

nauczyciela, staraj

ą

si

ę

wytłumaczy

ć

dziecku,

ż

e nic strasznego si

ę

nie dzieje,

ż

e "nauczyciel te

ż

człowiek"

Przenosz

ą

dziecko do innej szkoły

W inny sposób

Przewidywania dotyczące reakcji rodziców w sytuacji złego traktowania dziecka przez

nauczyciela różnicuje w pewnym stopniu typ szkoły. Uczniowie gimnazjów oraz szkół

ponadgimnazjalnych najczęściej uważają, że rodzice zwróciliby się z prośbą o interwencję do

wychowawcy klasy (odpowiednio 50,0% i 57,4%). Uczniowie szkół podstawowych nieco częściej sądzą,

że rodzice zdecydowaliby się na rozmowę z nauczycielem (37,5%) niż, że poprosiliby o pomoc

wychowawcę (34,9%).

Nieco inna jest kolejność działań rodziców w przypadku, gdy dziecko mimo starań, stale dostaje

złe oceny. W opinii uczniów najczęstszą reakcją rodziców w tej sytuacji jest rozmowa z nauczycielem i

prośba, aby dał dziecku szansę na poprawę ocen (51,5% wskazań). W drugiej kolejności rodzice

rozmawiają z wychowawcą, prosząc go o interwencję w tej sprawie (37,2%). Pozostałe typy reakcji

wybierano zdecydowanie rzadziej.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

85

WYOBRA

Ź

SOBIE TERAZ TAK

Ą

SYTUACJ

Ę

. PEWIEN UCZE

Ń

DOSTAJE CI

Ą

GLE NISKIE

OCENY, MIMO

ś

E NAPRAWD

Ę

SI

Ę

UCZY I STARA. UCZE

Ń

CAŁY CZAS MÓWI RODZICOM,

ś

E NAUCZYCIEL SI

Ę

NA NIEGO UWZI

Ą

Ł. CO, WEDŁUG TWOJEGO DO

Ś

WIADCZENIA, W TAKIEJ

SYTUACJI ZAZWYCZAJ ROBI

Ą

RODZICE?

N = 3 060

51,5%

37,2%

17,3%

12,3%

11,0%

8,3%

11,4%

W inny sposób

Rozmawiaj

ą

z nauczycielem, prosz

ą

go o to,

ż

eby dał

jeszcze szans

ę

dziecku,

ż

eby pozwolił poprawi

ć

oceny

Rozmawiaj

ą

o tym z wychowawc

ą

,

prosz

ą

c o interwencj

ę

Staraj

ą

si

ę

chodzi

ć

na dni otwarte do tego nauczyciela,

przychodzi

ć

cz

ę

sto do szkoły,

ż

eby pokaza

ć

, jak bardzo

wszystkim zale

ż

y na poprawie

Zach

ę

caj

ą

dziecko,

ż

eby samo chodziło do nauczyciela,

ale sami nie podejmuj

ą

ż

adnych działa

ń

Nic - z nauczycielem si

ę

nie wygra, nie warto zadra

ż

nia

ć

sytuacji z nauczycielem, bo zawsze traci na tym ucze

ń

Wyst

ę

puj

ą

o egzamin komisyjny

Uczniowie wszystkich typów szkół najczęściej przewidują, że w opisanej sytuacji rodzice

zdecydowaliby się na rozmowę z nauczycielem, który stawia dziecku złe oceny. O ile jednak duża

część gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych sądzi, że rodzice poprosiliby o interwencję

wychowawcy klasy (odpowiednio 40,3% i 44,9%), o tyle uczniowie szkół podstawowych wskazują to

rozwiązanie wyraźnie rzadziej (25,5%).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

86

10 Prawa nauczyciela i prawa ucznia

10.1 Prawa nauczyciela

Opinie uczniów i nauczycieli w kwestii praw przysługujących nauczycielom w niektórych

aspektach są bardzo zbliżone, natomiast w przypadku niektórych kwestii są zdecydowanie rozbieżne.

Istnieje duża zgodność opinii uczniów i nauczycieli w kwestii, że nauczycielowi przysługują

następujące prawa:

Wezwanie do szkoły rodziców,

Powiadomienie wychowawcy klasy o niewłaściwym zachowaniu ucznia,

Wpisanie uwagi do dzienniczka.

Pomimo tego, że trzy wymienione wyżej prawa przypisuje nauczycielowi przeważająca

większość uczniów i nauczycieli, to jednak wśród nauczycieli odsetek twierdzących odpowiedzi jest

większy niż wśród uczniów.

CZY NAUCZYCIEL MA PRAWO:

Wezwa

ć

do szkoły rodziców

92,1%

99,9%

7,9%

0,1%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

Powiadomi

ć

wychowawc

ę

klasy o niewła

ś

ciwym zachowaniu ucznia

93,1%

99,9%

6,9%

0,1%

uczniowie

nauczyciele

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

87

Wpisa

ć

uwag

ę

do dzienniczka

92,6%

99,3%

7,4%

0,7%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

O ile w przypadku nauczycieli nie występują praktycznie żadne zróżnicowania opinii w kwestii

wyżej wymienionych trzech praw nauczyciela, to w przypadku uczniów negacji ww. praw sprzyja płeć

męska, niskie (podstawowe) wykształcenie ojca oraz niska średnia ocen (do 2,5). Warto też zwrócić

uwagę, iż częściej niż pozostali uczniowie negują te prawa uczniowie VI klas szkół podstawowych.

Podobnie jak w przypadku trzech wcześniej omówionych praw duża zgodność uczniów i

nauczycieli występuje w przypadku opinii, iż nauczyciel nie ma prawa:

Wywieszać złe oceny uczniów w miejscu ogólnie widocznym, w celu zmotywowania ich

do lepszej nauki

oraz

Siłą zaciągnąć ucznia do klasy po rozpoczęciu lekcji, jeśli ten nie chce iść tam

dobrowolnie.

Choć praw do takiego zachowania odmawia nauczycielom przeważająca większość uczniów i

nauczycieli, to częściej o niedopuszczalności takich zachowań nauczyciela przekonani są sami

nauczyciele niż uczniowie.

CZY NAUCZYCIEL MA PRAWO:

Wywiesza

ć

złe oceny uczniów w miejscu ogólnie widocznym, w celu zmotywowania ich do lepszej nauki

10,6%

4,9%

89,4%

95,1%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

Sił

ą

zaci

ą

gn

ąć

ucznia do klasy po rozpocz

ę

ciu lekcji, je

ś

li ten nie chce i

ść

tam dobrowolnie

11,1%

5,4%

88,9%

94,6%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

88

Zarówno wśród uczniów jak i nauczycieli uznaniu za dopuszczalne ww. zachowań nauczyciela

sprzyja płeć męska. Prawo nauczycieli do wywieszania złych ocen uczniów w miejscu ogólnie

widocznym, w celu zmotywowania ich do lepszej nauki oraz zaciągnięcia siłą ucznia do klasy po

rozpoczęciu lekcji, jeśli ten nie chce iść tam dobrowolnie dopuszcza najczęściej najmłodsza badana

grupa uczniów, a w szczególności uczniowie IV klas podstawówek.

Większość uczniów i nauczycieli przekonana jest, iż nauczyciel ma prawo zabrać uczniowi

książkę czy komiks, który uczeń czyta na lekcji. Prawo takie znacznie częściej przyznają nauczycielom

sami zainteresowani niż uczniowie. Co ciekawe, częściej takie zachowanie nauczyciela poparcie

znajduje wśród badanych płci żeńskiej (nauczycielki i uczennice) niż męskiej (nauczyciele i uczniowie).

CZY NAUCZYCIEL MA PRAWO:

Zabra

ć

uczniowi ksi

ąż

k

ę

czy komiks, który czyta na lekcji

63,9%

76,1%

36,1%

23,9%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

Opinie nauczycieli i uczniów w tej kwestii związane są z typem szkoły, w której pracują lub w

której uczą się badani. Najczęściej akceptacja dla takiego zachowania nauczyciela deklarowana jest w

podstawówkach, a najrzadziej w szkołach ponadgimnazjalnych.

Większość uczniów i nauczycieli wyraziła przekonanie, że nauczyciel nie ma prawa zmuszać

ucznia do publicznego przeproszenia nauczyciela przy całej klasie. Częściej taki pogląd wyrażali

uczniowie niż nauczyciele.

CZY NAUCZYCIEL MA PRAWO:

Zmusi

ć

ucznia do publicznego przeproszenia nauczyciela przy całej klasie

23,8%

37,8%

76,2%

62,2%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

89

Zróżnicowanie opinii nauczycieli w kwestii prawa nauczyciela do zmuszania ucznia do

publicznego przeproszenia nauczyciela przy całej klasie jest niewielkie, natomiast poziom negacji

takiego prawa nauczyciela rośnie wraz z wiekiem uczniów mierzonym poziomem szkoły, do której

uczęszczają.

Wszystkie rozbieżności w postrzeganiu przez uczniów i nauczycieli zakresu praw nauczyciela

mogą być źródłem potencjalnych konfliktów szkolnych.

Największa rozbieżność opinii uczniów i nauczycieli dotyczy prawa nauczyciela do wyproszenia

z klasy źle zachowującego się ucznia. O ile przeważająca większość uczniów jest przekonana, że

nauczycielowi takie prawo przysługuje, to ponad ¾ nauczycieli jest przeciwnego zdania. Warto jednak

zauważyć, iż nieomal ¼ nauczycieli wyraziła przekonanie, iż nauczyciel ma prawo wyprosić z klasy źle

zachowującego się ucznia.

Podobne różnice w opinii w kwestii przyznania lub odmowy prawa nauczycielowi do

wyproszenia ucznia z klasy występują w przypadku sytuacji, gdy uczeń podczas lekcji je. W takim

przypadku jeszcze większa grupa nauczycieli jest zdania, że nauczyciel nie ma prawa wypraszać

ucznia z klasy, natomiast nieco ponad połowa uczniów uważa, że takie prawo nauczycielowi

przysługuje.

CZY NAUCZYCIEL MA PRAWO:

Wyprosi

ć

z klasy

ź

le zachowuj

ą

cego si

ę

ucznia

85,2%

23,6%

14,8%

76,4%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

Wyprosi

ć

z klasy ucznia, który je

54,2%

17,7%

45,8%

82,3%

uczniowie

nauczyciele

Prawo do wyproszenia z klasy ucznia źle zachowującego się lub jedzącego podczas lekcji

najczęściej akceptują nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych. Co ciekawe, również wśród uczniów

akceptacja takich zachowań nauczyciela rośnie wraz z poziomem szkoły do której uczęszczają

(najmniejsza w podstawówkach, największa w szkołach ponadgimnazjalnych).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

90

Znaczące różnice opinii uczniów i nauczycieli, choć nie tak przytłaczające jak w przypadku

wypraszania uczniów z klasy, występują także w przypadku prawa do zabrania uczniowi telefonu

komórkowego, który zadzwonił podczas lekcji. O ile 62,2% nauczycieli wyraziło przekonanie, że

nauczyciel ma do tego prawo, to nieco ponad połowa uczniów uważa, że nauczyciel nie ma do tego

prawa.

CZY NAUCZYCIEL MA PRAWO:

Zabra

ć

uczniowi telefon komórkowy, który zadzwonił podczas lekcji

48,5%

62,2%

51,5%

37,8%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

Opinie, iż nauczyciel ma prawo zabrać uczniowi telefon komórkowy, który zadzwonił podczas

lekcji najczęściej pojawiały się wśród nauczycieli gimnazjów, a najrzadziej wśród nauczycieli szkól

ponadgimnazjalnych. Być może jest to wskaźnik, iż dzwoniące na lekcjach telefony komórkowe, to

właśnie problem gimnazjów.

W przypadku uczniów prawo nauczyciela do zabrania uczniowi telefonu komórkowego, który

zadzwonił podczas lekcji, najczęściej negują uczący się w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych,

natomiast akceptują je w większości uczniowie szkół podstawowych.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

91

10.2 Prawa ucznia

Podobnie jak w przypadku praw przysługujących nauczycielom, również w kwestii praw

przysługujących uczniom opinie uczniów i nauczycieli w niektórych aspektach są bardzo zbliżone,

natomiast w niektórych zdecydowanie rozbieżne.

Uczniowie i nauczycieli są nieomal zgodni w kwestii, czy uczeń ma prawo domagać się

uzasadnienia wystawionej mu oceny. Warto zwrócić jednak uwagę, iż o ile nieomal wszyscy

nauczyciele deklarują uznanie dla takiego prawa ucznia, to aż 6,1% uczniów uznało, że uczeń nie ma

prawa domagać się uzasadnienia wystawionej mu oceny. Najczęściej są to uczniowie szkół

podstawowych, a szczególności uczęszczający do IV klasy szkoły podstawowej.

CZY UCZE

Ń

MA PRAWO:

domaga

ć

si

ę

uzasadnienia wystawionej mu oceny

93,9%

99,9%

6,1%

0,1%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

Odpowiedzi nauczycieli świadczą najprawdopodobniej o znajomości przez nich tego prawa

ucznia, natomiast odpowiedzi uczniów są odbiciem ich codziennego doświadczenia szkolnego.

Zdecydowana większość uczniów i nauczycieli jest także zgodna, iż uczniom przysługują także

następujące prawa do:

domagania się dodatkowych zajęć, jeśli jest wyjątkowo zdolny (indywidualny tok nauki)

lub ma problemy z nauką (zajęcia wyrównawcze),

wyrażania podczas lekcji poglądów odmiennych od poglądów nauczyciela (np. nie

zgadzać się z polonistą w kwestii oceny moralnej bohatera lektury) bez konsekwencji

obniżenia oceny,

zrezygnowania z chodzenia na lekcje religii.

W przypadku wszystkich trzech ww. praw nauczyciele częściej niż uczniowie deklarują, iż

przysługują one uczniom. Prawdopodobnie jest to efekt znajomości tych praw przez nauczycieli,

natomiast odpowiedzi uczniów są wskaźnikiem ich realnego stosowania w praktyce.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

92

W przypadku prawa ucznia do domagania się dodatkowych zajęć, jeśli jest wyjątkowo zdolny

(indywidualny tok nauki) lub ma problemy z nauką (zajęcia wyrównawcze), zauważyć można

charakterystyczne różnice opinii i uczniów reprezentujących różne typy szkół. O ile najrzadziej

akceptują je nauczyciele ze szkół poadgimnazjalnych, to w przypadku uczniów są to uczniowie

podstawówek.

Wiek uczniów odgrywa rolę w przypadku do uznania przez nich prawa ucznia do wyrażania

podczas lekcji poglądów odmiennych od poglądów nauczyciela bez konsekwencji obniżenia oceny – im

są oni młodsi, tym częściej skłonni są odmawiać uczniom tego prawa.

CZY UCZE

Ń

MA PRAWO:

domaga

ć

si

ę

dodatkowych zaj

ęć

, je

ś

li jest wyj

ą

tkowo zdolny (indywidualny tok nauki) lub ma problemy

z nauk

ą

(zaj

ę

cia wyrównawcze)

82,9%

94,2%

17,1%

5,8%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

wyra

ż

a

ć

podczas lekcji pogl

ą

dy odmienne od pogl

ą

dów nauczyciela (np. nie zgadza

ć

si

ę

z polonist

ą

w

kwestii oceny moralnej bohatera lektury) bez konsekwencji obni

ż

enia oceny

79,0%

96,7%

21,0%

3,3%

uczniowie

nauczyciele

zrezygnowa

ć

z chodzenia na lekcje religii

74,3%

91,1%

25,7%

8,9%

uczniowie

nauczyciele

Prawa do rezygnacji z chodzenia na lekcje religii najczęściej skłonni są odmawiać uczniom

uczniowie i nauczyciele ze szkół podstawowych oraz ze wsi i małych miasteczek (do 20 tys.).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

93

Większość uczniów i nauczycieli wyraziła pogląd, iż uczeń ma prawo:

odmówić chodzenia na rekolekcje,

oraz

domagać się zmiany nauczyciela, który zraził do siebie całą klasę.

Co ciekawe, o ile w przypadku prawa do odmowy chodzenia na rekolekcje częściej jest ono

przyznawane uczniom przez nauczycieli niż uczniów, to w przypadku domagania się zmiany

nauczyciela, który zraził do siebie całą klasę sytuacja wygląda odwrotnie – częściej uznają je uczniowie

niż nauczyciele. Warto na zwrócić uwagę szczególnie na tę drugą kwestię, gdyż rozbieżności w

postrzeganiu przez uczniów i nauczycieli zakresu praw ucznia to potencjalne źródło konfliktów

szkolnych.

CZY UCZE

Ń

MA PRAWO:

odmówi

ć

chodzenia na rekolekcje

69,9%

88,1%

30,1%

11,9%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

domaga

ć

si

ę

zmiany nauczyciela, który zraził do siebie cał

ą

klas

ę

68,6%

61,3%

31,4%

38,7%

uczniowie

nauczyciele

Opinie nauczycieli w i uczniów w przypadku prawa ucznia do odmowy chodzenia na rekolekcje

są podobnie zróżnicowane jak w przypadku chodzenia na lekcje religii – najczęściej negują je

nauczyciele i uczniowie szkół podstawowych oraz szkól zlokalizowanych na wsiach i małych miastach

(do 20 tys.).

Silny związek z poziomem szkoły a opiniami uczniów nauczycieli występuje również w

przypadku prawa ucznia do domagania się zmiany nauczyciela, który zraził do siebie całą klasę. Prawo

to najczęściej przyznają sobie uczniowie szkół ponadgimnazjalnych a najrzadziej uczniowie szkół

podstawowych. Zróżnicowanie opinii nauczycieli ze względu na poziom szkoły, w której pracują, jest w

tej kwestii podobne – najczęściej uznają je nauczyciele szkól ponadgimnazjalnych a najrzadziej

podstawowych.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

94

Większość uczniów i nauczycieli wyraziła przekonanie, iż uczeń nie ma prawa:

odmówić przeczytania lektury, która jest wbrew jego gustom i upodobaniom

oraz

odmówić brania udziału w apelach i lekcjach wychowawczych.

CZY UCZE

Ń

MA PRAWO:

odmówi

ć

brania udziału w apelach i lekcjach wychowawczych

36,9%

4,6%

63,1%

95,4%

Tak

Nie

uczniowie

nauczyciele

odmówi

ć

przeczytania lektury, która jest wbrew jego gustom i upodobaniom

22,5%

9,0%

77,5%

91,0%

uczniowie

nauczyciele

Pomimo dominacji identycznych opinii wśród badanych uczniów i nauczycieli warto zwrócić

uwagę na różnice w poziomie akceptacji/negacji ww. uprawnień uczniów. W przypadku prawa do

odmowy brania udziału w apelach i lekcjach wychowawczych ponad 1/3 uczniów uważa, że przysługuje

ono uczniom, podczas gdyż uważa tak tylko 4,6% nauczycieli. W przypadku tej kwestii występuje

największa różnica pomiędzy uczniami a nauczycielami w kwestii praw, które przysługują uczniom.

Również w przypadku prawa do odmowy przeczytania lektury niezgodnej z własnymi gustami i

upodobaniami uczniowie zdecydowanie częściej skłonni są je przyznawać uczniom niż nauczyciele.

O ile opinie negujące prawa ucznia do odmowy przeczytania lektury, która jest wbrew jego

gustom i upodobaniom oraz odmowy brania udziału w apelach i lekcjach wychowawczych dominują we

wszystkich grupach nauczycieli, tom w przypadku uczniów podobne do nauczycieli opinie mają tylko

uczniowie podstawówek.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

95

10.3 Prawa nauczyciela i prawa ucznia – w krzywym zwierciadle

Statusy uczniów i nauczycieli w szkole nie są z naturalnych powodów zrównoważone. Wpływa

to zapewne na percepcję praw obu tych grup przez samych zainteresowanych.

Tabele prezentują odsetki uczniów i nauczycieli, którzy wskazali, iż nauczycielom przysługują

odpowiednie liczby spośród 10 wymienionych w badaniu praw oraz statystyki obrazujące w sposób

syntetyczny rozkłady pozytywnych odpowiedzi na pytania, które prawa przysługują nauczycielom, a

które nie.

Prawa nauczyciela

Liczba wskazanych
praw spo

ś

ród 10

% uczniów

% nauczycieli

0

2,3%

0,2%

1

0,8%

0,0%

2

2,0%

0,4%

3

5,1%

14,4%

4

13,2%

15,0%

5

19,8%

31,0%

6

19,4%

19,8%

7

22,3%

10,9%

8

10,4%

5,8%

9

3,2%

1,9%

10

1,5%

0,6%

Statystyki dotycz

ą

ce liczby praw,

które znalazły akceptacj

ę

Prawa nauczyciela

Ś

rednia

Mediana

Modalna

Uczniowie

5,72

6,00

7

Nauczyciele

5,23

5,00

5

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

96

Prawa nauczyciela

% uczniów

% nauczycieli

Wskazano najwy

ż

ej połow

ę

spo

ś

ród 10

43,1%

61,1%

Wskazano wi

ę

cej ni

ż

połow

ę

spo

ś

ród 10

56,9%

38,9%

Następne tabele prezentują odsetki uczniów i nauczycieli, którzy wskazali, iż uczniom

przysługują odpowiednie liczby spośród 8 wymienionych w badaniu praw oraz statystyki obrazujące w

sposób syntetyczny rozkłady pozytywnych odpowiedzi na pytania, które prawa przysługują uczniom, a

które nie.

Prawa ucznia

Liczba wskazanych
praw spo

ś

ród 8

% uczniów

% nauczycieli

0

1,4%

0,1%

1

2,0%

0,0%

2

5,2%

1,0%

3

8,6%

4,1%

4

12,6%

9,9%

5

18,5%

32,1%

6

27,1%

44,9%

7

15,5%

6,3%

8

9,0%

1,6%

Statystyki dotycz

ą

ce liczby praw,

które znalazły akceptacj

ę

Prawa ucznia

Ś

rednia

Mediana

Modalna

Uczniowie

5,25

6,00

6

Nauczyciele

5,41

6,00

6

Prawa ucznia

% uczniów

% nauczycieli

Wskazano najwy

ż

ej połow

ę

spo

ś

ród 8

29,9%

15,1%

Wskazano wi

ę

cej ni

ż

połow

ę

spo

ś

ród 8

70,1%

84,9%

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

97

Powyższe zestawienia pokazują w sposób syntetyczny, iż uczniowie skłonni są przyznawać

nauczycielom nieco więcej praw niż sami nauczyciele. W przypadku praw ucznia, to nauczyciele

przyznają więcej uprawnień uczniom niż sami uczniowie. Widać więc, że obie strony relacji uczeń-

nauczyciel, pomimo zgody co do wielu uprawnień uczniów i nauczycieli, skłonne są przyznawać drugiej

stronie więcej praw niż robi to ona sama. W przypadku uczniów jest to najprawdopodobniej efektem ich

codziennych doświadczeń, w których - jako strona słabsza - często nie mogą korzystać ze swoich praw,

natomiast doświadczają zachowań nauczycieli, którzy przekraczają swoje uprawnienia. W przypadku

nauczycieli natomiast na pewno duży wpływ na udzielane odpowiedzi miał fakt znajomości przez nich

zarówno własnych uprawnień jak i praw ucznia, co nie oznacza, iż są one przez nich respektowane.

10.4 Prawa nauczyciela i prawa ucznia - typologia postaw uczniów i nauczycieli

Syntetyczne spojrzenie na opinie uczniów i nauczycieli o prawach oby tych grup pokazuje, iż

znaczna grupa nauczycieli ma poczucie uprzywilejowania uczniów, jeżeli chodzi o przysługujące im

prawa, natomiast tylko nieliczni wskazują na uprzywilejowanie nauczycieli.

O uprzywilejowanej pozycji nauczyciela przekonanych jest znacznie więcej uczniów niż

nauczycieli, jednak znacznie większa grupa uczniów dostrzega, iż silniejszą pozycję w tym układzie ma

uczeń.

Prawa ucznia

U

C Z N I O W I E

Najwy

ż

ej połow

ę

z 8

Ponad połow

ę

z 8

Najwy

ż

ej połow

ę

z 10

OBU STRONOM WOLNO

NIEWIELE

11,1%

UCZE

Ń

MO

ś

E WI

Ę

CEJ

32,1%

Prawa
nauczyciela

Ponad połow

ę

z 10

NAUCZYCIEL MO

ś

E

WI

Ę

CEJ

18,8%

OBIE STRONY MAJ

Ą

WIELE PRAW

38,1%

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

98

Prawa ucznia

N

A U C Z Y C I E L E

Najwy

ż

ej połow

ę

z 8

Ponad połow

ę

z 8

Najwy

ż

ej połow

ę

z 10

OBU STRONOM WOLNO

NIEWIELE

8,6%

UCZE

Ń

MO

ś

E WI

Ę

CEJ

52,6%

Prawa
nauczyciela

Ponad połow

ę

z 10

NAUCZYCIEL MO

ś

E

WI

Ę

CEJ

6,6%

OBIE STRONY MAJ

Ą

WIELE PRAW

32,3%

Najwięcej praw nauczycielom skłonni są przyznawać najlepsi uczniowie, choć wyjątkiem jest tu

akceptacja wywieszania złych ocen uczniów w miejscu ogólnie widocznym, w celu zmotywowania ich

do lepszej nauki, która jest największa wśród uczniów najsłabszych.

Częściej też więcej praw nauczycielom skłonne są przyznawać dziewczęta niż chłopcy, choć tu

wyjątkiem jest stosowanie przymusu fizycznego (zaciągnięcie siłą ucznia do klasy po rozpoczęciu lekcji,

jeśli ten nie chce iść tam dobrowolnie), które częściej akceptują chłopcy.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

99

11 Informacja o respondentach – uczniowie

11.1 Informacje społeczno-demograficzne.

PŁE

Ć

N =3082

47,0%

53,0%

Chłopcy

Dziewcz

ę

ta

MIEJSCE ZAMIESZKANIA

N =3085

39,7%

14,8%

10,1%

9,8%

25,5%

Wie

ś

Miasto do 20 tys. mieszka

ń

ców

Miasto do 50 tys. mieszka

ń

ców

Miasto do 100 tys. mieszka

ń

ców

Miasto pow. 100 tys.
mieszka

ń

ców

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

100

KLASA

N =3085

IV

V

VI

I

II

III

I

II

III

10,0%

10,9%

11,1%

10,8%

11,4%

11,6%

12,1%

11,7%

10,5%

szkoła
podstawowa

gimnazjum

szkoła

ś

rednia

11.2 Rodziny uczestników badania

WYKSZTAŁCENIE

MAMY

TATY

N = 2 942

N = 2 904

11,9%

19,5%

41,5%

27,1%

podstawowe

zasadnicze
zawodowe

ś

rednie

wy

ż

sze

7,2%

28,1%

39,7%

25,0%

podstawowe

zasadnicze
zawodowe

ś

rednie

wy

ż

sze

Około dwóch piątych uczniów odpowiedziało w badaniu, że ich rodzice mają wykształcenie

średnie (odpowiednio: matki – 41,5%, ojcowie – 39,7%), zaś mniej więcej jedna czwarta – że wyższe

(odpowiednio: matki – 27,1%, ojcowie – 25,0%); 11,9% dzieci twierdziło, że ich matki mają

wykształcenie podstawowe, a 7,2% – że takie wykształcenie mają ojcowie, zaś wykształcenie

zasadnicze zawodowe przypisywało matkom 19,5% uczniów, a ojcom – 28,1%. Zdaniem dzieci oboje

rodzice często mają podobny poziom wykształcenia, szczególnie dotyczy to osób z wykształceniem

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

101

średnim i wyższym, gdzie zgadza się on w ok. 60% przypadków. Uczniowie mieszkający na wsiach i w

małych miasteczkach częściej deklarują, że ich rodzice mają wykształcenie podstawowe lub zasadnicze

zawodowe. Ze wzrostem wielkości miejsca zamieszkania rośnie też deklarowany przez dzieci poziom

wykształcenia rodziców.

CZY MAMA PRACUJE

CZY TATA PRACUJE

N = 3 072

N = 3 031

67,3%

32,7%

TAK

NIE

84,3%

15,7%

TAK

NIE

Ponad cztery piąte (84,3%) uczniów deklarowało, że pracują ich ojcowie, nieco ponad dwie

trzecie (67,3%) – że matki. Szczególnie niskie odsetki pracujących rodziców mają dzieci wiejskie

(odpowiednio: 78,7% ojców i 53,9% matek). Odsetki te rosną wraz ze wzrostem wielkości miejsca

zamieszkania. Liczba dzieci, których rodzice pracują, jest tym wyższa, im lepsze wykształcenie mają

rodzice. Ponadto uczniowie podstawówek częściej odpowiadali, że ich rodzice mają pracę, niż

uczniowie gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych.

CZY MASZ RODZE

Ń

STWO?

N = 3 085

87,2%

12,8%

TAK

NIE

Ponad połowa uczniów (57,3%) zadeklarowała, że ma starsze rodzeństwo, niewiele mniej

(50,6%), że ma rodzeństwo młodsze. Jedynakiem jest co ósme dziecko wśród ogółu (12,8%), a na

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

102

wsiach tylko co trzynaste (7,7%). W grupach uczniów, których rodzice (szczególnie matki) mają wyższe

wykształcenie i którzy sytuację materialną rodziny oceniają jako lepszą od przeciętnej, częściej niż

przeciętnie zdarzają się dzieci niemające rodzeństwa. Ponadto jedynakami jest nieco więcej chłopców

(14%) niż dziewcząt (11,7%).

ILE MASZ RODZE

Ń

STWA?

N = 3 085

45,9%

30,0%

12,7%

11,4%

troje

jedno

dwoje

czworo i wi

ę

cej

Prawie połowa uczniów (45,9%) ma tylko jednego brata lub siostrę, niespełna jedna trzecia

(30%) – dwójkę rodzeństwa, jedna ósma (12,7%) – trójkę, a jedna dziewiąta (11,4%) deklarowała, że

jest jednym z pięciorga lub więcej dzieci w rodzinie. Im wyższe wykształcenie rodziców i wiążąca się z

tym czynnikiem ocena sytuacji materialnej rodziny, tym większy odsetek uczniów, którzy mają tylko

jednego brata lub siostrę. Dzieci i nastolatki mieszkające na wsi częściej niż dzieci miejskie mają troje,

czworo lub więcej rodzeństwa.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

103

JAK POWODZI SI

Ę

TWOJEJ RODZINIE W PORÓWNANIU Z RODZINAMI KOLEGÓW?

N = 3 063

34,1%

57,4%

8,5%

lepiej

mniej wi

ę

cej tak samo

gorzej

Większość uczniów (57,3%) uważa sytuację swojej rodziny za przeciętną, jedna trzecia (34,1%)

sądzi, że żyje im się lepiej niż kolegom, a tylko co dwunasty (8,5%) stwierdził w naszym badaniu, że

jego rodzinie powodzi się gorzej w porównaniu z rodzinami kolegów. Odsetek osób oceniających

sytuację materialną rodziny jako lepszą od przeciętnej wyższy jest wśród chłopców niż wśród dziewcząt.

Również im młodsze dzieci, tym więcej wśród nich takich, które uważają, że powodzi im się lepiej niż

kolegom. Znacząco wyższy od przeciętnego odsetek osób, które uważają, że im rodzinom żyje się

gorzej niż rodzinom ich kolegów, jest wśród uczniów, których rodzice mają niskie wykształcenie

(podstawowe lub zasadnicze zawodowe), i mieszkających na wsi.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

104

11.3 Aspiracje edukacyjne uczniów oraz rodziców wobec dzieci

JAK S

Ą

DZISZ, JAKIE WYKSZTAŁCENIE B

Ę

DZIESZ MIAŁ(A) DOCELOWO (B

Ę

DZIE MIAŁO

DOCELOWO PANA(I) DZIECKO)?

Odpowiedzi dzieci z klas od IV szkoły podstawowej do III szkoły ponadgimnzajalnej (N=3038)

26,2%

20,7%

53,1%

0,0%

Ś

rednie (liceum)

Pomaturalne (licencjat)

Wy

ż

sze (magisterium)

Trudno powiedzie

ć

Odpowiedzi rodziców dzieci z klas od IV szkoły podstawowej do III szkoły ponadgimnzajalnej (N=437)

28,3%

11,2%

58,9%

1,5%

Odpowiedzi rodziców dzieci z klas od I do III szkoły podstawowej (N=102)

16,0%

10,5%

70,2%

3,3%

Ponad połowa uczniów (53,1%) planuje zdobycie wyższego wykształcenia. Ich aspiracje są tym

wyższe, im wyższe wykształcenie mają rodzice (dziedziczenie poziomu wykształcenia zostało

udokumentowane wieloma badaniami). W grupach osób, których matka lub ojciec mają wykształcenie

podstawowe, połowa uczniów (odpowiednio 49,6% i 49,8%) spodziewa się, że zakończy naukę na

szkole średniej. Chłopcy, mieszkańcy wsi oraz uczniowie, którzy źle oceniają sytuację materialną

swoich rodzin, mają znacząco niższe od przeciętnych aspiracje edukacyjne.

Rodzice uczniów w wieku uczestników badania nieco częściej niż sami uczniowie zakładają, że

ich dzieci zdobędą wyższe wykształcenie – sądzi tak 58,9%. Trochę większy niż wśród uczniów jest też

jednak w tej grupie odsetek osób, które myślą, że ich dzieci poprzestaną na wykształceniu średnim

(28,3%). Planowane dla dziecka wykształcenie w największym stopniu związane jest z wykształceniem

rodziców i średnią ocen osiąganą przez dziecko (również zależną od wykształcenia rodziców, co

pokazuje nasze badanie). Ponadto wpływ na aspiracje rodziców w stosunku do własnych dzieci ma

również wpływ płeć - zarówno dziecka, jak i rodzica. Kobiety częściej zakładają, że ich dzieci zdobędą

wyższy poziom wykształcenia, zaś mężczyźni – że poprzestaną na średnim. Ukończenie studiów

wyższych przewiduje się dla ponad dwóch trzecich córek (68,3%) i tylko połowy synów (51,1%).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

105

Wyraźnie niższe ambicje co do wykształcenia dzieci mają mieszkańcy wsi oraz osoby źle oceniające

sytuację materialną swojej rodziny.

Jako ciekawostkę można dodać, że rodzice dzieci uczących się obecnie w pierwszych trzech

klasach szkoły podstawowej mają znacząco wyższe aspiracje edukacyjne niż rodzice dzieci starszych –

aż 70% z nich uważa, że ich syn lub córka zdobędą wykształcenie wyższe, a tylko 16% – że

poprzestaną na średnim. Później im wyższy aktualny poziom wykształcenia dziecka, tym mniej ambitne

zamierzenia co do jego końcowego wykształcenia, ale różnice nie są już tak duże.

11.4 Średnia ocen oraz udział w olimpiadach i konkursach przedmiotowych

JAKA JEST TWOJA

Ś

REDNIA OCEN W POPRZEDNIM SEMESTRZE?

N = 2848

4,9%

26,9%

44,0%

24,1%

Do 2,5

Od 2,51 do 3,5

Od 3,51 do 4,5

4,51 i wi

ę

cej

Ś

rednio 3,9

W semestrze poprzedzającym badanie średnia ocen osób biorących w nim udział wyniosła

przeciętnie 3,9. Dziewczęta miały nieznacznie wyższą średnią (4,1) niż chłopcy (3,8), a uczniowie szkół

podstawowych (4,3) niż gimnazjów (4,0) i szkół średnich (3,5). Ponadto uzyskiwana średnia wiąże się

znacząco z wykształceniem rodziców i jest tym wyższa, im wyższy ich poziom wykształcenia. Dzieci

oceniające sytuację materialną swoich rodzin jako gorszą niż kolegów miały niższą średnią ocen.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

106

CZY BRAŁE(A)

Ś

W CI

Ą

GU OSTATNICH 3 LAT

UDZIAŁ W JAKIEJ

Ś

(JAKICH

Ś

) OLIMPIADACH

PRZEDMIOTOWYCH?

CZY BRAŁE(A)

Ś

W CI

Ą

GU OSTATNICH 3 LAT

UDZIAŁ W JAKICH

Ś

KONKURSACH

PRZEDMIOTOWYCH, NP. KONKURSIE WIEDZY NA
JAKI

Ś

TEMAT?

N = 3 066

N = 3 072

40,3%

59,7%

TAK

NIE

48,7%

51,3%

TAK

NIE

Dwie piąte uczniów (40,3%) uczestniczyło w ciągu ostatnich trzech lat w olimpiadach

przedmiotowych, przy czym większy odsetek chłopców (41,1%) niż dziewcząt (39,6%). Im wyższa

średnia ocen uczniów, tym częściej deklarowali oni, że uczestniczyli w olimpiadach – tylko 15,7%

uczniów ze średnią do 2,5 i prawie dwie trzecie (64,2%) ze średnią powyżej 4,5. Ponieważ średnia ocen

jest powiązana z wykształceniem rodziców, również ono miało wpływ na udział dzieci w olimpiadach.

Ponadto deklaracje takiego udziału były nieco częstsze wśród uczniów szkół znajdujących się na

wsiach i w mniejszych miastach (do 50 tys.), gdzie przekraczały 40% odpowiedzi, niż szkół z miast o

liczbie mieszkańców od 50 do 100 tys. – 37,5% – i większej – 38,5%. Najczęściej uczestniczyli w

olimpiadach uczniowie podstawówek (46,5%), rzadziej gimnazjów (41,3%), najrzadziej szkół średnich

(33,5%).

Więcej osób niż w olimpiadach brało udział w ciągu ostatnich trzech lat w konkursach

przedmiotowych – 48,7%. Inaczej niż w przypadku olimpiad deklaracje o uczestniczeniu w takich

konkursach częstsze są wśród dziewcząt (52,4%) niż wśród chłopców (44,5%). Ponadto w konkursach

startowały tym większe odsetki dzieci, im mniejsza miejscowość, w której znajduje się szkoła, im

wyższe wykształcenie ich rodziców i osiągana średnia ocen, a także im dzieci młodsze (w szkołach

ponadgimnazjalnych odsetek uczestników konkursu wyniósł tylko 38,9%, w podstawowych – 56,6%).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

107

LICZBA OLIMPIAD

LICZBA KONKURSÓW PRZEDMIOTOWYCH

N = 1 170

N = 1 419

52,4%

34,4%

13,2%

1 - 2

3 -5

6 i wi

ę

cej

54,4%

30,9%

14,7%

1 - 2

3 -5

6 i wi

ę

cej

Ponad połowa (52,5%) uczniów deklarujących, że brali udział w jakiejś olimpiadzie

przedmiotowej, uczestniczyła w nie więcej niż dwóch takich wydarzeniach, jedna trzecia (34,4%) – w

trzech, czterech lub pięciu, a niespełna jedna ósma (13,2%) – w sześciu lub więcej. Najwyższe odsetki

osób, które twierdzą, że startowały w co najmniej sześciu olimpiadach, są wśród uczniów podstawówek,

mieszkających na wsi, mających najwyższe średnie ocen. Chłopcy brali udział w większej liczbie

olimpiad niż dziewczęta.

Podobnie jak w przypadku olimpiad większość uczniów (54,3%) uczestniczyła w nie więcej niż

dwóch konkursach. Niespełna jedna trzecia (30,9%) brała udział w trzech, czterech lub pięciu takich

wydarzeniach, a jedna siódma – w sześciu lub więcej. Uczniowie szkół podstawowych startowali w

większej liczbie konkursów niż gimnazjaliści i uczniowie szkół średnich. Ponadto najwięcej konkursów

miały na koncie dzieci i młodzież z najwyższą średnią ocen i takie, których rodzice mają wyższe

wykształcenie.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

108

11.5 Aktywność szkolna

CZY W CI

Ą

GU OSTATNICH DWÓCH LAT WYKONYWAŁE

Ś

JAKIE

Ś

PRACE NA RZECZ SZKOŁY

(NP. ORGANIZACJA AKADEMII, ZABAWY, ZAWODY SPORTOWE)?

N = 3 079

55,2%

44,8%

TAK

NIE

Większość osób, które uczestniczyły w badaniu (55,2%), deklaruje, że w ciągu minionych

dwóch lat wykonywała jakieś prace na rzecz szkoły. Częściej angażowały się w nie dziewczynki (58,8%)

niż chłopcy (51,2%). Ponadto odsetek uczniów, którzy brali udział w pracach na rzecz szkoły, jest tym

wyższy, im wyższa osiągana przez nich średnia ocen. Gimnazjaliści oraz dzieci rodziców ze średnim i

wyższym wykształceniem, znacząco częściej niż pozostali odpowiadali, że pracowali na rzecz szkoły.

CZY PRACUJESZ W SAMORZ

Ą

DZIE SZKOLNYM?

N = 3 073

11,0%

89,0%

TAK

NIE

Co dziewiąty uczeń spośród biorących udział w badaniu (11%) pracuje w samorządzie

szkolnym. W takie prace znacząco częściej niż przeciętnie zaangażowani są uczniowie z najwyższą

średnią ocen (21,3%). Ponadto do samorządu należy tym wyższy odsetek dzieci, im są młodsze oraz im

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

109

wyższe wykształcenie ich rodziców, zaś tym niższy, im gorzej oceniana sytuacja materialna rodziny w

porównaniu z rodzinami kolegów.

11.6 Zajęcia dodatkowe. Czas wolny.

CZY CHODZISZ NA JAKIE

Ś

PŁATNE ZAJ

Ę

CIA DODATKOWE?

24,4%

20,9%

12,9%

75,6%

79,1%

87,1%

Kurs j

ę

zyka obcego

Zaj

ę

cia sportowe

Zaj

ę

cia hobbystyczne

(np. fotografia, malarstwo, teatr)

TAK

NIE

Poza lekcjami w szkole około jednej czwartej uczniów (24,4%) uczęszcza też na dodatkowe,

płatne kursy języków obcych, nieco mniej (20,9%) – na zajęcia sportowe, a jedna ósma (12,9%) – na

jakieś zajęcia hobbystyczne. W dodatkowych zajęciach najrzadziej uczestniczą dzieci i nastolatki

mieszkające na wsiach oraz oceniające sytuację materialną rodzin jako gorszą od przeciętnej, częściej

zaś osiągające wysoką średnią ocen i mające rodziców z wyższym wykształceniem. O ile w kursach

językowych uczestniczy podobny odsetek chłopców i dziewcząt, o tyle udział w zajęciach sportowych

deklaruje o wiele wyższy odsetek chłopców (26,4% wobec 16,1% dziewcząt), a w zajęciach

hobbystycznych – nieco wyższy odsetek dziewcząt (14,1% wobec 11,1% chłopców).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

110

ZAZNACZ NA PONI

ś

SZEJ LI

Ś

CIE, JAK CZ

Ę

STO:

Codziennie

Prawie codziennie

2-3 razy w tygodniu

Raz w tygodniu

2-3 razy w miesi

ą

cu

1 raz w miesi

ą

cu i rzadziej

64,9

23,4

7,7 2,4 0,5

1,1

71,9

17,4

5,9

2,3

0,9
1,7

43,3

31,4

13,8

7,3 2,1 2,1

29,3

26,0

21,5

11,3

5,4 6,5

14,6

18,1

23,4

18,6

13,1

12,2

27,1

19,5

14,2

10,0

6,8

22,4

12,6

15,8

23,1

18,2

14,8

15,4

13,6

15,7

20,4

16,6

16,6

17,1

9,7

10,9

20,9

17,3

4,5

36,7

16,9

16,2

13,6

10,6

13,3

29,5

6,2 5,0

15,8

15,4

3,8

53,8

ogl

ą

dasz telewizj

ę

słuchasz muzyki

pomagasz w domu

spotykasz si

ę

z kole

ż

ankami/

kolegami poza szkoł

ą

odwiedzasz kolegów/

kole

ż

anki w domu

grasz w gry komputerowe

zapraszasz do siebie do domu

kole

ż

anki/kolegów

ogl

ą

dasz filmy na video lub DVD

chodzisz na zaj

ę

cia pozalekcyjne

rozwijaj

ą

ce twoje zainteresowanie

czytasz ksi

ąż

ki

uczysz si

ę

j

ę

zyka obcego

poza zaj

ę

ciami lekcyjnymi

Prawie wszyscy uczniowie co najmniej raz w tygodniu oglądają telewizję (98,4%), słuchają

muzyki (97,5%) i pomagają w domu (95,8%), przy czym tylko 43,3% pomaga w domu codziennie, a

codziennie ogląda telewizję 64,9% i słucha muzyki 71,9%. Ogromna większość uczniów (88,1%)

spotyka się też co najmniej raz w tygodniu z koleżankami i/lub kolegami poza szkołą, zaś codziennie

29,3%. Trzy czwarte dzieci i nastolatków (74,7%) co najmniej raz w tygodniu odwiedza znajomych w ich

domach, a niewiele mniej (69,7%) zaprasza ich do siebie, choć codzienne odwiedzanie znajomych jest

zwyczajem tylko14,6% osób, a zapraszanie ich do siebie – 12,6%. O wiele więcej uczniów (27,1%)

codziennie gra w gry komputerowe, a co najmniej raz w tygodniu robi to prawie trzy czwarte z nich

(70,8%). Niewiele mniejszy odsetek dzieci i nastolatków ogląda filmy na video i DVD (co najmniej raz w

tygodniu – 66,3%, codziennie – 13,6%). Do mniej popularnych aktywności pozaszkolnych należy

czytanie książek oraz uczęszczanie na zajęcia rozwijające zainteresowania uczniów, choć ponad

połowa z nich (odpowiednio 57,3% i 58,8%) zadeklarowała, że zajmuje się tym co najmniej raz w

tygodniu. Codziennie czyta książki co szósty uczeń (16,9%), a w zajęciach hobbystycznych uczestniczy

co dziesiąty (9,7%). Najmniej uczniów stwierdziło, że uczy się poza szkołą języków obcych – tylko 6,2%

codziennie, a nieco ponad dwie piąte (42,4%) co najmniej raz w tygodniu.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

111

Większość uczniów biorących udział w badaniu deklarowała, że ma przyjaciół, najczęściej trzy,

cztery lub pięć osób (39,9%). Nieco rzadziej jest to tylko jedna bądź dwie osoby (26,5%) lub od 6 do 10

osób (18,4%). Ponad jedenastoma przyjaciółmi szczyci się co dziewiąty uczeń (11,2%). Nieliczni (4%)

odpowiedzieli, że brak w ich otoczeniu osób, na których mogą polegać.

POMY

Ś

L TERAZ O PRZYJACIOŁACH, LUDZIACH, NA KTÓRYCH RZECZYWI

Ś

CIE MO

ś

ESZ

POLEGA

Ć

. ILU MASZ TAKICH PRZYJACIÓŁ?

N = 3 085

1 - 2 osoby

3 - 5 osób

6 - 10 osób

11 i wi

ę

cej osób

4,0%

26,5%

39,9%

18,4%

11,2%

brak przyjaciół /
brak danych

Ś

rednio 6 osób

Im wyższy poziom kształcenia, tym częstsze deklaracje, że nie ma się przyjaciół. Ponadto

chłopcy częściej niż dziewczęta deklarowali, że brak w ich życiu takich ludzi. Osoby, które źle oceniają

sytuację materialną rodziny, również częściej niż pozostałe deklarowały, że nie mają przyjaciół.

Chłopcy częściej twierdzili, że brak w ich otoczeniu zaufanych osób, ale jeśli już mają przyjaciół,

to ich liczba jest zdecydowanie większa (średnio 7,1) niż przyjaciół dziewcząt (średnio 4,9). Ponadto

osoby, które postrzegają warunki materialne rodziny jako lepsze od przeciętnych, wymieniały większą

liczbę przyjaciół niż pozostałe. Co ciekawe – im wyższa średnia ocen uczniów, tym niższa liczba osób,

które nazywają oni przyjaciółmi.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

112

11.7 Finanse

CZY DOSTAJESZ OD RODZICÓW LUB INNYCH DOROSŁYCH W RODZINIE PIENI

Ą

DZE

NA WŁASNE WYDATKI? KTÓRE Z TYCH SYTUACJI S

Ą

PODOBNE DO TWOJEJ?

N = 3 054

33,0%

30,4%

26,7%

22,4%

6,1%

5,5%

nieregularnie, rodzice daj

ą

mi pieni

ą

dze,

kiedy musz

ę

co

ś

kupi

ć

co tydzie

ń

lub co miesi

ą

c kwot

ę

na własne wydatki, czasami co

ś

ekstra

dostaj

ę

pieni

ą

dze z ró

ż

nych okazji

co tydzie

ń

lub co miesi

ą

c

kwot

ę

na własne wydatki

dostaj

ę

pieni

ą

dze głównie za pomoc

nie dostaj

ę

pieni

ę

dzy na własne wydatki

Tylko co dwudziesty uczeń (5,5%) nie dostaje pieniędzy na własne wydatki. W trzech starszych

klasach szkół podstawowych ten odsetek wynosi 7,7%, znacząco wyższy od przeciętnego jest wśród

osób, których matka (10,1%) lub ojciec (14,4%) mają wykształcenie podstawowe, a także wśród

oceniających sytuację materialną rodziny jako gorszą od przeciętnej, gdzie co piąty uczeń (19,1%) nie

dostaje pieniędzy na własne wydatki.

6,1% uczniów dostaje pieniądze głównie za pomoc w domu lub gospodarstwie. Nieco więcej

takich osób jest w grupie uczniów ze wsi (7,7%) i małych miasteczek (7,5%), a także chłopców (7,3%) i

– co ciekawe – oceniających warunki materialne rodziny jako lepsze od przeciętnych (7,2%).

Jedna trzecia (33%) dzieci i nastolatków dostaje pieniądze od rodziców nieregularnie, kiedy

musi coś kupić. Taka sytuacja częściej dotyczy dziewcząt (38,6%) niż chłopców (26,6%). Ponadto taka

forma finansowania jest tym częściej spotyka, im uczniowie starsi (szkoły średnie – 40%, gimnazja –

34,8%, podstawówki – 23,6%) i im gorzej oceniają sytuację materialną rodziny (42,8%).

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

113

Pieniądze na imieniny, za dobre stopnie na koniec roku lub z innych okazji dostaje ponad jedna

czwarta uczniów (26,7%), przy czym więcej dziewcząt (29,3%) niż chłopców (23,7%). Wyraźnie widać

powiązanie takiej formy finansowania z osiąganą średnią ocen – im ona wyższa, tym większa szansa

otrzymania prezentu.

Niemal jedna czwarta uczniów (22,4%) otrzymuje regularnie (co tydzień lub co miesiąc) jakąś

kwotę na własne wydatki, a prawie jedna trzecia (30,4%) dostaje poza tym czasami coś ekstra.

Regularne kieszonkowe (a także ekstra dodatki) częściej mają chłopcy niż dziewczęta, a ponadto ci,

którzy dobrze oceniają kondycję materialną swoich rodzin. Odsetek dzieci i nastolatków dostających

regularnie pieniądze na własne wydatki (ale bez dodatków) najwyższy jest w podstawówkach i maleje

wraz ze wzrostem poziomu szkoły, natomiast kieszonkowe i czasem coś ekstra częściej dostają

uczniowie szkół średnich niż podstawowych i gimnazjalnych.

ILE MNIEJ WI

Ę

CEJ MASZ MIESI

Ę

CZNIE NA WŁASNE WYDATKI?

N = 3 047

Do 20 zł

21-40 zł

41-60 zł

61-80 zł

81-100 zł

101-200 zł

powy

ż

ej 200 zł

nie mam pieni

ę

dzy

na w

27,1%

22,7%

15,8%

8,0%

8,2%

5,7%

4,9%

7,5%

nie mam pieni

ę

dzy

na własne wydatki

Najwięcej uczniów może przeznaczyć miesięcznie na własne wydatki do 20 zł (27%), prawie

tyle samo (22,7%) – od 21 do 40 zł. Mniej dzieci i nastolatków (15,8%) może wydać miesięcznie od 41

do 60 zł, a tylko co dwunasty od 61 do 80 zł (8%) lub od 81 do 100 zł (8,2%). Od 101 do 200 zł

miesięcznie ma na swoje wydatki co osiemnasty uczeń (5,7%), a powyżej 200 zł – co dwudziesty

(4,9%). Co trzynasta osoba zadeklarowała, że nie ma pieniędzy na własne wydatki.

Dziewczęta dysponują mniejszymi kwotami niż chłopcy. Im starsze dziecko, tym na ogół więcej

może przeznaczyć na własne wydatki. Wśród uczniów oceniających warunki materialne swoich rodzin

jako gorsze od przeciętnych, mających rodziców z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym

zawodowym i mieszkających na wsi większy od przeciętnego jest odsetek tych, którzy nie dysponują

własnymi pieniędzmi. Co ciekawe – uczniowie mający najniższą średnią ocen (do 2,5) częściej niż

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

114

pozostali deklarowali, że mają na swoje wydatki duże sumy pieniędzy (powyżej 100 lub 200 zł). Należy

być ostrożnym w ocenie tego zjawiska, ponieważ zachodzi możliwość, że świadomie wprowadzali oni w

błąd ankieterów, żeby podwyższyć swoje poczucie wartości, ale nie można też wykluczyć, że faktycznie

dysponują takimi kwotami.

11.8 Samoocena

Uczniowie objęci badaniem poproszeni zostali o ustosunkowanie się do 12 stwierdzeń,

opisujących postawy i cechy charakterologiczne.

Analiza czynnikowa pozwoliła na wyodrębnienie trzech typów postaw, charakteryzujących

uczniów:

Postawa I – „odporność, konsekwencja, ambicja”

itemy:

„Nawet w nerwowej atmosferze potrafię działać rozsądnie i zachować jasność umysłu”

„Jestem odporny(a) na poniesione porażki”

„Stawiam sobie na ogół trudne i ambitne cele”

„Planując coś mam na ogół pewność, że będę w stanie to zrealizować”

Wyznaczniki: szkoła ponadpodstawowa, wyższa średnia ocen, wyższy poziom wykształcenia

rodziców (zwłaszcza matki).

Postawa II: „rywalizacja, porywczość, niecierpliwość, towarzyskość”

itemy:

„Zawsze staram się ‘postawić na swoim’”

„Kiedy jestem krytykowany(a), bardzo często unoszę się gniewem”

„Wiele sytuacji prowokuje mnie do rywalizacji”

„Jestem bardzo niecierpliwy(a), kiedy mam na coś czekać”

„Chętnie bawię się w hałaśliwym towarzystwie”

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

115

Wyznaczniki: szkoła ponadpodstawowa, średni lub wyższy poziom ocen, wyższy poziom

wykształcenia rodziców (zwłaszcza matki).

Postawa III: „brak wiary we własne siły, poczucie ‘gorszości’”

itemy:

„Na ogół nie udaje mi się osiągnąć tego, co zamierzam”

„Gdy mi na czymś zależy, najczęściej nie potrafię tego zdobyć”

„Większość rzeczy, na których mi zależy, robię przynajmniej tak samo dobrze, jak inni”

(ze znakiem ujemnym)

Wyznaczniki: szkoła podstawowa, średni lub niższy poziom ocen, niższy poziom wykształcenia

rodziców.

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

116

12 Informacje o respondentach – nauczyciele

12.1 Informacje społeczno-demograficzne

PŁE

Ć

18,3%

81,7%

M

ęż

czy

ź

ni

Kobiety

WIEK

14,3%

22,6%

18,7%

16,2%

13,8%

14,5%

Do 29 lat

Od 30 do 35 lat

Od 36 do 40 lat

Od 41 do 45 lat

Od 46 do 50 lat

51 i wi

ę

cej lat

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

117

12.2 Praca zawodowa

Średnia długości zatrudnienia w szkole, w której obecnie pracuje nauczyciel, to w badanej

grupie 11,3 lat. Oczywiście przeciętna długość pracy wzrasta wraz z wiekiem nauczycieli. W mniej

więcej równych proporcjach uczą oni we wszystkich klasach objętych badaniem (od klasy czwartej szkół

podstawowych do trzeciej szkół ponadgimnazjalnych).

W badanej grupie najwięcej osób uczy języka polskiego (18,5%) i matematyki (17,2%). Inne

nauczane przedmioty to: historia oraz historia i społeczeństwo (8,9%), biologia oraz przyroda (7,6%),

wychowanie fizyczne (6,4%), język angielski (6,2%), kształcenie zintegrowane (6,2%), przedmioty

zawodowe (6,2%), informatyka (5,3%), fizyka i astronomia (5,1%), wiedza o społeczeństwie (4,8%),

chemia (4,3%), język niemiecki (4%), geografia (3,7%) i religia (3,3%). Pozostałych przedmiotów uczą

odsetki nauczycieli niższe niż 3%. W przypadku historii, informatyki, fizyki i astronomii, religii,

przedmiotów zawodowych, wiedzy o społeczeństwie a także wychowania fizycznego znacząco wyższy

od przeciętnego jest odsetek nauczycieli - mężczyzn. Wśród kobiet z kolei więcej jest nauczycielek

języka polskiego i biologii.

CZY PEŁNI PAN(I) AKTUALNIE FUNKCJ

Ę

WYCHOWAWCY KLASY?

CZY PROWADZI PAN(I) JAKIE

Ś

ZAJ

Ę

CIA

POZALEKCYJNE, NP. KÓŁKA ZAINTERESOWA

Ń

CZY ZAJ

Ę

CIA WYRÓWNAWCZE?

68,2%

31,8%

TAK

NIE

71,7%

28,3%

TAK

NIE

Ponad dwie trzecie nauczycieli z badanej grupy (68,2%) pełni aktualnie funkcje wychowawcy

klasy, a nieznacznie wyższa liczba osób (71,7%) deklarowała, że prowadzi zajęcia pozalekcyjne dla

uczniów. Wśród wychowawców klas odsetek prowadzących zajęcia pozalekcyjne jest jeszcze wyższy

(77%). Większa liczba osób, które prowadzą zajęcia dodatkowe, jest też wśród kobiet (73,5%) oraz

nauczycieli gimnazjów (79,7%). Najwyższy odsetek zajęć pozalekcyjnych to kółka i fakultety

C e n t r u m B a d a n i a O p i n i i S p o ł e c z n e j

118

przedmiotowe (41%) oraz kursy wyrównawcze (32,9%). Ponadto prowadzone są też zajęcia

przygotowawcze i konsultacje (12,5%), kółka artystyczne (12,2%), sportowe i turystyczne (7,7%)

językowe (4,6%) i inne. Niektórzy nauczyciele spośród prowadzących zajęcia pozalekcyjne opiekują się

szkolnymi organizacjami (3,8%) lub prowadzą zajęcia logopedyczne, resocjalizacyjne czy rewalidacyjne

(2,6%).