JANUSZ DANECKI –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Uniwersytet Warszawski

Narodzinyterroryzmu w œwiecie islamu

KleÎska w wojnie szesÂciodniowej 1967 r. byøa dla sÂwiata arabskie-

go wielkaÎ traumaÎ. Podobnie jak tragedia narodupalestynÂskiego po

powstaniupanÂstwa Izrael weszøa do historii pod nazwaÎ nakba ±

katastrofa. Ten termin, ktoÂry po roku1948 odnoszono do tragedii

PalestynÂczykoÂw, w 1967 staø sieÎ symbolem kolejnej kleÎski. KleÎski,

ktoÂra miaøa wpøyw na stan umysøoÂw sÂwiata arabskiego i byøa poroÂw-

nywana tylko z wydarzeniami 11 wrzesÂnia 2001 roku. Upokorzenie,

a przede wszystkim naigrawanie sieÎ sÂwiata zachodniego z arabskiej

bezradnosÂci, miaøo gøeÎboki wpøyw na wszystkich, ale gøoÂwnie na

elity. Egipski prezydent DzÇamal Abd an-Nasir najpierw podaø sieÎ

do dymisji ± nieprzyjeÎtej zresztaÎ ± a wkroÂtce potem ± w 1970 roku±

umarø.

Te wydarzenia legøy upodstaw dwoÂch procesoÂw w caøym sÂwiecie

islamu: narastania fundamentalistycznych nastrojoÂw oraz powstania

terroryzmu. Elity sÂwiata muzuømanÂskiego nadal byøy podzielone na

dwa obozy: zwolennikoÂw modernizacji pod wpøywem europejskim

i fundamentalistoÂw opowiadajaÎcych sieÎ za powrotem do dawnych

tradycji islamu. OboÂz tych pierwszych zostaø powazÇnie osøabiony na

skutek kleÎski 1967 r. SpoøeczenÂstwa sÂwiata arabskiego i szerzej mu-

zuømanÂskiego zrozumiaøy, zÇe ZachoÂd niewiele jest gotoÂw dla nich

zrobicÂ, dlatego coraz cheÎtniej spoglaÎdaøy na fundamentalistoÂw.

W chwilach trudnych, w nieszczeÎsÂciach i wojnach dosÂc naturalnaÎ

reakcjaÎ ludzi jest powroÂt do religijnosÂci. W sÂwiecie islamupowroÂt

po kleÎsce 1967 rokunabiera szczegoÂlnego znaczenia. Szybko rosnaÎ

rzesze zwolennikoÂw reislamizacji sÂwiata arabskiego, a zwøaszcza rei-

slamizacji polityki.

W¹tek palestyñski I

Na wojnie 1967 rokunajgorzej wyszli PalestynÂczycy. Izrael zajaÎø

Zachodni Brzeg Jordanui GazeÎ ± jedyne tereny, gdzie PalestynÂczycy

zachowywali swojaÎ relatywnaÎ niezalezÇnosÂc w ramach saÎsiednich panÂ-

stw arabskich: Jordanii i Egiptu. ZajeÎcie terenoÂw palestynÂskich wy-

woøaøo kolejny exodus PalestynÂczykoÂw. NajwieÎcej z nich znalazøo sieÎ

w Jordanii. Stanowili oni ponad 50 proc. mieszkanÂcoÂw tego kraju.

Domagali sieÎ coraz wieÎkszej niezalezÇnosÂci. PalestynÂskie jednostki

wojskowe uniezalezÇniaøy sieÎ od wøadzy jordanÂskiej i z terenoÂw jor-

danÂskich na wøasnaÎ reÎkeÎ prowadziøy partyzanckaÎ wojneÎ z Izraelem.

Wywoøywaøo to sprzeciw Izraela wobec Jordanii. KroÂl Husajn czuø sieÎ

zmuszony do dziaøania. We wrzesÂniu1970 r. postanawiø rozprawic sieÎ

z PalestynÂczykami. Doszøo do wojny domowej mieÎdzy oddziaøami

palestynÂskimi a armiaÎ jordanÂskaÎ. W jej wynikuPalestynÂczycy zostali

rozgromieni i upokorzeni, a Jasir Arafat musiaø uciekac do Syrii,

a potem do Bejrutu.

W wynikutych wydarzen powstaøa organizacja palestynÂska Czar-

ny WrzesienÂ, pionier akcji terrorystycznych podejmowanych w imieÎ

polityki, czyli tzw. terroryzm muzuømanÂski, choc z islamem niewiele

to miaøo wspoÂlnego. JuzÇ 28 listopada 1971 rokuczøonkowie Czarnego

WrzesÂnia zamordowali w Kairze przed hotelem Sheraton premiera

Jordanii Wasfiego at-Talla. Byøo to morderstwo polityczne, a zarazem

odwet na przeciwnikupolitycznym. Rzecz zrozumiaøa w spoøeczenÂ-

stwach plemiennych sÂwiata bliskowschodniego i muzuømanÂskiego.

Odwet na Jordanii byø dla Czarnego WrzesÂnia tylko epizodem.

Organizacja postanowiøa dziaøac na skaleÎ globalnaÎ i przypomniecÂ

caøemusÂwiatuo nieszczeÎsnym losie PalestynÂczykoÂw. Wybrano naj-

okrutniejszy ze sposoboÂw: zamach nie na polityka, lecz na niewin-

nych cywiloÂw. Typowe dziaøanie terrorystyczne: osiaÎganie celoÂw me-

todami posÂrednimi, ktoÂrych ofiaraÎ padajaÎ niewinni ludzie

13

. W ten

sposoÂb Czarny Wrzesien zainicjowaø w polityce bliskowschodniej

13

Metody terrorystyczne zakøadajaÎ: 1. Stosowanie przemocy wobec cywi-

loÂw dla osiaÎgnieÎcia celoÂw politycznych; 2. Celem nie jest pokonanie przeciwnika

lecz przekazanie zÇaÎdanÂ; 3. ZaroÂwno sam akt terroru, jak i ofiary traktowane saÎ

Janusz Danecki

52

dziaøalnosÂc terrorystycznaÎ

14

. Nie bez znaczenia dla wyborutej drogi

byøy kontakty dziaøaczy Czarnego WrzesÂnia z ekstremistycznymi le-

wackimi organizacjami w Zachodniej Europie, takimi jak grupa Baa-

der-Meinhof.

Do wydarzenia doszøo podczas Olimpiady w Monachium 5 wrzesÂ-

nia 1972 roku. Bojownicy Czarnego WrzesÂnia porwali, a nasteÎpnie

zamordowali 11 sportowcoÂw izraelskich. ZÇaÎdali zwolnienia kilkuset

PalestynÂczykoÂw wieÎzionych w Izraeluoraz niemieckich terrorystoÂw

z organizacji Czerwone Brygady A. Baadera i U. Meinhof. W akcji

policyjnej zgineÎøo pieÎciuporywaczy, trzech znalazøo sieÎ w areszcie,

ale pod koniec 1972 rokupo porwaniusamolotuLufthansy zostali

uwolnieni

15

. Wtedy Izrael zastosowaø plemiennaÎ zasadeÎ wet za wet,

oko za oko, zaÎb za zaÎb i przez nasteÎpne lata sÂcigaø sprawcoÂw i inspi-

ratoroÂw, m.in. dokonujaÎc zamachuna AbuDawuda w Warszawie

w 1981

16

.

Wojna 1973 roku i jej skutki

Specyficzny i znaczaÎcy byø skutek kolejnej arabskiej wojny z Iz-

raelem w 1973 roku. Trudno powiedziecÂ, kto teÎ wojneÎ wygraø: obie

strony moÂwiaÎ o zwycieÎstwie. Dla sÂwiata arabskiego na pewno nie

byøa to kleÎska taka jak w 1967 roku. ZresztaÎ nie byøo wazÇne to, kto

jako symbol; 4. Terror stosujaÎ ugrupowania, a nie panÂstwa; 5. Ofiara terroru

i odbiorcy saÎ inne; 6. Terror wymierzony jest w cywiloÂw.

14

TrwajaÎ jaøowe spory o to, kto pierwszy zaczaÎø dziaøalnosÂc terrorystycznaÎ

na Bliskim Wschodzie: ZÇydzi w Palestynie czy Arabowie. Tujest mowa o tym,

jak wojna 1967 rokuwywoøaøa faleÎ terrorystycznych dziaøan na Bliskim Wscho-

dzie i na sÂwiecie prowadzaÎcych ostatecznie do 11 wrzesÂnia 2009 roku. NalezÇy

pamieÎtac o tym, zÇe terroryzm nie jest wynalazkiem muzuømanÂskim, lecz towa-

rzyszy ludzkosÂci od zarania dziejoÂw.

15

S. Groussard, The Blood of Israel: the massacre of the Israeli athletes, the

Olympics, 1972, New York 1975.

16

O dziaøaniach izraelskich zob.: George Jonas, Vengeance: The True

Story of an Israeli Team, New York 2005. Na kanwie tych wydarzen powstaø

film S. Spielberga ¹Monachiumº (2005).

53

teÎ wojneÎ militarnie wygraø. WazÇne byøy jej globalne skutki: wsparcie

USA dla Izraela i powroÂt pomocy radzieckiej dla Egiptui Syrii. Naj-

istotniejszy jednak dla przyszøych muzuømanÂskich przemian funda-

mentalistycznych byø sÂwiatowy kryzys naftowy i gwaøtowne wzboga-

cenie sieÎ w jej wynikunaftowych panÂstw muzuømanÂskich.

Po zawieszeniubroni 22 pazÂdziernika 1973 rokuczøonkowie

OAPEC uzgodnili ograniczenie wydobycia ropy o 25 proc. i wprowa-

dzenie embarga na eksport ropy do StanoÂw Zjednoczonych za czyn-

ne militarne wspieranie Izraela oraz do Holandii za poparcie poli-

tyczne Izraela. Stany Zjednoczone saÎ najwieÎkszym importerem ropy

naftowej, Holandia z kolei byøa najwazÇniejszym importerem w Euro-

pie Zachodniej, poniewazÇ tam znajduje sieÎ port w Rotterdamie ±

gøoÂwna europejska baza przeøadunkowa ropy. Brak ropy dotkliwie

odczuøy Stany Zjednoczone i Europa Zachodnia. Byøa poÂzÂna jesienÂ,

zapotrzebowanie rosøo, a zaopatrzenie malaøo w katastrofalnym tem-

pie.

NiedoboÂr ropy spowodowaø czterokrotny wzrost jej ceny

17

. Zyski

krajoÂw eksporteroÂw rosøy w niebywaøym tempie. Na sÂwiat muzuø-

manÂski spøynaÎø deszcz pienieÎdzy, ktoÂre nie sposoÂb byøo w szybkim

tempie racjonalnie wykorzystacÂ.

Dla fundamentalistoÂw byøa to szansa zwieÎkszenia wpøywoÂw ideo-

logicznych. Skierowali wieÎc bardzo logicznaÎ i racjonalnaÎ propagandeÎ

do spoøeczenÂstw muzuømanÂskich. MoÂwili, zÇe poniosøy one kleÎskeÎ

w 1948 i 1967 rokuw wojnach z Izraelem, poniewazÇ odwroÂciøy sieÎ

od Boga i za to zostaøy ukarane. Teraz, po 1967 roku, zaczeÎto po-

wracac do Boga. Za te bogobojne dziaøania BoÂg natychmiast obda-

rzyø muzuømanoÂw swoimi øaskami w formie olbrzymich dochodoÂw

z ropy naftowej ± argumentowali fundamentalisÂci.

Taka argumentacja trafiaøa wielu ludziom do przekonania, zwøa-

szcza, zÇe pokrywaøa sieÎ z powszechnym odbiorem sytuacji spoøecznej

i politycznej. Islamizacja staøa sieÎ coraz powszechniejsza. W wielu

krajach wpøywy fundamentalistoÂw byøy bardzo silne, jak np. w Pakis-

17

Ceny ropy w styczniu1973 r. wynosiøy 1,83 USD za baryøkeÎ, 16 pazÂ-

dziernika tegozÇ roku± juzÇ 4,89, a 1 stycznia 1974 r. ± 9,31 USD. R. Schultze,

Geschichte der islamischen Welt im 20. Jahrhundert, Monachium 1994, s. 256.

Janusz Danecki

54

tanie, gdzie w 1977 r. wøadzeÎ po liberalnym Zulfikarze Alim Bhutto

przejaÎø wspierajaÎcy fundamentalizm Zia ul-Haqq. RzaÎdy egipskiego

prezydenta As-Sadata (1970-1981), nasteÎpcy Abd an-Nasira i rzeczy-

wistego sprawcy naftowego boomu, przystaÎpiøy do islamizacji.

W konstytucji z 1971 r. zapisano, zÇe szari'at jest gøoÂwnym zÂroÂdøem

prawa

18

. As-Sadat oskarzÇyø Abd an-Nasira o dyktatorskie zapeÎdy

oraz poddaø totalnej krytyce jego epokeÎ za socjalistyczne i antyreli-

gijne rzaÎdy. WtoÂrowali muegipscy intelektualisÂci i fundamentalisÂci

muzuømanÂscy

19

. Bracia Muzuømanie, przesÂladowani za czasoÂw Abd

an-Nasira, cheÎtnie wsparli retorykeÎ As-Sadata, tym bardziej, zÇe wy-

pusÂciø ich z wieÎzienÂ, a nawet wypøacaø rekompensaty za krzywdy

doznane za poprzednich rzaÎdoÂw. Postawa Egiptuw wojnie 1973 r.,

a gøoÂwnie poczaÎtkowe zwycieÎstwa sprawiøy, zÇe wizerunek As-Sadata

sieÎ polepszyø. Ale dopiero kryzys naftowy, ktoÂry przynioÂsø sÂwiatu

muzuømanÂskiemukrociowe zyski, umocniø pozycjeÎ As-Sadata. Dla

fundamentalistycznych mysÂlicieli byø to triumf Boga: dzieÎki As-Sa-

datowi muzuømanie odeszli od zachodniego socjalizmu i zwroÂcili sieÎ

do Boga. BoÂg wieÎc ich obsypaø bogactwem.

JednakzÇe wychwalany przez fundamentalistoÂw As-Sadat popeø-

niø powazÇny bøaÎd. Byø bowiem pewien, zÇe islamizacja Egiptuoraz

jego osobiste zwiaÎzki z BracÂmi Muzuømanami dadzaÎ muprzyzwole-

nie na ambitne plany w polityce mieÎdzynarodowej, a wieÎc otwarcie

na ZachoÂd zwane infitah, a przede wszystkim daÎzÇenie do rozwiaÎzania

problemubliskowschodniego, co rozpoczaÎø przyjazdem do Jerozoli-

my w 1977 roku, i podpisanie traktatu pokojowego z Izraelem w 1979

r.. JednakzÇe decyzja As-Sadata byøa szokiem dla caøego sÂwiata islamu

i przyniosøa muniemal powszechne poteÎpienie. Niewielubyø takich,

ktoÂrzy poparliby jego decyzjeÎ. Jego posteÎpowanie uznano za proza-

chodnie i sprzeczne z islamem. Ostatecznie doprowadziøo to w 1981

rokudo zamordowania prezydenta przez czøonkoÂw fundamentalis-

tycznej organizacji Al-DzÇihad w roczniceÎ wojny 1973 roku. Po tym

zamachukilka tysieÎcy fundamentalistoÂw i radykaøoÂw znalazøo sieÎ

18

Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, A History of Egypt. From the Arab

Conquest to the Present, Cambridge 2007, s. 163.

19

E. Karsh, Islamic Imperialism. A History, New Haven 2007, s. 176-179.

55

w wieÎzieniach, w tym dziaøacz Al-DzÇihaduAjman az-Zawahiri

20

.

W ten sposoÂb zrodziøa sieÎ ideologia nienawisÂci do ZachoduucielesÂ-

niona w starej charydzÇyckiej doktrynie takfir wa-hidzÇra ± ekskomu-

niki i wyweÎdrowania z VII wieku. Powstaøa nawet organizacja o tej

nazwie. Doktryna takirustaøa sieÎ staøym elementem ideologii muzuø-

manÂskich ekstremistoÂw. Muzuømanom, wedøug tej doktryny, nie wol-

no sieÎ zadawac z niewiernymi ani z muzuømanami, ktoÂrzy utrzymujaÎ

kontakty z innowiercami. NalezÇy ich poteÎpicÂ: naøozÇyc na nich eksko-

munikeÎ ± takfir, a wieÎc uznac za niewiernych i oddalic sieÎ od nich tak,

jak niegdys prorok Mahomet udaø sieÎ na emigracjeÎ ± hidzÇreÎ, by nie

przebywac z niewierzaÎcymi Kurajszytami.

Rewolucja irañska

Pod koniec lat siedemdziesiaÎtych nastroje fundamentalistyczne

w sÂwiecie islamunarastaøy. SzczegoÂlne znaczenie dla ich utrwalenia

miaøa rewolucja iranÂska 1978/1979 roku.

W Iranie, woÂwczas jeszcze Persji, od 1923 rokupanowaøa nasta-

wiona proeuropejsko dynastia Pahlawich. Dla pierwszego wøadcy tej

dynastii Rezy Chana wzorem byø AtatuÈrk, twoÂrca sÂwieckiego panÂ-

stwa tureckiego. Jego nasteÎpca, szah Muhammad Reza Pahlawi, od

1941 rokukontynuowaø reformy zmierzajaÎce do modernizacji panÂ-

stwa, reformy rolnej, zroÂwnania praw kobiet i meÎzÇczyzn, a przede

wszystkim rozdzielenia panÂstwa od religii. PoniewazÇ Iran jest panÂ-

stwem szyickim, zadanie to byøo trudniejsze nizÇ w Turcji, w szyizmie

bowiem rywalem wøadzy sÂwieckiej jest establishment religijny uczo-

nych uwazÇajaÎcych sieÎ za przedstawicieli ostatniego dwunastego ima-

ma. Wpøywy uczonych szyickich na wøadzeÎ zawsze byøy w Iranie bar-

dzo silne. NajwazÇniejsze znaczenie miaøo jednak to, zÇe kontrolowali

szkolnictwo oraz byli sprzymierzeni z wpøywowaÎ klasaÎ kupieckaÎ.

Szah Reza Pahlawi zaczaÎø swoje reformy w latach 1961-1963 od

tzw. biaøej rewolucji ± szeroko zakrojonych reform obejmujaÎcych

20

O powiaÎzaniach Az-Zawahiriego z taÎ organizacjaÎ: L. Wright, The Loo-

ming Tower, Nowy Jork 2006, s. 32-59.

Janusz Danecki

56

nacjonalizacjeÎ, prawo gøosudla kobiet, reformeÎ saÎdownictwa, wpro-

wadzanie nowoczesnego europejskiego szkolnictwa w Iranie. Wywo-

øaøo to sprzeciw uczonych szyickich, bo w ten sposoÂb zostaø im od-

ebrany nie tylko znaczaÎcy wpøyw na spoøeczenÂstwo, ale tezÇ powazÇne

zÂroÂdøo dochodoÂw. ZaczeÎøo sieÎ upolitycznienie szyickich alimoÂw ±

repolityzacja islamu. Mimo protestoÂw reformy szaha byøy wprowa-

dzane

21

. Kiedy po wojnie 1973 rokudoszøo do kryzysunaftowego,

pozycja szaha umocniøa sieÎ dzieÎki gwaøtownemuwzrostowi docho-

doÂw panÂstwa z ropy naftowej. Niestety, Rezy Pahlawiemuzabrakøo

zdolnosÂci do umiejeÎtnego zagospodarowania bogactwa naftowego.

Zmarnowaø on swojaÎ szanseÎ: rosøa ceremonializacja wøadzy, nastaÎpiø

powroÂt do tradycji staroperskich kosztem muzuømanÂskich. Najgorsze

jednak byøo to, zÇe ± paradoksalnie ± panÂstwo zostaøo zdezorganizo-

wane przez nieumiejeÎtne wykorzystanie olbrzymich sÂrodkoÂw do roz-

wojugospodarki. Zamiast rozwojunastaÎpiøa zapasÂcÂ.

Niemal powszechne niezadowolenie spoøeczenÂstwa wykorzystali

szyiccy uczeni, powoøujaÎc sieÎ na swojaÎ politycznaÎ misjeÎ interpretatoroÂw

prawa szyickiego. KleÎskeÎ szaha interpretujaÎ jako odejsÂcie od wartosÂci

muzuømanÂskich. By zmienic ten stan, konieczny byø powroÂt do trady-

cyjnych wartosÂci muzuømanÂskich, odrzucenie westernizacyjnych ten-

dencji wprowadzonych przez szaha. W tym programie szczegoÂlne zna-

czenie miaøa opracowana przez wybitnego uczonego szyickiego Cho-

mejniego koncepcja zwierzchnosÂci uczonego ± wilajat al-fakih lub

w perskiej wersji welajat-e faghih. Tej koncepcji Chomejni posÂwieÎciø

swoje pierwsze dzieøo Kaszf al-asrar (OdsøonieÎcie tajemnic) z 1944 ro-

ku. RozwinaÎø jaÎ w cykluwykøadoÂw wygøoszonych w Irakuw latach 70.

XX wiekui opublikowanych jako Hokumat-e eslami (RzaÎd muzuømanÂ-

ski). Wedøug tej koncepcji jedynie uczeni szyiccy ± fakihowie i mudzÇta-

hidowie ± saÎ zdolni do sprawowania wøadzy pod nieobecnosÂc ostatnie-

go imama-mahdiego. Koncepcja wilajat al-fakih jest kontynuacjaÎ po-

wstaøej w szyizmie idei nijaba amma ± reprezentowania przez alimoÂw

nieobecnego imama ostatecznie sformuøowanej w XVI wieku.

21

N. R. Keddie, Roots of Revolution. An Interpretative History of Modern

Iran, New Haven 1981, s. 150-160; polskie wydanie wersji angielskiej z 2003 roku:

WspoÂøczesny Iran. ZÂroÂdøa i konsekwencje rewolucji, KrakoÂw 2007, s. 132-140.

57

Niezadowolenie z polityki szaha oraz poteÎzÇna propaganda reli-

gijna doprowadziøy w 1978 r. do wybuchu ludowej rewolucji antysza-

howskiej w Iranie, do abdykacji szaha Rezy Pahlawiego i przejeÎcia

wøadzy przez uczonych szyickich pod wodzaÎ ajatollaha Chomejniego.

ZaczeÎøo sieÎ woÂwczas wprowadzanie reform religijnych, budowanie

panÂstwa opartego na szyickich koncepcjach wøadzy i idei wilajat al-

fakih. Powstaøa MuzuømanÂska Republika Iranu.

ZwycieÎstwo rewolucji iranÂskiej i towarzyszaÎce temuupokorzenie

StanoÂw Zjednoczonych umacniøo w caøym sÂwiecie muzuømanÂskim

fundamentalistyczne nastroje tym bardziej, zÇe nie malaøo zagrozÇenie

ze strony nurtoÂw sekularystycznych, w tym komunistycznych.

Rola Afganistanu

W 1978 rokuw Afganistanie w wynikuprokomunistycznej rewo-

lucji kwietniowej (inghilab-i saur) obalony zostaø nacjonalistyczny

pasztunÂski rzaÎd Dauda. Gøoszono hasøa komunistycznego internacjo-

nalizmu, odrzucano koncepcje wøadzy muzuømanÂskiej. RzaÎdzaÎca par-

tia ± Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu ± cieszyøa sieÎ peø-

nym poparciem ZwiaÎzkuRadzieckiego.

NiepokoÂj StanoÂw Zjednoczonych wywoøaøo zblizÇenie wøadz af-

ganÂskich do ZwiaÎzkuRadzieckiego. Prezydent Carter wydaø zgodeÎ

na podjeÎcie przez CIA dziaøan przeciwko rzaÎdowi afganÂskiemumimo

ostrzezÇen Zbigniewa BrzezinÂskiego, zÇe mozÇe to wywoøac radzieckaÎ

interwencjeÎ w tym kraju

22

. Co wieÎcej, wewnaÎtrz rzaÎdzaÎcej partii ko-

munistycznej doszøo do sporoÂw i rozbicia, co wywoøaøo ostatecznie

interwencjeÎ militarnaÎ. Zbigniew BrzezinÂski uwazÇaø, zÇe ZwiaÎzek Ra-

dziecki, podporzaÎdkowujaÎc sobie Afganistan, zmierza do uzalezÇnie-

nia od siebie bogatych w ropeÎ panÂstw Zatoki Perskiej. Jak sieÎ wydaje,

te podejrzenia byøy zupeønie nieuzasadnione

23

. Dla ZwiaÎzkuRa-

dzieckiego nie do przyjeÎcia byøa destabilizacja, a przede wszystkich

22

M. Mamdani, Good Muslim, Bad Muslim, New York 2004, s. 123-124.

23

D. Cordovez, S. S. Harrison, Out of Afghanistan. The Inside Story of the

Soviet Withdrawal, Oksford 1995, s. 32.

Janusz Danecki

58

proÂby obalenia komunistycznych wøadz Afganistanu. Pod koniec

1979 rokuwojska radzieckie wkroczyøy do tego panÂstwa.

WkroÂtce w Waszyngtonie nastaÎpiøa zmiana prezydenta. W stycz-

niu1981 r. koncyliacyjnego Cartera zastaÎpiø nieprzejednany wroÂg

komunizmu i ZwiaÎzkuRadzieckiego Ronald Reagan. Bierna polity-

ka powstrzymywania (containment) Cartera zostaøa zamieniona na

czynnaÎ politykeÎ odpychania (rollback) Reagana. RozpoczeÎøa sieÎ

niewypowiedziana wojna radziecko-amerykanÂska w Afganistanie.

Radzieckie wojska okupacyjne walczyøy przeciwko partyzantce ±

mudzÇahidom ± organizowanym i finansowanym przez CIA za po-

sÂrednictwem przede wszystkim Pakistanui wszechmocnych pakistanÂ-

skich søuzÇb specjalnych ± Inter Services Intelligence (ISI).

Dla pozyskania sobie muzuømanÂskich siø fundamentalistycznych

i radykalnych wojna antyradziecka nazwana zostaøa dzÇihadem. W ten

sposoÂb w polityce zagranicznej Amerykanie wøaÎczyli sieÎ w nurt an-

tymodernistyczny w sÂwiecie islamu, tzn. wspierali nie opozycyjne

ruchy fundamentalistyczne w roÂzÇnych krajach muzuømanÂskich, ale

dziaøania fundamentalistyczne w antyradzieckich przedsieÎwzieÎciach

w Afganistanie.

Istotnym problemem byøo finansowanie wojny antyradzieckiej.

Oficjalnie Kongres amerykanÂski nie moÂgø wyasygnowac znaczaÎcych

sum na wojneÎ przeciwko ZwiaÎzkowi Radzieckiemu, bo roÂwnaøoby

sieÎ to deklaracji wojny i to wojny globalnej. Szukano zatem sÂrodkoÂw

finansowania mudzÇahidoÂw i partyzantki z innych dziaøoÂw budzÇetu

amerykanÂskiego.

A wieÎc wykorzystywano sÂrodki na dziaøalnosÂc propagandowaÎ, na

przykøad przygotowujaÎc podreÎczniki dla ¹afganÂczykoÂwº. Oto zada-

nie z podreÎcznika matematyki dla czwartej klasy przygotowane w ra-

mach programuUSAID przez Uniwersytet w Nebrasce: ¹PreÎdkosÂcÂ

kuli kaøasznikowa wynosi 800 m na sekundeÎ. JesÂli Rosjanin znajduje

sieÎ w odlegøosÂci 3200 metroÂw od mudzÇahida i mudzÇahid mierzy w Ro-

sjanina, oblicz ile sekund potrzebuje kula, by trafic Rosjanina w czo-

øoº

24

. Takie podreÎczniki byøy i byc mozÇe nadal saÎ uzÇywane przez

liczne madrasy w Pakistanie. Madrasy bowiem nie przestaøy funkcjo-

24

M. Mamdani, op. cit., s. 137.

59

nowac po wyjsÂciuRosjan z Afganistanu, lecz zaczeÎøy szkolic taliboÂw

i nasteÎpne grupy mudzÇahidoÂw (a wieÎc bojownikoÂw prowadzaÎcych

dzÇihad, partyzantoÂw, czasami nazywanych mudzÇahedinami) goto-

wych do walki w roÂzÇnych rejonach sÂwiata ± w Kaszmirze, Czeczenii,

byøej Jugosøawii. Powstaøa i powieÎkszaøa sieÎ klasa tzw. AfganÂczykoÂw,

dobrze wyszkolonych zÇoønierzy, ktoÂrzy po wycofaniusieÎ ZSRR z Af-

ganistanuw 1989 r. zostali bez zajeÎcia i sÂrodkoÂw do zÇycia.

InnaÎ metodaÎ zdobywania sÂrodkoÂw finansowych na prowadzenie

operacji militarnych byø handel narkotykami. DosÂwiadczenia zdoby-

te w Laosie wykorzystywano w Afganistanie. Podczas wojny z Rosja-

nami wspierano upraweÎ maku, bo dostarczaøa sÂrodkoÂw na zakup

broni i szkolenie mudzÇahidoÂw

25

. Dlatego tezÇ tak trudno do dzis wy-

plenic jego uprawy w Afganistanie. Do finansowania dziaøan søuzÇyøy

tajemnicze banki, takie jak søynny pakistanÂski Bank of Credit and

Commerce International (BCCI), ktoÂry powstaø w 1972 r. i zbankru-

towaø w 1991 roku(po wycofaniusieÎ ZSRR z Afganistanuw 1989 r.

i zakonÂczeniuwojny afganÂskiej)

26

.

Jednak najwieÎksze usøugi oddaøa Amerykanom muzuømanÂska

tradycja fundamentalistyczna i bogactwo, jakiego dorobiøy sieÎ nie

tylko panÂstwa naftowe islamu, ale roÂwniezÇ niektoÂrzy ich obywatele.

JesÂli bogaty muzuømanin byø czøowiekiem pobozÇnym i pozostawaø

pod wpøywami fundamentalistycznej muzuømanÂskiej propagandy,

cheÎtnie przeznaczaø swoÂj zakat ± a wieÎc podatek religijny ± na dzÇihad.

Albowiem muzuømanÂski zakat przeznaczany jest roÂwniezÇ na prowa-

dzenie dzÇihadu

27

. Co wieÎcej, w dawnej tradycji islamuci, ktoÂrzy nie

uczestniczyli w dzÇihadzie osobisÂcie, a byli majeÎtni, przeznaczali

znaczne sumy na wspieranie dzÇihadu.

Amerykanie wykorzystali teÎ zasadeÎ do finansowania wojny anty-

radzieckiej. Jednym søowem wojna prowadzona byøa per procura:

25

TamzÇe, s. 140-146.

26

TamzÇe, s. 146-149.

27

Zgodnie z koranicznym wersetem 9:60: ¹JaømuzÇny saÎ tylko dla ubogich

i biedakoÂw, i tych, ktoÂrzy przy nich pracujaÎ, i dla tych, ktoÂrych serca zostaøy

pozyskane, i na wykup niewolnikoÂw, i dla døuzÇnikoÂw, i dla drogi Boga, i dla

podroÂzÇnego. To jest obowiaÎzek naøozÇony przez Boga! BoÂg jest wszechwiedzaÎcy,

maÎdry!º. Droga Boga oznacza tutaj dzÇihad.

Janusz Danecki

60

organizowali jaÎ PakistanÂczycy, finansowali bogaci muzuømanie, a Sta-

ny Zjednoczone pozostaøy w tle. NastaÎpiøa prywatyzacja dzÇihadu.

Obok PakistanuwazÇnym graczem w wojnie afganÂskiej staøa sieÎ

Arabia Saudyjska ± najbogatsze proamerykanÂskie panÂstwo naftowe

islamu. Iran zostaø wykluczony. Z muzuømanÂskiego punktu widzenia

dlatego, zÇe jest szyicki, a z amerykanÂskiego dlatego, zÇe rany po an-

tyamerykanÂskich ekscesach rewolucyjnego Iranu byøy jeszcze zbyt

sÂwiezÇe. Nadto Amerykanie juzÇ stawiali na Irak w wojnie iracko-iranÂ-

skiej. RzaÎd Arabii Saudyjskiej aktywnie uczestniczyø w finansowaniu

partyzantki, dokøadajaÎc do akcji w Afganistanie tyle samo co CIA.

OsobaÎ rekomendowanaÎ przez ArabieÎ SaudyjskaÎ do wspoÂøpracy

przy organizowaniu partyzantki antyradzieckiej zostaø saudyjski mul-

timilioner Usama Ibn Ladin. Zarekomendowaø go Amerykanom

czøonek rodziny kroÂlewskiej i szef wywiadu saudyjskiego Turki al-

Fajsal. Od 1982 r. Usama rezydowaø w Pakistanie, wspomagajaÎc an-

tyradzieckaÎ partyzantkeÎ i sÂcisÂle wspoÂøpracujaÎc z CIA. Uczestniczyø

m.in. w budowie systemu tuneli i osÂrodkoÂw szkoleniowych w ChosÂcie.

WoÂwczas powstaøa ideologiczno-militarna organizacja nazwana

Maktab al-Chadamat (Biuro Usøug), ktoÂra staøo sieÎ gøoÂwnym osÂrod-

kiem ideologicznym muzuømanÂskiego aktywnego fundamentalizmu.

Pierwszym ideologiem ± do 1989 roku± byø PalestynÂczyk Abd Allah

Azzam, ktoÂrego Usama znaø jeszcze ze studioÂw w Arabii Saudyjskiej.

To on przenioÂsø metody walki palestynÂskiej do Afganistanu. ZginaÎø

w wypadkuw 1989 roku.

Iran – Irak

W 1979 rokuAmerykanie poniesÂli sromotnaÎ kleÎskeÎ w Iranie, co

wieÎcej ± zostali upokorzeni przez nowe fundamentalistyczne i religij-

ne wøadze muzuømanÂskiej republiki. Na Bliskim Wschodzie pojawiø

sieÎ nowy wroÂg i zagrozÇenie dla amerykanÂskiej dominacji w tym re-

jonie sÂwiata oraz kontroli nad ropaÎ naftowaÎ. Jedynym wyjsÂciem byøo

skorzystanie z dotychczasowej polityki posÂredniego wtraÎcania sieÎ

przez wrogoÂw zasteÎpczych. NajblizÇszym saÎsiadem Iranui jego od-

wiecznym wrogiem byø Irak. Kraj zupeønie niefundamentalistyczny,

61

sekularyzujaÎcy, choc niezsekularyzowany, flirtujaÎcy wprawdzie ze

ZwiaÎzkiem Radzieckim, ale nie niecheÎtny Stanom Zjednoczonym.

Zrodziø sieÎ pomysø, by wykorzystac Irak do wojny z Iranem. Wy-

socy amerykanÂscy urzeÎdnicy ± D. Rumsfeld, Z. Brzezinski ± zaczy-

najaÎ odwiedzac Saddama Husajna. I niespodziewanie we wrzesÂniu

1980 rokuSaddam Husajn zaatakowaø arcywroga Ameryki: Iran pod

pretekstem nieuregulowanej sprawy talwegu na Szatt al-Arab. Roz-

poczeÎøa sieÎ krwawa wojna dwoÂch poteÎg naftowych ± 60-milionowego

Iranuz 20-milionowym Irakiem. Iranuw momencie przeksztaøcenÂ

ustrojowych i Iraku z rozbudowanaÎ i wyszkolonaÎ armiaÎ. Stany Zjed-

noczone wspieraøy militarnie Saddama Husajna w pierwszym etapie

wojny

28

. Wojna trwaøa do 1988 rokui nie przyniosøa zwycieÎstwa

zÇadnej ze stron, pozostawiajaÎc oba panÂstwa w stanie zniszczenia,

a Irak dodatkowo z olbrzymimi døugami wobec panÂstw arabskich

Zatoki.

Irak – Kuwejt

Od zakonÂczenia wojny z Iranem w 1988 r. Saddam Husajn bory-

kaø sieÎ z kryzysem finansowym i gospodarczym. Wielomiliardowe

døugi utrudniaøy odbicie sieÎ od dna

29

. Saddam staraø sieÎ o anulowanie

døugoÂw przede wszystkim przez Kuwejt. Bezskutecznie.

WoÂwczas pod pretekstem pretensji terytorialnych, a przede

wszystkim domniemanej kradziezÇy ropy ze zøozÇy irackich, postanowiø

zajaÎc Kuwejt, a tym samym pozbyc sieÎ cieÎzÇarudøugoÂw i uzyskacÂ

znaczne dochody z ropy. Na wszelki wypadek sondowaø Ameryka-

noÂw, by poznac ich prawdopodobnaÎ reakcjeÎ w wypadkunajazduna

Kuwejt. Ambasador April Glaspie stwierdziø, zÇe jest to sprawa lokal-

28

W ujawnionych dokumentach Departamentu Stanu znajduje sieÎ relacja

z rozmoÂw mieÎdzy D. Rumsfeldem i Tarikiem Azizem o koniecznosÂci umacnia-

nia stosunkoÂw amerykanÂsko-irackich, http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/

NSAEBB82/iraq32.pdf.

29

G. Stansfield, Iraq. People, History, Politics, Cambridge 2007, s. 121-122,

Ch. Tripp, A History of Iraq, Cambridge 2000, s. 251-252.

Janusz Danecki

62

na i zÇe nie spodziewa sieÎ powazÇniejszej reakcji rzaÎduamerykanÂ-

skiego

30

.

2 sierpnia 1990 rokuSaddam rozpoczaÎø akcjeÎ zajeÎcia Kuwejtu.

Popeøniø powazÇny bøaÎd, przeceniajaÎc spokoÂj swojego niedawnego

sojusznika, jakim byøy Stany Zjednoczone. Reakcja byøy negatywna.

ZaroÂwno Kuwejt, jak i potencjalnie zagrozÇona Arabia Saudyjska

zaapelowaøy do USA o pomoc. Amerykanie, nie baczaÎc na przyjazÂnÂ

z Saddamem, uznali, zÇe rosnaÎca poteÎga IrakumozÇe byc niebezpiecz-

na i zÇe zagrozÇona jest Arabia Saudyjska, dawny strategiczny przyja-

ciel USA. Wybuchøa wieÎc wojna z Irakiem wypowiedziana przez

AmerykanoÂw z terytorium Arabii Saudyjskiej.

Tymczasem w Afganistanie staøo sieÎ cos jeszcze. Dla Usamy Ibn

Ladina zabrakøo celoÂw dla dziaøalnosÂci politycznej, religijnej i militar-

nej. Wycofanie sieÎ ZwiaÎzkuRadzieckiego z Afganistanustworzyøo

proÂzÇnieÎ. TysiaÎce bojownikoÂw zostaøo pozbawionych jakiegokolwiek

zajeÎcia. ZajeÎcie Kuwejtu przez Saddama Husajna stworzyøo szanseÎ

wykorzystania afganÂskich bojownikoÂw, by wyzwolic Kuwejt okupo-

wany przez bezbozÇnika Saddama. Ibn Ladin zwroÂciø sieÎ z ofertaÎ wy-

korzystania ¹afganÂczykoÂwº do swojego dawnego znajomego i protek-

tora ksieÎcia Turkiego al-Fajsala. Ten jednak byø realistaÎ i po prostu

wysÂmiaø UsameÎ. Zdawaø sobie spraweÎ, zÇe do pokonania Irakunie

wystarczy kilka tysieÎcy nieregularnego wojska.

Dla Usamy odmowa Turkiego byøa afrontem, tym bardziej, zÇe

Arabia Saudyjska skorzystaøa z oferty AmerykanoÂw. Od tej chwili

w ideologii Usamy nastaÎpiø radykalny zwrot: Amerykanie z przyjacioÂø

i wspoÂøpracownikoÂw stali sieÎ jego najwieÎkszymi wrogami. Wszystkie

sÂrodki skierowaø on do walki przeciwko nowemuwrogowi. Podejmo-

wane lub wspierane przez niego akcje obejmowaøy niemal wyøaÎcznie

ataki na obiekty amerykanÂskie. W 1993 r. dokonano pierwszego za-

machuna WTC. Wyøadowana materiaøami wybuchowymi cieÎzÇaroÂw-

30

Spotkanie Saddama Husajna z amerykanÂskaÎ ambasador jest roÂzÇnie

relacjonowane i interpretowane. Najprawdopodobniej doszøo do nieporozu-

mienia. Zob. wersjeÎ udokumentowanaÎ w: H.A. Jamsheer, WspoÂøczesna histo-

ria Iraku, Warszawa 2007, s. 123, przyp. 10; M. M. Dziekan, Historia Iraku,

Warszawa 2002, s. 189; Ph. Marr, The Modern History of Iraq, Boulder 2004,

s. 227.

63

ka eksplodowaøa w podziemiach. WiezÇe sieÎ nie zapadøy, ale zniszcze-

nia byøy powazÇne. W 1996 r. zaatakowano amerykanÂskaÎ bazeÎ Chau-

bar (Khobar) w saudyjskim Dammanie. ZgineÎøo 23 amerykanÂskich

zÇoønierzy. Przesøanie byøo wyrazÂne: Amerykanie nie powinni przeby-

wac na terenach sÂwieÎtej ziemi saudyjskiej, zgodnie z wahhabickaÎ za-

sadaÎ wala wa-bara ± wiernosÂci islamowi i odzÇegnywania sieÎ od inno-

wiercoÂw. W 1998 r. dochodzi do jednoczesnych skoordynowanych

atakoÂw na ambasady USA w Dar as-Salaam (Tanzania) ± 11 zabi-

tych, 85 rannych ± i Nairobi (Kenia): 212 zabitych, 4000 rannych.

W sumie w tych zamachach zgineÎøo 12 AmerykanoÂw. W odwecie

Stany Zjednoczone zniszczyøy fabrykeÎ lekoÂw w Chartumie, w ktoÂrej

jakoby produkowano bron chemicznaÎ. To oskarzÇenie okazaøo sieÎ

nieuzasadnione. W roku 2000 zaatakowano USS Cole w Jemenie.

Niszczyciel, jeden z najpoteÎzÇniejszych, omal nie zatonaÎø. ZgineÎøo 17

marynarzy. O zorganizowanie lub wspieranie zamachu oskarzÇano

rzaÎd Sudanu, a posÂrednio UsameÎ Ibn Ladina, ktoÂry przebywaø w Su-

danie

31

.

Wreszcie 11 wrzesÂnia 2001 r. po raz drugi dokonano ataku na

WTC. Tym razem nie z podziemi, lecz z powietrza. Atakuudanego.

ZgineÎøo niemal 3000 osoÂb.

W kolejnych latach narastaøa fala zamachoÂw okresÂlanych jako

dokonane przez tajemniczaÎ organizacjeÎ Al-Ka'ida, zarzaÎdzanaÎ jako-

by przez UsameÎ Ibn Ladina. Usama nie przyznaø sieÎ wprost do kie-

rowania Al-Ka'idaÎ. W pierwszym osÂwiadczeniupo atakach stwier-

dzaø jedynie, zÇe tego zamachu dokonali ich, muzuømanoÂw, ludzie, i zÇe

to oni stanowiaÎ bazeÎ (al-ka'ida) ruchu muzuømanÂskiego

32

. W 2002 r.

w kenijskiej Mombasie zaatakowano izraelski hotel. W 2003 r. doszøo

do zamachuna pociaÎg podmiejski w Madrycie, a w 2007 ± w Londy-

nie. Ataki w Stambule, Maroku, Tunezji, wreszcie masowy wysyp

31

D. Piszkiewicz, Terrorism's War with America: A History, Westport

2003, s. 123.

32

PosÂrednio Ibn Ladin przyznaø sieÎ do atakoÂw 11 wrzesÂnia dopiero w 2004

roku(CBC News 29.10.2004). Wtedy twierdziø, zÇe byø to skutek izraelskiej

inwazji na Liban w 1982 roku. W rzeczywistosÂci prawdopodobnie niewiele na

ich temat wiedziaø (J. Burke, Al-Qaeda. The true story of radical Islam, Londyn

2004, s. 248).

Janusz Danecki

64

atakoÂw Al-Ka'idy w Iraku, gdzie pojawia sieÎ postac AbuMusaba az-

Zarkawiego, postaci dosÂc enigmatycznej, dziaøajaÎcej jakoby w imie-

niuAl-Ka'idy i Usamy. Przestajemy waÎtpicÂ, zÇe to Al-Ka'ida. Mamy

pewnosÂcÂ, zÇe nie. Al-Ka'ida staje sieÎ wygodnym liczmanem dla kazÇ-

dego politycznie zaangazÇowanego dziaøacza ekstremistycznych orga-

nizacji.

Faktem jest jednak to, zÇe obserwowano nateÎzÇenie dziaøan terro-

rystycznych wychodzaÎcych ze sÂwiata islamu. CzyzÇby to byøa wojna

islamuze sÂwiatem zachodnim, speønienie Huntingtonowskich prze-

powiedni? Tak wielusaÎdziøo, przede wszystkim zas przekonane o tym

byøy wøadze neokonserwatystoÂw w Stanach Zjednoczonych, majaÎce

silny wpøyw na prezydenta Busha.

Palestyñczycy. Ods³ona druga

Od 1970 roku, a wieÎc od wydarzen jordanÂskich i wygnania OWP

z Jasirem Arafatem z Jordanii, gøoÂwnaÎ bazaÎ PalestynÂczykoÂw staø sieÎ

Liban. TuobecnosÂc PalestynÂczykoÂw tezÇ staje sieÎ przyczynaÎ konflik-

toÂw: najpierw wewneÎtrznego, a wieÎc wojny domowej, ktoÂra trwaøa od

1975 r. do konÂca lat osiemdziesiaÎtych, a potem powazÇnego konfliktu

z Izraelem w 1982 roku. PalestynÂczycy opanowali bowiem zachodnie

obszary LibanugraniczaÎce z Izraelem i dokonywali nieustannych

atakoÂw na tereny izraelskie.

Izrael postanawiø pozbyc sieÎ niewygodnego saÎsiada i za zgodaÎ

maronickich wøadz i kuzadowoleniuszyitoÂw dokonaø inwazji Libanu,

zmuszajaÎc OWP do opuszczenia tego kraju. OWP przeniosøo sieÎ do

Tunisu. By nie zostawic pustki na swoje granicy, Izrael wprowadziø

strefeÎ buforowaÎ ± pas o szerokosÂci 50 km wzdøuzÇ granicy poÂønocnej.

Natomiast pustkeÎ politycznaÎ po PalestynÂczykach w poøudniowym Li-

banie szybko wypeønili libanÂscy szyici. Ich aspiracje spoøeczne i poli-

tyczne wsparø szyicki Iran przy aktywnym udziale wøadz syryjskich

wywodzaÎcych sieÎ z ugrupowania religijnego alawitoÂw o szyickich ko-

rzeniach.

PoczaÎtkowo szyizm libanÂski prowadziø autonomicznaÎ walkeÎ

o swojaÎ pozycjeÎ politycznaÎ w krajui daÎzÇyø do emancypacji szyitoÂw.

65

PierwszaÎ organizacjaÎ byø Ruch Wydziedziczonych (Harakat al-Mah-

rumin) zaøozÇony w 1974 rokuprzez wybitnego iranÂskiego uczonego

MuseÎ as-Sadra (1928-1978)

33

. Po zwycieÎstwie rewolucji muzuømanÂ-

skiej w Iranie Liban staø sieÎ najwazÇniejszym przyczoÂøkiem Iranu.

JednaÎ z gøoÂwnych idei wpajanych szyitom libanÂskim przez IranÂczy-

koÂw byø antyamerykanizm, ktoÂremutowarzyszyøa radykalna postawa

antyizraelska. Powstaøa woÂwczas szyicka organizacja polityczna

AMAL ± AfwadzÇ al-Mukawama al-Lubnanijja (Oddziaøy LibanÂskie-

go Ruchu Oporu) ± akronim znaczaÎcy po arabskuNadzieja. NasteÎp-

nie zrodziøa sieÎ Hizb Allah ± organizacja spoøeczno-polityczno-woj-

skowa walczaÎca z Amerykanami i Izraelem.

W 1983 r. AMAL przeprowadziø pierwszaÎ wielkaÎ akcjeÎ: dokonaø

zamachuna koszary amerykanÂskie ± cieÎzÇaroÂwka wyøadowana mate-

riaøami wybuchowymi wjechaøa w brameÎ koszar. ZgineÎøo 241 zÇoønie-

rzy USA. Niemal jednoczesÂnie zaatakowano koszary francuskie. Zgi-

neÎøo kilkunastu zÇoønierzy. Trudno te akcje nazwac terrorystycznymi,

bo zorganizowane grupy dokonaøy ataku na obiekty militarne obcych

wojsk uwazÇanych za wrogie. Ale sprawa nie byøa taka prosta: wojska

amerykanÂskie i francuskie interweniowaøy za zgodaÎ rzaÎdulibanÂskie-

go, a AMAL dziaøaø w suwerennym panÂstwie i nie miaø jego zgody na

podejmowanie takich akcji. Z drugiej jednak strony Izrael roÂwniezÇ

nie uzyskaø mieÎdzynarodowej zgody na militarnaÎ ingerencjeÎ w suwe-

rennym panÂstwie. Jednym søowem, poÂølegalne akcje nakøadaøy sieÎ

jedna na drugaÎ.

Upokorzenie Jasira Arafata w 1982 r. znacznie osøabiøo jego or-

ganizacjeÎ ± OWP. W walce o swojaÎ pozycjeÎ Arafat wspieraø i wspoÂ-

øorganizowaø pierwsze powstanie palestynÂskie ± IntifadeÎ w 1987 ro-

ku. Idea biernego oporu PalestynÂczykoÂw na terenach okupowanych

okazaøa sieÎ doskonaøaÎ broniaÎ nie tylko w walce z Izraelem, ale roÂw-

niezÇ w przekonywaniusÂwiatowej opinii publicznej, zÇe PalestynÂczy-

kom trzeba pomoÂc. Izrael bezskutecznie staraø sieÎ przekonac sÂwiat,

zÇe dziaøa w søusznej sprawie przeciwko terrorystom, bo trudno byøo

udowodnicÂ, zÇe dzieci rzucajaÎce kamieniami w czoøgi i uzbrojonych po

zeÎby zÇoønierzy saÎ terrorystami.

33

Y. Richard, L'islam chi'ite. Croyances et ideÂologies, ParyzÇ 1991, s. 166.

Janusz Danecki

66

Ale sÂwiecki FATH miaø juzÇ w Palestynie rywali: nowaÎ organi-

zacjeÎ HAMAS, ktoÂra wyøoniøa sieÎ z Braci MuzuømanoÂw. HAMAS

øaÎczyø muzuømanÂskaÎ ideologieÎ fundamentalistycznaÎ z walkaÎ naro-

dowowyzwolenÂczaÎ PalestynÂczykoÂw. Izrael widziaø w HAMAS-ie

szanseÎ ograniczenia wpøywoÂw FATH-utym bardziej, zÇe HAMAS

unikaø organizowania akcji antyizraelskich. Dlatego Izrael wspieraø

HAMAS jako alternatyweÎ wobec FATH-u. W 1988 r. HAMAS

zmieniø taktykeÎ, ogøaszajaÎc KarteÎ, w ktoÂrej opowiedziaø sieÎ za caø-

kowitym wyzwoleniem Palestyny i ustanowieniem w niej muzuø-

manÂskiego panÂstwa, Palestyna bowiem jest waqfem, a wieÎc religijnaÎ

wøasnosÂciaÎ ustanowionaÎ dla muzuømanoÂw.

Powrót UsamyIbn Ladina

Wszystkie te akcje wywoøaøy w sÂwiecie arabskim i muzuømanÂskim

wielkie wrazÇenie. Utrwaliøa sieÎ ideologia antyamerykanizmui zrodzi-

øo przekonanie, zÇe Stany Zjednoczone bezwarunkowo i pod kazÇdym

wzgleÎdem wspierajaÎ Izrael ± arcywroga wszystkich AraboÂw i muzuø-

manoÂw. Jednym z zasadniczych bøeÎdoÂw polityki Zachoduwobec

sÂwiata islamujest niejednoznacznosÂc deklaracji politycznych i nie-

zgodnosÂc deklarowanych idei z ich realizacjaÎ. Tak byøo w Algierii,

w Afganistanie, Irakui wreszcie w Palestynie. Okazywaøo sieÎ, zÇe

demokracja jest dobra wtedy, gdy søuzÇy celom Zachodu, w przeciw-

nym wypadkujest nie do przyjeÎcia. Propaganda arabska i muzuømanÂ-

ska cheÎtnie wykorzystuje teÎ stronniczosÂcÂ, oskarzÇajaÎc Stany Zjedno-

czone o stosowanie podwoÂjnych standardoÂw: innych dla siebie i Iz-

raela, innaÎ dla muzuømanoÂw.

Po opuszczeniu Afganistanu i fiasku akcji wyzwolenia Kuwejtu

pierwszaÎ poøoweÎ lat dziewieÎcÂdziesiaÎtych Usama Ibn Ladin speÎdziø

w Sudanie, ktoÂry staje sieÎ jego bazaÎ wypadowaÎ. WyboÂr byø nieprzy-

padkowy, poniewazÇ w czerwcu1989 rokuw Sudanie doszøo do prze-

wrotu, w wyniku ktoÂrego obalono demokratyczny, acz nieudolny

rzaÎd, a wøadzeÎ przejaÎø Umar Hasan al-Baszir, zwolennik fundamen-

talistycznego islamu. Jego najblizÇszym doradcaÎ zostaø Hasan at-Tu-

rabi, znany teoretyk fundamentalizmu muzuømanÂskiego. Niemniej

67

poglaÎdy At-Turabiego i Usamy byøy diametralnie roÂzÇne. Wyksztaø-

cony na Zachodzie At-Turabi byø zwolennikiem pogodzenia sieÎ mu-

zuømanoÂw, Usama byø radykaøem. StaÎd gøoÂwnymi doradcami Usamy

w Sudanie staø sieÎ Ajman az-Zawahiri i Mamduh Salim noszaÎcy przy-

domek AbuHadzÇir al-Iraki

34

.

Tymczasem Amerykanie, zajeÎci w pobliskiej Somalii, wykorzys-

tujaÎ Jemen jako swojaÎ bazeÎ wypadowaÎ. Usama z Sudanu przygoto-

wuje akcje przeciwko USA ± byc mozÇe na bazeÎ Chaubar i na WTC

w 1993 r. StaÎd amerykanÂskie sankcje przeciwko Sudanowi i zbombar-

dowanie fabryki lekoÂw. SzansaÎ dla Usamy staje sieÎ opanowanie Af-

ganistanuprzez taliboÂw w 1995 roku. W 1996 powraca woÂwczas do

swojej bazy i staÎd kieruje dalszaÎ dziaøalnosÂciaÎ polityczno-religijnaÎ

w imieÎ islamu. Zaczyna widziec w sobie sobowtoÂra proroka Maho-

meta: jak prorok porzuca miejsce, gdzie jest przesÂladowany, a wieÎc

wyrusza w hidzÇreÎ, jak prorok przygotowuje sieÎ do walki z wrogami.

W pierwszej poøowie lat dziewieÎcÂdziesiaÎtych ruch polityczny

w Afganistanie byø podzielony mieÎdzy co najmniej siedem liczaÎcych

sieÎ partii: trzech tradycyjno-nacjonalistycznych

35

i czterech funda-

mentalistycznych muzuømanÂskich

36

. Trwaøa mieÎdzy nimi niewypo-

wiedziana wojna o wpøywy, a tym samym sytuacja polityczna w kraju

byøa bardzo niestabilna. WoÂwczas armia pakistanÂska poparøa nowy

ruch fundamentalistyczny zorganizowany przez taliboÂw ± studentoÂw

szkoÂø muzuømanÂskich: madras na terenie Prowincji

PoÂønocno-Zachodniej Pakistanu. Talibowie (uzÇywana jest roÂw-

niezÇ perska forma liczby mnogiej taliban) zyskali sobie poparcie lud-

nosÂci Afganistanu, w ich dziaøalnosÂci widziano bowiem gwarancjeÎ

zaprowadzenia spokoju. Poparøy ich roÂwniezÇ Stany Zjednoczone,

gdzie uwazÇano, zÇe radykaøowie gwarantujaÎcy spokoÂj saÎ lepsi od skøoÂ-

conych partii. Brutalna wojna mieÎdzy radykalnymi partiami zostaøa

zastaÎpiona przez surowaÎ patriarchalnaÎ wøadzeÎ. I zapewne wøadza

taliboÂw przetrwaøaby w Afganistanie, ulegajaÎc ewolucji tak jak wøa-

34

L. Wright, The Looming Tower, Nowy Jork 2006, s. 170-171.

35

Narodowy Front MuzuømanÂski Afganistanu, AfganÂski Narodowy Front

Wyzwolenia, Ruch Rewolucji MuzuømanÂskiej.

36

DzÇami'at-i Islami, Hizb-i Islami (Hekmatjar), Chalis, Sajjaf.

Janusz Danecki

68

dza saudyjska, gdyby nie powstanie sÂwiatowej sieci fundamentalis-

toÂw muzuømanÂskich, stworzonej przez dziwny alians taliboÂw i Usamy

Ibn Ladina prowadzaÎcy do skutecznego ataku na Word Trade Cen-

ter 11 wrzesÂnia 2001 roku.

Specyfika tego atakupolegaøa na tym, zÇe byø to nie tylko atak

udany, ale przede wszystkim spektakularnie bolesny dla StanoÂw

Zjednoczonych. Zniszczony zostaø symbol Ameryki, ale tym samym

symbolicznie pokonano jej poteÎgeÎ. Byø to taki sam atak terrorystycz-

ny jak wszystkie inne: zgineÎli niewinni ludzie, muzuømanÂscy terrorysÂ-

ci zawarli w nim swoje przesøanie nienawisÂci do StanoÂw Zjednoczo-

nych i caøego Zachodu. Symboliczna tezÇ staøa sieÎ reakcja Zachodu:

najpierw caøaÎ odpowiedzialnosÂciaÎ za wydarzenia 11 wrzesÂnia obar-

czono UsameÎ Ibn Ladina i przypisano mukierowanie globalnaÎ or-

ganizacjaÎ zøa, potem podjeÎto nieudane polowanie na niego rozdmu-

chane przez sÂrodki masowego przekazu, co stworzyøo zen legendeÎ.

Usama Ibn Ladin byø tylko symbolem, reprezentantem fundamenta-

listycznego ekstremizmupolitycznego, ktoÂry rozwijaø sieÎ w caøym

sÂwiecie islamujuzÇ od konÂca epoki kolonialnej, a wieÎc od pierwszej

poøowy XX wieku. Byø to symbol, ktoÂry w wynikuniezreÎcznej poli-

tyki amerykanÂskiej uroÂsø do rozmiaroÂw sieci terroru. I choc byøy to

domysøy (a zarazem pewnie spiskowa teoria dziejoÂw), to urosøy one

do rozmiaroÂw wirtualnej organizacji nazwanej Al-Ka'ida. Taka inter-

pretacja byøa na reÎkeÎ muzuømanÂskim siøom ekstremistycznym i rady-

kalnym ± cheÎtnie ubraøy sieÎ w stroÂj sÂwiatowej organizacji terroru.

Bracia Muzuømanie powstali w roku 1928 jako ruch antybrytyjski,

a zarazem religijny. Podobnie dziaøaøo Stowarzyszenie AlimoÂw Al-

gierskich. SÂwiat arabski, a i caøy muzuømanÂski, szukaø swojej tozÇsa-

mosÂci w islamie. Islam jest tym, co te sÂwiaty przeciwstawia Zacho-

dowi, a wieÎc jest autoidentyfikacjaÎ i odgraniczaniem sieÎ od wroga.

Wreszcie podjeÎto zÂle przemysÂlane wyprawy na Afganistan i Irak,

karzaÎc Bogu ducha winne narody za skutki zimnej wojny i rywalizacji

wielkich mocarstw. Potem przyszøa kolej na Irak i rozpoczeÎøo sieÎ

pandemonium.

Niemniej to nie talibowie ani nie Usama Ibn Ladin przeksztaøcili

swoÂj terroryzm w globalny, lecz reakcja Zachodu, a przede wszyst-

kim StanoÂw Zjednoczonych spowodowaøa, zÇe terroryzm staø sieÎ sÂwia-

69

towy i zÇe powstaøa wirtualna siec Al-Ka'idy stojaÎcej jakoby za glo-

balnymi ruchami fundamentalistycznymi jak niegdys niewidzialni

MeÎdrcy Syjonu.

Bibliografia

Burke J., Al-Qaeda. The true story of radical Islam, Londyn 2004.

Cordovez D., Harrison S.S., Out of Afghanistan. The Inside Story of the

Soviet Withdrawal, Oksford 1995.

Dziekan M. M., Historia Iraku, Warszawa 2002.

Groussard S., The Blood of Israel: the massacre of the Israeli athletes, the

Olympics, 1972, New York 1975.

Jamsheer H. A., WspoÂøczesna historia Iraku, Warszawa 2007.

Jonas G., Vengeance: The True Story of an Israeli Team, New York 2005.

Karsh E., Islamic Imperialism. A History, New Haven 2007.

Keddie N.R., Roots of Revolution. An Interpretative History of Modern

Iran, New Haven 1981, polskie wydanie wersji angielskiej z 2003 roku:

WspoÂøczesny Iran. ZÂroÂdøa i konsekwencje rewolucji, KrakoÂw 2007.

Mamdani M., Good Muslim, Bad Muslim, New York 2004.

Marr Ph., The Modern History of Iraq, Boulder 2004.

Marsot Afaf Lutfi Al-Sayyid, A History of Egypt. From the Arab Con-

quest to the Present, Cambridge 2007.

Piszkiewicz D., Terrorism's War with America: A History, Westport 2003.

Richard Y., L'islam chi'ite. Croyances et ideÂologies, ParyzÇ 1991.

Schultze R., Geschichte der islamischen Welt im 20. Jahrhundert, Mona-

chium 1994.

Stansfield G., Iraq. People, History, Politics, Cambridge 2007.

Tripp Ch., A History of Iraq, Cambridge 2000.

Wahab Sh., Youngerman B., A Brief History of Afghanistan, Nowy Jork 2007.

Wright L., The Looming Tower, Nowy Jork 2006.

On the Emergence of Terrorism in the Muslim World

S u m m a r y

In this short essay, an attempt is being made to sketch the relationship

between political situation in the Middle East (and more generally the

Janusz Danecki

70

Muslim World) and the rise of terrorism. The author is convinced that the

1967 war between Israel and Egypt began a new era in this region in the

way that it restructured the consciousness of the Arab and Muslim socie-

ties and created deeply felt awareness of helplessness which, in turn, led to

the growth fundamentalist and ? more importantly ? radical attitudes. It is

in the wake of these developments that the radical Palestinian Black

September organization resolved to terror tactics after 1970, and much

later leading Muslim personalities such as the Palestinian Abd Allah

Azzam and the Egyptian Ayman az-Zawahiri shaped their radical ideol-

ogies.

The essay analyses recent historical events such as the Iranian Revo-

lution, the Soviet occupation of Afghanistan and the role of Soviet-Amer-

ican rivalry in the greater Middle East. The liberation of Afghanistan

seems to play key role in the subsequent disastrous events leading to 9/11.

The Muslim radicals trained in hatred to Russians turned their attention

to the West and the US using their considerable experience in guerilla

warfare. The occupation of Afghanistan and Iraq that followed only

emboldened the extremist forces of the Arab and Muslim world contri-

buting to their popularity in the Muslim masses of the Middle East.

71