„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zbigniew Kaźmierak
Kinga Augustowska-Kruszyńska

Wykonywanie protez kończyn górnych 322[13].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr hab. med. Robert Latosiewicz
dr n med. Krzysztof Metera



Opracowanie redakcyjne:
mgr Kinga Augustowska-Kruszyńska
dr Zbigniew Kaźmierak

Konsultacja:
mgr Ewa Łoś









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[13].Z3.02
„Wykonywanie protez kończyn górnych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik ortopeda.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1. Ogólne wiadomości o protezowaniu kończyny górnej

7

4.1.1 Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

11

4.2. Wykonywanie protez ręki

12

4.2.1. Materiał nauczania

12

4.2.2. Pytania sprawdzające

15

4.2.3. Ćwiczenia

15

4.2.4. Sprawdzian postępów

16

4.3. Wykonywanie protez przedramienia

17

4.3.1. Materiał nauczania

17

4.3.2. Pytania sprawdzające

19

4.3.3. Ćwiczenia

19

4.3.4. Sprawdzian postępów

21

4.4. Wykonywanie protez ramienia

22

4.4.1. Materiał nauczania

22

4.4.2. Pytania sprawdzające

23

4.4.3. Ćwiczenia

24

4.4.4. Sprawdzian postępów

25

5.

Ewaluacja osiągnięć

26

6.

Literatura

30

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do

wykonywania protez kończyn górnych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, aby bez
problemów korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

322[13].Z3

Produkcja sprzętu ortopedyczno-

-rehabilitacyjnego

322[13].Z3.01

Wykonywanie protez kończyn

dolnych

322[13].Z3.02

Wykonywanie protez kończyn

górnych

322[13].Z3.03

Wykonywanie aparatów

ortopedycznych na kończyny i tułów

322[13].Z3.04

Wykonywanie obuwia

ortopedycznego

322[13].Z3.05

Wykonywanie zaopatrzenia

lokomocyjno-rehabilitacyjnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się wiedzą z zakresu anatomii i fizjologii człowieka,

−

posługiwać się wiedzą z zakresu patologii, a zwłaszcza patologii narządu ruchu, ze
szczególnym uwzględnieniem patologii kończyny górnej,

−

posługiwać się wiedzą z zakresu biomechaniki kończyny górnej,

−

nawiązywać i utrzymywać kontakt z pacjentem,

−

przestrzegać w pracy zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

dobierać odpowiednie materiały i sprzęt do wykonania zaopatrzenia ortopedycznego
kończyny górnej,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

wykonywać obróbkę ręczną i mechaniczną materiałów,

−

posługiwać się urządzeniami elektrycznymi i sterowanymi automatycznie,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z materiałów metalowych,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z tworzyw sztucznych,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych ze skóry,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z drewna,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z materiałów włókienniczych,

−

wykonywać odlewy gipsowe,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

scharakteryzować poziomy i rodzaje amputacji kończyn górnych,

−−−−

scharakteryzować konstrukcję protez kinetycznych, kosmetycznych i roboczych,

−−−−

dobrać rodzaj protezy kończyny górnej w zależności od poziomu i rodzaju amputacji,

−−−−

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb funkcyjnych pacjenta,

−−−−

wykonać zaopatrzenie protezowe kończyny górnej na poziomie ręki, przedramienia
i ramienia,

−−−−

opracować dokumentację technologiczną i warsztatową protezy kończyny górnej,

−−−−

dobrać materiały i oprzyrządowanie do wykonania protezy kończyny górnej,

−−−−

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatywy i pozytywy gipsowe,

−−−−

wykonać lej protezowy,

−−−−

dobrać elementy, półfabrykaty oraz dodatkowe wyposażenie do wytworzenia protezy
kończyny górnej,

−−−−

wykonać montaż i obróbkę końcową protezy kończyny górnej,

−−−−

dobrać rodzaj zawieszenia protezy kończyny górnej,

−−−−

zastosować w konstrukcji protezy mechanizmy kinetyczne poruszające protezą,

−−−−

wykonać przymiarki protezy,

−−−−

zastosować nowoczesne rozwiązania konstrukcyjne w protezowaniu kończyn górnych,

−−−−

ocenić poprawność dopasowania leja w warunkach statycznych i dynamicznych,

−−−−

ocenić za pomocą przyrządów pomiarowych funkcjonalność protezy,

−−−−

ocenić funkcjonalność protezy za pomocą testów zręcznościowych,

−−−−

wykonać elementy i półfabrykaty protez kończyn górnych,

−−−−

sporządzić kosztorys wykonania protezy kończyny górnej,

−−−−

rozliczyć czas pracy i zużycie materiałów niezbędnych do wykonania protezy,

−−−−

wypełnić dokumentację ewidencyjną, materiałową i finansową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Ogólne wiadomości o protezowaniu kończyny górnej

4.1.1. Materiał nauczania

Metody leczenia narządów ruchu obejmują zarówno metody zachowawcze polegające na

stosowaniu aparatów usztywniających, unieruchamiających, gorsetów i kołnierzy służących
do wzmacniania słabych lub niesprawnych stawów lub mięśni, jak i metody zastępowania
utraconych lub niesprawnych narządów lub organów protezami.

Funkcje kończyny górnej:

−

funkcja czuciowa, czyniąca rękę wyspecjalizowanym narządem zmysłów,

−

funkcja ruchowa, uwarunkowana istnieniem elementu chwytnego (ręka) i układu dźwigni
(przedramię i ramię ze stawami).

W czynności chwytnej ręki wyróżniamy :

−

chwyt dłoniowy trójszczękowy,

−

chwyt dłoniowy kleszczowy,

−

chwyt opuszkowy – szczypcowy,

−

chwyt boczny – karciany,

−

chwyt hakowy – karbinkowy,

−

chwyt sferyczny – koncentryczny,

−

chwyt cylindryczny – pierścieniowy,

W czynności dźwigniowej kończyny górnej wyróżnia następujące ruchy:

−

osiowy,

−

kątowy (zawiasowy),

−

zamachowy (oszczepniczy),

−

obrotowy,

−

wahadłowy.

Występują tu głównie typy dźwigni jednoramiennej na którą działają siły obciążeń i siły
mięśni przyczepionych do kości bezpośrednio lub za pomocą ścięgien.

Poziomy i rodzaje amputacji kończyn górnych.

W amputacji kończyn górnych obowiązuje zasada jak najoszczędniejszego odejmowania

z pozostawieniem możliwie najdłuższych kikutów z dwoma wyjątkami: bezużytecznych kości
nadgarstka i bardzo krótkich kikutów przedramienia, blisko przyczepu mięśnia dwugłowego,
zbyt małych do zakotwiczenia protezy.

Amputacje w obrębie kończyny górnej dzielimy na odjęcia:

−

poniżej łokcia (amputacja ręki i przedramienia),

−

powyżej łokcia (amputacja ramienia i obręczy kończyny górnej).

W obrębie amputacji poniżej łokcia wyróżniamy:

−

odjęcia w obrębie ręki (wyłuszczenie i amputacja palców i śródręcza),

−

wyłuszczenie w nadgarstku (100% długości segmentu),

−

długi kikut przedramienia (55-100%),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

krótki kikut przedramienia (35–55%),

−

bardzo krótki kikut przedramienia (0–35%).

W obrębie amputacji powyżej łokcia wyróżniamy:

−

wyłuszczenie w łokciu (80–100% długości segmentu),

−

standardowy kikut ramienia (50–80%),

−

krótki kikut ramienia (30–50%),

−

wyłuszczenie w barku (0–30%),

−

odjęcie w obrębie obręczy kończyny górnej (0% długość segmentu).

W zależności od przyjętej techniki operacyjnej wyróżniamy:

−

amputacje otwarte z pozostawieniem otwartej rany operacyjnej,

−

amputacje zamknięte z całkowitym zamknięciem rany operacyjnej,

−

amputacje kineplastyczne z kanałem w kikucie przeznaczonych dla zaopatrzenia
w protezy pneumatyczne lub sterowane elektrycznie.

W zaopatrzeniu ubytków kończyny górnej można wyróżnić:

−

zaopatrzenie funkcjonalne umożliwiające częściowe odtworzenie czynności kończyny,

−

zaopatrzenie kosmetyczne spełniające funkcję maskującą.

Protezy kończyn górnych dzieli się na protezy:

−

kinetyczne są to sztuczne kończyny wyposażone w końcówki chwytne (hak czynny, ręka
mechaniczna), odtwarzające częściowo zdolności samodzielnych ruchów utraconej
kończyny przez wykorzystanie energii z ruchów obręczy barkowej, tułowia lub źródeł
obcych (baterie). Jest to najlepszy rodzaj zaopatrzenia,

−

protezy kosmetyczne są to przyrządy zastępujące braki anatomiczne, nie odtwarzające
czynności kończyny. Pod względem funkcjonalnym są mało wartościowe,

−

protezy robocze są to uproszczone kończyny sztuczne wyposażone w zestawy końcówek
wymiennych (łyżka, młotek, hak), nie odtwarzające możliwości samodzielnego ruchu,
a działające jako przedłużenie kikuta, uruchamiane zdrową ręką.

W protezach kinetycznych stosuje się końcówki chwytne, wymienne stosownie do

okoliczności, czynne przeguby łokciowe, obrotowe uchwyty nadgarstkowe. Zawieszenie
czynne umożliwia samodzielną czynność chwytną końcówek oraz ruchy kątowe i blokowanie
łokcia.

W protezach kosmetycznych stosuje się przeguby i końcówki bierne, ustawiane

i blokowane za pomocą drugiej ręki. Zawieszenie zapewnia wyłącznie stabilizację protezy.
Słabą wartość funkcjonalną rekompensuje duża estetyka protezy.

W protezach roboczych stosuje się końcówki przeznaczone do wykonywania określonych

czynności, nieruchome lub poruszane za pomocą drugiej ręki, przeguby bierne blokowane
oraz zawieszenie jak w protezach kosmetycznych.

Wszystkie protezy kończyn górnych zbliżone są pod względem konstrukcyjnym i składają się
z następujących części:
a)

leja służącego do połączenia kikuta z konstrukcją protezy, zwykle wykonanego
z tworzyw sztucznych, rzadziej ze skóry i metali lekkich,

b)

konstrukcji nośnej szkieletowej, skorupowej lub mieszanej; przenoszącej główne
obciążenia dynamiczne; która może być wykonana z tworzyw sztucznych lub skóry
z szynami metalowymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

c)

elementów przegubowych – stanowiących ruchome połączenia poszczególnych członów,
zwykle wykonanych ze stali lub innych tworzyw,

d)

końcówek osadzonych w uchwytach nadgarstkowych, zapewniających czynność lub
kosmetykę protezy,

e)

zawieszenia służącego do utrzymania protezy na kikucie i zapewnienia jej możliwość
ruchów.

Typy i rodzaje lejów protezowych kończyn górnych.

Zależnie od sposobu modelowania wyróżnia się leje ściśle pasowane i luźno pasowane.

Leje ściśle pasowane odznaczają się ścisłym domodelowaniem do powierzchni kikuta
i zakotwiczeniem na odpowiednich elementach kostnych zapewniających dobrą stabilizację.
Jest to najlepszy rodzaj zaopatrzenia o najwyższym stopniu funkcjonalności.
Leje luźno pasowane odznaczają się słabym stopniem domodelowania do kikuta i gorszą
stabilizacją. Jest to rodzaj zaopatrzenia stosowany rzadko, w przypadkach nietypowych.

Elementy nośne protez kończyn górnych

Elementy nośne zależnie od rozwiązania konstrukcyjnego mogą przyjmować postać:

−

szkieletową w formie pojedynczego elementu rurowego rozwidlonego do osadzenia leja
i przystosowanego do połączenia z uchwytem nadgarstkowym lub przegubem
łokciowym; niekiedy zastępuje się go dwiema szynami bocznymi połączonymi z lejem
i potrzebnymi zespołami,

−

skorupową w formie pustego wewnątrz elementu w kształcie naturalnego segmentu ciała,
najczęściej wykonanego z laminatu,

−

mieszaną (rzadko obecnie stosowaną), w formie miękkiego kształtowanego ze skóry
elementu wzmacniającego konstrukcję dwuszynową, połączoną z odpowiednimi
zespołami.

Pokrycia kosmetyczne i zawieszenia protez kończyny górnej

Pokrycia kosmetyczne stosuje się w mało estetycznych konstrukcjach szkieletowych

w celu zamaskowania szyn lub elementów rurowych (modułowych). Pokrycia te wykonuje
się z tworzyw piankowych.

Zawieszenie protezy kończyny górnej jest to zespół elementów miękkich (taśmy, paski,

linki) służących do utrzymywania protezy na ciele i zapewnienia możliwości ruchu
w przypadkach protezy kinetycznej. Przy protezowaniu odjęć w obrębie ręki nie stosuje się
zawieszenia poza zapięciem mankietu rękawicy za pomocą taśmy velcro, suwaka lub
sznurowania. W protezach kosmetycznych i roboczych przedramienia z lejami ściśle
pasowanymi można zawieszenia nie stosować lub ograniczyć do miękkiego paska
nadłokciowego. Przy lejach luźnych stosuje się tulejkę ramienną połączoną z lejem
sztywnymi przegubami albo miękkimi paskami. W protezach kinetycznych przedramienia
zawsze stosuje się szelkę czynną typu ósemkowego lub dziewiątkowego z linką czynną
w osłonie.

W protezach kosmetycznych i roboczych ramienia oraz wyłuszczeniach w stawie

łokciowym i stawie barkowym, z lejem ściśle pasowanym wystarcza pojedyncza taśma
piersiowa, czasem dodatkowo uzupełniona taśmą szyjną.

Przy lejach luźno pasowanych stosuje się zawieszenia wielotaśmowe, oparte na zasadzie

szelki ósemkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

W protezach kinetycznych ramienia zawsze stosuje się zawieszenia czynne z jedną,

dwiema lub trzema linkami czynnymi uruchamiającymi końcówkę oraz zgięcie i blokowanie
przegubu łokciowego.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie funkcje pełni kończyna górna?

2.

Jakie chwyty może wykonywać ręka?

3.

Jakie ruchy wyróżnia się w czynności dźwigniowej kończyny górnej?

4.

Jak dzielimy amputacje w obrębie kończyny górnej i jakie są poziomy amputacji?

5.

Jakie są rodzaje protez kończyny górnej?

6.

Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje protez?

7.

Z jakich elementów zbudowana jest proteza kończyny górnej?

8.

Z jakich materiałów wykonywane są protezy kończyny górnej?

9.

Jakie rodzaje leja kikutowego mogą być zastosowane w protezach kończyny górnej?

10.

Jaką konstrukcję mogą mieć elementy nośne protez kończyny górnej?

11.

Co stanowi zawieszenie protezy kończyny górnej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz rodzaj protezy dla pacjenta po amputacji kończyny górnej na poziomie

przedramienia (długi kikut przedramienia).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące rodzaju
protez kończyny górnej,

2)

zapisać potrzebne informacje,

3)

dobrać rozwiązania konstrukcyjne najlepsze dla pacjenta,

4)

opracować projekt dokumentacji technologicznej dobranej protezy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis przypadku pacjenta,

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i sposobów wykonywania protez kończyny górnej,

−

wykazy materiałów, narzędzi, przyrządów, maszyn do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Opracuj projekt dokumentacji technologicznej protezy modułowej kończyny górnej dla

amputacji w obrębie ramienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące protez
kończyny górnej,

2)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
dokumentacji technologicznej protez,

3)

zapisać potrzebne informacje,

4)

dobrać rozwiązania konstrukcyjne najlepsze dla pacjenta,

5)

opracować projekt dokumentacji technologicznej protezy,

6)

opracować schemat blokowy wykonania protezy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis przypadku pacjenta,

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i sposobów wykonywania protez kończyny górnej,

−

wykazy materiałów, narzędzi, przyrządów, maszyn do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić funkcje kończyny górnej?

2)

scharakteryzować poziomy i rodzaje amputacji kończyn górnych?

3)

zdefiniować pojęcie: proteza kończyny górnej?

4)

określić funkcje protezy kończyny górnej?

5)

przedstawić elementy protezy kończyny górnej?

6)

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do poziomu amputacji i potrzeb
pacjenta?

7)

opracować dokumentację technologiczną protezy kończyny górnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2.

Wykonywanie protez ręki

4.2.1.

Materiał nauczania

Przy odjęciach w obrębie palców stosuje się kosmetyczne protezy palców, które zwykle

są wykonywane z PCV. W przypadku całkowitego braku palców II-V oraz w tzw. „małej
ręce” (braku części śródręcza) stosuje się rękawice kosmetyczne typu PCV, w których
wypełnia się brakującą część ręki oraz wykonuje się otwór na wprowadzenie naturalnych
palców ręki. Stosuje się także protezy z ruchomymi czynnie lub biernie palcami, zwiększając
funkcjonalność zaopatrzenia.

Możliwości zaprotezowania ręki.

W przypadku braku kciuka zasadniczym problemem czynnościowym jest brak

przeciwstawności palców ręki. W tych przypadkach stosuje się różnego rodzaju zaopatrzenia
stanowiące sztywny element protetyczny, współpracujący w czynności chwytnej
z naturalnymi palcami. Ponieważ jest to rozwiązanie niekosmetyczne dodatkowo zaleca się
zastosowanie rękawicy z PCV.

Całkowita utrata sprawności chwytnej ręki na skutek poprzecznej amputacji poprzez

wszystkie kości śródręcza daje do wyboru:

−

wykorzystanie kikuta dysponującego czynnym ruchem w stawie nadgarstkowym do
czynności pomocniczych, bez zaopatrzenia protezowego,

−

zastosowanie biernej szyny opozycyjnej (dłoniowej) dla wykorzystania czynnego ruchu
kikuta ręki w stawie nadgarstkowym do czynności chwytnych,

−

osadzenie protezowej końcówki chwytnej – haka czynnie otwieranego na kikucie ręki
i wykorzystywanie czynnego ruchu w stawie nadgarstkowym.

Przy wyłuszczeniach w stawie nadgarstkowym zleca się dwa rodzaje zaopatrzenia

kinetycznego z końcówkami takimi jak:

−

hak dwudzielny do wykonywania zajęć domowych i zawodowych,

−

rękę czynną stosowaną w celu kosmetycznym.

Ręce protezowe

Wśród elementów stosowanych w protezach kończyny górnej jedną z najliczniejszych

grup stanowią ręce protezowe. Ręce protezowe mogą być bierne lub czynne.

Ręce protezowe bierne (kosmetyczne), są to końcówki w kształcie naturalnej ręki,

wyrównujące głównie defekt kosmetyczny. Zależnie od rozwiązań konstrukcyjnych wyróżnia
się:

−

ręce lite, wykonane są z filcu, drewna lub filcowo-drewniane, nieruchome lub
z ruchomym kciukiem zwiększającym przydatność zaopatrzenia. Są to ręce mało
estetyczne, wymagają noszenia rękawicy,

−

ręce skorupowe, są wewnątrz puste, wykonywane z laminatowych tworzyw sztucznych,
czasem formowane ze skóry, zwykle z półzgiętymi palcami i ruchomym kciukiem
umożliwiającym chwyt boczny. Są to ręce mało estetyczne, wymagają noszenia
rękawicy,

−

ręce piankowe są elastyczne i miękkie, wykonywane ze spienionych tworzyw sztucznych
w litej powłoce tworzącej rękawice o wysokim stopniu kosmetyki, często
z wewnętrznym szkieletem z plastycznego drutu, utrwalającym nadane położenie palców.
Jest to najlepsza forma zaopatrzenia biernego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ręce protezowe czynne (kinetyczne) są to końcówki chwytne w kształcie naturalnej ręki.
W zależności od stosowanych form konstrukcyjnych wyróżnia się kilka grup rąk czynnych.
W zależności od rodzaju uczynnienia wyróżniamy ręce:

−

mechaniczne spełniające funkcję chwytną i kosmetyczną. Stanowią one wyposażenie
standardowe wszystkich protez, stosowanych po amputacjach kończyny górnej od
poziomu stawu nadgarstkowego. Ich funkcja chwytna zasilana jest przez mechaniczne
przeniesienie energii ruchowej z kurczącego się mięśnia, bezpośrednio na jej urządzenia
wykonawcze lub pośrednio z poruszanych mięśniami elementów anatomicznych narządu
ruchu,

−

elektromechaniczne, w których ruch rozwierania i zwierania palców zasilany jest z baterii
elektrycznej, a sterowany mechanicznie. Źródłem energii mechanicznej są tu ruchy
naturalne w obrębie kończyny górnej. Ruch jest przenoszony za pomocą linki sterującej
umocowanej na szelkach zawieszenia protezy oraz na dźwigni mikrowyłącznika
otwierającego i zamykającego dopływ prądu. Wskazaniem do zastosowania ręki
elektromechanicznej są amputacje obustronne w obrębie przedramienia,

−

bioelektryczne zasilane baterią elektryczną. Sterowanie jej ruchami odbywa się za
pomocą sygnałów bioelektrycznych powstających w kurczących się kikutach mięśni
zginaczy i prostowników. Sygnały te wychwytywane są przez elektrody powierzchniowe
wmontowane w ścianki leja protezy, wzmacniane i przekazywane do elektronicznego
układu sterującego.

Końcówka chwytna dwu lub trójpalcowa, zwana również hakiem, stanowi przykład dalszego
kroku w kierunku uproszczenia konstrukcji dla zwiększenia sprawności i efektywności
chwytu. Odpowiednie ukształtowanie końcówki chwytnej czyni z niej wielofunkcyjne
narzędzie przydatne w życiu codziennym i pracy zawodowej.

W zależności od układu ruchowego wyróżniamy ręce:

−

z czynnym kciukiem i nieruchomymi palcami II-V,

−

z zespołem trzech palców czynnych (kciuk i blok palców II-III),

−

z zespołem pięciu palców czynnych (kciuk i blok palców II-V).

Zależnie od płaszczyzny ruchu kciuka wyróżniamy ręce:

−

z chwytem bocznym (oś kciuka prostopadła do osi palców II-III),

−

półpozycyjne (oś wydłużonego kciuka nachylona o około 40° względem osi palców II-III),

−

opozycyjne (osie wydłużonego kciuka i palców II-III równoległe, kciuk przeciwstawny
palcom II-III).

Zależnie od płaszczyzny ruchu pozostałych palców wyróżniamy ręce:

−

jednoosiowe (palce II-V we wspólnej osi obrotu),

−

dwuosiowe (zwykle dla oddzielnych bloków palców II-III i IV-V),

−

wieloosiowe (dla poszczególnych palców, zapewniające chwyt sferyczny).

Zależnie od rozwiązań konstrukcyjnych wyróżniamy ręce:

−

lite (z drewna lub spienionych tworzyw utwardzonych),

−

skorupowe (z blachy aluminiowej lub laminowanych bądź odlewanych tworzyw
sztucznych),

−

szkieletowe (metalowy szkielet w miękkiej powłoce kosmetycznej z tworzyw
sztucznych),

−

mieszane (zwykle lite palce ze skorupowym śródręczem).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Struktura palców jest:

−

jednoczłonowa z osią obrotu u nasady palca,

−

sztywna (zawsze palce I-III),

−

miękka (tylko palce IV-V),

−

wieloczłonowa z przegubami umieszczonymi między sztywnymi palcami (anatomicznie)
lub w obrębie paliczka podstawowego (nieanatomicznie).

Ź

ródła sił sterujących ruchem końcówki chwytnej:

Sterowanie bierne
Najprostszym sposobem rozwierania haka lub palców ręki protezowej, stosowanym u małych
dzieci oraz u osób dorosłych nie mogących korzystać z zawieszenia sterującego, jest pomoc
drugiej ręki.

Sterowanie czynne

Najpowszechniej używanym źródłem energii ruchowej dla protez jest siła mięśniowa.

Duży zakres ruchów w obrębie barków oraz w obrębie stawu barkowo-ramiennego kończyny
protezowanej może być przenoszony mechanicznie na ruchome elementy ręki protezowej.
Przeniesienie to odbywa się za pośrednictwem linki sterującej, umocowanej bliższym swym
końcem na pętli szelkowej, obejmującej bark po stronie zdrowej, końcem zaś obwodowym do
dźwigni ręki protezowej lub haka. W okolicy stawu łokciowego protezy linka przebiega
w osłonce zachowując stałe położenie w stosunku do przedramienia i ramienia.

Rzadko obecnie wykorzystywanym sposobem sterowania ruchem chwytnym ręki

protezowej lub haka jest bezpośrednie mechaniczne przeniesienie na nie energii kinetycznej
kurczącego się mięśnia.

Sterowanie bioelektryczne polega na przetwarzaniu sygnałów bioelektrycznych,

powstających wokół kurczącego się mięśnia, i wykorzystywaniu ich do sterowania ruchami
ręki protezowej, zasilanej energią elektryczną.
Układy mechaniczne rąk protezowych umieszcza się wydrążeniach rąk litych, we wnętrzu rąk
skorupowych lub na płycie podstawowej szkieletu. Jest to rozwiązanie najlepsze, najczęściej
stosowane.

Uchwyty nadgarstkowe

Uchwyty nadgarstkowe są to przyrządy do ruchomego lub nieruchomego rozłącznego

łączenia końcówek (rąk, haków czynnych lub końcówek roboczych) z układem nośnym
przedramienia. Składają się one z cylindrycznego korpusu o przekroju okrągłym,
mieszczącego zapadkowy wpust (gniazdo) dla okrągłego, sześciokątnego lub wpustowego
trzpienia końcówki oraz różnego rodzaju mechanizmów przegubowych i obrotowych
warunkujących typ uchwytu. Wyposażone są także w urządzenia blokujące ruch w żądanym
ustawieniu. Korpus uchwytu osadza się w rurowym lub skorupowym półfabrykacie albo
wlaminowuje w indywidualnie wykonywane przedramię protezowe.
W zależności od stosowanych form konstrukcyjnych, określających specyfikę funkcjonalną
uchwytu, wyróżniamy uchwyty nadgarstkowe:

−

cylindryczne (walcowe), nieruchome z wyjątkiem biernych ruchów obrotowych
końcówki, blokowanej mechanizmem ciernym w dowolnym ustawieniu, umożliwiają
szybką wymianę końcówek,

−

przegubowe (zawiasowe), biernie ruchome w jednej płaszczyźnie o 40–60°, obok
biernych ruchów obrotowych, blokowane w kilku pozycjach mechanizmem zapadkowym
albo iglicowym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

−

kulowe (sferyczne), biernie ruchome we wszystkich kierunkach o około 40° nie
wykluczające ruchów obrotowych; blokowane w dowolnej pozycji dociskowym
mechanizmem ciernym,

−

obrotowe (rotacyjne), czynne, poruszane końcem długiego kikuta przedramienia ujętego
w krótki ściśle dopasowany lej wewnętrzny połączony z ruchomą częścią uchwytu
osadzoną w łożyskach tocznych,

−

nierozłączne (stałe), połączone nieruchomo z końcówką i z elementem przedramienia,
stosowane wyłącznie przy wyłuszczeniu w nadgarstku, wykluczają możliwość wymiany
końcówek, co ogranicza wskazania do stosowania.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na jakich poziomach są wykonywane amputacje w obrębie ręki?

2.

W jaki sposób zaopatruje się ubytki palców?

3.

W jaki sposób zaopatruje się ubytki w obrębie śródręcza?

4.

Jak zaopatrzyć protezowo kończynę górną po amputacji w stawie nadgarstkowym?

5.

Jakie ręce protezowe bierne mają zastosowanie w protezach kończyn górnych?

6.

Jakie ręce protezowe czynne mają zastosowanie w protezach kończyn górnych?

7.

Co może być źródłem sił sterujących ruchami końcówki chwytnej?

8.

Jakiego rodzaju uchwyty nadgarstka mają zastosowanie w protezach kończyn górnych?

4.2.2.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj protezę kosmetyczną ręki z PCV.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kosmetycznej ręki,

2)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

3)

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

4)

pobrać miary ze zdrowej ręki i kikuta,

5)

dobrać rękę protezową,

6)

dokonać przymiarki protezy,

7)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę kosmetyczną ze skóry ze sznurowanym mankietem przy wyłuszczeniu

ręki w stawie nadgarstkowym z kolbowatym kikutem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kosmetycznej ze skóry ze sznurowanym mankietem przy
wyłuszczeniu ręki w stawie nadgarstkowym.

2)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

3)

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

4)

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

6)

przygotować skórę do rozkroju i wykonać rozkrój skóry,

7)

uformować lej protezowy ze skóry,

8)

dobrać rękę protezową,

9)

połączyć części protezy,

10)

dokonać pionizacji w odniesieniu do ręki anatomicznej,

11)

dokonać przymiarki protezy,

12)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

dokonać podziału protez ręki?

2)

zdefiniować pojęcie ręka protezowa czynna?

3)

zdefiniować pojęcie ręka protezowa bierna?

4)

dobrać rodzaj zaprotezowania w zależności od poziomu ubytku
w obrębie ręki?

5)

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb funkcyjnych pacjenta?

6)

wykonać zaopatrzenie protezowe kończyny górnej na poziomie ręki?

7)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy?

8)

dobrać materiały i oprzyrządowanie do wykonania protezy ręki?

9)

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatyw i pozytyw ręki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.3.

Wykonywanie protez przedramienia

4.3.1. Materiał nauczania

Zachowana po amputacji w obrębie przedramienia bliższa część kończyny dysponuje

pełnym zakresem ruchów w stawie barkowym i łokciowym i pozwala na swobodne
przemieszczanie kikuta w przestrzeni. Kikut zachowuje ruchy zginania i prostowania
w stawie łokciowym i w zależności od długości, dysponuje ruchami pronacji i supinacji,
i dlatego od osadzonej na nim protezy wymagamy odtworzenia czynności chwytnej.
Zachowany zakres ruchów przenoszony jest na protezę za pośrednictwem leja obejmującego
kikut. Utraconą funkcję chwytną ręki zastąpić musi końcówka protezowa (ręka lub hak). Do
ich uruchomienia konieczne jest dostarczenie energii kinetycznej z innych okolic
anatomicznych lub z zewnątrz.
Sposoby technicznych rozwiązań protezy przedramienia uzależnione są od właściwości
anatomicznych i funkcjonalnych kikuta, jak również od indywidualnych potrzeb pacjenta.

Bardzo długi kikut po amputacji ręki w stawie nadgarstkowym umożliwia pełne

wykorzystanie ruchów pronacji i supinacji. Dlatego też kolbowatość jego kształtu
wykorzystuje się do osadzenia protezy ze skróconym lejem, obejmującym około 1/3 dalszą
części kikuta. Jest to bardzo istotne ze względu na brak miejsca do umieszczenia protezowego
stawu nadgarstkowego i konieczność osadzenia końcówki chwytnej bezpośrednio na końcu
leja protezy. Lej taki zapewnia dobre osadzenie protezy na kikucie, jak też umożliwia
wykorzystanie ruchów obrotowych kikuta.

Kikuty przedramienia od poziomu 5 cm (1/3 dalsza) powyżej stawu nadgarstkowego do

poziomu przynajmniej 2 cm poniżej przyczepu ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia do
guzowatości kości promieniowej umożliwiają zastosowanie wszelkich typów protez
kosmetycznych biernych jak również protez typu czynnego z czynnie otwieraną ręką
mechaniczną, czynnie otwieranym hakiem, czy też ręką bioelektryczną.

W przypadku bardzo krótkich kikutów z ograniczeniem zgięcia w stawie łokciowym

stosuje się gorsecikowe ujęcie ramienia, łącząc je z lejem za pomocą uprzegubowanych szyn
bocznych. W przegubach stawu łokciowego umieszcza się przekładnię dźwigniową,
umożliwiającą efektywne zwiększenie ruchu leja protezy w stosunku do zakresu ruchów
w anatomicznym stawie łokciowym.

Odjęcia w obrębie przedramienia zaopatruje się w protezy kinetyczne ze sterowaniem

jednolinkowym, z dwiema końcówkami (hak dwudzielny, ręka czynna) wymiennymi dzięki
stosowanym uchwytom nadgarstkowym, najczęściej cylindrycznym.

Stosowane są leje ściśle pasowane, a przy kikutach bardzo krótkich – protezy z tuleją

ramienną i przegubami łokciowymi, często z ruchem rotacyjnym wspomaganym linką
czynną. Zaopatrzenie kosmetyczne na tej wysokości może być stosowane w ograniczonym
zakresie.

Przy wyłuszczeniach w stawie łokciowym stosowane są boczne przeguby łokciowe

z czynnym blokowaniem po jednej stronie ze sterowaniem dwulinkowym lub trójlinkowym
zależnie od stosowanych rozwiązań.

Leje protez przedramienia

Kształt ściśle pasowanego leja przedramienia zapewnia domodelowanie do kikuta

z wyjątkiem samego jego zakończenia. Górny brzeg leja przebiega z przodu w samym zgięciu
łokciowym, z wąskim wycięciem dla ścięgna mięśnia dwugłowego. Po bokach wznosi się
płynnie, mocno obejmując nadkłykcie kości ramiennej nachylonymi w ich stronę ścięgnami,
od tyłu zaś sięga powyżej górnego brzegu wyrostka łokciowego. Zapewnia dobrą stabilizację
osiową, nie wymagając dodatkowego zawieszenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

W protezach kosmetycznych i roboczych przedramienia z lejami ściśle pasowanymi

można nie stosować zawieszenia lub ograniczyć go do miękkiego paska nadłokciowego (pętla
pojedyncza lub podwójna). Przy lejach luźnych stosuje się tuleję ramienną połączoną z lejem
sztywnymi przegubami lub miękkimi paskami łączącymi (rozwiązanie przestarzałe,
powodujące zaniki mięśniowe ramienia). W protezach kinetycznych przedramienia stosuje się
szelkę czynną typu ósemkowego lub dziesiątkowego z linką czynną w osłonie.

Przeguby łokciowe

Przeguby łokciowe łączą ruchowo układy nośne ramienia i przedramienia, blokowane

biernie lub czynnie (rzadziej z ruchem wolnym), często zaopatrzone w bierny mechanizm
obrotowy. Zwykle mają kształt kopułowy. Wysokość ich wynosi 60-70 mm od osi obrotu, co
ogranicza możliwość stosowania przy kikutach długich.

W zależności od stosowanych form konstrukcyjnych można wyróżnić kilka odmian
przegubów łokciowych:

−

przeguby swobodne z wolnym ruchem bez możliwości blokowania, najprostsze,
najlżejsze, najmniej funkcjonalne, stosowane w protezach kosmetycznych, wyjątkowo
w kinetycznych,

−

przeguby biernie blokowane zabezpieczające przed niezamierzonymi ruchami za pomocą
zamków iglicowych lub zapadkowych, blokujących ruch łokcia w kilku pozycjach,
stosowane w protezach kosmetycznych, wyjątkowo w kinetycznych,

−

przeguby

czynne

zabezpieczające

przed

niezamierzonymi

ruchami

zamkiem

automatycznym ciernym lub zapadkowym o działaniu naprzemiennym, uruchamianym
kolejnymi ruchami linki czynnej, są najczęściej stosowane,

−

automatyczne przeguby bezwładnościowe z samoczynnym zamkiem zapadkowym,
o działaniu sprzężonym z ruchami przegubu łokciowego i końcówki chwytnej, pod
działaniem linki czynnej, są stosowane w rurowych protezach hybrydowych,

−

czynne przeguby silnikowe elektryczne lub pneumatyczne, stosowane w protezach
z zewnętrznymi źródłami energii, mających dwie lub trzy pary ruchów,

−

boczne przeguby łokciowe wraz z szynami stosuje się w przypadku amputacji poniżej
łokcia lub przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym.

Zespoły łokciowo-przedramienne.
Liczna grupę półfabrykatów do budowy protez kończyn górnych stanowią gotowe zespoły
łokciowo-przedramienne. Zależnie od stosowanych rozwiązań przedramienia wyróżniamy
zespoły:

−

lite, zwykle drewniane, z pojedynczego klocka (obecnie prawie nie używane),

−

skorupowe – metalowe (duraluminium), często z biernym mechanizmem obrotowym
w połowie przedramienia lub z laminowanych tworzyw sztucznych, z biernym lub
czynnym przegubem łokciowym, stanowią rozwiązanie najczęściej stosowane,

−

szkieletowe – rurowe, w postaci gotowej, przycinane do potrzebnego wymiaru,
z przegubami wolnymi lub blokowanymi czynnie lub biernie, niekiedy policentrycznymi,
często z piankowym pokryciem kosmetycznym, stanowią jedno z najlepszych rozwiązań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Tabela. 3. Przykłady zaopatrzenia protezowego kończyny po amputacji w obrębie przedramienia

Przeznaczenie

Rodzaj zaopatrzenia

Dla średnich kikutów przedramienia

Proteza kosmetyczna przedramienia modularna z miękkim
pokryciem, z ręką protezową, z zawieszeniem lub bez.

Dla krótkich i bardzo krótkich kikutów
przedramienia

Proteza kosmetyczna przedramienia skórzana lub z tworzywa
sztucznego, z szynami i tulejką ramienia z ręką protezową
bierną z tworzywa PCV.
Proteza kosmetyczna przedramienia modularna, z tulejką
ramienia, z miękkim pokryciem, z ręką protezową bierną
z tworzywa PCV.

Dla krótkich, średnich i długich kikutów
przedramienia

Proteza przedramienia kinetyczna z tworzywa sztucznego
z szynami i tulejką ramienia, ręka mechaniczna.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie protezy są stosowane w zaopatrzeniu przedramienia?

2.

Jakie przeguby są stosowane przy wyłuszczeniach w stawie łokciowym?

3.

Jakie leje są stosowane w protezowaniu przedramienia?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj protezę przedramienia czynną, z tworzywa sztucznego z tulejką ramienia,

z ręką mechaniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy przedramienia kinetycznej z tworzywa sztucznego z tulejką, z ręką
mechaniczną.

2)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

3)

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

4)

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw,

6)

wykonać lej protezowy,

7)

wykonać tulejkę ramienia,

8)

dobrać rękę protezową, przegub nadgarstkowy, rodzaj połączenia leja kikutowego
z tulejką ramienia,

9)

połączyć elementy protezy,

10)

dokonać przymiarki protezy,

11)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę kosmetyczną przedramienia z przekładnią dźwigniową w łokciu przy

krótkim kikucie przedramienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kosmetycznej przedramienia z tworzywa sztucznego z przekładnią
dźwigniową w łokciu,

2)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

3)

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

4)

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw,

6)

wykonać lej protezowy,

7)

wykonać tulejkę ramienia,

8)

dobrać rękę protezową, przegub nadgarstkowy, przekładnię łokciowa wraz z szynami,

9)

połączyć elementy protezy,

10)

dokonać przymiarki protezy,

11)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj protezę kosmetyczną przedramienia przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywanie protezy kosmetycznej przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym,

2)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

3)

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

4)

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw,

6)

wykonać lej kikutowy,

7)

wykonać tulejkę ramienia z ujęciem barku,

8)

dobrać rękę protezową, przegub nadgarstkowy, zamek łokciowy,

9)

połączyć elementy protezy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

10)

dokonać przymiarkę protezy,

11)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i sposobów wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyn do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

dokonać podziału protez przedramienia?

2)

dobrać rodzaj zaprotezowania w zależności od poziomu ubytku
w obrębie przedramienia?

3)

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb funkcjonalnych
pacjenta?

4)

wykonać zaopatrzenie protezowe kończyny górnej na poziomie
przedramienia?

5)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy?

6)

dobrać materiały, półfabrykaty, elementy gotowe i oprzyrządowanie
do wykonania protezy przedramienia?

7)

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatyw i pozytyw ręki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.4.

Wykonywanie protez ramienia

4.4.1. Materiał nauczania

Kikut ramienia pozbawiony stawu łokciowego, nadgarstkowego oraz ręki dysponuje

tylko ruchami czynnymi w stawie barkowym. Od długości kikuta zależy zdolność
manipulowania protezą zaopatrzoną w sztuczny staw łokciowy i sztuczną rękę. Wobec takich
wymogów mechanicznych lej protezy musi obejmować kikut na całej jego długości.

Kikuty standardowe powyżej 6-7cm od osi stawu łokciowego zaopatrywane są w protezy

z czynnym łokciem kopułkowym, często z bierną obrotnicą zastępującą ruchy obrotowe
ramienia, sterowane systemem dwulinkowym lub trójlinkowym. Kikuty te są również
zaopatrywane w protezy o konstrukcji szkieletowej (szynowej) z normalnym mechanizmem
przegubu łokciowego ze sterowaniem linkowym.

Przy wysokich odjęciach ramienia powyżej fałdu pachowego, wyłuszczeniach w stawie

barkowym i połowicznych odjęciach obręczy kończyny górnej zamiast leja wykonuje się kapę
barkową często obejmującą przeciwległy bark. Można też zastosować bierne przeguby
barkowe (zawiasowy, obrotowy, kulisty), zwiększające funkcjonalność protez pomimo braku
skinetyzowania. Sterowanie trójlinkowe lub dwulinkowe nie daje dużej sprawności ruchowej.
Pomimo to nie należy stosować rozwiązań kosmetycznych.

Lepsze możliwości zaopatrzenia stwarzają protezy z zewnętrznymi źródłami energii

(elektryczne, pneumatyczne, mieszane – hybrydowe) i protezy kinetyczne.

Zasady sterowania ruchem protez ramienia

Podstawowym źródłem energii sterującej ruchami urządzeń mechanicznych, jak też

inicjujących ruch urządzeń elektrycznych lub pneumatycznych w protezach ramienia, są
ruchy czynne kikuta, obręczy barkowej oraz zdrowej kończyny. Efekt ruchowy tych
elementów anatomicznych przenoszony jest do odpowiednich zespołów wykonawczych
protezy za pośrednictwem linek sterujących, umocowanych na szelkach zawieszeniowych
protezy.
Rozróżniamy trzy rodzaje zawieszeń sterujących:

−

zawieszenia trójcięgłowe sterujące oddzielnie trzema podstawowymi funkcjami protezy
ramienia (ryglowaniem stawu łokciowego, zginaniem przedramienia, rozwieraniem ręki).
Stosuje się u osób z średnim i krótkim kikutem ramienia.

−

zawieszenia dwucięgłowe, w których układzie jedno z cięgieł wykorzystuje się do
sterowania łącznego ruchem zginania przedramienia oraz ruchem rozwierania końcówki
chwytnej. Ten typ zawieszenia sterującego stosuje się u osób z długim kikutem ramienia.

−

zawieszenie jednocięgłowe wraz ze specjalnym stawem łokciowym stanowi układ
sterujący w przypadku stosowania ręki elektromechanicznej u osób z amputacjami
obustronnymi w obrębie ramion.

Zawieszenia protez ramienia

W protezach kosmetycznych i roboczych ramienia oraz wyłuszczeniach w stawie łokciowym

i barkowym, z lejem ściśle pasowanym do zawieszenia wystarcza pojedyncza taśma piersiowa,
czasem uzupełniona dodatkową taśmą szyjną. Przy lejach luźnych stosuje się zawieszenie
wielotaśmowe, często z kółkiem grzbietowym, oparte na zasadzie szelki ósemkowej.

W protezach kinetycznych ramienia stosuje się zawieszenie czynne z jedną, dwoma lub

trzema linkami czynnymi uruchamiającymi końcówkę oraz zgięcia i blokowanie przegubu
łokciowego. Nieraz wykonuje się zawieszenie szelkowe z taśmy elastycznej z linkami między
warstwami taśmy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

W protezach z zewnętrznymi źródłami energii stosowane jest zawieszenie jak

w protezach biernych, z wyjątkiem protez sterowanych kontaktowo za pomocą linki czynnej.

Przeguby barkowe
Niekiedy przy wyłuszczeniach w stawach barkowych stosowane są przeguby barkowe łączące
kapę barkową z układem nośnym segmentu ramiennego. Są one zawsze bierne, zwykle
z szynami do połączenia z kapą i konstrukcją ramienia, czasem przystosowane do konstrukcji
rurowej.
Zależnie od stosowanych rozwiązań wyróżnia się przeguby:

−

jednoosiowe, zawiasowe z ruchem ramienia w płaszczyźnie czołowej (odwodzenie,
przywodzenie), bądź obrotowe z ruchem w płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie i wyprost
ramienia),

−

dwuosiowe,

stanowiące

połączenie

przegubów

zawiasowych

i

obrotowych

z odpowiednio większymi możliwościami ruchowymi,

−

kulowe (sferyczne), ruchome we wszystkich kierunkach, dysponują największymi
możliwościami ruchowymi, są szczególnie dogodne w konstrukcjach rurowych.

Zaopatrzenie protezowe w przypadku braku kikutów

Po całkowitej amputacji ramienia w stawie barkowym pacjent dysponuje już tylko

niewielkim zakresem ruchów obręczy barkowej (obojczyk i łopatka), ruchami zachowanej
drugiej kończyny oraz ruchami tułowia.
Bark kończyny amputowanej można wykorzystać do osadzenia na nim protezy.
Przy zachowaniu drugiej kończyny często rezygnuje się z czynnego sterowania łokciem czy
ręką. Praktyczna wartość używania protezy jest zbyt mała w stosunku do jej masy oraz
stwarzanego dyskomfortu (konieczność zastosowania pasa taliowego itp.). Z tych względów u
osób po jednostronnej amputacji całkowitej zwłaszcza starszych, stosuje się protezy typu
biernego. Szansa efektywnego wykorzystania protezy typu czynnego istnieje u osób
wytrwałych, konsekwentnych, dobrze współpracujących w procesie usprawniania.
Przy amputacjach całkowitych obustronnych kończyn górnych istnieją bezwzględne
wskazania do zastosowania protez zasilanych z pozaustrojowego źródła energii (energia
elektryczna).

Ocena poprawności wykonania protez kończyny górnej
Końcowym aktem protezowania jest ocena poprawności wykonania obejmująca:

−

ocenę poprawności dopasowania leja w warunkach statycznych i dynamicznych,

−

wstępną ocenę technicznej funkcjonalności protezy dokonywaną przyrządami
pomiarowymi,

−

praktyczną

ocenę

funkcjonalności

protezy

dokonywaną

za

pomocą

testów

zręcznościowych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie protezy są stosowane w zaopatrzeniu ramienia?

2.

Jakie przeguby są stosowane przy wyłuszczeniach w stawie barkowym?

3.

Jakie leje są stosowane w protezowaniu ramienia?

4.

Jakie zawieszenia stosowane są w protezowaniu ramienia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj protezę kosmetyczną modułową kończyny górnej po wyłuszczeniu w stawie

barkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kosmetycznej po amputacji w obrębie stawu barkowego,

2)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

3)

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

4)

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw barku,

6)

wykonać kapę barkową,

7)

dobrać staw barkowy, element modułowy ramienia i przedramienia ze stawem
łokciowym, przegub nadgarstkowy, rękę protezową,

8)

połączyć elementy protezy,

9)

dokonać przymiarki protezy,

10)

wykonać prace wykończeniowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę typu czynnego na długi kikut ramienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy typu czynnego ramienia,

2)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy,

3)

dobrać potrzebne materiały, półfabrykaty i sprzęt do wykonania protezy,

4)

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

5)

wykonać negatyw i pozytyw,

6)

wykonać lej protezowy z żywicy,

7)

dobrać element modułowy przedramienia, staw łokciowy z szynami, końcówkę protezy,
rękę protezowa, przegub nadgarstkowy, zamek, rodzaj zawieszenia,

8)

połączyć elementy protezy,

9)

dokonać przymiarki protezy,

10)

wykonać prace wykończeniowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, pisaki,

−

katalogi protez kończyny górnej,

−

eksponaty protez kończyny górnej,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna protezy kończyny górnej,

−

foliogramy dotyczące rodzajów i sposobów wykonywania protez kończyny górnej,

−

materiały, narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonywania protezy,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować poziomy amputacji w obrębie ramienia?

2)

dokonać podziału protez przedramienia?

3)

dobrać rodzaj zaprotezowania w zależności od poziomu ubytku
w obrębie ramienia?

4)

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb funkcjonalnych
pacjenta?

5)

wykonać zaopatrzenie protezowe kończyny górnej na poziomie
ramienia?

6)

opracować dokumentację technologiczną wykonywanej protezy?

7)

dobrać materiały, półfabrykaty, elementy gotowe i oprzyrządowanie
do wykonania protezy ramienia?

8)

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatyw i pozytyw?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Protezy modularne zwane są także protezami
a)

konwencjonalnymi.

b)

rurowo-szkieletowymi.

c)

szkieletowymi.

d)

skorupowymi.

2.

Uchwyt z gniazdem 8 – kątnym bez szyn służy do
a)

mocowania linki sterującej.

b)

wykonywania ruchów obrotowych.

c)

mocowania końcówki chwytnej.

d)

wykonywania ruchów zawiasowych.

3.

Urządzeniem, które należy zastosować do połaczenia jednostek funkcjonalnych protezy
modularnej kończyny górnej jest
a)

wahacz.

b)

nasadka.

c)

sworzeń.

d)

adapter.

4.

Protezy kończyny górnej odtwarzające częściowo zdolność samodzielnych ruchów
utraconej kończyny to protezy
a)

kosmetyczne.

b)

szkieletowe.

c)

kinetyczne.

d)

robocze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

5.

Ręka protezowa, czynnie otwierana, posiadająca zdolność chwytu to tzw. ręka
a)

bierna.

b)

czynna.

c)

półfilcowa.

d)

kosmetyczna.

6.

Mechaniczny staw nadgarstkowy służy do
a)

stabilizacji kończyny.

b)

zawieszenia protezy.

c)

mocowania końcówki chwytnej.

d)

sterowania protezą.

7.

Proteza ręki składająca się z otwartego leja kikutowego wykonanego z żywicy
elastycznej i rękawicy PCV wypełnionej wewnątrz plastycznym wypełniaczem to proteza
a)

podciśnieniowa.

b)

czynna.

c)

robocza.

d)

kosmetyczna.

8.

Końcówki chwytne, czynne przeguby łokciowe stosuje się w protezach
a)

kinetycznych.

b)

kosmetycznych.

c)

roboczych.

d)

kosmetyczno – roboczych.

9.

Hak dwudzielny stosowany jest do protez
a)

roboczych.

b)

kosmetycznych.

c)

kinetycznych.

d)

biernych.

10.

Pokazany na rysunku schemat przegubu ma zastosowanie w protezach po amputacjach
w obrębie
a)

nadgarstka.

b)

przedramienia.

c)

ramienia.

d)

ś

ródręcza.

11.

Ręka protezowa zbudowana z rękawicy PCV, wypełnienia i łącznika to ręka
a)

mechaniczna.

b)

dynamiczna.

c)

bierna.

d)

czynna.

12.

W protezie kosmetyczno - roboczej przedramienia do połączenią protezy z końcówką
roboczą służy
a)

adapter rurowy.

b)

przegub nadgarstkowy.

c)

kostka.

d)

uchwyt z gniazdem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

13.

Dla wyłuszczenie kończyny górnej w stawie barkowym najlepszym rozwiązaniem
konstrukcyjnym jest lej typu
a)

szkieletowego.

b)

kapa.

c)

KBM.

d)

łamany.

14.

Standardowy kikut ramienia to kikut o długości segmentu
a)

80 - 100%.

b)

50 - 80%.

c)

30 - 50%.

d)

0 - 30 %.

15.

Protezy zastępujące braki anatomiczne kończyny to protezy
a)

kinetyczne.

b)

kosmetyczne.

c)

robocze.

d)

bioelektryczne.

16.

W protezach kosmetycznych stosuje się przeguby i końcówki ustawiane i blokowane za
pomocą
a)

linek sterujących.

b)

pracy amputowanych mięśni.

c)

zasilania zewnętrznego.

d)

drugiej ręki.

17.

W protezach kinetycznych przedramienia jako zawieszenie należy zastosować
a)

pasek nadłokciowy.

b)

pas śląski.

c)

pas kalifornijski.

d)

szelkę czynną ósemkową.

18.

Funkcja chwytna ręki protezowej mechanicznej możliwa jest dzięki
a)

energii kurczących się mięśni amputowanej kończyny.

b)

energii kurczących się mięśni amputowanej kończyny i baterii elektrycznej.

c)

energii dostarczanej z baterii elektrycznej.

d)

energii kurczących się mięśni tułowia.

19.

Przeguby łokciowe zabezpieczające przed niezamierzonymi ruchami za pomocą zamków
iglicowych lub zapadkowych blokujących ruchy łokcia w kilku pozycjach to przeguby:
a)

swobodne.

b)

biernie blokowane.

c)

czynne.

d)

automatyczne.

20.

Pokazana na zdjęciu proteza służy do zaopatrzenie kończyny górnej po amputacji w obrębie
a)

nadgarstka.

b)

przedramienia.

c)

stawu łokciowego.

d)

stawu barkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie protez kończyn górnych

Zakreśl poprawną odpowiedź

.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

6. LITERATURA

1.

Dega W., Senger A.: Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 1996

2.

Gaździk T.: Ortopedia i traumatologia. PZWL, Warszawa 2005

3.

Kiwerski J.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2003

4.

Marciniak W., Szulc A.: Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 2005

5.

Milanowska K., Dega W.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2001

6.

Myśliborski T.: Zaopatrzenie ortopedyczne. PZWL, Warszawa 1985

7.

Paprocka-Borowicz M., Zawadzki M.: Fizjoterapia w chorobach układu ruchu. Górnicki
Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007

8.

Prosnak M., Łuczak E.: Podstawy biomechaniki ortopedycznej. Materiały pomocnicze.
CMDNŚSM, Warszawa 1988

9.

Prosnak M.: Podstawy protetyki ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,
Warszawa 1988

10.

Prosnak M.: Podstawy technologii ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,
Warszawa 1987

11.

Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Media, Gdańsk 2003,

12.

Spodaryk K.: Patologia narządu ruchu. PZWL, Warszawa 2005