MACIEJ KAZIMIERZ SARBIEWSKI „HORACY CHRZEŚCIJAŃSKI”

Słów kilka za „Barokiem” Czesława Hernasa:

•

lata życia: 1595-1640r.,

•

był jezuitą,

•

pisał po łacinie,

•

gruntowne wykształcenie (doktorat filozofii i doktorat teologii), rozległa erudycja, głęboka
znajomość poezji – ulubionych poetów znał na pamięć,

•

żaden polski pisarz barokowy, nie zyskał w Europie takiego uznania, jak on – jego działa
były wielokrotnie przepisywane, przedrukowywane, naśladowane i tłumaczone,

•

teoretyk nowej poezji,

•

uwieńczony przez papieża Urbana VIII laurem poetyckim w 1623r.,

•

wydania: Lyricorum libri tres (Kolonia 1624) i rozszerzone z miedziorytem Rubensa
Lyricorum libri IV (Antwerpia 1632),

•

wykłady Sarbiewskiego o teorii poezji krążyły w odpisach, ślady ich oddziaływania
znajdujemy od Hiszpanii, po Rosję,

Charakterystyka twórczości za notatką bibliograficzną w pozycji z naszej listy lektur:

•

„Nie unika zagadnień ówczesnego życia politycznego i społecznego ani impresji
krajobrazowych, podejmuje głównie problematykę uniwersalną, ogólnoludzką; rozważa
miejsce człowieka w świecie, rozdarcie między Fortuną i Złudą a Cnotą, ziemią a niebem,
naturą a łaską, wpisuje się w utrwaloną w ówczesnej emblematyce mistyczną wykładnie
biblijnej Pieśni nad Pieśniami, gdzie Oblubieniec i Oblubienica oznaczają Chrystusa i
duszę ludzką; przepojona jest tradycją neostoicką i dziedzictwem Seneki; maksymalnie
wykorzystuje fabuły antyczne dla wyrażenia kwestii etycznych.”

PEREGRINATIO TERRESTRIS

CARMINA SELECTA

(ZIEMSKIE PIELGRZYMOWANIE

WIERSZE WYBRANE)

- MACIEJ KAZIMIERZ SARBIEWSKI

(przekł. prof. Elwira Buszewiczowa)

Utwory zgromadzone są w czterech księgach.

LIBER PRIMUS (KSIĘGA PIERWSZA)

•

aż cztery utwory pochwalne skierowane do Urbana VIII!,

•

poza tym w tytułach adresuje utwory:
◦

Do Kryspa Lewiniusza. Aby zbytnio nie dowierzał młodzieńczemu wiekowi,

◦

Do Telefa Lika. Skarga na niestałość Fortuny i spraw ludzkich,

◦

Do władców Imperium Rzymskiego. Należy odzyskać prowincje Grecji,

◦

Do Tarkwiniusza Lawiniusza. Należy zachować równowagę ducha w przeciwnościach, jak i w szczęściu,

◦

Do świętej Elżbiety. Gdy papież Urban VIII zaliczył ją w poczet świętych,

◦

Do władców Italii. O potrzebie odzyskania władzy nad Wschodem,

◦

Do Lewiniusza Hieliusza. Zalecenie pracy,
▪

po kropce umieszczam podtytuły, ponieważ doskonale oddają treść wierszy – są to utwory polityczne,
filozoficzne, niektóre moralizatorskie;

•

jako trzecią grupę wydzieliłabym wiersze bez dedykacji i podtytułów:
◦

Gani gnuśność naszych czasów,

◦

Łagodność jest największą zaletą władców,

◦

Tęsknota do niebieskiej ojczyzny;

LIBER SECUNDUS (KSIĘGA DRUGA)

•

również znajdziemy tu wiersze skierowane:

◦

Do dostojnego cesarza Ferdynanda II. Gdy oddziały Turków ustąpiły z granic węgierskich,

◦

Do Publiusza Memmiusza x2,

◦

Do swej lutni,

◦

Do Stanisława Sarbiewskiego, szlachcica polskiego, brata poety,

◦

Do Asteriusza,

◦

Do Decjusza,

◦

Do Najświętszej Panny,

•

oraz:
◦

Porzucenie spraw ziemskich,

◦

Kato polityk,

◦

Ze świętej pieśni godowej Salomona. Podobny jest miły mój sarnie i jelonkowi;

LIBER TERTIUS (KSIĘGA TRZECIA)

•

i znów..., wiersze zaadresowane:
◦

Do Egnacjusza Nolliusza. Wobec niestałości Fortuny należy okazać stałość i prawość ducha,

◦

Do Marka Sylicerna. Prawdziwe są te bogactwa, które pochodzą z dóbr duchowych,

◦

Do Aureliusza Fuska. Wszystkie ludzkie sprawy są marne i niepewne,

◦

Do pszczół barberinich. Nastał wiek miodowy,

◦

Do Cezara Pauzylipa. By zbytnio nie ufał młodości,

◦

Do Juliusza Arymina. Jedynie dobra duszy wynoszą nas nad zwierzęta,

◦

Do Kwintusa Arysta,

◦

Do przyjaciół. Zamierza oddać się studiom teologicznym,

LIBER QUARTUS (KSIĘGA CZWARTA)

•

Do Zygmunta Letusa. Zaleca lekceważenie próżnej chwały i milczenie,

•

Do Jana Lubiniusza. Usprawiedliwienie swej samotności,

•

Do Cezara Pauzylipa. Przeciwności trzeba znosić w równowadze ducha,

•

Do róży. Co roku pierwszego dnia czerwca będzie wieńczyć głowę Najświętszej Panny,

•

Do Jezusa Najwyższego i Najlepszego. Ze świętej pieśni godowej Salomona. O ty, którego miłuje dusza moja,
wskaż mi, gdzie pasiesz swe stada, gdzie dajesz im spocząć w południe (Pnp. 1,6),

•

Do cykady,

•

Do Aury,

•

Do Mądrości Bożej. Gdy z Niemiec, Francji i Włoch nadeszły wieści o nowych działaniach wojennych,

•

Do Filidiusza Marabotyna;

WIERSZE SKIEROWANE DO URBANA VIII:

•

Sarbiewski wychwala Urbana VIII na wszystkie możliwe sposoby.

•

Ukazuje papieża jako pasterza, który odnalazł zbłąkane koziołki, przypisując mu to, że
nastał czas spokoju – „dawny wiek Saturna”, wiek bogactwa. Przyroda epatuje pokojem, a
wygnane spersonifikowane wartości, jak Szczęście, Godziwość, Wiara powracają.

•

Nazywa papieża największym królem z królów, z wieszczów najwyższym wieszczem itp.
itp...

•

Nic dziwnego, że Urban odznaczy go poetyckim laurem...

I 4 DO KRYSPA LEWINIUSZA.

Aby zbytnio nie dowierzał młodzieńczemu wiekowi.

Poeta ostrzega przed zbytnim zaufaniem młodości. Czas upływa bardzo szybko.
Jeśli młodzieniec przyozdobi swoje ciało, nawet pióro na hełmie wątpi w stabilność, a złoto

blednie z lęku. Co otrzyma hojnie od prawicy, zostanie mu zabrane lewą ręką – tak, jak matka
zwodząca synka, dając mu i zabierając przedmioty.

Władzy nad życiem pozbawia nas zmienny i niepewny los oraz śmiertelność.
Życie mknie, upływa zmierzając do kresu. Wolniej od czasu porusza się nawet okręt pędzący

po morzu Adriatyckim, mimo wioseł i żagla. Bóg dał godzinom skrzydła. Piękna metafora: część z
nich (z godzin, część czasu) dojrzewa jeszcze w gnieździe na przyszłe lata. Krysp Lewiniusz ma
więc jeszcze czas, ale nie wolno mu zapomnieć o znikomości i upływie życia.

II 3 DO LUTNI

Poezja o poezji... Rozpoczyna się apostrofą do lutni. Jej opis: zrobiona z bukszpanu,

wypełniona donośnymi brzmieniami.

Sarbiewski każe, by zawisła wśród topoli i póki jeszcze „śmieje się” powietrze, a powiew

łagodny trąca gałązki, niech spływa na nią tchnienie lżejsze od Euru (Euros to wiatr południowo-
wschodni).

Poeta będzie czerpał radość z zieleni brzegu i odchyliwszy głowę beztrosko, odpocznie na

trawie. Ogólnie sielanka...

Nagle chmury zakrywają niebo! Słychać padający deszcz.
Podsumowanie: Tak właśnie, błyskawicznie mijają wszystkie ziemskie radości. :(

II 19 ZE ŚWIĘTEJ PIEŚNI GODOWEJ SALOMONA

Podobny jest miły mój sarnie i jelonkowi

Utwór nawiązuje do Pieśni nad pieśniami.
Zwrot do adresata. Podmiot oskarża, że adresat stroni od niego jak przestraszona wiatrem,

burzą, gromami, zrzuconym jesienią liściem… sarna.

Jednak on nie spocznie, będzie szukał, wzywał Chrystusa, krzyczał „Wróć!”. Czy zatrzymuje

uciekającą zieleń libańskich wzgórz, Betulia (miasto biblijne) czerwienią ziem, żyzne Jerozolimskie
pola, czy zaciszem Kafarnum (miasto), podmiot prosi by przestała umykać, ponieważ nie może
uciec!

Wyda ją niebo lub sierp księżyca. Tęskni za nią porzucony brzeg, wiatr śle jej ciche zefiry-

westchnienia. Noc migotaniem gwiazd pokazuje jej ślad.

III 2 DO ŚWIĘTEJ MAGDALENY

opłakującej zgon Chrystusa

Sarbiewski opisuje reakcję Magdaleny na widok śmierci Chrystusa, stwierdza, że ona umiera z

żalu wraz z nim. Jednak pociesza ją, mówiąc, że za trzy dni Jezus zmartwychwstanie:

Gdy Magdalena obserwuje siną skroń Chrystusa i jego ramiona zwisające bez sił, w jej piersi

wrze wielka miłość. Nie jest już tym, kim była, ponieważ już opuściła ją myśl, jej ciało jest na pół
umarłe, z czoła znikł powabny śnieg, a z twarzy rumieńce. Jest blada. Milczy, ledwo oddycha.

Podmiot zapewnia, że jeżeli Magdalena go posłucha, przestanie płakać, ponieważ za trzy dni, o

świecie znów będzie szczęśliwa. Chociaż przez dwa dni słońce się ukryje, trzeciego zajaśnieją dwa
słońca.

IV 18 DO RÓŻY

Co roku, pierwszego dnia czerwca będzie wieńczyć głowę Najświętszej Panny

Róża nazwana jest „naśladującą gwiazd oblicza święte”, „córą ciepłego nieba”, ma tu

niezwykła wartość. Podmiot pyta, czemu wciąż się ukrywa i nakazuje jej podnieść głowę z ziemi.

Dla róży rozpraszają się chmury deszczowe, płoszone rydwanami Zefirów, a Boreasz

tchnieniem zjednuje Fawoni (wiatr).

Podmiot rozkazuje róży powstać, stwierdza, że będąc pieczęcią wielkiej czystości, nie jest nic

winna głowom światowym.

Prosi, by nie chciała zdobić, koronować włosów pospólstwa, ponieważ jest godna ołtarzy. To

dla niej falują rozwiane włosy Dziewicy. Krótko mówiąc, jak zdradza podtytuł ma wieńczyć głowę
NPM.

IV 28 DO MĄDROŚCI BOŻEJ

Gdy z Niemiec, Francji i Włoch nadeszły wieści o nowych działaniach wojennych

Przykład nawiązań do Jana Kochanowskiego!
Porównajmy:

Sarbiewski Do Mądrości Bożej:
„Gdy się chciwcy spierają,
Niech mnie z Tobą ogarnie śmiech.”

Kochanowski O żywocie ludzkim:
„Panie, godno li, niech tę rozkosz z Tobą czuję:
Niech drudzy za łby chodzą, a ja się dziwuję.”