„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Kinga Augustowska-Kruszyńska
Zbigniew Kaźmierak

Wykonywanie protez kończyn dolnych 322[13].Z3.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr hab. n med. Robert Latosiewicz
dr n med. Krzysztof Metera



Opracowanie redakcyjne:
mgr Kinga Augustowska-Kruszyńska
dr Zbigniew Kaźmierak

Konsultacja:
mgr Ewa Łoś









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[13].Z3.01
„Wykonywanie protez kończyn dolnych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik ortopeda.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Ogólne wiadomości o protezowaniu kończyn dolnych

7

4.1.1.

Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

13

4.2.

Wykonywanie protez dla amputacji w stopie

14

4.2.1Materiał nauczania

14

4.2.2. Pytania sprawdzające

16

4.2.3. Ćwiczenia

16

4.2.4. Sprawdzian postępów

18

4.3.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie goleni

19

4.3.1.Materiał nauczania

19

4.3.2. Pytania sprawdzające

28

4.3.3. Ćwiczenia

28

4.3.4. Sprawdzian postępów

32

4.4.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie uda i stawu biodrowego

33

4.4.1Materiał nauczania

33

4.4.2. Pytania sprawdzające

44

4.4.3. Ćwiczenia

44

4.4.4. Sprawdzian postępów

47

5.

Sprawdzian osiągnięć

48

6. Literatura

52

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do

wykonywania protez kończyny dolnej.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, aby bez
problemów korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania niezbędny do wykonania ćwiczeń,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą, w której możesz znaleźć treści uzupełniające.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

322[13].Z3

Produkcja sprzętu ortopedyczno-

-rehabilitacyjnego

322[13].Z3.01

Wykonywanie protez kończyn

dolnych

322[13].Z3.02

Wykonywanie protez kończyn

górnych

322[13].Z3.03

Wykonywanie aparatów

ortopedycznych na kończyny i tułów

322[13].Z3.04

Wykonywanie obuwia

ortopedycznego

322[13].Z3.05

Wykonywanie zaopatrzenia

lokomocyjno-rehabilitacyjnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się wiedzą z zakresu anatomii i fizjologii człowieka,

−

posługiwać się wiedzą z zakresu patologii, a zwłaszcza patologii narządu ruchu, ze
szczególnym uwzględnieniem patologii kończyny dolnej,

−

posługiwać się wiedzą z zakresu biomechaniki kończyny dolnej,

−

nawiązywać i utrzymywać kontakt z pacjentem,

−

przestrzegać w pracy zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

dobierać odpowiednie materiały i sprzęt do wykonania zaopatrzenia ortopedycznego
kończyny dolnej,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

wykonywać obróbkę ręczną i mechaniczną materiałów,

−

posługiwać się urządzeniami elektrycznymi i sterowanymi automatycznie,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z materiałów metalowych,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z tworzyw sztucznych,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych ze skóry,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z drewna,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z materiałów włókienniczych,

−

wykonywać odlewy gipsowe,

−

dobierać konstrukcje mieszane w zaopatrzeniu ortopedycznym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować przyczyny, poziomy i rodzaje amputacji kończyn dolnych,

−

scharakteryzować konstrukcje protez kończyn dolnych,

−

dobrać rodzaj protezy kończyny dolnej do poziomu, rodzaju amputacji i stanu kikuta,

−

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb pacjenta,

−

opracować dokumentację technologiczną i warsztatową protezy kończyny dolnej,

−

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protezy kończyny dolnej,

−

pobrać miary, wykonać negatywy i pozytywy gipsowe,

−

dobrać elementy, półfabrykaty i drobne wyposażenie do wytwarzania protez kończyn
dolnych,

−

dobrać rodzaj zawieszenia protezy kończyny dolnej,

−

wykonać lej protezowy,

−

wykonać montaż i obróbkę wykończeniową protezy kończyny dolnej,

−

dokonać przymiarki protezy,

−

wykonać pionowanie protezy,

−

ocenić funkcjonowanie protezy w czasie chodu,

−

ocenić poprawność dopasowania leja w warunkach statycznych i dynamicznych,

−

zastosować nowoczesne rozwiązania konstrukcyjne w protezowaniu kończyn dolnych,

−

wykonać naprawę protezy kończyny dolnej,

−

wykonać elementy i półfabrykaty protez kończyn dolnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Ogólne wiadomości o protezowaniu kończyn dolnych

4.1.1.

Materiał nauczania

Amputacje kończyn

Amputacja oznacza utratę części ciała lub fragmentu części ciała. W wyniku amputacji

tworzy się sztucznie nowy organ - kikut, który ma odpowiadać nowoczesnej protezie, dlatego
też amputacja nie do końca jest destrukcją, a uważana jest za pierwszy etap w procesie
rekonstrukcji funkcjonalności kończyny.

Ze względu na czas wykonania zabiegu amputacje dzieli się na: nagłe i zaplanowane.

Amputacje nagłe są konieczne w przypadku ciężkich urazów, zgorzeli i infekcji zagrażającej
ż

yciu chorego. Amputacje planowe, wykonuje się w przypadkach, gdy odjęcie kończyny jest

nieuniknione, ale stan chorego i kończyny pozwala na wybór najlepszego poziomu i techniki
odjęcia.

Ze względu na wybór techniki amputacje dzieli się na: otwarte i zamknięte. Amputacja

otwarta jest to odjęcie kończyny z pozostawieniem nie zamkniętej rany operacyjnej.

Amputacja zamknięta jest to amputacja, w czasie której rana operacyjna zostaje natychmiast
zszyta.

Istotnym aspektem amputacji są warunki anatomiczne kikuta. Ważna jest w tym

względzie:

−

pozostająca struktura szkieletowa,

−

jakość tkanek „pokrywających” (skóra, mięśnie i tkanka podskórna),

−

zakres ruchów pozostałych stawów,

−

siła kończyny.

O wyborze poziomu amputacji decyduje stan ogólny chorego i miejscowy kończyny,
potencjał gojenia się kikuta, chodzenia w protezie i niezależności w czynnościach dnia
codziennego.

Wskazania do odjęcia kończyny dzielą się na naczyniowe i pozanaczyniowe. Do

naczyniowych zalicza się: zgorzel niedokrwienną, silne, stałe bóle kończyn z powodu
niedokrwienia, rozległe owrzodzenia troficzne gdy zawodzą sposoby leczenia zachowawczego
i chirurgicznego.
Do wskazań pozanaczyniowych należą: nowotwory złośliwe, stany pourazowe, deformacje
wrodzone.
Niezależnie od poziomu amputacji należy dokonać analizy funkcji zachowanej części
kończyny czyli:

−

długości kikuta,

−

kształtu kikuta,

−

wyglądu i ruchomości blizny, stanu jej wygojenia,

−

stanu skóry na kikucie,

−

czucia w zachowanej części kończyny,

−

zakresu ruchów czynnych i biernych w zachowanych stawach,

−

siły zachowanych mięśni kończyny.

Jednym z możliwych kryteriów oceny upośledzenia po amputacji jest ocena o ile więcej

energii kosztuje chodzenie na protezie. Osoba po jednostronnej amputacji poniżej stawu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

kolanowego zużywa o10–20% więcej energii, po amputacji obustronnej goleni około
20–40%, wyłuszczenie w kolanie ponad 50%, amputacja uda 70%, a wyłuszczenie w biodrze
ponad 100 %.
Czynnikami które decydują o optymalizacji możliwości motorycznych osoby po amputacji
kończyny dolnej są:

−

dobry kikut: długość, technika operacyjna, kształt, zahartowanie, brak ograniczeń, ruchu
w stawie powyżej miejsca amputacji,

−

odpowiednia proteza,

−

prawidłowo zaprogramowane i prowadzone usprawnianie.

Postępowanie usprawniające pacjenta po amputacji kończyny dolnej powinno obejmować:

−

kształtowanie kikuta : odpowiednie bandażowanie,

−

zapobieganie przykurczom: odpowiednie ułożenie kikuta, niedopuszczające do
przykurczu zgięciowego w stawie kolanowym przy amputacji podudziowej i zgięciowo-
-odwiedzeniowego w stawie biodrowym przy amputacji udowej,

−

hartowanie kikuta: masaż, kąpiele i oklepywanie w celu uodpornienia skóry kikuta na
ucisk leja protezowego, zapobieganie otarciom i odparzeniom,

−

wzmacnianie siły mięśniowej kończyn zdrowych: ćwiczenia czynne i czynne z oporem,

−

zwiększanie zakresu ruchu we wszystkich zdrowych stawach: ćwiczenia wzmacniające siłę
mięśni prostowników grzbietu, mięśni brzucha, mięśni pośladkowych i czworogłowych
uda,

−

nauka chodzenia: poruszanie się za pomocą kul łokciowych bez protezy i z protezą.

Protetyką (z greckiego prothesis - „postawienie”) nazywamy naukę o zastępowaniu brakujących
części ciała wraz z ich podstawową funkcją odpowiednimi przyrządami technicznymi.
Pojęciem zaopatrzenia ortopedycznego określamy całokształt działań związanych z doborem,
budową, dopasowaniem oraz stosowaniem przedmiotów ortopedycznych w tym protez.
Przedmioty te spełniają ważną rolę w leczeniu i usprawnianiu osób z dysfunkcją narządu ruchu.
Zależnie od zadań stawianych przedmiotom ortopedycznym dzielą się na trzy grupy:
1.

Protezy - sztuczne kończyny zastępujące funkcje kończyn naturalnych w przypadku ich
częściowego lub całkowitego braku.

2.

Ortezy – przedmioty dopasowane do powierzchni kończyn lub tułowia wspomagające lub
zastępujące ich funkcje statyczne i ruchowe oraz zabezpieczające przed powstawaniem
zniekształceń.

3.

Sprzęt pomocniczy – przedmioty ortopedyczne służące zwiększeniu samodzielności osób
niepełnosprawnych, ułatwiające poruszanie się tym osobom.

Proteza - sztuczne uzupełnienie (aparat, przyrząd) brakującej części ciała lub narządu.
W zależności od rodzaju konstrukcji i budowy wyróżnia się współcześnie dwa systemy
protez:

−

protezy o budowie skorupowej zwane również protezami konwencjonalnymi lub
zewnątrzszkieletowymi. Produkowane są najczęściej z drewna lub tworzywa sztucznego.
Osłona protezy przejmuje funkcję nośną i formującą.

−

protezy modularne zwane również rurowo-szkieletowymi lub wewnątrzszkieletowymi.
W protezach tych konstrukcja rurowa przejmuje funkcje nośną. Formę zewnętrzną

tworzy elastyczne pokrycie kosmetyczne wykonane z tworzywa piankowego.
O wyborze konstrukcji decydują różne kryteria charakteryzujące danego pacjenta takie jak:
długość, siła, ruchomość i stan kikuta. Uwzględnić należy także takie czynniki jak sprawność
ruchowa, rodzaj wykonywanej pracy zawodowej, indywidualne preferencje pacjenta oraz
warunki terenowe w których pacjent żyje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Elementy protezy o budowie skorupowej są wykonane z drewna lub tworzywa sztucznego
i zawierają elementy funkcjonalne. Element kolano-goleń i stopa protezowa z elementem
kostki ustawiane są wobec siebie zgodnie z zasadami statyki i następnie są z sobą klejone.

W przypadku protez modularnych przegub kolanowy i stopa ześrubowane są ze sobą za
pomocą adaptera i rur. Do bliższego przyłączenia do leja protezy stosuje się w zależności od
materiału i długości kikuta różne adaptery. W przypadku protez po wyłuszczeniu w stawie
biodrowym wytwarza się połączenie z koszem biodrowym poprzez przegub biodrowy.
Każda sztuczna kończyna (proteza) niezależnie od typu składa się z pewnych części stałych
stanowiących główne człony konstrukcyjne. Zasadniczymi częściami stałymi protez są:

−

lej kikutowy, łączący sztuczną kończynę z kikutem,

−

element nośny rurowy lub skorupowy łączący lej z końcówką protezy i przenoszący
główne obciążenia mechaniczne,

−

końcówka protezy czyli ręka, hak, stopa o różnych rozwiązaniach konstrukcyjnych,
stanowiąca zakończenie sztucznej kończyny nadająca jej właściwość funkcjonalną.

Częściami niestałymi protezy zależnymi od poziomu odjęcia i rozwiązania konstrukcyjnego,
mogą być:

−

elementy przegubowe: staw nadgarstkowy, łokciowy, barkowy, skokowy, kolanowy
i biodrowy,

−

układy sterujące wykonawcze i źródła zasilania w protezach z zewnętrznymi źródłami
energii o różnych systemach działania i rozwiązaniach konstrukcyjnych.

Uzupełnieniem sztucznej kończyny jest zawieszenie w postaci różnego rodzaju rozwiązań
konstrukcyjnych lejów protezowych, różnego typu pasów lub szelek.

Ze względu na rodzaj tworzywa, z którego wykonuje się główne układy konstrukcyjne
protezy dzieli się na wykonywane z metalu, drewna, skóry, tworzyw sztucznych (żywica,
termoplasty, silikony, włókna węglowe), które stanowią obecnie najlepsze rozwiązanie.
Protezy wykonane z metalu, drewna i skóry praktycznie wychodzą z użycia i zaleca się je
wyłącznie u ludzi starszych, wiele lat po amputacji, z utrwalonymi nawykami lub zmianami
morfologicznymi, które uniemożliwiają stosowanie innych typów zaopatrzenia.
Protezy modularne przystosowane są do wszystkich wysokości amputacji. Przewyższają
protezy konwencjonalne pod względem funkcjonalnym i kosmetycznym. Elementy
mechaniczne jak przeguby, adaptery są tak zwymiarowane, aby można je było dobrać
indywidualnie dla każdego pacjenta i umieścić pod kosmetycznym pokryciem. Połączone są
ze sobą w taki sposób, że można je od siebie oddzielić i bez problemu wymienić podczas
montażu, przymiarki jak i po wykonaniu protezy.
Dla zagwarantowania odpowiedniej jakości protezy istotne znaczenie odgrywa lej, ponieważ
stanowi on połączenie między ciałem pacjenta po amputacji i obwodowym fragmentem
protezy. Jego budowa decyduje o prowadzeniu protezy, chodzie pacjenta i komforcie
używania protezy.
Zależnie od systemu pasowania leja wyróżnia się leje:

−

luźne stosowane w starszych typach protez,

−

ś

cisłe, kontaktowe obejmujące kikut, wykorzystujące cała powierzchnię kikuta i jego

umięśnienie do przenoszenia obciążenia i prowadzenia protezy.

Z systemem pasowania leja łączy się ważny problem stabilności protezy zarówno wzdłuż osi
długiej (stabilność osiowa) jak i poprzecznej (stabilność kątowa) oraz wokół osi długiej
(stabilność obrotowa). Spełnienie tych trzech warunków decyduje o sterowności protezy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

W przeciwnym razie występuje szkodliwa ruchomość kikuta w leju i brak czynnej kontroli
nad protezą.

Taktyka protezowania

Sprawą bardzo ważną, która ma istotny wpływ na przebieg i ostateczny wynik

usprawniania jest termin wykonania pierwszej protezy. Zależy on od kilku czynników,
a przede wszystkim od lokalnie przyjętego sposobu rehabilitacji i od stanu pacjenta.
U chorych długo nie protezowanych występują różnego rodzaju powikłania, jak: ubytek sił
związany z długotrwałym leżeniem, skrzywienia kręgosłupa, zaniki mięśniowe, utrata
pamięci ruchu, przykurcze w stawach itp. Zmiany te utrwalają się w okresie 3–6 miesięcy po
amputacji i często utrudniają lub uniemożliwiają proces rehabilitacji. Należy więc protezować
możliwie wcześnie.

W kilka tygodni po amputacji (4–6), kiedy zaniknie obrzęk i wygoi się rana, technik

ortopeda pobiera miarę na protezę tymczasową - są to zwykłe wymiary obwodu kikuta,
czasem robi się dodatkowo zdjęcie, inną stosowaną metodą jest wykonanie gipsowego
odlewu kikuta. Na podstawie wymiarów lub odlewu gipsowego, w ciągu kilku dni lub
tygodni wykonywana jest pierwsza proteza (tymczasowa).

Pierwsza proteza służy przede wszystkim do nauki chodzenia. Po kilku czy kilkunastu

miesiącach od amputacji po ukształtowaniu się kikuta wykonywana jest proteza definitywna.
Protezowanie tymczasowe polega na stosowaniu prowizorycznych protez z szybko
wymienialnymi lejami i uniwersalnymi elementami nośnymi zaopatrzonymi w odpowiednie
końcówki.Wszystkie zasady biomechaniczne i mechanizmy protez tymczasowych muszą być
tego samego typu co w późniejszej protezie definitywnej. Przystępując do wykonania protezy
ostatecznej należy wykorzystać wszystkie spostrzeżenia z okresu użytkowania protez
tymczasowych dotyczące typu protezy, stosowanych rozwiązań, aby wybrać najlepsze,
sprawdzone formy konstrukcyjne.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co oznacza termin amputacja?

2.

Czym zajmuje się protetyka ortopedyczna?

3.

Co rozumiesz pod pojęciem zaopatrzenie ortopedyczne?

4.

Jak dzielą się przedmioty ortopedyczne?

5.

Co oznacza pojęcie proteza?

6.

Jakie systemy konstrukcyjne protez wyróżnia się?

7.

Co decyduje o wyborze konstrukcji protezy?

8.

Z jakich części stałych i niestałych składa się proteza?

9.

Jakie urządzenia służą do zawieszania protezy?

10.

Z jakich tworzyw wykonuje się główne układy konstrukcyjne protez?

11.

Jakie zadania spełnia lej protezowy?

12.

Jakie leje wyróżnia się biorąc pod uwagę system pasowania leja?

13.

Co to są protezy tymczasowe i w jakim celu je się stosuje?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na rycinie kośćca kończyny dolnej zaznacz poziomy amputacji warunkujące użyteczność

kikuta do zaprotezowania i scharakteryzuj poszczególne rodzaje amputacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące poziomów
amputacji kończyny dolnej,

2)

na rycinie kończyny dolnej zaznaczyć najbardziej optymalne poziomy amputacji,

3)

scharakteryzować poszczególne rodzaje amputacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, długopis,

−

plansze anatomiczne – układ szkieletowy,

−

ryciny kośćca kończyny dolnej,

−

poradnik dla ucznia,

−

wykaz literatury zgodny z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Sporządź wykaz surowców, materiałów, półfabrykatów, elementów gotowych

niezbędnych do wykonania protezy o budowie skorupowej i budowie modularnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące rodzaju
protez i materiałów z których są wykonywane,

2)

wypisać materiały potrzebne do wykonania elementów stałych protezy uwzględniając
konstrukcje starsze i nowoczesne,

3)

wypisać elementy protezy stanowiące półfabrykaty lub gotowe elementy,

4)

wskazać na modelach protez miejsce zastosowania poszczególnych materiałów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, długopis,

−

plansze dydaktyczne – formy konstrukcyjne protez,

−

foliogramy dotyczące protez,

−

przykładowe dokumentacje protez,

−

wykaz materiałów niezbędnych do wykonania protezy,

−

eksponaty protez,

−

eksponaty elementów protez,

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

poradnik dla ucznia,

−

wykaz literatury zgodny z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wypisz elementy protezy o budowie skorupowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące rodzaju
protez,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

2)

wypisać elementy stałe i niestałe protezy skorupowej,

3)

wskazać na modelach protez poszczególne elementy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, długopis,

−

plansze dydaktyczne – formy konstrukcyjne protez,

−

foliogramy dotyczące protez,

−

przykładowe dokumentacje protez,

−

wykaz materiałów niezbędnych do wykonania protezy,

−

eksponaty protez,

−

eksponaty elementów protez,

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

poradnik dla ucznia,

−

wykaz literatury zgodny z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wypisz elementy protezy o budowie modularnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące rodzaju
protez,

2)

wypisać elementy stałe i niestałe protezy modularnej,

3)

wskazać na modelach protez poszczególne elementy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, długopis,

−

plansze dydaktyczne – formy konstrukcyjne protez,

−

foliogramy dotyczące protez,

−

przykładowe dokumentacje protez,

−

wykaz materiałów niezbędnych do wykonania protezy,

−

eksponaty protez,

−

eksponaty elementów protez,

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

poradnik dla ucznia,

−

wykaz literatury zgodny z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować poziomy amputacji w obrębie kończyny dolnej?

2)

zdefiniować pojęcie zaopatrzenie ortopedyczne?

3)

zdefiniować pojęcie proteza?

4)

wymienić materiały, z których wykonywane są protezy?

5)

przedstawić formy konstrukcyjne protez?

6)

określić kryteria doboru protez?

7)

wymienić elementy stałe i niestałe protezy?

8)

wymienić materiały z których wykonuje się główne elementy
konstrukcyjne protez?

9)

określić zadania leja protezowego i rodzaje lejów?

10)

przedstawić funkcje protezy tymczasowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie stopy

4.2.1.

Materiał nauczania

Amputacje w obrębie stopy

Poziomy amputacji

−

amputacja palców – upośledza chód w fazie odbicia, nie protezuje się, a wypełnia
wkładką do obuwia,

−

amputacja Sharpa – amputacja przez kości śródstopia,

−

amputacja Lisfranca to odjęcie między stępem a śródstopiem, jest to amputacja
przodostopia (obecnie dość rzadko wykonywana), pozostawia kikut wykazujący znaczną
tendencję do ustawienia końsko-szpotawego. Tendencję tą można zmniejszyć przez
odpowiednie przyczepienie przeciętych ścięgien. Upośledzeniu ulega funkcja podporowa
stopy. Następuje zmniejszenie siły stopy i możliwości wykonania supinacji i pronacji.
Wyłuszczenie tego typu może być wskazane w wybranych przypadkach mężczyzn
(rolników, pracowników fizycznych). Kikut Lisfranca jest przeciwwskazany u kobiet
i w tych przypadkach w których względy kosmetyczne odgrywają dużą rolę.

−

amputacja Choparta to odjęcie między kością skokową a kością łódkowatą, bocznie na
linii stawu piętowo – sześciennego, rzadka, kikut prawie zawsze ulega następowemu
zniekształceniu końsko-szpotawemu, zniesione zostaje odbicie, hamowanie jest
ograniczone,

−

amputacja według Pirogowa to odjęcie całej stopy z pozostawieniem dolnej części kości
piętowej, którą przykłada się do końca piszczeli po usunięciu jej chrząstki stawowej.
Umocowanie kości piętowej do kości piszczelowej i przyrośniecie jej w poprawnym
ustawieniu natrafia na trudności. Często powstają stawy rzekome oraz zrost
z przesunięciem, co upośledza wartość kikuta pod względem jego zdolności do pełnego
obciążenia na końcu. Obecnie prawie nie wykonywana. Zamiast amputacji Pirogowa
zaleca się amputacje wg Syme’a,

−

amputacja według Syme’a to odjęcie kończyny dolnej na wysokości stawu skokowego

górnego. Otrzymuje się kikut oporowy, dobry funkcjonalnie. Wadą tego kikuta jest
kolbowate pogrubienie na końcu.

Odjęcia w obrębie przodostopia aż do poziomu podstaw kości śródstopia powoduje, że

kikut jest bardzo użyteczny, zezwalający na pełne opieranie się na nim i niewymagający
specjalnego zaprotezowania. Wystarczy zmodyfikowanie normalnego obuwia lub minimalne
zaopatrzenie ortopedyczne w postaci wkładki protezowej uzupełniającej ubytek i wkładanej
do standardowego obuwia. Im dłuższy kikut przodostopia tym użyteczniejszy dla pacjenta,
dlatego amputować należy możliwie oszczędnie, zachowując każdy zdrowy odcinek (rys. 1).

Rys. 1. Wkładki protezowe uzupełniające ubytki w przodostopiu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Kikut Lisfranca

wymaga specjalnego zaopatrzenia ortopedycznego – proteza sandałowa.

Zaopatrzenie protezowe w tego rodzajach kikutach jest zazwyczaj niezbyt kosmetyczne.
Wymaga dostosowania do obuwia standardowego.

Rys. 2. Proteza typu sandałowego uzupełniająca stopę po amputacji w śródstopiu.

Wyłuszczenie w stawie Choparta, jak i pokrewne amputacje i wyłuszczenia w obrębie stępu
dają kikut wadliwy, trudny do zaprotezowania. Wyłuszczenie w stawie Choparta uważa się
obecnie za przeciwwskazane i poleca się raczej odjęcie kończyny na wyższym poziomie.
Ubytek ten zaopatruje się protezą sandałową (mobilizator), dodatkowo wzmacniając (blacha)
okolicę ścięgna Achillesa z ujęciem podpodeszwowym (rys. 2).

Wkładki uzupełniające ubytki stopy w obrębie palców lub głów kości śródstopia (wkładki

protezowe) składają się z dwóch zasadniczych części. Wykonane są z blachy lub tworzywa
sztucznego, zaś część zastępująca ubytek z filcu blokowego, korka lub styrogumu. Spód
posiada specjalny kształt odpowiadający konfiguracji pozostałej części stopy, zaś czubek
lekko uniesiony ku górze tworzy rodzaj kołyski co ułatwia przekolebanie. Całość,
przeznaczona do standardowego obuwia, starannie pokryta jest skóra wyściółkową. Niekiedy
wkładkę uzupełnia się zapiętkiem i paskiem przez grzbiet stopy.

Dobrze wykonana amputacja techniką Syme’a daje kikut, który pozwala na

przemieszczanie się bez protezy, z kilkucentymetrową różnicą długości kończyny. Podczas
chodzenia obciążenia przenoszone są w sposób naturalny - przez piętę i kości goleni. Jest to
niewątpliwa zaleta w stosunku do amputacji nieco wyższych, gdzie nie można już stanąć na
końcu kikuta, a obciążenia przenoszone są przez „zaklinowanie” się kikuta w leju
protezowym.
Po amputacji w obrębie stępu oraz amputacji w obrębie dalszej nasady goleni kolbowate
kikuty oporowe wymagają protezy z uzupełnieniem stopy. Problemem jest ograniczony
asortyment stóp protezowych. Ich wysokość musi być minimalna, aby zbytnio nie wydłużyć
całości kończyny.
Wyłuszczenia w kostce zaopatruje się dwoma rodzajami protez. Mogą to być:

−

protezy silikonowe stopy,

−

protezy tradycyjne z laminatu żywicznego.

Protezy silikonowe stopy stanowią miękką kosmetyczną stopę o ograniczonych zaletach
mechanicznych (rys. 3). Nie są wskazane dla osób bardzo aktywnych, dużo i szybko
chodzących. Proteza ta zapewnia komfort podczas jej używania i ma naturalny wygląd.
Wykonywana jest indywidualnie w oparciu o wygląd drugiej stopy. Zaleca się wykonywanie
takich protez tylko w przypadku pacjentów, u których kikut jest ustabilizowany, nie zmienia
już swojej objętości i kształtu. Protezę zakłada się na goły kikut lub kikut z pończoszką.
Protezy stopy z silikonu są trwałe, odporne na ścieranie, łatwe w utrzymaniu, higieniczne. Ich
trwałość można w przybliżeniu określić na 2 do 5 lat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 3. Silikonowa proteza stopy

Wadą stopy z silikonu jest trudność dokonywania poprawek kształtu w sytuacji kiedy kikut
ulegnie zmianie. Silikon nie daje się łatwo obrabiać. Dodatkowo w przypadku takiej protezy
brak jest tolerancji jeśli chodzi o wysokość obcasa obuwia. Stopę wykonuje się tylko dla
jednej wysokości obcasa.
W przypadku amputacji Syme’a tradycyjne protezy składają się z dwóch elementów (rys. 4):

−

leja protezowego,

−

stopy protezowej.

Przedstawiona proteza jest wykończona kosmetycznie. W większości takich amputacji nie
należy zbyt wiele oczekiwać po wyglądzie zewnętrznym protezy. Na wysokości kostek
(szczególnie przyśrodkowo) proteza jest bardzo gruba i nie do każdego obuwia się mieści.

Rys. 4. Proteza po amputacji stopy techniką Syme’a.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na jakich poziomach wykonuje się amputacje w obrębie stopy?

2.

Za pomocą jakiego zaopatrzenia ortopedycznego można uzupełnić ubytek przodostopia?

3.

Jaki typ zaopatrzenia ortopedycznego należy zastosować w przypadku ubytku w obrębie
stopy.

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj wkładkę protezową uzupełniającą stopę po amputacji palców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania wkładki protezowej,

2)

przygotować dokumentację wykonywanego zaopatrzenia,

3)

określić miary które należy pobrać od pacjenta,

4)

zapisać wyniki pomiarów niezbędnych do wykonania wkładki protezowej,

5)

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania wkładki protezowej,

6)

opracować algorytm wykonania wkładki,

7)

wykonać protezę zgodnie z algorytmem wykonania,

8)

dokonać oceny wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały, półfabrykaty, do wykonania wkładki protezowej,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania wkładki protezowej,

−

centymetr, linijka o długości 30–40 cm,

−

przykładowa dokumentacja techniczna wkładki uzupełniającej przodostopie,

−

papier formatu A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę typu sandałowego dla amputacji w śródstopiu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protez typu sandałowego dla amputacji w śródstopiu,

2)

przygotować dokumentację wykonywanego zaopatrzenia,

3)

określić miary które należy pobrać od pacjenta,

4)

zapisać wyniki pomiarów niezbędnych do wykonania protezy,

5)

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

6)

opracować algorytm wykonania protezy,

7)

wykonać protezę zgodnie z algorytmem wykonania,

8)

dokonać oceny wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały, półfabrykaty, do wykonania wkładki protezowej,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania wkładki protezowej,

−

centymetr, linijka o długości 30–40 cm,

−

przykładowa dokumentacja techniczna wkładki uzupełniającej przodostopie,

−

papier formatu A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Ćwiczenie 3

Wykonaj zaopatrzenie protezowe typu mobilizator.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protez typu sandałowego dla amputacji w śródstopiu,

2)

przygotować dokumentację wykonywanego zaopatrzenia,

3)

określić miary które należy pobrać od pacjenta,

4)

zapisać wyniki pomiarów niezbędnych do wykonania protezy,

5)

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

6)

opracować algorytm wykonania protezy,

7)

wykonać protezę zgodnie z algorytmem wykonania,

8)

dokonać oceny wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały, półfabrykaty, do wykonania wkładki protezowej,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania wkładki protezowej,

−

centymetr, linijka o długości 30–40 cm,

−

przykładowa dokumentacja techniczna wkładki uzupełniającej przodostopie,

−

papier formatu A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować poziomy amputacji w obrębie stopy?

2)

dobrać rodzaj zaopatrzenia ortopedycznego do poziomu amputacji
stopy?

3)

opracować

dokumentację

technologiczną

wykonywanego

zaopatrzenia ortopedycznego?

4)

dobrać oprzyrządowanie do wykonywanego zaopatrzenia?

5)

pobrać miary niezbędne do wykonania zaopatrzenia protezowego
stopy?

6)

dobrać

elementy,

półfabrykaty,

materiały

do

wytwarzania

przedmiotów zaopatrzenia protezowego stopy?

7)

wykonać zaopatrzenie protezowe ubytków stopy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.3.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie goleni

4.3.1.

Materiał nauczania

Po amputacji w obrębie goleni kończyna traci swą zdolność podpórczą zarówno podczas

stania, jak i chodzenia. Masa ciała spoczywa na pozostałej kończynie, powodując
przeciążenie wszystkich jej stawów. Zwężony zostaje czworobok podstawy i pogarsza się
równowaga ciała. W tych warunkach chodzenie możliwe jest jedynie o kulach, a w przypadku
amputacji obustronnej jedynie na kolanach.
Poziomy amputacji w obrębie goleni:

−

odjęcie kończyny dolnej w obrębie obwodowej ½ goleni (z wyłączeniem amputacji
Syme`a) jest przeciwwskazane ze względu na następowe zaburzenia odżywcze kikuta.
Dolna połowa goleni jest słabo ukrwiona, pozbawiona dostatecznej masy mięśniowej
i dlatego dłuższe kikuty goleni mogą sprawiać kłopoty w zaprotezowaniu i usprawnianiu.
Należy amputować możliwie oszczędnie w 1/3 bliższej goleni. Idealny kikut goleni to
kikut długości 16-19 cm. Jest to kikut mioplastyczny, który najlepiej odpowiada
wymogom protezowania, pozwala na doskonalszą kinetyzację.

−

wyłuszczenie w stawie kolanowym obecnie dzięki poprawieniu technik operowania
pozwala na otrzymanie kikuta zdolnego do obciążeń osiowych.

Zachowana po amputacji część bliższa kończyny, dysponująca czynnymi ruchami w stawie
biodrowym i kolanowym, pozwala na uzupełnienie ubytku protezą i odzyskanie w ten sposób
funkcji podpórczo-ruchowej.
Protezy podudzia mogą mieć konstrukcję zewnątrzszkieletową i wewnątrzszkieletową (rys. 5).

Ryc. 5. Protezy goleni: a – zewnątrzszkieletowa; 1-stopa; 2-część goleniowa nośna; 3-lej kikutowy;

4- zawieszenie; b – wewnątrzszkieletowa; 5- konstrukcja rurowa nośna; 6- pokrycie konstrukcji
rurowej.

Podstawowymi elementami konstrukcyjnymi protezy goleni są:

−

lej kikutowy,

−

stopa protezowa,

−

część goleniowa spełniająca rolę łącznika.

Elementy protezy modułowej połączone są przy pomocy znormalizowanych zaczepów, które
pozwalają na łatwą regulację ustawienia protezy a także umożliwiają szybką wymienialność
tych elementów. W ciągu kilku minut technik może zamontować na przykład inną stopę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

protezową lub może wymienić lej protezowy jeśli ten się zużył albo nie jest dobrze
dopasowany.

Elementem integrującym protezę z zachowanym po amputacji odcinkiem kończyny jest lej

kikutowy. Lej powinien być tak dopasowany, aby jego ścianki wywierając umiarkowany
nacisk poprzez skórę, tkankę podskórną oraz warstwę mięśniową stwarzały oparcie dla
struktur kostnych, odciążając równocześnie okolice szczególnie wrażliwe na ucisk. Za
pośrednictwem leja przenoszona jest na protezę energia kikuta. Ściany wewnętrzne leja,
wywierając na kikut naciski zmienne pod względem lokalizacji i siły, są źródłem informacji
o aktualnym położeniu protezy podczas stania i chodzenia. Wewnętrzne powierzchnie ścian
leja, kontaktując się z odpowiednimi powierzchniami kikuta, uczestniczą w podparciu masy
ciała. Zasadniczym miejscem podparcia masy ciała we współczesnych protezach goleni jest
okolica więzadła właściwego rzepki.
Stosowane przez wiele lat protezy konwencjonalne ze skórzaną tulejką udową i szynami we
współczesnej protetyce zostały prawie wyeliminowane, dzisiaj wykonuje się je tylko
wnielicznych, szczególnych przypadkach, takich jak niestabilność kolana.

Lej protezy goleni
Nowoczesna protetyka stosuje trzy rodzaje lejów do protez goleni (rys. 6). Są to:

−

Patellar Tendon Bearing (PTB),

−

Prothése Tibiale Supracondyliènne (PTS),

−

Kondylen Bettung Müster (KBM),

Lej PTB z oparciem podrzepkowym, obejmuje od góry połowę rzepki i część kości

udowej a ciężar ciała opiera się głównie na półeczce podrzepkowej (okolica więzadła
właściwego rzepki) oraz na pozostałej powierzchni kikuta z wyjątkiem punktów i okolic
wymagających odciążenia. Wymaga on jednak dodatkowego zawieszenia w postaci paska
nadkolanowego. Proteza ta jest wskazana we wszystkich przypadkach kikutów długich
i średniej długości. Pozwala ona na chód bardzo zbliżony do prawidłowego, dzięki
zachowaniu fizjologicznego ruchu i czynnej kontroli mięśniowej stawu kolanowego. Zaletą
jej jest niewielki ciężar.

Rys. 6. Odmiany leja protezy goleni typu PTB: a – standardowa z zaczepami do paska nadkolanowego;

b – odmiana z podwyższonymi ściankami bocznymi i klinami nadkłykciowymi; c – odmiana PTS
z ujęciem okolicy nadkłykciowej i nadrzepkowej.

Lej PTS obejmuje całą rzepkę i kłykcie kości udowej, co eliminuje dodatkowe

zawieszenie. Stosuje się go w przypadku krótkich kikutów goleni, braku stabilizacji bocznej
kolana oraz u kobiet ze względów kosmetycznych. Lej PTS lepiej stabilizuje kolano,
powoduje rozkład ciężaru ciała na większej powierzchni. Nie pozwala on jednak na pełny
wyprost kolana i tym samym skraca krok.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Lej KBM należy również do lejów protez nie wymagających dodatkowego zawieszenia.

Lej obejmuje kłykcie kości udowej i połowę rzepki. W celu zamocowania protezy, po jej
stronie przyśrodkowej między kłykieć kości udowej a ścianę leja, wkłada się kliny. Lej tego
typu stosowany jest przy krótkich kikutach goleni.

We wszystkich lejach, w wypadkach dużej wrażliwości kikuta, stosuje się miękkie wkładki
z gumy mikroporowatej (campolit, poliform).

Oprócz kształtu leja bardzo ważne są zastosowane materiały do jego wykonania. Lej
wykonuje się z laminatu żywicznego (żywica epoksydowa zbrojona dzianina i matą szklaną)
lub kompozytów akrylowych. Lej zbudowany jest zwykle z dwóch warstw: lejka
wewnętrznego z miękkiego tworzywa (campolit, poliform, silikon, termoplast, poliuretany)
oraz z twardego leja zewnętrznego. Takie leje są lekkie i trwałe. Pokazany na rysunku lej to
lej 3 warstwowy. Biały lejek to półelastyczny termoplast, który dopasowuje się do nogi na
przykład podczas siedzenia, kiedy kształt kolana jest inny od tego, kiedy noga jest
wyprostowana. Brązowo-czarny kontener jest sztywny i lekki.

Rys. 7. Lej protezowy goleni zbudowany z termoplastów i akrylu.

Dla amputacji poniżej kolana wykonuje się następujące rodzaje protez (podział według
rodzaju leja):
1.

protezy konwencjonalne z szynami tulejką udową,

2.

protezy z miękką wkładką,

3.

protezy z pończochą silikonową

4.

kombinacje powyższych

Protezy konwencjonalne (z gorsetem udowym) (rys. 8)

Proteza konwencjonalna goleni to stary rodzaj protezy. Przed upowszechnieniem się

protez krótkich, obejmujących tylko kolano uważano, iż amputacja upośledza funkcje kolana
do tego stopnia, że należy je zabezpieczyć szynami i dodatkowym gorsetem udowym. Protezy
goleni robione były w taki sposób, aby siły generowane podczas chodzenia przenoszone były
przez gorset uda. Zaletą protezy konwencjonalnej jest to, iż oszczędza kikut i kolano przed
przeciążeniem. Wadą - duży ciężar, spory dyskomfort noszenia, kłopotliwe zakładanie oraz
to, że nie używane kolano i jego struktury osłabiają się. Z czasem powoduje to zaniki mięśni
a więzadła kolana stają się słabe. Można przyjąć, że osoba przez kilkanaście lat używająca
tylko takiej protezy nie może już być protezowana protezą krótką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Rys. 8. Proteza konwencjonalna goleni z gorsetem udowym

Do dzisiaj protezy konwencjonalne zaleca się osobom o niestabilnym kolanie, osobom, które
od wielu lat takiej protezy używają, ludziom bardzo aktywnym, którzy na przykład dźwigają
często ciężary lub długo stoją. Gorset udowy protezy sięga poniżej guza kulszowego, ale
można również przedłużyć go, tak aby uzyskać wysokie podparcie.

Zmodyfikowana proteza konwencjonalna (rys. 9)

W zmodernizowanej wersji protezy konwencjonalnej zamiast skórzanego gorsetu

udowego, przednia część uda stabilizowana jest łuską z twardego plastiku. Łuska stabilizuje
kolano, przez co konstrukcja ta jest w praktyce nieco wygodniejsza w użyciu niż gorset
skórzany. Protezę zakłada się szybciej, Udo nieuciskane jest sznurowanym gorsetem, więc nie
ulega chudnięciu. Proteza jest trwalsza, lżejsza, nie wymaga stosowania grubych pończoch.
Do tej protezy można zastosować stopę dynamiczną, która ma zapewnić możliwość
szybkiego chodzenia.
Dodatkową zaletą tej półotwartej konstrukcji jest możliwość zastosowania nowoczesnych
kikutowych pończoch z żelu lub silikonu, które doskonale chronią kikut przed urazami.
Można również zastosować zawieszenie protezy przy pomocy metalowego trzpienia na końcu
pończochy z silikonu.
Proteza na zdjęciu nie posiada miękkiej wkładki ani wkładki skórzanej. Pacjent może używać
silikonowej pończochy kikutowej zawijanej na kikut o grubości 3 milimetrów.
Po nawinięciu pończochy na kikut zakłada protezę zapinając 2 udowe paski na rzepy z tyłu
uda. Proteza ta zawieszona jest na kikucie przy pomocy ucisku powyżej kolana (rodzaj
zawieszenia analogiczny do protezy krótkiej KBM) Protezy z miękką wkładką (krótkie)

Rys. 9. Zmodernizowana wersja protezy konwencjonalnej

Proteza z lejkiem PTB / KBM (rys. 10)

Zdjęcie poniżej przedstawia zmodyfikowany lej KMB, kształt tego leja opracowany był

w latach 70-tych jako ulepszenie starszego leja typu PTB z lat 50-tych. Leje takie nadal są
często wykonywane, chociaż w przypadku osób bardziej aktywnych stosuje się leje
pełnokontaktowe z wkładkami z żelu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Rys. 10. Zmodyfikowany lej KBM

Noszenie protezy z lejem PTB /KBM wymaga dodatkowo pończoch kikutowych. Bawełniane
lub wełniane pończochy chronią skórę kikuta przed odparzeniem oraz obtarciami a także
chłoną pot. W przypadku zmian objętości kikuta, można założyć dodatkowo pończochę
kikutową (normalny kikut w ciągu dnia pod wpływem ucisku leja chudnie).
Współczesne modyfikacje leja KBM polegają na równomiernym rozłożeniu ciśnienia w leju
(rys. 11). Taki lej, to lej pełnokontaktowy, w którym ciężar ciała nie jest przenoszony przez
ś

cięgno podrzepkowe, a rozłożony jest na całą powierzchnię kikuta, nie wyłączając kości

i ścięgien. Lej taki jest bardziej komfortowy i bezpieczniejszy dla tkanek kikuta niż starsze
jego wersje.
Podczas chodzenia lej protezy nie może zsuwać się z kikuta więcej niż 1–2 cm.
Lej KBM zawieszony jest poprzez ucisk powyżej kłykci kolana, stąd wyższe boczne
krawędzie lejka i zwężenie ponad kolanem (wejście do lejka jest ciasne). Ucisk powyżej
kolana nie powinien sprawiać bólu, dodatkowo rozwiązanie to pozwala to na dobrą
stabilizację boczną kikuta, wydłuża jego funkcjonalną długość, a także stabilizuje możliwą
rotację kikuta w leju.

Rys. 11. Lej KBM

Zawieszenie protezy goleni

Innym sposobem zawieszenia protezy goleni może być skórzany pasek nadkolanowy

wykonany ze skóry, przypinany do guzików przymocowanych na bocznych ścianach leja,
zapinany z tyłu na sprzączki albo miękki mankiet ze skóry juchtowej, mankiet udowy
z bocznymi szynami zapinany na paski lub sznurowany. Zawieszenie takie stosowane jest
standartowo w lejach starszego typu PTB (rys. 12).

Rys. 12. Zawieszenie protezy goleni na skórzanym pasku nadkolanowym

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Nową metodą zawieszenia protezy goleni jest szczelny rękaw kolanowy z żelu (rys. 13). Taki
rękaw zamyka dostęp powietrza do lejka, tym samym kikut zassany jest w lejku. Jest to
najbardziej sztywny rodzaj zawieszenia protezy, umożliwiający kopanie piłki lub bieganie,
uprawianie sportu. Kikut w leju tylko nieznacznie przemieszcza się, więc problemem może
być długotrwałe siedzenie ze zgiętym kolanem. Ten rodzaj zawieszenia protezy upowszechnia
się w ostatnich latach, szczególnie wśród najbardziej aktywnych użytkowników protez.
Osoby używające pasek nadkolanowy mogą zamienić go na rękaw kolanowy.

Rys. 13. Rękaw kolanowy z żelu do zawieszenia protezy podudzia

Leje z pończochami i miękką wkładką zastępowane są coraz częściej lejami z wkładką z żelu,
ale z powodów ekonomicznych zalecane są dla szerokiej grupy osób po amputacji
z „dobrym” kikutem szczególnie dla osób z amputacją naczyniową.
Jeśli skóra kikuta pokryta jest wieloma bliznami lub jeśli mamy do czynienia z problemami
skórnymi, kikutem bardzo kościstym, o balonowatym kształcie lub bardzo krótkim to można
rozważyć inny rodzaj leja protezowego.

Protezy z wkładką z żelu

W ostatnich latach w protetyce kończyn upowszechnia się zastosowania nowych

materiałów chroniących kikut przed urazami. Materiały te sprawiają, że osoba używająca
protezy jest w stanie aktywniej żyć, a dolegliwości podczas noszenia protezy zostają
zredukowane.
Przykładem takich rozwiązań są pończochy, które w zależności od materiału, z którego są
wykonane można podzielić na trzy podstawowe grupy:

−

silikony,

−

elastomery termoplastyczne,

−

poliuretany.

Wszystkie one mają wspólną cechę: po założeniu lub zawinięciu na kikut przylegają do

skóry stanowiąc jakby jej pogrubienie i zabezpieczają przed obtarciami i odciskami
wywołanymi siłami tarcia i ucisku w leju protezowym. Jednocześnie pończochy stanowić
mogą zawieszenie protezy.

Pończocha przywiera do skóry kikuta tak szczelnie, że kikut z czasem (zwykle po kilku

tygodniach używania) przestaje pocić się i nawet w upalne dni pozostaje suchy. Inną zaletą
pończoch z żelu jest iż wygładzają tkankę blizn po urazach i oparzeniach, niektóre z pończoch
zawierać mogą w strukturze żelu środki pielęgnujące naskórek.

Przeciwwskazaniem dla pończochy z żelu może być brak nawyków higienicznych

pacjenta. Zarówno kikut, jak i pończocha muszą być codziennie dobrze wymyte. Innym
problemem może być złe ukrwienie kikuta, jakie zdarza się w przypadku osób z amputacją
naczyniową jednak pojawiły się na rynku bardzo elastyczne pończochy żelowe dla takich
osób. Zbyt ciasna pończocha objawia się zimnym kikutem, czasem bólem po kilku godzinach
noszenia protezy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Wadą pończoch z żelu jest przede wszystkim ich cena. Ich trwałość w zależności od

rodzaju to kilka miesięcy (elastomery) do kilku lat (silikony).

Osoba zakładająca protezę wpierw nawija na kikut pończochę następnie umieszcza kikut

w leju. W spodzie leja znajduje się wentyl umożliwiający zassanie się kikuta. Aby protezę
zdjąć należy przycisnąć guzik wentyla. Pończocha zawijana jest na kikut w taki sposób aby
spód dokładnie przylegał do kikuta. Jeśli pozostawi się powietrze pod pończochą, to może
gromadzić się tam pot, drażniąc naskórek (rys. 14).

Rys. 14. Sposób zakładania protezy

Pończocha musi być nawinięta na kikut bez fałd i bez miejscowych naprężeń skóry. Na ogół
nie stosuje się żadnych kremów, choć w przypadku problemów skórnych można je
stosować. W przypadku, kiedy kikut schudnie, na pończochę z żelu zakłada się dodatkowo
zwykłą pończochę kikutową, jedną lub więcej.

Elementy nośne protezy zależnie od rozwiązań konstrukcyjnych mogą przybierać rożne
formy. W protezach modularnych konstrukcjami nośnymi są duraluminiowe elementy rurowe
o średnicy 20 – 30 mm, stosunkowo lekkie i wytrzymałe, z długością dostosowaną według
potrzeb. Połączone są lejem za pomocą płytek lub taśm metalowych. W protezach
skorupowych konstrukcja goleni wykonana jest z drewna lub częściej z tworzywa sztucznego
(laminatu żywicznego).
Estetykę konstrukcji wykonanych z rurowych szkieletów zapewniają pokrycia kosmetyczne,
maskujące je od zewnątrz i nadające protezom kształt naturalnych kończyn. Mogą one być
piankowe (poliuretanowe) lub sztywne (laminowane).

Stopa człowieka łączy w sobie złożoność i strukturalną trwałość, jej funkcje to: podparcie

ciężaru ciała, absorpcja dynamicznych sił generowanych podczas chodzenia i odbicia. Stopa
jest w stanie wytrzymać gigantyczne obciążenia mechaniczne (przebiegnięcie jednego
kilometra to obciążenie równoważne kilkunastu ton) i jest jednocześnie elastyczna. Stopa
przeciętnego człowieka wykonuje kilka milionów kroków w ciągu jednego roku.

Utrata stopy z powodu amputacji powoduje upośledzenie niektórych funkcji. Statyczne

podparcie można w prosty sposób zrekompensować nawet prostą konstrukcją, gorzej jest
z funkcjami dynamicznymi. Chodzenie na protezie prócz innych dolegliwości kosztuje osobę
po amputacji więcej energii niż chodzenie osoby pełnosprawnej. Osoba po amputacji poprzez
stopę zużywa około 10% więcej energii. Oprócz tego amputacja pogarsza zdolność
odczuwania podłoża, powoduje, iż wiele czynności jest niemożliwych lub bardzo trudnych,
jak np. bieganie czy skoki.
Odpowiednikiem stopy naturalnej jest w protezie stopa protezowa. Ma ona uproszczoną
budowę mechaniczną, umożliwiająca naśladowanie ruchów stopy naturalnej podczas
chodzenia. Budowa stopy protezowej polega na zastosowaniu i odpowiednim rozmieszczeniu
w niej elementów sztywnych i elastycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Nie istnieje uniwersalna stopa odpowiednia dla wszystkich pacjentów. Najlepszym

kryterium doboru stopy są preferencje subiektywne osoby po amputacji, a nie teoretyczne
właściwości stopy. Dobrą praktyką jest umożliwienie pacjentowi chodzenia na różnych
stopach i dokonanie wyboru.
Trzy najważniejsze funkcje stopy protezowej to:

−

komfortowe podparcie podczas stania i chodzenia,

−

funkcje dynamiczne absorpcji sił i odbicia palców podczas chodzenia lub biegania,

−

funkcje kosmetyczne, kamuflujące amputacje.
Dzięki postępom technologicznym udało się w znacznym stopniu poprawic dynamikę

chodu po amputacji. Powstały stopy dynamiczne, umożliwiające częściowe odzyskanie strat
energetycznych spowodowanych amputacją, a także znaczne poprawienie funkcjonalności.
Obecnie utrata kostki i stopy w wyniku amputacji poniżej kolana nie musi oznaczać
widocznego upośledzenia chodu. Stopa protezowa i dobra proteza umożliwia prawie
normalne życie.
Stopa powinna być w miarę elastyczna, mieć element stawu skokowego lub miękką piętę
i palce. Jest wiele stóp, które spełniają te kryteria.
Rodzaje stóp protezowych
Ze względu na konstrukcję, stopy protezowe można podzielić na:
4.

Stopa typu SACH (Solid Ankle Cushion Heel) (rys. 15).
Jest to najczęściej stosowany typ stopy, który charakteryzuje się prostotą, małym

ciężarem, trwałością i niską ceną. Stopa SACH to sztywna konstrukcja bez ruchomych
elementów, wykonana jest najczęściej z drewna lub tworzywa sztucznego do którego
przyklejone są wykonane z miękkiego materiału części pięty i przodostopia. Miękkie części
stopy umożliwiają absorpcję energii podczas lądowania pięty oraz płynne przeniesienie
ciężaru ciała w fazie podparcia.
Materiał, z którego wykonana jest stopa SACH absorbuje energię. Oznacza to w praktyce, że
na takiej stopie trudno byłoby podskakiwać. Większość producentów ortopedycznych
wytwarza własną stopę SACH. Konstrukcje te różnią się między sobą rodzajem materiału,
zewnętrznym kształtem, wysokością zalecanego obcasa (od 0 do 45 mm) i ciężarem.
Wyróżnia się jej dwie wersje. Wersja A posiada kryty rdzeń, mocowany do części goleniowej
za pomocą śruby. Wersja B z odkrytym rdzeniem, łączonym z golenią protezy przez
zalaminowanie. Stopy tego typu zalecane są przede wszystkim przy amputacjach poniżej
kolana.

Rys. 15. Stopa typu SACH

5.

Stopy dynamiczne - stopy dzięki którym można uzyskać ruch podeszwowe, grzbietowe,
pronacyjne i supinacyjne.

6.

Stopa dynamiczna „energy storing”.
Dzięki zastosowaniu nowoczesnych materiałów sprężystych, takich jak kompozyty

węglowe uzyskano nową jakość w konstrukcji stopy. Stopa działa jak sprężyna, która
przyjmuje energię w momencie uderzenia pięty, a następnie energię zwraca w fazie odbicia
palców. Wiele badań porównawczych wykazuje mniejsze zużycie energii podczas chodzenia
na takiej stopie jak też brak różnic. Jedna zaleta stopy dynamicznej jest bezsprzeczna: stopa
pozwala na łatwiejsze podchodzenie pod górę. Główną wadą tej konstrukcji stopy jest jej
cena, z reguły stopy dynamiczne są najdroższe. Ponieważ stopa dynamiczna oddaje energię,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

dodatkowo naraża tym samym kikut na obciążenia. Nie stosuje się takiej stopy przy krótkim,
problematycznym kikucie. Tak jak i stopy SACH, stopy dynamiczne zalecane są przede
wszystkim przy amputacjach poniżej kolana. W wyższych amputacjach trudno jest uzasadnić
zalety tej stopy. Obecnie istnieje bardzo wiele odmian i rodzajów stóp dynamicznych.

7.

Stopy ze stawem skokowym mechanicznym (rys. 16).
To najstarszy rodzaj stopy protezowej, ale nadal bardzo często stosowany. Stopa tego

typu posiada ruchomy element stawu skokowego jednoosiowy lub wieloosiowy (2 stożki
gumowe lub kauczukowe). Stopa zalecana jest przy amputacjach wyższych zgodnie z logiką
iż utrata dwóch lub trzech stawów wymaga większej swobody ruchów stopy. Nie ma również
przeciwwskazań w stosowaniu tej stopy przy amputacjach poniżej kolana. Zaletą stopy ze
stawem skokowym jest możliwość stosowania różnej sztywności stawu, dostosowanej do
indywidualnego użytkownika. Stopa ze stawem wieloosiowym pozwala chodzić po
nierównym terenie, sama ustawia się odpowiednio do podłoża. To najbardziej „komfortowa”
stopa protezowa, chociaż nieco cięższa od stopy SACH.

Rys. 16. Stopy protezowe ze stawem skokowym

8.

Inne stopy - kombinacje

−

stopa protezowa Elation - stopa ta posiada możliwość szybkiego i łatwego ustawiania
wysokości obcasa przez samego jej użytkownika. Jednocześnie jest to stopa dynamiczna,
wykonana z kompozytu węglowego. Najbardziej nadaje się dla aktywnej kobiety, która
często zmienia buty o różnych wysokościach obcasa.

Rys. 17. Stopa protezowa Elation

−

stopa protezowa Ceterus - jest to stopa o doskonałych własnościach dynamicznych,
przeznaczona dla osób bardziej aktywnych z amputacją raczej poniżej kolana, ale
również i powyżej kolana.

Nowa technika amputacji goleni polega na połączeniu mostkiem kostnym kości strzałkowej
i piszczelowej w taki sposób, aby uzyskać kikut zdolny do obciążenia od spodu.
Usztywnienie strzałki jest dla protetyka (i pacjenta) bardzo korzystne. Dzięki temu uzyskuje
się znacznie lepsze właściwości kikuta, mniejszą atrofię, łatwiejsze protezowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na jakich poziomach wykonuje się amputacje w obrębie goleni?

2.

Jaką konstrukcję mają protezy goleni?

3.

Z jakich elementów zbudowana jest proteza goleni zewnątrzszkieletowa?

4.

Z jakich elementów zbudowana jest proteza goleni wewnątrzszkieletowa?

5.

Jaką rolę pełni lej kikutowy?

6.

Jakiego rodzaju leje kikutowe wykonuje się w przypadku amputacji goleni?

7.

Czym charakteryzują się poszczególne typy lejów kikutowych?

8.

Z jakich materiałów wykonuje się leje kikutowe goleni?

9.

Jakie rodzaje protez wykonuje się dla amputacji goleni?

10.

W jaki sposób zawiesza się protezy goleni?

11.

Jaką formę mogą przyjmować elementy nośne goleni?

12.

Jaką funkcję pełni stopa protezowa?

13.

Jak dzielą się stopy protezowe ze względu na konstrukcję?

14.

Czym charakteryzują się poszczególne stopy protezowe?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj lej kikutowy goleni ze skóry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania leja protezowego ze skóry,

2)

opracować dokumentacje technologiczną wykonania leja,

3)

przygotować materiały niezbędne do wykonania leja,

4)

dobrać narzędzia, urządzenia i przybory do wykonania leja,

5)

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

dokonać obróbkę pozytywu,

7)

przygotować skórę do rozkroju,

8)

wykonać rozkrój skóry,

9)

uformować lej protezowy,

10)

wykonać obróbkę leja,

11)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do wykonania leja,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania leja,

−

przykładowa dokumentacja protezy goleni,

−

model kikuta goleni,

−

eksponaty protez goleni,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Ćwiczenie 2

Wykonaj lej kikutowy goleni z żywicy epoksydowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania leja protezowego z żywicy,

2)

opracować projekt dokumentacji technologicznej wykonania leja,

3)

przygotować materiały niezbędne do wykonania leja,

4)

dobrać narzędzia, urządzenia i przybory do wykonania leja,

5)

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

wykonać obróbkę pozytywu,

7)

przygotować żywicę do wykonania leja,

8)

odlać lej z żywicy,

9)

wykonać obróbkę leja,

10)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do wykonania leja z żywicy,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania leja,

−

przykładowa dokumentacja protezy goleni,

−

model kikuta goleni,

−

eksponaty protez goleni,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj protezę szkieletową z laminatu, po odjęciu na poziomie stawu skokowego.

Kikut częściowo oporowy na końcu kikuta oraz pod rzepką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące amputacji
Pirogowa,

2)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy bez stawu skokowego dla amputacji Pirogowa,

3)

opracować dokumentacje technologiczną niezbędną do wykonania protezy,

4)

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

wykonać lej protezowy,

7)

wykonać obróbkę leja protezowego,

8)

połączyć lej ze stopą,

9)

wykonać zawieszenie miękkie nadkolanowe,

10)

wykonać prace wykończeniowe protezy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do wykonania leja z żywicy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

−

narzędzia, sprzęt do wykonania leja,

−

przykładowa dokumentacja protezy goleni,

−

model kikuta goleni,

−

eksponaty protez goleni,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wykonaj protezę o konstrukcji wewnątrzszkieletowej dla amputacji na wysokości

1/3 bliższej goleni z podparciem podrzepkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy podudzia o konstrukcji wewnątrzszkieletowej,

2)

opracować projekt dokumentacji technologicznej wykonania protezy,

3)

przygotować materiały, półfabrykaty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

4)

dobrać sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania zaprojektowanej protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

wykonać obróbkę pozytywu,

7)

przygotować żywicę do wykonania leja kikutowego,

8)

wykonać lej protezowy z żywicy epoksydowej,

9)

wykonać obróbkę leja kikutowego,

10)

wykonać elementy nośne goleni,

11)

dobrać stopę protezową,

12)

połączyć poszczególne elementy protezy,

13)

wykonać przymiarkę protezy,

14)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały, półprodukty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

−

sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania protezy,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna wykonania protezy,

−

eksponaty leja protezowego z podparciem podrzepkowym,

−

eksponaty protezy podudzia o konstrukcji wewnątrzszkieletowej,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Wykonaj protezę podudzia z tworzywa sztucznego z tulejką uda ze skóry i stopą typu

SACH.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protez podudzia z tulejką udową,

2)

opracować projekt dokumentacji technologicznej wykonania protezy,

3)

przygotować materiały, półfabrykaty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

4)

dobrać sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania zaprojektowanej protezy,

5)

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

6)

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

7)

wykonać obróbkę pozytywu,

8)

przygotować żywicę do wykonania leja kikutowego,

9)

wykonać lej protezowy z żywicy epoksydowej,

10)

wykonać obróbkę leja kikutowego,

11)

wykonać tulejkę uda (miara, negatyw, pozytyw, formowanie skóry, obszycie,
zapięcie/ sznurowanie),

12)

wykonać elementy nośne goleni,

13)

połączyć tulejkę z elementem nośnym protezy,

14)

dobrać stopę protezową,

15)

połączyć poszczególne elementy protezy,

16)

wykonać przymiarkę protezy,

17)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały, półprodukty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

−

sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania protezy,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna wykonania protezy podudzia z tulejką uda ze
skóry,

−

eksponaty protezy podudzia z tworzywa sztucznego z tulejką uda ze skóry,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 6

Wykonaj protezę podudzia z lejem silikonowym stanowiącym zawieszenie protezy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protez podudzia z lejem silikonowym,

2)

opracować projekt dokumentacji technologicznej wykonania protezy,

3)

przygotować materiały, półfabrykaty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

4)

dobrać sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania zaprojektowanej protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

wykonać obróbkę pozytywu,

7)

wykonać lej protezowy z silikonu,

8)

wykonać obróbkę leja kikutowego,

9)

wykonać elementy nośne goleni,

10)

dobrać stopę protezową,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

11)

połączyć poszczególne elementy protezy,

12)

wykonać przymiarkę protezy,

13)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały, półprodukty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

−

sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania protezy,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna wykonania protezy podudzia z lejem
z silikonu,

−

eksponaty protezy podudzia z lejem silikonowym,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować poziomy i rodzaje amputacji w obrębie goleni?

2)

scharakteryzować konstrukcje protez goleni?

3)

dobrać protezę do rodzaju amputacji i stanu kikuta?

4)

opracować dokumentacje technologiczną protez goleni?

5)

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protez goleni?

6)

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatyw i pozytyw kikuta goleni?

7)

dobrać rodzaj zawieszenia protezy goleni?

8)

wykonać lej protezowy dla protezy goleni?

9)

wykonać montaż i obróbkę wykończeniową protezy goleni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.4.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie uda
i wyłuszczenia w stawie biodrowym

4.4.1.

Materiał nauczania

Statystyki pokazują, że amputacja nogi na poziomie powyżej stawu kolanowego

nazywana również amputacją udową wykonywana jest coraz rzadziej. Każdy dobry chirurg,
zmuszony do amputowania nogi stara się uratować kolano i amputować na poziomie goleni,
albo przynajmniej wyłuszczyć nogę w stawie kolanowym. Zdarza się jednak, iż stan pacjenta
nie pozwala na operację inną niż amputacja udowa. Zwykle w przypadkach chorób
naczyniowych, kiedy nie ma dostatecznego ukrwienia kolana i goleni chirurg decyduje się na
taką operację aby definitywnie rozwiązać problem, bowiem próby uratowania kolana bardzo
często kończą się kilkakrotnymi amputacjami po nieudanym wygojeniu się rany,
wielomiesięcznym pobytem w szpitalu, przykuciem do łóżka, niemożnością rozpoczęcia
rehabilitacji i powrotu do domu.

Poziomy amputacji w obrębie uda:

−

wyłuszczenie w stawie kolanowym, obecnie dzięki poprawieniu technik operowania
pozwala na otrzymanie kikuta zdolnego do obciążeń osiowych,

−

amputacja Gritti-Stokesa, polega na odjęciu kończyny tuż nad kłykciami kości udowej,
przyłożeniu rzepki, po usunięciu chrząstki stawowej do końca kości udowej. Koniec
kikuta pokrywa się płatem skóry z przedniej powierzchni kolana. Czasami rzepka nie
przyrasta lub następuje zrost z przemieszczeniami co zmniejsza możliwość
bezpośredniego obciążenia kikuta na końcu,

−

amputacja Callandera, polega na tym, że rzepkę usuwa się w całości, zachowując aparat
ś

cięgnowo-powięziowy. Po ścięciu powierzchni stawowych obydwu kłykci kości udowej

od dołu pokrywa się skróconą o kilka centymetrów kość udową skórą z okolic rzepki.
Kikuty Callandera są trudniejsze w protezowaniu z powodu pogrubianych okolic stawu
kolanowego.

Udo w przeciwieństwie do goleni, nie nastręcza kłopotów krążeniowych w związku
z amputacją na każdej wysokości, jednak wartość funkcjonalna jest tym większa, im dłuższy
jest kikut. Za postępowanie z wyboru uważa się odjecie uda na wysokości 7–8 cm powyżej
szczeliny stawu kolanowego. Im niższy poziom amputacji, tym lepsza równowaga
w antagonistycznych zespołach dynamicznych w tej części kończyny. Im krótszy kikut, tym
gorsza możliwość sterowania protezą.
Należy dążyć do wytworzenia nowych stereotypów związanych z chodem i funkcją
podpórczą. Elementem dyspozycyjnym staje się staw biodrowy, a jego praca
zsynchronizowana jest z globalnymi ruchami i ustawieniem tułowia. Aby sprawnie poruszać
się, amputowany musi opanować dwa ruchome, zestrojone ze sobą przeguby – staw kolanowy
i skokowy. Znaczna część pracy przenoszona jest na kończynę zdrową.

Typowy kikut uda zawiera sporo tkanek miękkich: mięśnie, tkankę łączną i tłuszczową. Pod
wpływem ucisku leja protezy kikut może zmniejszać swoją objętość. Stanowi to nierzadko
problem w zaopatrzeniu protetycznym.
Po amputacji udowej traci się możliwość podparcia na końcu amputowanego kikuta.
Podpieranie się na kikucie może spowodować przebicie się ostrej kości udowej poprzez
tkanki i wywołać poważne następstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Przed protezowaniem po amputacji ważne jest, aby kikut był wygojony, był bez obrzęku i nie
miał ograniczeń zasięgu ruchów tzw. przykurczów.

Elementy protezy kończyny dolnej po amputacji uda.

Nowoczesna proteza udowa, składa się z trzech części połączonych łącznikami (są to: lej,

kolano i stopa). Elementy łącznikowe protezy są znormalizowane, co oznacza, że istnieje
możliwość łatwej wymiany każdego elementu protezy, na przykład jeśli lej protezowy nie
pasuje, można go zastąpić innym. Podczas dopasowywania protezy modularnej pacjent może
wypróbować różne rodzaje stóp, czy kolan zanim zdecyduje się na najlepsze rozwiązanie.
Obecnie na rynku dostępnych jest setki różnych typów kolan i stóp o różnych parametrach
i właściwościach. Dodatkową zaletą protezy modularnej uda jest łatwość ustawienia
i montażu protezy. Protezy takie wyparły niemal starszy typ protezy zewnątrzszkieletowej.

Jednym z najistotniejszych zagadnień w budowie protezy uda jest kształt i dopasowanie

leja kikutowego. Od tego zależy efektywne wykorzystanie pozostałych po amputacji mięśni
do czynnej kontroli ruchów ciała oraz kontroli stawu kolanowego protezy podczas fazy
podparcia i fazy przeniesienia. Kikut ma przewagę tkanek miękkich, które otaczają kość
udową. Fakt ten należy uwzględnić w takim ukształtowaniu leja, aby uzyskać wydolne
podparcie masy ciała, stabilne osadzenie protezy na kikucie oraz efektywne przenoszenie na
protezę energii ruchowej zachowanych w całości mięśni pośladkowych oraz uszkodzonych
częściowo mięśni prostego uda oraz przywodzicieli.

Kiedy lej protezowy jest dobry?
1.

Kiedy kikut nogi nie ulega urazom - odgnieceniom, obtarciom, itp. podczas normalnego
używania protezy.

2.

Kiedy normalne używanie protezy nie sprawia bólu, a co najwyżej dyskomfort - jest to
kryterium subiektywne, więc niemierzalne.

3.

Kiedy proteza daje się łatwo sterować (lej nie spada, a kolano i stopa robią to, co chce
pacjent).

Rodzaje lejów udowych:
–

pełnokontaktowy (na podciśnienie i bez podciśnienia),

–

miotoniczny,

–

otwarty (sznurowany lub zapinany na paski),

–

leje pneumatyczne,

–

łamane,

–

kosze biodrowe.

Kształt leja

Leje protezy ściśle pasowane, głównie kształtu czworobocznego (rys. 18), charakteryzują

się niemal jednakowo prowadzona linią ścian. Ściana leja zapewnia podparcie pod guz
kulszowy i dobrą stabilizację osiową. Posiada dość znaczną grubość od strony przyśrodkowej,
sięgającą 20–30 mm, tworząc płaską półkę kulszową kształtowaną poziomo pod kątem 90° do
ś

ciany tylnej, zwężającą się ku stronie zewnętrznej. Ściana boczna, ważna dla bocznej

stabilizacji ciała, sięga 50–60 mm a niekiedy 100 mm powyżej półki kulszowej. Jest ona
nachylona w stronę krętarza większego. Ściana przyśrodkowa dociska kikut do ściany
bocznej. Brzeg tej ściany przebiega poziomo na równi z półką kulszową a czasem obniża się
o 3-6 mm. Ściana przednia dociska kikut do ściany tylnej, zapobiegając jego zsuwaniu się
z półki kulszowej. Wznosi się ona 50–60 mm powyżej półki kulszowej, kończąc się
odwiniętym na zewnątrz brzegiem nie przeszkadzającym w zgięciu stawu biodrowego do 90°.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Najważniejszym elementem przejmującym główne obciążenie stabilizujące jest wgłębienie
udowe o wysokości 10-15 mm, przypadające na okolicę trójkąta udowego Skarpy.
W zależności od umięśnienia kikuta stosuje się różne modyfikacje kształtu leja
czworobocznego.

Rys. 19. Lej udowy czworoboczny

W niektórych przypadkach amputacji udowej optymalnym rozwiązaniem jest zastosowanie
leja owalnego (rys. 19).
Lej owalny nazywa się po angielsku NML (narrow medio-lateral), co można przetłumaczyć
jako spłaszczony poprzecznie. Cechą charakterystyczną lejów tego typu jest to, że
w większym lub mniejszym stopniu opierają się przyśrodkowo na kości kulszowej lub guzie
kulszowym. Chodzi o podparcie kości kulszowej od środka - guz kulszowy „siedzi” na leju.
Takie zablokowanie guza kulszowego sprawia, że lej nie „ucieka” na zewnątrz i sztywno
siedzi na nodze. Pozwala to na symetryczny chód.

Rys. 19. Lej owalny uda

Zaletą leja owalnego jest możliwość symetrycznego chodzenia w protezie dzięki dobrej
stabilizacji bocznej na kości kulszowej. Kształt leja owalnego jest bardziej zbliżony do
naturalnego ułożenia mięśni niż w lejach czworokątnych. Mięśnie mają swobodę napinania.
Dobry lej owalny jest tak uformowany, że niemal widać w nim każdy ważny mięsień uda.
Wadą leja owalnego może być dyskomfort siedzenia na krześle. Spłaszczenie leja
poprzecznie nie jest korzystne podczas siedzenia, w tym momencie lepiej spłaszczony jest lej
czworokątny (spłaszczenie podłużne). Inna wadą leja owalnego jest trudność jego wykonania.
Leje czworokątne wykonać jest znacznie łatwiej. Z tych powodów protezy dla osób starszych
i niewiele chodzących, dla tych, które chodzą przy dodatkowej pomocy kul nadal wykonuje
się przy zastosowaniu leja czworokątnego.

Technika MAS (Marlo Anatomical Socjet) (rys. 20)

MAS to śmiała modyfikacja leja owalnego znacznie poprawiająca mechaniczne

właściwości, komfort noszenia i zewnętrzny wygląd protezy. Lej MAS nie podpiera kości
kulszowej, a obciąża całą objętość kikuta. Przednia i tylna krawędź jest znacznie obniżona, co

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

sprawia, że kikut ma większy zasięg ruchów, lej jest płytszy a proteza zakłada się łatwiej. Lej
MAS stabilizuje bocznie kikut od wewnętrznej strony kości kulszowej umożliwiając bardziej
symetryczne chodzenie w protezie. Zewnętrzna krawędź leja przylega ściśle do biodra. Daje
to bardzo dobry efekt kosmetyczny. Niezależnie od ustawienia nogi biodro nie traci kontaktu
z lejem, a przylegając na całej powierzchni nie uwiera i daje poczucie bezpieczeństwa
i komfortu. Pośladek nie jest podparty przez lej, wygląda więc w miarę symetrycznie.

Rys. 20. Lej uda typu MAS

Zwykle leje MAS wykonuje się w połączeniu z pełnokontaktowym zawieszeniem na wentyl.
Lej zakłada się przy pomocy specjalnej pończochy, po czym zamyka się wentyl, dzięki czemu
kikut zasysa się w leju i nie spada. Jest to najlepszy rodzaj zawieszenia protezy udowej,
umożliwia dobrą kontrolę ruchów protezy.
Lej MAS można też połączyć z silikonową pończochą zawijaną na kikut i zaczepioną w leju
przy pomocy trzpienia, linki lub zassania. Dobre rezultaty daje stosowanie zawieszenia typu
SEAL-IN. Kombinacja z silikonem ma swoje zalety i wady: pończocha silikonowa jest droga,
lej jest „ciepły” i może powodować odparzenia, kontrola ruchów protezy nie zawsze jest tak
dobra jak w lejach „podciśnieniowych”.

Rys. 21. Lej udowy typu MAS

Pokazany na rys. 21 lej MAS wykonany jest dwuwarstwowo. Wewnętrzny lej zrobiony jest
z elastycznego materiału termoplastycznego. Lej zewnętrzny to sztywny kontener
z kompozytu akrylowego. Jest to pełnokontaktowy lej na wentyl. Krawędzie leja są
elastyczne i nie uwierają podczas chodzenia i siedzenia bo dopasowują się do nogi.
W przypadku schudnięcia kikuta, co zdarza się często, łatwo jest od nowa dopasować ten sam
lej do kikuta wciskając pomiędzy dwie warstwy leja dodatkową wkładkę. Termoplast
wewnętrznego leja to przyjazny dla skóry materiał, można go w razie konieczności łatwo
i wielokrotnie formować.
Zalety leja MAS :

−

wyjątkowy komfort podczas siedzenia - tylna krawędź leja jest znacznie obniżona, dzięki
czemu użytkownik protezy siedzi symetrycznie na obu pośladkach, a nie na leju,

−

możliwość schylania się - przednia ściana leja, również znacznie obniżona, nie
przeszkadza podczas schylania się,

−

wyjątkowo dobra boczna stabilizacja, dzięki czemu możliwy jest symetryczny chód,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

−

większy niż w innych rodzajach leja zasięg ruchów i rotacji protezy,

−

bardzo dobra „kosmetyka”,

−

łatwość zakładania leja dzięki temu, że jest płytszy niż inne leje.

Jako materiały stosowane do wytwarzania lejów uda wykorzystuje się drewno, laminaty
ż

ywiczne i tworzywa termoplastyczne. Elastyczne leje wewnętrzne z tworzywa sztucznego

obejmowane są ramą wykonaną z laminatu żywicznego.

Zawieszenie protezy

Zawieszeniem protez kończyn dolnych nazywamy zespół elementów miękkich. Proteza

udowa, niezależnie od tego jaki typ leja w niej zastosowano podczas chodzenia nie może
spadać. W protezach uda funkcje zawieszenia pełnią pasy biodrowe. Jednym z najprostszych
typów jest pas śląski skórzany lub parciany, którego jeden koniec przytwierdzony jest do
bocznej ściany leja a drugi, dochodzący do okolicy spojenia łonowego, zakończony jest
metalowym kółkiem łączącym się ruchomo z paskiem zapinanym na sprzączki na przedniej
ś

cianie leja. Obejmuje on skośnie miednicę do okolicy krętarzowej, przechodząc poniżej

grzebienia biodrowego strony przeciwnej na podbrzusze.
Innym typem zawieszenia jest pas kalifornijski, do którego zamocowane są dwa paski,
łączące go z przednią i boczną ściana leja. Z tyłu pasa zamocowana jest elastyczna taśma
gumowa wspomagająca ruch wyprostny kikuta. Pas ten przebiega w talii i zapinany jest na
sprzączkę. Może być wyposażony dodatkowo u osób otyłych, w szelkę ramienną w celu
uniemożliwienia jego zsuwania się.
Oprócz wymienionych niekiedy stosuje się szelki jednoramienne z taśmy wrzecionowej,
szelki oburamienne z podkładkami na ramię, pas biodrowy wąski lub szeroki z zamkiem
biodrowym lub bez, z zestawem mechanicznym biodrowym jedno lub dwuprzegubowym, pas
biodrowy z podwieszeniem na rolkę.
W protezach nowoczesnych nie stosuje się już pasów i szelek (wyjątkowe przypadki to kikut
udowy o długości kilku centymetrów). Noszenie szelek lub pasa jest dla użytkownika protezy
bardzo niewygodne. Stosuje się wygodniejsze, równie skuteczne rozwiązania np. elastyczne
pasy zawieszeniowe, pończochy silikonowe, podciśnienie.

Kolana protezowe

Mechaniczne kolano protezowe pełni ważną funkcję w protezie powyżej kolana:

symuluje naturalny ruch nogi, to znaczy zginanie i prostowanie podczas chodzenia,
i siedzenia, jednocześnie zapewnia bezpieczne podparcie w fazie stania na protezie. Kontrola
ruchów kolana jest pośrednia, użytkownik protezy wykorzystuje siły inercji, aby kolano
wyprostować lub zgiąć, wszak nie ma mięśni prostujących i zginających kolano. Pomimo to
dobrze wytrenowany pacjent może przyzwoicie chodzić nawet na prymitywnym kolanie
zawiasowym.
Oprócz problemu stabilności kolana w fazie podparcia (kolano nie może zgiąć się, bo pacjent
upadnie), występuje jeszcze inny problem: stopa protezowa wraz z podudziem zachowuje się
jak wahadło, którego ruch może opóźniać chodzenie. Proste kolana protezowe posiadają
dlatego wspomaganie prostowania w postaci sprężyny lub gumy, bardziej zaawansowane
kolana wykorzystują elementy pneumatyczne lub hydrauliczne.
W ostatnich dwóch dekadach nastąpił bardzo szybki rozwój technologiczny w protetyce
i powstało wiele nowych elementów protezowych. Obecnie na rynku europejskim można
nabyć ponad sto różnych kolan, od przestarzałych zewnętrznoszkieletowych, jednoosiowych
zawiasów, poprzez modularne, wieloosiowe, skomplikowane hydrauliczne konstrukcje, do
najbardziej zaawansowanych, sterowanych elektronicznie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Nie istnieje najlepsze kolano. Dla każdego rodzaju protezy i dla każdego użytkownika można
dobrać w miarę optymalne rozwiązanie. Często w praktyce subiektywne preferencje
przeważają nad teoretycznymi zasadami biomechaniki i pacjent wybiera sam najlepsze dla
siebie kolano. Oczywiście jeśli ma możliwość takiego wyboru. Chodzenie na protezie
i sterowanie nią nie jest łatwe dlatego też nie powinno się zbytnio eksperymentować
z próbowaniem różnych rozwiązań. Nie należy też zapominać, że każda zmiana dokonana
w protezie wymaga co najmniej dwóch tygodni czasu zanim użytkownik protezy w pełni się
do niej dostosuje, a pierwsze wrażenie niekoniecznie jest miarodajne.
Wybierając odpowiednie kolano można kierować się następującymi kryteriami:

−

cena kolana,

−

stabilność podparcia (kolana luźne, zatrzaskowe, z hamulcem lub z blokadą),

−

kontrola ruchu (można wybrać pomiędzy: kolanami luźnymi, ze sprężyną,
pneumatycznymi i hydraulicznymi),

−

ciężar kolana,

−

geometria kolana (w grę wchodzą kolana jednoosiowe, wieloosiowe, małe, duże)

−

trwałość kolana.

Stabilność kolana

Najbardziej stabilnym rodzajem kolana jest kolano z zatrzaskiem, zamkiem, który

blokuje zginanie protezy (rys. 22). Chodzi się na takiej nodze niezbyt ładnie, ale za to
bezpiecznie. Rozwiązanie jest optymalne dla osób z problemami z koordynacją ruchów, lub
dla tych, którzy czują się niepewnie na protezie. Podczas siadania, kolano można w prosty
sposób odblokować. Utrzymuje się, że chodzenie ze sztywną nogą kosztuje więcej energii niż
chodzenie ze zginaniem kolana. Argument ten nie ma praktycznej wartości ponieważ dotyczy
osób bardzo mało chodzących, dla których czynnikiem ograniczającym aktywność nie jest ich
kondycja fizyczna.
Stabilność może zapewnić prostemu kolanu zawiasowemu takie jego wbudowanie w protezę,
iż podczas podparcia na wyprostowanej protezie kolano doznaje siły przeprostu. śeby to
zrealizować, oś kolana musi znajdować się z tyłu, poza osią działania siły podparcia, im więc
kolano przesunięte bardziej do tyłu w stosunku do stopy i kikuta, tym bezpieczniejsze.
Problem z takim ustawieniem polega na tym, że zginanie i prostowanie protezy podczas
chodzenia wymaga wysiłku, nie jest proste i ruchy kolana nie są naturalne. Do dnia
dzisiejszego stosowane są najprostsze jednoosiowe kolana.

Rys. 22. Kolano protezowe bezpieczne

Problem stabilności kolana rozwiązuje konstrukcja wieloosiowa, dzięki której uzyskuje się
wyjątkową stabilność i jednocześnie dobrą kosmetykę chodu. Najczęściej stosowana jest
konstrukcja oparta na 4-osiowym kolanie a najbardziej zaawansowaną konstrukcją jest
rewelacyjne 7-osiowe kolano TOTAL. Osie tego kolana tak są ustawione, iż nawet podczas
schodzenia ze stromej góry, kolano zachowuje blokadę jednocześnie zginając się kilkanaście

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

stopni. Dopiero kiedy przodostopie jest podparte, kolano zgina się, umożliwia to naturalne
chodzenie.
Od wielu lat stosuje się kolana z mechanizmem hamującym lub blokującym, który aktywuje
się podczas osiowego obciążenia protezy. Kolano można zgiąć odciążając nogę. Najnowsze
kolana tego typu pozwalają na powolne siadanie z jednoczesnym obciążaniem nogi ponieważ
mechanizm nie blokuje kolana, a tylko hamuje zginanie. Wykorzystuje się to podczas
siadania, schodzenia z góry lub naprzemiennego schodzenia po schodach. Szczególnie
korzystne to jest podczas siadania, umożliwia częściowe odciążenie zdrowego kolana
i przeniesienie ciężaru na protezę. W tradycyjnych protezach podczas siadania cały ciężar
ciała spoczywa na zdrowej nodze i na zginającym się kolanie, może to mieć wpływ na
wcześniejsze problemy i bóle kolana.

Kontrola ruchów

Kolano protezowe zgina się i prostuje pod wpływem ruchu kikuta, aby jego ruch nie

wyglądał jak ruch wahadła, stosuje się dodatkowe mechanizmy opróżniające - hamujące.
Najprostsze to sprężyna, lub guma, która uniemożliwia głębsze zgięcie kolana, dzięki czemu
wraca ono szybko do wyprostu. Zaletą takich kolan jest prostota mechanizmu i ich niska cena,
wadą zaś nienaturalnie szybki wyprost i brzydka kosmetyka chodzenia. Kolana
z mechanizmem pneumatycznym lub hydraulicznym pozwalają na płynne zginanie
i prostowanie, dobrze imitujące naturalny ruch. W zależności od parametrów protezy
i dynamiki chodzenia, można kolano ustawić na określoną prędkość regulując wielkość
otworu, przez który przepływa płyn hydrauliczny. Regulacji może dokonywać sam
użytkownik protezy zwiększając hamowanie zginania - żeby chodzić szybciej, lub odwrotnie.
Prędkość prostowania zwykle pozostawia się niezmienioną, ma ona niewielki wpływ na
prędkość chodzenia. Podczas samodzielnych ustawień należy pamiętać, że zbytnie
zamknięcie otworu w układzie hydraulicznym spowoduje jego zniszczenie.
Kolana elektroniczne posiadają zdolność samoustawiania powyższych parametrów, dzięki
czemu można na nich ładnie chodzić w różnym tempie. Dodatkowo mogą one całkowicie
zablokować nogę w razie niefortunnego kroku lub hamować powoli zgięcie umożliwiając
siadanie i schodzenie z góry.

Geometria kolana

Kolana protezowe można podzielić na dwie grupy: kolana jednoosiowe i wieloosiowe.

Funkcjonowanie obu tych typów kolan jest w nowoczesnych konstrukcjach podobne. Istotne
różnice są dwie: przy długim kikucie uda lub wyłuszczeniu w stawie kolanowym zwykle
stosuje się kolana wieloosiowe ponieważ konstrukcja protezy nieznacznie tylko przedłuża
część udową i kolano nie wystaje podczas siedzenia daleko. Dodatkowo, kolano wieloosiowe
ma możliwość większego niż 90° zgięcia, natomiast jednoosiowe kolano przy długim kikucie
nie pozwala nawet na 90°.
Drugą zaletą wieloosiowego kolana jest to, że podczas chodzenia, w momencie wymachu
nogi, kiedy kolano jest w zgięciu około 30 stopni całkowita długość protezy jest o kilka
centymetrów mniejsza niż w tej samej fazie na kolanie jednoosiowym. Istnieje mniejsze
ryzyko zaczepienia stopą o wystający kamień, czy inną nierówność terenu. Wieloosiowe
kolano pozwala więc na wykonane protezy o równej wysokości jak zdrowa noga, z kolanem
jednoosiowym proteza powinna być o kilka milimetrów krótsza od nogi.
Kształt kolana i jego wielkość, szczególnie długość w szczególnych przypadkach może
ograniczać jego zastosowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Trwałość kolana

Kolana zewnętrznoszkieletowe z aluminium, żywicy lub drewna, stosowane dawniej

miały średni czas zużycia znacznie dłuższy niż 5 lat, kolana nie wymagały częstych
przeglądów, były niezawodne i znane są przypadki intensywnego używania takiego kolana
20 lat i więcej.
Kolana zewnętrznoszkieletowe odeszły do lamusa, zastąpiły je elementy modularne, łatwo
wymienialne i częściej psujące się. Większość producentów kolan protetycznych daje na nie
gwarancje jedno lub dwuletnie. W praktyce jeśli kolano jest odpowiednio zastosowane (każde
kolano ma określony limit ciężaru ciała pacjenta i przewidywalną jego aktywność), jeśli jest
odpowiednio ustawione w protezie przez technika, to powinno wytrzymać kilka lat dłużej niż
termin gwarancji.

Zaopatrzenie protezowe przy braku kikuta uda

Wyłuszczenie w stawie biodrowym skutkuje ciężkim kalectwem i wskazane jest tylko

wtedy, gdy choroba lub rozległość urazu nie zezwalają na oszczędniejsze odjęcie. W miarę
możliwości należy zachować głowę kości udowej i krętarz, co poprawia warunki
protezowania oraz chodzenia na protezie z koszem biodrowym typu kanadyjskiego, sterowana
za pomocą mięśni tułowia zawiadujących miednicą. Odjęcie całej kończyny poprzez talerz
kości biodrowej lub z połową miednicy jest uzasadnione tylko w przypadku guzów
złośliwych okolicy biodrowej.
Z biomechanicznego punktu widzenia utrata całej nogi, to utrata kontroli trzech stawów:
kostki, kolana i biodra, to znaczne upośledzenie możliwości poruszania się osoby po
amputacji. W przypadku odjęcia kończyny w stawie biodrowym od protezy wymaga się
zarówno stabilnego podparcia masy ciała, jak też względnie swobodne, kontrolowane
możliwości wykorzystywania jej połączeń ruchowych.
Współczesna proteza tego typu składa się z kosza biodrowego, części udowej i części
goleniowej wraz ze stopą, połączonych ruchomym stawem biodrowym i kolanowym.
Są to stawy jednoosiowe, ustawione w płaszczenie czołowej. Dysponują zakresem ruchów od
5° przeprostu do ponad 90° zgięcia.

Rys. 23. Proteza kanadyjska

Na rysunku 23 z pokazano schemat tzw. protezy kanadyjskiej. W protezie tej pomimo
niemożności bezpośredniej kontroli trzech stawów (utrata mięśni nogi) pośrednie sterowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

tymi stawami jest możliwe. Staw biodrowy umieszczony jest przed osią wektora siły
podparcia, kolano zaś za tą osią, a kostka na osi. Umożliwia to bezpieczne podparcie.
Zarówno biodro, jak i kolano blokują się pod wpływem ciężaru ciała. Przy pomocy ruchów
biodra da się naśladować ruchy drugiej nogi. Niektórzy użytkownicy takich protez potrafią
chodzić symetrycznie.
Standardowym koszem biodrowym, jest tradycyjny, zamknięty kosz z twardego, elastycznego
materiału - kompozytu żywicznego (rys. 24). Kosz ma wewnątrz skórzaną wkładkę - bardziej
przyjazną dla skóry od twardej żywicy. Rozwiązanie takie stosuje się w całym świecie od
wielu lat. Jest to standardowa proteza „kanadyjska”.

Rys. 24. Kosz protezy kanadyjskiej

Wykonanie kosza opiera się na tradycyjnej metodzie negatywu/ pozytywu gipsowego.
Nowe konstrukcje kosza biodrowego protezy kanadyjskiej.

Innym, ciekawym rozwiązaniem, znacznie tańszym i łatwiejszym w wykonaniu jest pół-

kosz biodrowy, rodzaj siodła wykonany w oparciu o te same zasady, co lej protezy udowej
MAS (rys. 25). Pokazany poniżej kosz to prototyp wykonany w roku 2003. Opinie
użytkowników są zwykle entuzjastyczne. Konstrukcja ta zapewnia poprawę komfortu
noszenia protezy, a przede wszystkim znacznie większy zakres ruchów protezy: możliwość
odwodzenia nogi.

Rys. 25. Pół – kosz biodrowy

Zamiast tradycyjnego, pełnego kosza biodrowego protezy całej nogi zastosować można
wygodniejsze dla użytkownika kosz otwarty. Na zdjęciu obok widać niebieski kosz
dwuwarstwowy z silikonu i kompozytu węglowego. Kosz jest lekki i jednocześnie sztywny.
Nie uwiera w brzuch, nie posiada żadnych pasków, wykonany był na indywidualne
zamówienie dla klienta z Holandii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Rys. 26. Nowa konstrukcja kosza biodrowego „open fitting”

Kosz „open fitting” (rys. 26) wykonany został do celów demonstracji tej techniki, stąd
rzucające się w oczy kolory. Niebieski kosz to zrobiona na miarę półelastyczna, silikonowa
wkładka. Jest ona zakładana jak majtki. Zewnętrzna część kosza to bardzo sztywna i lekka
konstrukcja otwartego kosza. Ten właśnie kosz ma zapięcie na plecach, nie ma konieczności
używania pasków uciskających brzuch. Niestety, kosz taki jest bardzo drogi z powodu
zastosowanych tutaj materiałów: silikonu i kompozytu węglowego. Materiały te można
z łatwością zastąpić tańszymi: silikon na przykład skórą, a kompozyt węglowy zwykłym
laminatem

Zasady pionowania protez

Pionowanie protezy podrzepkowej goleni

Zasadniczą właściwością pionowania protezy podrzepkowej goleni jest wynikające

z warunków biomechanicznych układu ustawienie leja w określonym zgięciu początkowym,
warunkujące stopień początkowego rozciągnięcia mięśni zapewniający im jak największa
siłę. Wielkość tego zgięcia początkowego w stawie kolanowym, określana według wymiaru
funkcjonalnego kikuta, jest odwrotnie proporcjonalna do jego długości i wynosi przy kikutach
długich 5-10°, średnich 10-20°, krótkich 20-30°. Drugą typową cechą ustawienia leja w tej
płaszczyźnie jest przesunięcie go do przodu (odległość linii pionu rzuconego ze środka
bocznego brzegu leja do środka kostki) o około 30 mm. pionowanie w płaszczyźnie czołowej
powinno uwzględnić istotne dla stabilizacji bocznej odchylenie przyśrodkowe leja o około 5°
i przesunięcie boczne (odległość linii pionu rzuconego ze środka tylnego brzegu leja do
ś

rodka pięty) o około 15 mm. Stopę ustawia się zawsze ściśle w płaszczyźnie strzałkowej,

unikając najmniejszego odwiedzenia czy przywiedzenia zaburzającego statykę protezy
i powiększającego wydatek energetyczny pacjenta.

Pionowanie protezy tulejkowej goleni.

W protezach podkolanowych z tuleją udową, ustawienie leja odpowiada osi goleni,

a zgięcie początkowe w stawie kolanowym nadaje się pochyleniem tulei względem leja
w granicach 3–15°.
Wielkość tego zgięcia jest wprost proporcjonalna do wymiaru funkcjonalnego kikuta,
wzrastając stosownie do jego długości. Drugą typową cechą pionowania w tej płaszczyźnie
jest uzależnienie go od przegubu skokowego protezy. Przy zwykłym przegubie linia pionu
przechodząca przez oś kolana pada na oś przegubu skokowego, a zakładana wysokość obcasa
wynosi 20 mm. W stopie z przednim blokiem ograniczającym zgięcie grzbietowe
wspomnianą linia pionu przesuwa się ku przodowi od osi przegubu skokowego, przypadając
w połowie długości stopy, a zakładana wysokość obcasa wzrasta do około 30 mm. W obu
tych przypadkach zgięcie podeszwowe stopy wynosi 40-50°.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Przy kostce sztywnej, bez przegubu skokowego linia pionu przechodząca przez oś kolana
przypada na granicy 2/5 przednich i 3/5 tylnych długości stopy, a zakładana wysokość obcasa
sięga 40 mm. Pionowanie w płaszczyźnie czołowej powinno uwzględnić, w zależności od
fizjologicznej koślawości, kolana, odchylenie boczne osi tulei udowej o 3-10°.
Towarzyszy mu pewne odsunięcie stopy na zewnątrz, przy czym linia pionu rzuconego ze
ś

rodka tylnego brzegu górnego tulei przypada na granicy 2/3 bocznych i 1/3 przyśrodkowej

części szerokości pięty. Stopę ustawia się tradycyjnie w odwiedzeniu 8-10°.
Przedmiotem szczególnej troski jest w protezach tulejkowych goleni ustawienie przegubów
kolanowych, utrudnione niezgodnością osi ich ruchu z policentrycznym ruchem naturalnego
stawu kolanowego. W praktyce przyjęto dla uproszczenia sprowadzać go do myślowej osi
kolana, przechodzącej przez szczyty obu nadkłykci kości udowej, stanowiącej wypadkową
złożonego ruchu policentrycznego. Z tą właśnie osią musi pokrywać się wspólna oś obrotu
przegubów kolanowych, łączących ruchomo goleń z tuleją udową protezy. Znajdują się one
na granicy 2/3 przednich i 1/3 tylnej strzałkowego wymiaru kolana, około 25 mm nad szparą
kolanową, praktycznie w miejscach szczytowych nadkłykci kości udowej. Ponieważ
przyśrodkowy nadkłykieć leży anatomicznie nieco wyżej od bocznego, teoretyczna oś
przegubów kolanowych protezy odchyla się nieco od płaszczyzny poziomej. Osie obrotu
przegubów kolanowych, usytuowane ściśle w płaszczyźnie czołowej, różnią się poziomem
o 4-7 mm, stosownie do płci i wzrostu pacjenta z protezą.
Prawidłowe osiowanie przegubów kolanowych protezy wyraża się zgodnością ruchów kikuta
i leja, nie zaburzającą dopasowania niezależnie od ustawienia kątowego kolana.

Pionowanie protezy uda

Zasadniczymi właściwościami pionowania protezy nadkolanowej jest wynikające

z warunków biomechanicznych układu ustawienie leja w określonym zgięciu początkowym,
warunkujące stopień rozciągnięcia początkowego działających mięśni, zapewniający im jak
największą siłę, oraz lokalizacja przegubu kolanowego określająca jego pozycją (bezpieczna).
Wielkość zgięcia początkowego w stawie biodrowym określana według wymiaru
funkcjonalnego kikuta, jest odwrotnie proporcjonalna do jego długości i wynosi przy kikutach
długich około 5°, średnich 5–7°, krótkich 7–8°. Zmienia się także, skutkiem przesunięcia leja,
położenie osi przegubu kolanowego, przy kikutach długich z reguły wysuniętej o 5–10 mm
przed linie obciążenia, przy kikutach średnich umieszczonej na tej właśnie linii,
a w przypadkach kikutów krótkich cofniętej o 5–10 mm poza linię obciążenia.
Pionowanie w płaszczyźnie czołowej powinno uwzględnić istotne dla stabilizacji bocznej
odchylenia przyśrodkowe leja o około 10°, dające optimum działania mięśni odwodzących.
Druga typową cechą ustawienia leja w tej płaszczyźnie jest jego przesunięcie horyzontalne,
przy długim wymiarze funkcjonalnym dokonywane w kierunku bocznym o około 15 mm,
zerowe przy średnim wymiarze funkcjonalnym kikuta, a przy krótkim wymiarze
funkcjonalnym kikuta dokonywane w stronę przyśrodkową o około 30 mm. Oś kolana
protezowego powinna znajdować się ściśle w płaszczyźnie czołowej. Nadzwyczaj ważna dla
funkcjonalności protezy jest wysokość umieszczenia przegubu kolanowego. Zbyt wysoka
linia osi powoduje w pozycji siedzącej unoszenie kolana protezy ku górze, zbyt niska daje
wystawienie kolana ku przodowi. Stopę ustawia się w płaszczyźnie strzałkowej.

Pionowanie protezy całej kończyny

Zasadniczą właściwością pionowania protezy z koszem biodrowym jest ustawienie

elementów konstrukcyjnych i ich osi, zapewniające funkcjonalność układu.
Przy prostym ustawieniu kosza biodrowego oś przegubu biodrowego umieszcza się około
60 mm przed linią obciążenia, w dolnej przedniej ściany kosza, często na jej przejściu
w ścianę dolną, a oś przegubu kolanowego około 30 mm poza linią obciążenia (ustawienie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

bezpieczne), przy czym przedłużenie długiej osi uda powinno padać co najmniej 50 mm za
piętą stopy protezowej. Taśma elastyczna rozpoczyna się na bocznej ścianie kosza 50 mm za
osią przegubu biodrowego, a przyczepia do elementu goleni, 75 mm poniżej i 12–25 mm
przed osią obrotu przegubu kolanowego. Pionowanie w płaszczyźnie czołowej powinno
uwzględnić odwiedzenie długiej osi protezy w granicach 5–7° z odsunięciem stopy o 50–70
mm od płaszczyzny symetrii.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na jakich poziomach wykonuje się amputacje w obrębie uda?

2.

Czym charakteryzują się poszczególne poziomy amputacji?

3.

Z jakich elementów zbudowana jest proteza uda?

4.

Jakie warunki powinien spełniać dobrze wykonany lej udowy?

5.

Jakie znasz rodzaje lejów udowych?

6.

Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje lejów?

7.

Z jakich materiałów wytwarza się leje uda?

8.

Jakie funkcje spełnia kolano protezowe?

9.

Jakie rodzaje kolan protezowych są dostępne na rynku?

10.

Jakimi kryteriami należy się kierować przy doborze kolana protezowego?

11.

Jak protezuje się całkowity brak kończyny dolnej?

12.

Jakie funkcje spełnia proteza po wyłuszczeniu w stawie biodrowym?

13.

Z jakich elementów zbudowana jest proteza typu kanadyjskiego?

14.

Na czym polega pionowanie protez?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj protezę dla amputacji w obrębie uda o konstrukcji skorupowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy dla amputacji w obrębie uda o konstrukcji skorupowej,

2)

opracować projekt dokumentacji technologicznej dla wykonywanej protezy,

3)

dobrać materiały, półfabrykaty i elementy do wykonania protezy,

4)

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protezy,

5)

pobrać miary, wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

wykonać lej protezowy,

7)

wykonać element nośny protezy,

8)

dobrać kolano i stopę protezową,

9)

wykonać montaż protezy,

10)

wykonać przymiarkę,

11)

wykonać obróbkę wykończeniową protezy,

12)

sporządzić kosztorys wykonania protezy,

13)

wypełnić dokumentacje ewidencyjną, materiałową i finansową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

−

przykładowa dokumentacja techniczna protezy kończyny dolnej,

−

foliogramy dotyczące protez kończyn dolnych,

−

tablice przedstawiające protezy kończyny dolnej,

−

eksponaty elementów protezy kończyny dolnej,

−

materiały do wykonania protezy,

−

narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonania protezy,

−

materiały piśmiennicze,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę dla amputacji w obrębie uda o konstrukcji modularnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy dla amputacji w obrębie uda o konstrukcji modularnej,

2)

opracować projekt dokumentacji technologicznej dla wykonywanej protezy,

3)

dobrać materiały, półfabrykaty i elementy do wykonania protezy,

4)

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protezy,

5)

pobrać miary, wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

wykonać lej protezowy,

7)

wykonać element nośny protezy,

8)

dobrać kolano i stopę protezową

9)

wykonać montaż protezy,

10)

wykonać przymiarkę,

11)

wykonać obróbkę wykończeniową protezy,

12)

sporządzić kosztorys wykonania protezy,

13)

wypełnić dokumentacje ewidencyjną, materiałową i finansową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

przykładowa dokumentacja techniczna protezy kończyny dolnej,

−

foliogramy dotyczące protez kończyn dolnych,

−

tablice przedstawiające protezy kończyny dolnej,

−

eksponaty elementów protezy kończyny dolnej,

−

materiały do wykonania protezy,

−

narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonania protezy,

−

materiały piśmiennicze,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj protezę dla wyłuszczenia w stawie biodrowym z koszem biodrowym
wykonanym z laminatu o konstrukcji wewnątrzszkieletowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kanadyjskiej,

2)

opracować projekt dokumentacji technologicznej dla wykonywanej protezy,

3)

dobrać materiały, półfabrykaty i elementy do wykonania protezy,

4)

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protezy,

5)

pobrać miary, wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

wykonać kosz biodrowy,

7)

wykonać elementy nośne protezy,

8)

dobrać kolano i stopę protezową,

9)

wykonać montaż protezy,

10)

wykonać przymiarkę protezy,

11)

wykonać obróbkę wykończeniową protezy,

12)

sporządzić kosztorys wykonania protezy,

13)

wypełnić dokumentacje ewidencyjną, materiałową i finansową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

przykładowa dokumentacja techniczna protezy kończyny dolnej,

−

foliogramy dotyczące protez kończyn dolnych,

−

tablice przedstawiające protezy kończyny dolnej,

−

eksponaty elementów protezy kończyny dolnej,

−

materiały do wykonania protezy,

−

narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonania protezy,

−

materiały piśmiennicze,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wykonaj pasy do zawieszenia protezy udowej – pas śląski, biodrowy podgrzebieniowy,

kalifornijski.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania pasów do zawieszenia protezy udowej – pasa śląskiego, biodrowego
podgrzebieniowego, kalifornijskiego,

2)

opracować dokumentacje technologiczna wykonania pasów do zawieszeń,

3)

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania pasów,

4)

dobrać oprzyrządowanie do wykonania pasów,

5)

pobrać miary niezbędne do wykonania zawieszeń,

6)

dokonać rozkroju materiałów,

7)

uszyć pasy,

8)

wykonać montaż i obróbkę wykończeniową pasów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

przykładowa dokumentacja techniczna protezy kończyny dolnej,

−

foliogramy dotyczące protez kończyn dolnych i zawieszeń,

−

tablice przedstawiające protezy kończyny dolnej,

−

eksponaty elementów protezy kończyny dolnej i zawieszeń,

−

materiały do wykonania zawieszeń,

−

narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonania zawieszeń,

−

materiały piśmiennicze,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować poziomy amputacji w obrębie uda?

2)

scharakteryzować konstrukcje protez stosowanych po amputacjach
w obrębie uda?

3)

opracować dokumentacje protez uda?

4)

dobrać materiały i oprzyrządowanie do wykonania protez uda?

5)

dobrać rodzaj zawieszenia protezy uda?

6)

wykonać protezy dla amputacji uda?

7)

sporządzić kosztorys wykonania protezy kończyny dolnej?

8)

wypełnić dokumentację ewidencyjna, materiałowa i finansową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Protezy rurowo-szkieletowe noszą także nazwę protez
a)

konwencjonalnych.

b)

modularnych.

c)

szkieletowych.

d)

zewnątrzszkieletowych.

2.

Bezpośrednim połączeniem ciała pacjenta z pozostałymi komponentami protezy jest
a)

przegub modularny.

b)

adapter zgięciowy.

c)

tulejka siedzeniowa.

d)

lej protezowy.

3.

Stopa protezowa, która posiada drewniany rdzeń, obłożony elastycznym tworzywem
sztucznym to stopa typu
a)

Chopart.

b)

SACH.

c)

ProSymes.

d)

Elation.

4.

Elementem protezy skorupowej, który łączy stopę protezową SACH z golenią jest
a)

kostka.

b)

adapter.

c)

klin piętowy.

d)

przegub stawowy.

5.

Wybór rodzaju stopy protezowej uzależniony jest od
a)

wskazania lekarskiego.

b)

materiału z jakiego wykonana jest proteza.

c)

kształtu kikuta.

d)

rodzaju protezy i indywidualnych potrzeb pacjenta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

6.

Stopa protezowa, wykonana z elastycznego tworzywa sztucznego z wpuszczonym
rdzeniem drewnianym i klinem pięty, wyposażona w elastyczne przodostopie to stopa
a)

geriatryczna.

b)

SACH.

c)

dynamiczna.

d)

kosmetyczna.

7.

Po amputacji przodostopia na poziomie palców należy zastosować
a)

stopę protezową.

b)

wkładkę protezową do buta.

c)

wkładkę korytkową.

d)

wkładkę metatarsalną.

8.

Przeguby kolanowe monocentryczne mają możliwość wykonywania ruchów
a)

obrotowych.

b)

zawiasowych.

c)

kombinowanych.

d)

obrotowo-zawiasowych.

9.

Lej protezowy goleni z oparciem podrzepkowym, który obejmuje od góry połowę rzepki
i część kości udowej, a ciężar ciała opiera się głównie na półeczce podrzepkowej, to lej
typu
a)

KBM.

b)

PTS.

c)

PTB.

d)

PTT.

10.

Modularny przegub kolanowy monocentryczny z zamkiem i zintegrowaną wyrzutnią do
protez uda zalecany jest w szczególności dla pacjentów
a)

aktywnych.

b)

uprawiajacych sport.

c)

nieaktywnych.

d)

geriatrycznych.

11.

W celu najkorzystniejszego zaprotezowania, długość kikuta uda powinna wynosić
a)

1/2 długości uda.

b)

1/3 górnej części uda.

c)

od 7 cm do 8 cm powyżej szczeliny stawu kolanowego.

d)

od 8 cm do 10 cm poniżej stawu biodrowego.

12.

W celu dobrego dopasowania leja z żywicy do kikuta należy
a)

dokładnie zmierzyć długość i szerokość kikuta.

b)

wykonać negatyw i pozytyw gipsowy.

c)

wykonać zdjęcie rentgenowskie kikuta.

d)

dokładnie obejrzeć kikut.

13.

Kikut uda się najłatwiej zaprotezować, gdy ma kształt
a)

prostokątny.

b)

stożkowy.

c)

kolbowaty.

d)

walcowaty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

14.

Zaopatrzeniem protezowym właściwym przy wyłuszczeniu w stawie biodrowym jest proteza
a)

kanadyjska.

b)

ze stopą, przegubem kolanowym i lejem udowym.

c)

modularna z lejem otwartym.

d)

skorupowa z lejem na podciśnienie.

15.

Półfabrykatem niezbędnym do wykonania protezy kończyny dolnej jest
a)

kostka metalowa.

b)

stopa protezowa.

c)

lej kikutowi.

d)

szelka jednoramienna.

16.

Elementem protezy rurowo-szkieletowej jest
a)

pończoszka ortopedyczna.

b)

kostka metalowa.

c)

pas śląski.

d)

adapter rurowy.

17.

Lej o czworokatnym kształcie wewnętrznym stosowany jest przy amputacjach na
poziomie
a)

kolana.

b)

goleni.

c)

uda.

d)

biodra.

18.

Odjęcie kończyny dolnej na wysokości stawu skokowego górnego to amputacja typu
a)

Lisfranca.

b)

Choparta.

c)

Pirogowa.

d)

Syme`a.

19.

Pasy, taśmy elastyczne, i twarde to elementy, które stosuje się do
a)

kosmetyki protezy.

b)

usztywnienia protezy.

c)

zawieszenia protezy.

d)

wzmocnienia protezy.

20.

Podstawowym sposobem łączenia elementów protezy o konstrukcji skorupowej
a)

skręcanie.

b)

klejenie.

c)

zgrzewanie.

d)

nitowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie protez kończyn dolnych

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

6. LITERATURA

1.

Dega W., Senger A.: Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 1996

2.

Gaździk T.: Ortopedia i traumatologia. PZWL, Warszawa 2005

3.

Kiwerski J.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2003

4.

Marciniak W., Szulc A.: Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 2005

5.

Milanowska K., Dega W.(red.): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2001

6.

Myśliborski T.: Zaopatrzenie ortopedyczne. PZWL, Warszawa 1985

7.

Paprocka-Borowicz M., Zawadzki M.: Fizjoterapia w chorobach układu ruchu. Górnicki
Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007

8.

Prosnak M., Łuczak E.: Podstawy biomechaniki ortopedycznej. 13.Materiały
pomocnicze. CMDNŚSM, Warszawa 1988

9.

Prosnak M.: Podstawy protetyki ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,
Warszawa 1988

10.

Prosnak M.: Podstawy technologii ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,
Warszawa 1987

11.

Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Media, Gdańsk 2003,

12.

Spodaryk K.: Patologia narządu ruchu. PZWL, Warszawa 2005