13 Interpretowanie przepisów prawa z zakresu kryminologii

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ludmiła Łopacińska
Monika Sot

Interpretowanie przepisów prawa z zakresu kryminologii,
kryminalistyki i terroryzmu

515[01].O2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Ewa Słowikowska
mgr Tadeusz Gawlik

Opracowanie redakcyjne:
mgr Ludmiła Łopacińska
mgr Monika Sot

Konsultacja:
dr Krzysztof Symela

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 515[01].O2.03,
„Interpretowanie przepisów prawa z zakresu kryminologii, kryminalistyki i terroryzmu”,
zawartego w programie nauczania dla zawodu technik ochrony fizycznej osób i mienia.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Przedmiot kryminologii.

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Kryminalistyka – jej funkcje i zastosowanie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Zabezpieczanie śladów

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Zabezpieczanie miejsca zdarzenia przez pracownika ochrony fizycznej
osób i mienia.

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Zachowanie się pracownika ochrony fizycznej osób i mienia w przypadku
zamachu terrorystycznego

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

32
32

4.6.

Przestępczość – prognozy

4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

koniecznych dla interpretowania przepisów prawa z zakresu kryminologii, kryminalistyki
i terroryzmu.

W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,

–

materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych
celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

515[01].O2

Regulacje prawne i uwarunkowania ochrony

osób i mienia

515[01].O2.01

Stosowanie przepisów prawa karnego,

materialnego i procesowego oraz prawa

wykrocze

515[01].O2.02

Stosowanie przepisów prawa cywilnego,

prawa cywilno-procesowego, prawa pracy

oraz prawa administracyjnego

515[01].O2.03

Interpretowanie przepisów prawa

z zakresu kryminologii, kryminalistyki

i terroryzmu

515[01].O2.04

Stosowanie wiedzy z zakresu detektywistyki

w działalno

ci zawodowej

515[01].O2.05

Ochrona informacji niejawnych oraz danych

osobowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

korzystać z komputera i Internetu,

–

planować i organizować własną pracę,

–

współpracować w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować podstawowe pojęcia i zasady obowiązujące w kryminologii,

−

zanalizować zagrożenia związane z przestępczością,

−

rozpoznawać i zanalizować kryminogenne zjawiska społeczne,

−

wykorzystać naukowe podstawy kryminologii do rozpoznawania i zmniejszania zagrożeń
w procesie ochrony,

−

zastosować fizyczne zabezpieczenie miejsca zdarzenia przez pracownika ochrony,

−

określić zasady postępowania pracownika ochrony po uzyskaniu informacji
o przestępstwie,

−

określić zasady postępowania w przypadku wystąpienia działań terrorystycznych,

−

zastosować podstawowe pojęcia obowiązujące w kryminalistyce,

−

dokonać analizy zagrożeń przestępczością kryminalną

−

wykorzystać uzyskane informacje do prognozowania i zapobiegania przestępczości,

−

określić rolę ofiary w przestępstwie,

−

określić istotę i rolę profilaktyki kryminalistycznej,

−

zareagować i wytworzyć u siebie nawyk działań zapobiegawczych w ochronie osób
i mienia,

−

określić funkcjonowanie kryminalistyki,

−

określić metody i sposoby zapobiegania przestępczości w zależności od rodzaju
zagrożeń,

−

scharakteryzować poszczególne rodzaje śladów przestępstwa,

−

rozróżnić wartość dowodową poszczególnych informacji i przedmiotów,

−

określić metody identyfikacji człowieka i rzeczy,

−

wyjaśnić sposoby stwierdzania śmierci,

−

wskazać późne zmiany pośmiertne,

−

podjąć działania w miejscu znalezienia zwłok zgodnie z zasadami ogólnymi
i zabezpieczenia śladów biologicznych,

−

określić postrzałowe uszkodzenia ciała,

−

określić zasadę pobierania i przesyłania materiałów do badań dodatkowych,

−

zabezpieczyć miejsce zdarzenia do czasu przybycia organów ścigania,

−

określić motywy działań terrorystycznych oraz metody przeciwdziałania im.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Przedmiot kryminologii

4.1.1.

Materiał nauczania

Opierając się na dotychczasowych badaniach w zakresie kryminologii można powiedzieć,

e „kryminologia jest nauką o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach

przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o metodach ich
eliminacji".

Można wyróżnić następujące działy kryminologii:

–

etiologia kryminalna,

–

symptomatologia przestępczości i zjawisk ze sfery patologii życia społecznego,

–

wiktymologia.

Etiologia kryminalna bada czynniki przyczynowe przestępczości. Wśród koncepcji

etiologicznych wyróżnia się:
–

biologiczną koncepcję przestępczości, która przyjmuje, że przyczyny i uwarunkowania
przestępczości oraz zjawisk ze sfery patologii życia społecznego tkwią wyłącznie
w czynnikach biologicznych. Czynniki te pojmowane są różnie przez różnych
reprezentantów tej koncepcji, między innymi dopatrują się oni tych przyczyn
i uwarunkowań w dziedziczeniu przez sprawców cech przestępczych człowieka
pierwotnego. Koncepcja Cezarego Lombroso, włoskiego psychiatry utrzymuje, że
człowiek rodzi się przestępcą, a jego przestępcze skłonności znajdują odbicie w budowie
kośćca czaszki, czy innych cechach zastępczych. Inne poglądy stwierdzają, że nabywanie
przez sprawców cech przestępczych następuje poprzez doznania w życiu płodowym bądź
we wczesnym dzieciństwie wskutek uszkodzenia mózgu. Również nabywanie cech
przestępczych następuje w wyniku nietypowego układu chromosomów lub schorzeń
psychicznych,

–

koncepcję socjologiczną, która twierdzi, że przyczyn i uwarunkowań przestępczości
i zjawisk ze sfery patologii życia społecznego należy szukać w czynnikach społecznych,
w których żyje człowiek, a zwłaszcza w warunkach jego wychowania,

–

koncepcje mieszane, które dążą do połączenia zapatrywań koncepcji biologicznych
i socjologicznych. Według tych koncepcji człowiek rodzi się z pewnymi predyspozycjami
biologicznymi, skłaniającymi go do zachowań społecznie negatywnych, lecz do takich
zachowań dochodzi dopiero wtedy, gdy określony układ społeczny, a zwłaszcza procesy
wychowawcze zaktywizują takie predyspozycje,

–

koncepcje sytuacyjne, które uznają, iż przyczyną popełnienia przez człowieka
przestępstwa jest sytuacja, w której się znalazł w danej chwili.

W każdej z przedstawionych koncepcji niewątpliwie tkwi jakaś część prawdy, jednak żadna
z nich nie ma racji wskazując na jakiś tylko jeden, uniwersalny, mający zastosowanie do
wszystkich przypadków popełnienia przestępstw, mechanizm przyczynowy. Nie ma bowiem
jednej, uniwersalnej, stale występującej przyczyny przestępczości i powstawania zjawisk ze
sfery patologii życia społecznego. Przyczyna taka nie istnieje i istnieć nie może, bowiem
pomiędzy ludźmi występują ogromne różnice, tak biologiczne, jak i społeczne, gdyż i ludzie
są różni i różne są warunki, w których oni żyją.

Symptomatologia kryminalna zajmuje się formami objawowymi przestępczości.

Należą do nich dynamika i struktura przestępczości, geografia kryminalna, sposób
popełnienia przestępstw, niektóre elementy organizacji świata przestępczego. Jeśli chodzi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o chwilę obecną to charakterystyczne w naszym kraju jest nasilenie się przestępstw o cechach
agresywności i brutalności oraz przestępstw nastawionych na zabór mienia.

Rozważając problem nasilenia się przestępczości w Polsce na przestrzeni ostatnich lat,

należy stwierdzić, że przestępczość w kraju stale wzrasta.

Znamiona przestępstwa posiada pornografia dziecięca. Treść scen kaset z pornografią

dziecięcą wyczerpuje znamiona kilku poważnych przestępstw, a jednak mimo to kasety
znajdują wielu chętnych nabywców. Dlatego zwalczanie zjawiska pornografii dziecięcej nie
powinno się ograniczać do koncentracji uwagi tylko na producentach i dystrybutorach kaset,
ale również na odbiorcach. Z pornografią dziecięcą związane jest również zjawisko pedofilii.
Dla przykładu:
w roku 2004 skazano za to przestępstwo 914 osób,
w roku 2005 skazano za to przestępstwo 749 osób.

Do stosunkowo nowych objawów przestępczości należą napady na znajdujące się na

drogach pojazdy mechaniczne. W realizacji tych przestępstw wyróżniają się obcokrajowcy,
szczególnie obywatele byłego bloku wschodniego:
w roku 2004 skazano za rozboje 13497 osób,
w roku 2005 skazano za rozboje 11535 osób.

Najgorzej przedstawia się sytuacja zabójstw:

w roku 2004 – skazano za zabójstwo 768 osób, z czego 17 przypadków dotyczyło
dzieciobójstwa,
w roku 2005 – skazano za zabójstwo 666 osób, z czego 17 przypadków dotyczyło
dzieciobójstwa.

Z przestępczością wiążą się także inne kryminogenne zjawiska społeczne (zjawiska

patologiczne). Wśród zjawisk ze sfery patologii życia społecznego można wymienić:
samobójstwa, narkomanię, alkoholizm i demoralizację nieletnich.

Patologia społeczna jest zjawiskiem społecznym, związanym z zachowaniem się

jednostek lub grup społecznych niezgodnie z obowiązującymi wartościami danej kultury.
Terminu „patologia społeczna” używa się również dla określenia ,,nauki zajmującej się
socjologicznym badaniem przyczyn i zwalczaniu patologicznych zjawisk społecznych takich
jak: przestępczość, prostytucja, alkoholizm, itp.”. O zachowaniu patologicznym mówi się
wtedy, gdy jest ono sprzeczne z normami i wartościami powszechnie obowiązującymi.
Zachowania patologiczne dzieci i młodzieży to ucieczki z domu, wagary, picie alkoholu,
zażywanie narkotyków i różnego rodzaju zachowania przestępcze.

Najpoważniejszym zjawiskiem patologicznym jest zjawisko samobójstwa. Najwięcej

samobójstw jest spowodowanych zachwianiem równowagi psychicznej przez choroby
psychiczne, alkoholizm, nerwice, czy stresy. Różne są przyczyny samobójstw i różne są ich
wyjaśnienia. Wydaje się, że najbardziej przekonywująca jest koncepcja L-A-D Syndromu:
L – (od ang. lose) – utrata zdrowia, bliskiej osoby, zasobów materialnych czy wiary we

własne siły.

A – oznacza agresję, rozumianą jako gwałtownie powstałą chęć wyrządzenia krzywdy sobie

i innym.

D – oznacza depresję, czyli głębokie zaburzenie życia uczuciowego, w którym wiodącym

objawem jest uczucie smutku, przygnębienia czy apatii.

Uzależnienia, z którymi spotkała się młodzież to również narkomania (27,0%)

i alkoholizm (23,0%).

Narkomania jest stałym lub okresowym przyjmowaniem w celach niemedycznych

rodków odurzających lub psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

może powstać lub powstała zależność. Działanie środków odurzających, psychotropowych
albo środków zastępczych na ośrodkowy układ nerwowy może polegać na:
–

obniżeniu pobudliwości tego układu,

–

podwyższeniu tej pobudliwości,

–

powodowaniu halucynacji.
Zażywanie narkotyków jest niekiedy zjawiskiem tak powszechnym, że ludzie nie widzą

nic w tym złego. Jest to konsekwencją między innymi wychowania rodzinnego. Czasami
zdarza się, że środki uzależniające są elementem, dzięki któremu młodzi ludzie chcą zwrócić
na siebie uwagę rodziny. Wiecznie zapracowani rodzice w pogoni za pieniędzmi, za mało
czasu poświęcają swym dzieciom. Te szukają elementów zastępczych; miłość rodzicielską
zastępują narkotykami.

Szacunkowo oblicza się, że w Polsce jest około 5 milionów ludzi zażywających alkoholu.

Problem alkoholizmu może być jednak opanowany, bowiem nie jest prawdą, że każdy
człowiek może się w pełni uzależnić od alkoholu i nie mieć wpływu na to, że pije.
W psychiatrii przyjmuje się bowiem, że tylko około 15% używających alkoholu może się
w pełni od niego uzależnić.

Do zjawisk kryminogennych zaliczają się również: pornografia dziecięca, prostytucja,

napady na drogach czy zabójstwa.

Prostytucja jest negatywnym zjawiskiem społecznym, polegającym na uprawianiu

nierządu w celach zarobkowych. Prostytucja wiąże się ściśle z szerzeniem chorób
wenerycznych i z przestępczością. Zwalczanie jej jest bardzo trudnym problemem
społecznym. Kodeks karny przewiduje karalność za nakłanianie do prostytucji, a także za
pośrednie czerpanie z niej zysku (stręczycielstwo, sutenerstwo).

Wybitnie negatywnym zjawiskiem społecznym jest zorganizowana przestępczość

grupowa. Charakteryzuje się ona następującymi cechami:
–

jest zjawiskiem grupowym,

–

jest strukturą zorganizowaną, co oznacza, że:

posiada niesformalizowane zasady doboru i kwalifikacji swych członków,

opiera się na założeniach kooperacji pozytywnej, a niekiedy na zasadach
hierarchizacji, podporządkowania i zdyscyplinowania,

posiada pewne zakresy kompetencji działania poszczególnych jej członków lub ich
zespołów,

określa cele i kierunki swych działań i przygotowuje ich algorytmy,

opracowuje dla swych działań mechanizmy obronne,

–

jest strukturą ukierunkowaną na popełnienie przestępstwa i realizującą ten kierunek, lecz
nie zawsze przez wszystkich swych członków,

–

jest strukturą nastawioną na przynoszenie swym członkom określonych korzyści.

Zorganizowana przestępczość kryminalna obejmuje takie działania jak: używanie broni,
rozprowadzanie narkotyków i innych środków odurzających, prowadzenie działań
terrorystycznych, wymuszanie haraczy, „pranie brudnych pieniędzy”.

W Polsce według statystyk za udział w grupie przestępczej skazano:

w roku 2004 – 220 osób,
w roku 2005 – 337 osób.

W zakres kryminologii wchodzą również zagadnienia wiktymologii, które dotyczą badań

pokrzywdzonego i jego roli w genezie przestępstwa. Celem wiktymologii jest rozwijanie
szczegółowych studiów nad osobą ofiary dla głębszego poznania genezy przestępstwa,
opracowania skutecznych zasad profilaktyki, a także stworzenia lepszych warunków
w zakresie pełniejszej wykrywalności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ofiarą według wiktymologii jest osoba pokrzywdzona, przeważnie niezasłużenie.

Krzywda nie jest karą, odwetem ani też poszkodowanie nie zostało wywołane przez samą
ofiarę. Ofiarą jest osoba cierpiąca odczuwająca dolegliwości lub utratę cenionych wartości
w wyniku działań innych ludzi (np. przestępstwa), niekorzystnego zbiegu okoliczności,
kataklizmu.
Wiktymologia zwraca uwagę na dwa występujące po stronie ofiary czynniki, które często
w istotnym stopniu przyczyniają się do tego, że dochodzi do przestępstwa. Czynniki te to:
–

predystynacja, rozumiana jako szczególna podatność człowieka na to, żeby stał się ofiarą
przestęstwa. Predystynacja może występować jako predystynacja grupowa (np. kobieta
może stać się częściej ofiara zgwałcenia niż mężczyzna) lub predystynacja indywidualna
(np. psychopata reaguje gwałtowniej niż człowiek spokojny),

–

prowokacja, czyli takie zachowanie się ofiary, które okazało się dla sprawcy wyzywające
i stymulujące go do wystąpienia przeciwko osobie jego zdaniem prowokującej go do
takiego wystąpienia. Prowokacja w rozumieniu wiktymologicznym może być:

niezawiniona przez ofiarę, gdy o ofierze można powiedzieć, że nie mogła zdawać
sobie sprawy z tego, że jej zachowanie jest przez sprawcę odebrane jako
wyzywające,

zawiniona, gdy można stwierdzić, że ofiara co najmniej powinna przewidywać, że jej
zachowanie będzie stymulowało sprawcę do określonego czynu.

Ofiarą w rozumieniu Polskiej Karty Praw Ofiary jest osoba fizyczna, której dobro

prawem chronione zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, a także
jej najbliżsi

Ofiara ma prawo do:

–

pomocy,

–

godności, szacunku i współczucia,

–

wolności od wtórnej wiktymizacji,

–

dostępu do wymiaru sprawiedliwości,

–

mediacji i pojednania ze sprawcą,

–

do restytucji i kompensacji (ONZ 85, art. 2 Konstytucji RP).
Ofiara, niezależnie od tego, czy ujawniony został sprawca przestępstwa i czy ma miejsce

postępowanie karne (kiedy ofiara uzyskuje status pokrzywdzonego), bądź cywilne (kiedy
ofiara uzyskuje status poszkodowanego) oraz niezależnie od więzi rodzinnej łączącej sprawcę
i ofiarę winna uzyskać potrzebną jej pomoc prawną, materialną, medyczną, psychologiczną
i socjalną.

Ofiara ma prawo do traktowania jej z godnością, szacunkiem i współczuciem. Do

szczególnego przestrzegania tego prawa zobowiązani są przedstawiciele wymiaru
sprawiedliwości, służby zdrowia i służb socjalnych.

Nie można przerzucać odpowiedzialności za przestępstwo ze sprawcy na ofiarę. Nie można

usprawiedliwiać przestępstwa tradycją, kulturą, stereotypami minimalizującymi winę sprawcy.

Ofiara ma prawo do bezpieczeństwa i ochrony oraz poszanowania jej życia rodzinnego

i prywatnego. Ofiary nie wolno ponownie dręczyć należy dołożyć wszelkich starań, by
uniknęła ona powtórnej wiktymizacji. Oznacza to zakaz wkraczania w prywatność ofiary i jej
rodziny ze strony wszystkich, którzy stykają się z nią w związku z popełnionym
przestępstwem, w szczególności: przedstawicieli organów państwowych, służb medycznych
i socjalnych, mediów.

Ofiara ma prawo do traktowania ze szczególną troską i powagą przez organy wymiaru

sprawiedliwości i organy ścigania. Postępowanie w sprawie powinno być prowadzone tak, by
uwzględniać interesy i stan ofiary. Jej przesłuchania winny być: ograniczone do minimum,
prowadzone w sposób kulturalny, wolne od opóźnień, odwołań i zmuszania ofiary do
wielokrotnego przeżywania na nowo tragedii jakiej doświadczyła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ofiara ma prawo do bezpieczeństwa osobistego, a obowiązkiem Policji i prokuratury jest

jej to bezpieczeństwo zapewnić.

Ofiara ma prawo domagać się zastrzeżenia danych dotyczących jej miejsca zamieszkania

do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu.

Ofiara ma prawo do zachowania anonimowości w sprawozdaniach prasowych,

telewizyjnych, w Internecie i w innych mediach, dotyczących jej sprawy.

Właściwe organy państwowe są zobowiązane do przyjęcia każdego zawiadomienia

o przestępstwie zgłoszonego przez ofiarę i podjęcia odpowiedniej interwencji. Dotyczy to
również sytuacji gdy zagrożenie pochodzi od osoby dla ofiary bliskiej lub gdy ofiarą jest
dziecko.

Ofiara ma prawo do uzyskania fachowej pomocy: psychologicznej, medycznej,

materialnej i prawnej od momentu zgłoszenia naruszenia lub groźby naruszenia dobra
prawem chronionego. Oznacza to m.in. prawo do wsparcia psychicznego, prawo do fachowej
pomocy psychologicznej i prawnej od momentu zawiadomienia o przestępstwie.

Ofiary przestępstw o podłożu seksualnym powinny być przesłuchiwane przez

funkcjonariuszy Policji tej samej płci, a gdy ofiarą jest dziecko przesłuchanie powinno
odbywać się w obecności psychologa lub osoby, którą dziecko darzy zaufaniem.

Ofiara nie powinna być narażona na dodatkowe dolegliwości wynikające z konieczności

kontaktu ze sprawcą czynu niedozwolonego. W sądach powinny istnieć odrębne
pomieszczenia dla ofiar przestępstw, by nie były one narażone przed rozprawą na kontakt
z oskarżonym, jego bliskimi i znajomymi.

Znaczenie wiktymologii jest istotne dla kryminologii jak i kryminalistyki. W niektórych

bowiem kategoriach przestępstw do naruszenia prawa dochodzi dlatego, że uprzednie
stosunki i relacje pomiędzy sprawcą, a przyszłą ofiarą stanowiły podłoże przyczynowe dla
tego naruszenia.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń

Jakie pojęcia są charakterystyczne dla kryminologii?

Jak wyjaśnisz pojęcie „wiktymologii”?

Na czym polega syndrom L-A-D?

Jak zdefiniujesz pojęcie symptomatologii?

Jakimi cechami charakteryzuje się zorganizowana przestępczość grupowa?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj skutki zażywania narkotyków oraz ich wpływ na życie ludzkie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zdefiniować pojęcie narkomanii,

opisać działanie środków odurzających i psychotropowych na ośrodkowy układ
nerwowy,

opisać skutki zażywania narkotyków,

zapisać spostrzeżenia,

przedstawić spostrzeżenia na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

filmy video dotyczące zjawisk patologicznych,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj kryminogenne zjawiska społeczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zdefiniować pojęcie kryminogennego zjawiska społecznego,

opisać skutki kryminogennych zjawisk społecznych,

zapisać spostrzeżenia,

przedstawić spostrzeżenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

filmy video dotyczące kryminogennych zjawisk społecznych,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj metody, jakimi posługują się przestępcy, aby osiągnąć zamierzony cel.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

znaleźć odpowiednie informacje w materiale nauczania,

wymienić metody przestępczego działania,

zapisać spostrzeżenia,

przedstawić spostrzeżenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

filmy video dotyczące kryminogennych zjawisk społecznych,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

wymienić pojęcia charakterystyczne dla kryminologii?

wyjaśnić pojęcie „wiktymologii?

wyjaśnić, na czym polega syndrom L-A-D?

zdefiniować pojęcie symptomatologii?

wymienić cechy, jakimi charakteryzuje się zorganizowana
przestępczość grupowa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Kryminalistyka – jej funkcje i zastosowanie

4.2.1.

Materiał nauczania

Kryminalistyka jest nauką o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych

metodach i środkach rozpoznawania, a także wykrywania prawnie określonych, ujemnych
zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania
istnienia lub braku związku między osobami a zdarzeniami.

W nauce kryminalistyki wyróżniamy cztery podstawowe dziedziny:

–

taktyka kryminalistyczna,

–

technika kryminalistyczna,

–

strategia kryminalistyczna,

–

metodyka kryminalistyczna.

Taktyka kryminalistyczna bezpośrednio jest ukierunkowana na osobę sprawcy i jego

wykrycie. Taktyka kryminalistyczna poucza również o konieczności dostrzeżenia możliwości
upozorowania np. zabójstwa na wypadek drogowy czy samobójstwo. Są samobójstwa
dokonywane w taki sposób, żeby uznać je za zabójstwo. Pozorowane bywają z różnych
powodów również włamania, zgwałcenia, czy podpalenia. Organ ścigania potrafi je jednak
różnicować. Inne dyrektywy z kolei zalecają, żeby skrupulatnie sprawdzać zeznania
najbardziej nobliwych i „porządnych” świadków, gdyż nawet mając najlepsze intencje, mogą
się po prostu mylić, a bywa, że i oni także potrafią najzwyczajniej kłamać. To sprawdzanie
jest już procesem weryfikacji wersji. Wersję można uznać za zweryfikowaną i odrzucić
dopiero po sprawdzeniu wszystkich innych prawidłowo założonych wersji zdarzenia.
Zarówno budowanie wersji, jak ich weryfikacja realizowane są w ramach planu śledztwa.

Technika kryminalistyczna wzmacnia swoje znaczenie w sferze procesów

dowodowych. Dowody rzeczowe, doskonale wykrywane i wykorzystywane przez
współczesną technikę kryminalistyczną spełniają znaczącą rolę w procesach dowodowych
i bardzo często przesądzają o udowodnieniu sprawcy winy.
Dynamiczny rozwój elektroniki i technik komputerowych nie pozostaje bez wpływu na pracę
technika kryminalistyki. Ciągle poszukuje się nowych rozwiązań technicznych mogących
usprawnić pracę, a przede wszystkim rozszerzyć zakres wykonywanych czynności.
Stereotyp technika kryminalistyki, kojarzonego z pędzelkiem i aparatem już nie obowiązuje.
Na miejscu oględzin można teraz spotkać policjanta wyposażonego w cyfrową kamerę video,
profesjonalny sprzęt fotograficzny, czy też elektroniczne urządzenia do ujawniania
i zabezpieczania śladów kryminalistycznych.

Rys. 1. Aparat na potrzeby techniki kryminalistycznej [12]

Najwięcej nowinek technicznych udało się wdrożyć przy wykonywaniu czynności
w pracowniach. Rewolucyjne wręcz zmiany wprowadzono w pracach z zakresu fotografii. Na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rzecz komputera, skanera i aparatu cyfrowego, zrezygnowano z nieekonomicznych
i czasochłonnych technik fotografii klasycznej. To, na co kiedyś trzeba było czekać minimum
kilka dni, teraz wykonuje się na poczekaniu.

Strategia kryminalistyczna jako stosunkowo nowy dział kryminalistyki, w oparciu

o własne badania, a także o wyniki badań kryminologii oraz o analizę przestępczości w wielu
krajach, próbuje określić kierunki rozwoju przestępczości nawet w dość odległej przyszłości
oraz stara się opracować metody zapobiegające temu rozwojowi i zdatne do zwalczania tej
prognozowanej przestępczości.

Metodyka kryminalistyczna konkretyzuje ogólne zasady i metody zarówno taktyki jak

i techniki kryminalistycznej, odnosząc je do zadań zwalczania poszczególnych grup
przestępstw, a zatem określa zasady, środki i metody rozpoznawania, wykrywania
i udowadniania działań związanych z dochodzeniem, np. w sprawach zabójstw.

Kryminalistyka posiada 4 podstawowe funkcje:

–

rozpoznawczą, która polega na opracowaniu takich metod i środków, które pozwolą na
uzyskanie dużej ilości informacji o miejscu, przedmiocie, przeciwniku i taktyce
przyszłych i aktualnych działań kryminalistycznych. W kryminalistyce wyróżnia się:

rozpoznanie terenowe – nastawione na uzyskanie pełnej wiedzy o terenie aktualnego
bądź przyszłego działania, np. przeszukanie, zasadzka. Istotne jest tu uzyskanie
maksymalnej wiedzy o takich elementach jak: topografia terenu, zabudowa,
lokalizacja mieszkań, itd.,

rozpoznanie środowiskowe – powinno dostarczyć orientacji dotyczącej struktury
i składu określonego środowiska, wzajemnych powiązań jego członków, sposobów
spędzania czasu, skłonności, hierarchii w obrębie środowiska, itd.,

rozpoznanie problemowe – ukierunkowane jest na uzyskanie możliwie pełnej
orientacji w zakresie problemu objętego zainteresowaniem organu ścigania. Jeżeli
zatem problemem jest narkomania, to rozpoznanie problemowe powinno dostarczyć
wiedzy o środkach odurzających i lekach psychotropowych, o mechanizmach ich
działania czy o konsekwencjach ich przyjmowania,

rozpoznanie osobowe – dotyczy konkretnych indywidualnych osób, które znalazły
się w orbicie prawnie uzasadnionego zainteresowania organów ścigania. Poprzez to
rozpoznanie powinno się uzyskać wiedzę o danych, o wyglądzie danej osoby, jej
miejscu zamieszkania, kontaktach, nawykach, nałogach, zainteresowaniach, itd.

–

wykrywczą, która polega na poszukiwaniu przedmiotu wykrywania oraz informacji
dotyczącej tego przedmiotu, ujawnieniu tych informacji oraz tego przedmiotu,
stwierdzeniu, że ujawniony przedmiot jest tym przedmiotem, który był poszukiwany.
Proces wykrywania obejmuje trzy podstawowe stadia:

poszukiwanie przedmiotu wykrywania oraz informacji dotyczących tego przedmiotu,

ujawnienie tych informacji, a w następstwie tego ujawnienie przedmiotu
wykrywania,

stwierdzanie tego, że ujawniony przedmiot wykrywania jest tym przedmiotem, który
był poszukiwany:

–

dowodową, która polega na uzasadnieniu pewnej hipotezy.
W przebiegu udowadniania możemy mieć do czynienia z:

faktem głównym, który dotyczy przedmiotu sporu w procesie,

faktem dowodowym, zwanym często poszlaką, który jedynie świadczyć może o
istnieniu lub nieistnieniu faktu głównego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z punktu widzenia kryminalistyki za najważniejsze czynności o znaczeniu

dowodowym mogą być uznane:
a)

oględziny miejsca, osoby, rzeczy, dokumentu, zwłok,

eksperyment kryminalistyczny,

przeszukanie miejsca, pomieszczenia, osoby lub rzeczy,

czynności uzyskujące i zabezpieczające materiał dowodowy, np. pobranie krwi,

okazanie osoby, miejsca, rzeczy lub zwłok,

przesłuchanie świadka, podejrzanego, biegłego,

konfrontacja,

opinie wykonane przez biegłych.

–

zapobiegawczą, która może być realizowana bezpośrednio lub pośrednio.

bezpośrednio – polega np. na otoczeniu przez policję bezpośrednią ochroną osoby
zagrożonej, co wymaga stałej obecności policji,

pośrednio – polega na sygnalizowaniu odpowiednim władzom i instytucjom stanu
zagrożenia ustalonego przez policję.

Kryminalistyka jest nauką znajdującą swe największe zastosowanie w ramach:

–

czynności procesowych, zwłaszcza w stadium przygotowawczym procesu,

–

czynności operacyjno – rozpoznawczych,

–

ekspertyz wykonywanych przez biegłych dla potrzeb procesu, zwłaszcza karnego.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak zdefiniujesz pojęcie kryminalistyki?

Czym jest profilaktyka kryminalistyczna?

Jakie funkcje pełni kryminalistyka?

Na czym polega rozpoznanie środowiskowe?

Jakie czynności należą do czynności o znaczeniu dowodowym?

W jaki sposób może być realizowana funkcja zapobiegawcza kryminalistyki?

Czym jest metodyka kryminalistyczna?

W jakich obszarach znajduje zastosowanie kryminalistyka jako nauka?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień czynności konieczne do przeprowadzenia rozpoznania terenowego obiektu,

w którym istnieje podejrzenie, że produkowane są środki odurzające.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

znaleźć w poradniku dla ucznia fragment dotyczący rozpoznania terenowego obiektu,

przeprowadzić teoretyczne rozpoznanie,

zanotować spostrzeżenia,

skonsultować z nauczycielem spostrzeżenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przykładowy plan obiektu,

–

film video przedstawiający przeprowadzanie rozpoznania przez Policję,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Omów, na czym polega funkcja zapobiegawcza w kryminalistyce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

odszukać w poradniku dla ucznia informacje na temat funkcji kryminalistyki,

opisać na czym polega funkcja zapobiegawcza w kryminalistyce,

wskazać, w jaki sposób może być realizowana funkcja zapobiegawcza,

przedstawić wyniki swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film video dotyczący przestępczości,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie kryminalistyki?

zdefiniować pojęcie profilaktyki kryminalistycznej?

wymienić funkcje kryminalistyki?

opisać, na czym polega rozpoznanie środowiskowe?

wymienić rodzaje czynności o znaczeniu dowodowym?

wymienić sposoby realizowania funkcji zapobiegawczej?

zdefiniować pojęcie metodyki kryminalistycznej?

wskazać, w jakich obszarach znajduje zastosowanie kryminalistyka
jako nauka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Zabezpieczanie śladów

4.3.1.

Materiał nauczania

Kryminalistyka zajmuje się badaniem śladów przestępstwa. Ślady w rozumieniu

kryminalistyki są to wszelkie dające się ustalić w określonym wycinku rzeczywistości
następstwa tych zmian, których zespół albo tworzy jakieś zdarzenie, albo jest z tym
zdarzeniem ściśle powiązany (np. ślady ucieczki).
Ś

lady:

–

są następstwami jakichś zachowań, faktów i zjawisk,

–

mają charakter materialny i są możliwe do wykrycia i zbadania.
Z pojęciem śladu ściśle wiąże się pojęcie identyfikacji kryminalistycznej. Jest to

wydany na podstawie badań porównawczych sąd, w którym stwierdza się, że określony
przedmiot (osoba, rzecz, zwłoki...) albo posiada takie same cechy, jak przedmioty należące
do określonej grupy i dlatego może być zaliczony do tej grupy; albo posiada te same cechy,
które ma tylko jeden jedyny przedmiot (osoba, rzecz, zwłoki...) i dlatego może być uznany za
ten przedmiot względnie jego część lub następstwo działania tego przedmiotu.

Identyfikowanie osób i rzeczy

Realizacja wielu czynności kryminalistycznych wymaga często wyspecjalizowanych środków
technicznych, ale również zastosowania stosunkowo prostych środków pomocniczych.

Do takich środków należą wykorzystywane na szeroką skalę psy, jako:

–

tropiące zwykłe,

–

tropiące specjalne,

–

obronne.

Psy tropiące zwykłe używane są przy:

–

określaniu granic miejsca zdarzenia,

–

ustaleniu dróg dojścia sprawcy do miejsca zdarzenia i oddalenia się z niego,

–

poszukiwaniu kryjówki sprawcy przestępstwa,

–

poszukiwaniu osoby uprowadzonej lub zaginionej,

–

poszukiwaniu miejsca ukrycia łupu,

–

ustaleniu drogi dojścia do miejsca osoby, której zwłoki ujawniono na tym miejscu,

–

identyfikowaniu rzeczy, odzieży.

Psy tropiące specjalne są wyszkolone przy rozpoznawaniu jednego typu zapachu, np.:

–

wynajdowanie broni palnej, amunicji, łusek,

–

odnajdywanie zwłok ludzkich,

–

wyszukiwanie samogonu,

–

wyszukiwanie narkotyków,

–

wyszukiwanie określonych chemikaliów.

Psy obronne używane są do patrolowania, konwojów, przeszukiwania miejsca, penetracji

terenu, legitymowania itp.

Noktowizja jest środkiem pomocniczym wykorzystywanym przy obserwacji

prowadzonej nocą lub w bardzo złych warunkach atmosferycznych. Polega na zastosowaniu
promieniowania podczerwonego dla uzyskania odwzorowania oglądanego obrazu
w warunkach nocnych lub poprzez środowisko zawierające parę wodną, kurz lub inne
elementy zakłócające odbiór obrazu. Urządzenia noktowizyjne dzielimy na aktywne
i pasywne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

aktywne

urządzenia

noktowizyjne

„oświetlają”

strumieniem

promieniowania

podczerwonego,

–

pasywne urządzenia noktowizyjne prowadzą do uzyskania obrazu poprzez wykorzystanie
promieniowania podczerwonego emitowanego przez obserwowany obiekt.

Wykrywacze metali stosowane są w przeszukaniu pomieszczeń i terenów otwartych.

Dzięki ich wykorzystaniu można ujawnić ukrytą broń palną, amunicję i inne przedmioty
metalowe.

Urządzenia do wykrywania alkoholu pozwalają na uzyskanie wyników ilościowych,

dotyczących ilościowego wskaźnika zawartości alkoholu we krwi badanego poprzez analizę
wydychanego powietrza.

Metody screeningowe są to szybkie i proste oraz nie wymagające wiadomości

specjalnych metody, które pozwalają szybko i wstępnie zidentyfikować określony przedmiot
lub substancję. Jedną z lepszych metod screeningowych jest wykorzystanie specjalnych
czujników reagujących na narkotyki lub materiały wybuchowe.

lady można podzielić na dwie grupy. Ze względu na ich zewnętrzna postać ślady

dzielimy na:
–

odciski powierzchniowe,

–

odciski wgłębione,

–

plamy różnych płynów i substancji,

–

przekształcenia substancji,

–

zmiany geometryczne rzeczy,

–

rzeczy, które przed określonym zdarzeniem nie znajdowały się w tym miejscu, w którym
następnie się znalazły,

–

brak rzeczy w tym miejscu, w którym znajdowały się one przed zdarzeniem.

Ze względu na dział techniki kryminalistycznej ślady dzielą się na:

–

daktyloskopijne,

–

mechanoskopijne,

–

lady użycia broni palnej,

–

lady stóp i pojazdów,

–

lady biologiczne,

–

lady chemiczne (np. plamy),

–

lady cieplne (np. zmiany temperatury),

–

lady akustyczne (np. głosu i dźwięku),

–

lady osmologiczne, czyli zapachowe,

–

mikroślady – czyli ślady, których nośność informacyjną można ustalić dopiero po
zastosowaniu metod i technik laboratoryjnych.

Daktyloskopia stanowi jeden z podstawowych działów techniki kryminalistycznej.

Pojawiła się w praktyce śledczej dopiero pod koniec XIX wieku. Samo słowo
„daktyloskopia” jest pochodzenia greckiego i oznacza „obserwację palców”.

W interesującym nas znaczeniu jest to śledzenie przebiegu listewek skórnych, czyli linii

papilarnych występujących na palcach rąk, dłoniach i stopach człowieka, a następnie
porównywanie ich z innymi, nadesłanymi do badań. Ciekawostkę stanowi fakt, iż już w epoce
neolitu człowiek zwracał uwagę na występujące rysunki linii na swoich dłoniach, co
potwierdzają malowidła odnalezione w jaskiniach i grobowcach z tamtego okresu. O wadze,
jaką ówcześni przykładali do własnych, indywidualnych linii papilarnych, świadczą
historyczne znaleziska w Chinach (5000 lat p.n.e.), Iraku (2500 lat p.n.e.) czy w Indiach (VII

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiek n.e.). Są to różnego rodzaju przedmioty i umowy pisane, na których pozostawiano
odciski palców, potwierdzające własność rzeczy i mające zarazem cechy aktu prawnego.

Pomimo tak długiego stosowania odbitek linii papilarnych, nikt do końca XIX wieku nie

zainteresował się wykorzystaniem stosowanej przecież wiedzy do indywidualnej identyfikacji
osób. Dopiero przełom XIX i XX wieku przyniósł zmiany w prezentowanej dziedzinie. Prace
naukowe dotyczące budowy linii papilarnych podjęli: Henry Faulds, William Herschel
i Francis Galton, stając się prekursorami obecnie obowiązujących podstaw daktyloskopii.
W okresie tym powstały następujące zasady:

niepowtarzalności linii papilarnych, bowiem nie ma dwóch osób z identycznym

układem linii papilarnych, co prowadzi następnie do konkluzji, że ekspert daktyloskopii
porównując ślady dowodowe i materiał porównawczy może z całym przekonaniem
i odpowiedzialnością stwierdzić, że przykładowy ślad linii papilarnych pochodzi od jednej
i tej samej osoby.

nieusuwalności linii papilarnych, bowiem zmiany w wyglądzie linii papilarnych mogą

być spowodowane tylko i wyłącznie przez głębokie rany, oparzenia lub choroby organizmu.
Powstałe zmiany także stanowią dodatkowe cechy charakterystyczne, pomocne ekspertowi
w jego badaniach.

niezmienność linii papilarnych, bowiem ukształtowane w okresie płodu linie papilarne

pozostają niezmienne aż do śmierci i gnilnego rozkładu ciała. Wraz z rozwojem człowieka
wymiary linii co prawda zmieniają się, lecz zachowują proporcje. Ekspert daktyloskopii,
opierając się na powyższych zasadach, jest w stanie w sposób prawidłowy i rzetelny
przeprowadzić stosowne badania i wydać właściwą opinię. Jednakże, aby wymienione
czynności były zrealizowane, konieczne jest prawidłowe zabezpieczenie śladów linii
papilarnych z miejsca zdarzenia jak i pobranie odpowiedniego materiału porównawczego, tak
pod względem technicznym jak i procesowym.

Wadliwe, niestaranne, nieprofesjonalne wykonywanie zadań związanych z czynnościami

kryminalistycznymi może spowodować brak możliwości przeprowadzenia stosownych badań,
a w konsekwencji nie wykrycie sprawcy przestępstwa. Otrzymując jednak poprawnie
zabezpieczony i pobrany materiał do badań, ekspert daktyloskopii może podjąć czynności
zmierzające do stwierdzenia, że ślad linii papilarnych zabezpieczony na miejscu zdarzenia
pochodzi lub nie pochodzi od określonej osoby lub osób. Przeprowadzona ekspertyza
daktyloskopijna ma na celu identyfikację osoby na podstawie jej linii papilarnych.
Wykonujący badania bierze pod uwagę występujące wzory linii, minucje, czyli cechy
charakterystyczne budowy listewek skórnych, oraz również istotną rzecz – odległości
pomiędzy nimi. Jednakże o przyjęciu tych elementów do badań, decyduje czytelność
zabezpieczonego śladu.
Zakwalifikowany do badań ślad powinien cechować się przynajmniej minimalną ilością cech
charakterystycznych. W chwili obecnej brak jest międzynarodowych ustaleń co do ilości cech
koniecznych do wydania kategorycznej opinii. W różnych krajach przyjęte zostały różne
kryteria ilości minucji. W Polsce kryterium to wynosi 12 minucji. Reguła 12 cech jest
wynikiem sporu z antropometryczną identyfikacją człowieka metodą Bertillona, która określa
11 wymiarów ciała. W daktyloskopii, będącą metodą bezwzględnie doskonalszą, przyjęto
zatem o jedną cechę więcej. W ramach wykonywania badań, biegły w swojej opinii może
posługiwać się tylko i wyłącznie trzema rodzajami kategorycznych stwierdzeń, którymi są:
–

lad linii papilarnych pochodzi od osoby,

–

lad linii papilarnych nie pochodzi od osoby,

–

lad linii papilarnych nie nadaje się do badań identyfikacyjnych.

Ekspert daktyloskopii przeprowadzający badania jest zobowiązany także do zawarcia
w swojej opinii m.in.: imienia i nazwiska, stopnia, specjalności, sprawozdania
i podsumowujących badania wnioski. Należy w związku z tym mieć na uwadze, że opinia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z przeprowadzonych badań zawsze może stanowić samoistny dowód w procesie karnym.
Wydając opinię w pozytywnej ekspertyzie daktyloskopijnej, przeprowadzający badania musi
być pewien swoich wniosków. Materiał dowodowy powinien być zbadany dokładnie
i sumiennie. Tak wykonana ekspertyza umożliwia ekspertowi rzeczowo wyjaśnić sposób
i metody badań oraz wskazać cechy wspólne śladu dowodowego z odbitką porównawczą.
Dlatego też wydaje się rzeczą niezbędną wykonywanie tablic poglądowych przy ekspertyzach
identyfikacyjnych, czyli w takich, w których dopasowano ślad linii papilarnych sprawcy
przestępstwa do odbitki na karcie daktyloskopijnej.
Na śladzie dowodowym i odbitce porównawczej ekspert wyznacza charakterystyczne cechy
indywidualne w ilości co najmniej 12 punktów, które następnie numeruje od 1 do 12.
Wyznaczone cechy wspólne linii papilarnych, muszą wspólnie pokrywać się tak pod
względem budowy jak i rozmieszczenia, co pozwoli tylko wtedy stwierdzić, że ślad
dowodowy i odpowiadająca mu odbitka porównawcza pochodzą, np. od jednego i tego
samego palca ręki, tej jednej, konkretnej osoby. Materiał poglądowy jest dla samego eksperta
potwierdzeniem trafności wydanej opinii.

Rys. 2. Linie papilarne [12]

Wśród metod wykrywania i zabezpieczania śladów daktyloskopijnych wyróżnia się:

metodę optyczno – fotograficzną, która polega na prowadzeniu strumieni światła pod
kątek około 45° i ujawnianiu śladów optycznie. W części fotograficznej metoda ta polega
na sfotografowaniu śladów w miarę możliwości aparatem fotograficznym o stałej
ogniskowej oraz przy użyciu pierścieni pośrednich,

metodę mechaniczną, która polega na zastosowaniu ujawniaczy proszkowych. Po
ujawnieniu śladu rozprowadza się po jego powierzchni cienką warstwę proszku
daktyloskopijnego, np. biel cynkowa. Następnie do zabezpieczenia śladu używa się folii
daktyloskopijnej i po zdjęciu z tej folii warstwy zabezpieczającej dociska się do
pokrytego proszkiem śladu,

metodę chemiczną, czyli np. spryskiwanie śladu daktyloskopijnego roztworem
ninhydryny. Metodą ta można ujawnić ślady nawet po 20 latach,

inne metody:
–

metodę oddziaływania pędzlem magnetycznym przy zastosowaniu proszków
ferromagnetycznych,

–

metodę oddziaływania sadzą powstałą przy spalaniu sztucznych żywic,

–

metodę radioaktywną,

–

metodę oddziaływania promieniem lasera argonowego.

Ujawnione i zabezpieczone na miejscu zdarzenia ślady daktyloskopijne muszą być
wiarygodne, tzn. nie mogą wzbudzać wątpliwości. Dlatego należy:
–

obszyć lub przeszyć folię zabezpieczającą ślad,

–

opieczętować folię,

–

oznakować folię numerami,

–

dokładnie opisać w protokole czynności ujawnienia i zabezpieczenia śladów ze
wskazaniem sposobu zabezpieczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mechanoskopia jest dziedziną wiedzy zajmującą się wzajemnym oddziaływaniem

narzędzi, a także badaniem śladów przez nie pozostawionych oraz zmianami strukturalnymi
materiałów i ich odkształceniami. Badania przeprowadzane są przy użyciu różnorodnych
instrumentów takich jak: mikroskopy porównawcze, mikroskopy interferencyjne, detektory
ultradźwiękowe, radiografia itp. Istotą badań jest ustalenie oddziaływań narzędzia
z przedmiotem oraz badanie zmian materiałów niewidocznych "gołym" okiem. Identyfikacja
narzędzi może mieć charakter identyfikacji grupowej, gdy można określić jedynie rodzaj
narzędzia (np. obcęgi, śrubokręt, łom), najczęściej na podstawie drobnych nierówności
powstałych w procesie produkcji oraz w trakcie ich używania i renowacji (np. ostrzenie).
Możliwa jest również identyfikacja indywidualna wskazująca, które z kilku pozornie
jednakowych narzędzi zostało użyte.

Podstawowe mechanizmy powstawania śladów mechanoskopijnych to:

–

wygniatanie,

–

tarcie,

–

cięcie.

Zabezpieczanie takich śladów następuje poprzez:

–

zabranie przedmiotu, na którym znajduje się ślad,

–

wycięcie i zabranie płaszczyzny, na której znajduje się ślad,

–

sfotografowanie śladu,

–

odwzorowanie śladu za pomocą masy dentystycznej albo silikonowej z użyciem
katalizatora.

Rys. 3. Ślady i metody mechanoskopijne [12]

Badania broni palnej i śladów jej użycia

Bronią palną jest urządzenie, które:

–

w swym zgodnym z przeznaczeniem użyciu może być niebezpieczne dla życia lub
zdrowia człowieka,

–

jest zdatne do rażenia pociskami na znaczną odległość,

–

posiada zdolność do wyrzucania pocisku lub gazu z lufy lub elementu ją zastępującego
w następstwie sprężenia w tym urządzeniu gazów powstałych dzięki spalaniu się również
w tym urządzeniu materiału miotającego.

Rodzaje broni palnej:

–

broń rakietowa – broń, gdzie w samym urządzeniu nie spala się materiał miotający, gdyż
w swej zasadniczej części spala się w rakiecie. Również i wyrzutnia rakietowa nie
posiada lufy, ale przede wszystkim energetyzujący wyrzut tego pocisku,

–

broń pneumatyczna - broń wykorzystująca energię sprężonego gazu (powietrza
atmosferycznego bądź dwutlenku węgla) jako siły napędowej pocisku. W momencie
wystrzału sprężony gaz przekazuje pociskowi (zwykle sferze) część swojej energii

–

broń gazowa – przedmiot do miotania chemicznych środków obezwładniających oraz
odstrzeliwania amunicji alarmowej i sygnałowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

broń elektryczna – działa z przyłożenia do przedmiotu rażenia. Jest to urządzenia
przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą ładunków elektrycznych,

–

broń laserowa – przy użyciu nie dochodzi do wyrzutu pocisku. Broń nie posiada lufy i nie
działa na zasadzie spalania się materiału miotającego. Jest to jednak broń bardzo
niebezpieczna dla życia i zdrowia i w pełni zdatna do rażenia na dużą odległość.

Broń palną dzielimy ze względu na jej rozmiary na:

–

broń długą (karabiny, strzelby),

–

broń krótką (pistolety, rewolwery),

–

broń kombinowaną,

–

broń pośrednią.

Ze względu na cechy lufy wyróżniamy:

–

broń o lufach gwintowanych (karabiny, pistolety, rewolwery),

–

broń o lufach gładkich (strzelby myśliwskie, rakietnice).

lady broni pozwalają na indywidualną identyfikację konkretnego egzemplarza broni.

Zdarza się jednak, że na miejscu zdarzenia nie można znaleźć pocisku, ponieważ może się
zdarzyć że:
–

pocisk przebił cel i znajduje się tak daleko, że nie można go odnaleźć,

–

pocisk znajduje się w celu i tylko odpowiednie badania mogą go ujawnić,

–

pocisk znajduje się poza celem, np. głęboko w ziemi.

Zdarza się również, że nie można odnaleźć łuski, ponieważ:

–

sprawca ją zabrał,

–

strzał oddano z broni nie wyrzucającej łusek automatycznie,

–

użyto amunicji bezłuskowej,

–

zastosowano wychwytnik łuski (np. chustka położona na zamku pistoletu).

Z przytoczonych względów badania łuski są znacznie bardziej wartościowe. Na przykład

przy strzale z pistoletu na łusce może się znajdować bardzo wiele śladów, np.:
–

lady czułka trzona zamkowego,

–

lady grota iglicy,

–

lady pazura wyciągu,

–

lady wyrzutnika.

Dzięki badaniom tych śladów broń palna można szybko indywidualnie zidentyfikować.

Zabezpieczanie pisma

Badania pisma obejmują:

–

badania pisma ręcznego,

–

badania podpisów i paraf,

–

badania pisma maszynowego i druku,

–

badania pisma z kserokopiarek i telefaxów,

–

badania pisma z drukarek komputerowych,

–

inne badania pisma.

Badania pisma przebiegają w dwóch grupach:

–

badania porównawcze pisma,

–

badania grafologiczne.

Zabezpieczając pismo należy przestrzegać następujących reguł:

–

nie należy dotykać pisma gołymi rękoma, gdyż wówczas pozostawia się na nimi ślady
własnych linii papilarnych, należy zatem pismo uchwycić pincetą lub przez chustkę
i włożyć do koperty foliowej,

–

należy wraz z pismem zabezpieczyć kopertę,

–

należy odnotować okoliczności zabezpieczenia pisma, a zwłaszcza czas i miejsce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczanie śladów stóp i pojazdów

W zakresie badań śladów stóp najczęściej chodzi o przypadki śladów pozostawionych

w podłożu miękkim. Badania takie obejmują:
–

kierunek chodu,

–

linię chodu,

–

linię i kąt stopy,

–

długość i szerokość chodu,

–

odchylenia spowodowane, np. kalectwem.

lady stóp i opon samochodowych zabezpiecza się przez odlewy gipsowe, chociaż dla

zabezpieczenia drobnych i charakterystycznych elementów tych śladów stosuje się odlewy
silikonowe.

lady nie zawsze muszą być widoczne gołym okiem. Te, które są trudne to ujrzenia

gołym okiem nazywany mikrośladami. Mikroślady są to wszelkie ślady, które jako źródła
informacji można określić jedynie metodami laboratoryjnymi, a zatem ich nośność
informacyjną można ustalić i zbadać tylko za pomocą tych metod.

Najczęściej występujące w praktyce mikroślady to:

–

mikroślady biologiczne, do których zalicza się organizmy jednokomórkowe oraz drobne
fragmenty tkanek,

–

mikroślady chemiczne, np. cząstki gleby, minerałów, metali, włókien,

–

mikroślady w postaci cząstek wielkości mikroskopijnej lub submikroskopijnej
o konsystencji stałej lub ciekłej.

Mikroślady ujawnia się następującymi metodami:

–

badaniami mikroskopowymi, w tym przy użyciu mikroskopu elektronowego,

–

laserową mikroanalizą spektralną,

–

spekrtofotometrią,

–

chromatografią gazową,

–

neutronową analizą aktywacyjną,

–

analizą luminescencyjną,

–

analizą termo-grawimetryczną,

–

innymi wysoko wyspecjalizowanymi metodami chemicznymi i fizycznymi.

Grafologia bada autentyczność pisma i ustala tożsamość jego autora Bazuje na

stwierdzeniu, że pismo człowieka jest niepowtarzalne i silnie zindywidualizowane. Tak jak
nie ma dwóch identycznych osób o takich samych liniach papilarnych, tak nie ma dwóch
identycznych charakterów pisma. Wynika to z indywidualności psychicznej. Łatwo można
zatem wytłumaczyć dlaczego tak wielką wagę przykłada się do składania własnoręcznych
podpisów pod każdym dokumentem.
Dzięki zbadaniu pisma można poznać wady i zalety piszącego. Można dowiedzieć się, jakie
ma ktoś nastawienie do życia, do samego siebie, czy jest ambitny, jakie przejawia cechy
zachowań, czy jest odpowiedzialny. Można również określić uzdolnienia, czy intelekt.
Grafologia jest w stanie zbadać predyspozycje zawodowe pracownika. Do predyspozycji
zawodowych zaliczają się ogólne uzdolnienia oraz umiejętności człowieka. Z pisma można
wyczytać czy ktoś jest odpowiedzialny, stateczny, komunikatywny, życzliwy, kreatywny,
dokładny, solidny, nieuczciwy, niedbały, odporny na stres, ambitny itd.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Grafologia i badanie pisma [15]

Fonoskopia – ma na celu zbadanie autentyczności nagrania, odtworzenie i spisanie treści

rozmowy, identyfikację mówcy na podstawie analizy mowy.
Nazwa „fonoskopia” pochodzi z połączenia greckich słów phone (dźwięk) i skopeo (widzieć).
Początek rozwoju fonoskopii w Polsce datowany jest na wczesne lata sześćdziesiąte XX
wieku. Oprócz identyfikacji osób, eksperci fonoskopii analizują autentyczność dowodowych
nagrań (ciągłość zapisów magnetofonowych), identyfikują urządzenia służące do rejestracji
(magnetofony), a także – co jest najbardziej praco- i czasochłonne – spisują treść wypowiedzi
utrwalonych na wszelkiego rodzaju nośnikach umożliwiających zapisanie dźwięku,
w szczególności szeptu i mowy intensywnie zakłóconej i zniekształconej. Materiałem
dowodowym są najczęściej rozmowy o charakterze pogróżkowym (wymuszenie haraczu,
informacje o podłożonych ładunkach wybuchowych) oraz kłótnie rodzinne i sąsiedzkie.

Rys. 5. Badania fonoskopijne [14]

Do zadań fonoskopii należy także korekcja nagrań, mająca na celu poprawienie wyrazistości
i zrozumiałości mowy.

Metodą wykrywającą ślady jest również balistyka, która dzieli się na:

–

balistykę wewnętrzną, która zajmuje się procesami zachodzącymi w czasie strzału w lufie
i jej pobliżu oraz wpływem tych zjawisk na ruch pocisku, a także procesami
zachodzącymi w silnikach rakietowych,

–

balistykę zewnętrzną, która bada prawa ruchu pocisków i rakiet poza lufą, bądź
wyrzutnią, zajmując się przede wszystkim wyznaczaniem zasadniczych parametrów ich
ruchu,

–

balistykę końcową, która bada skutki działania pocisku na cel (niektórzy specjaliści tej
gałęzi balistyki nie uwzględniają, uważając ją za odrębną dyscyplinę badawczą).

Wśród nowych rodzajów badań śladów można wymienić:

–

badania osmologiczne (odorologiczne) polegające na badaniu zapachu,

–

badania termowizyjne polegające na wykryciu w środowisku zmiany cieplnej,

–

badania chelioskopijne identyfikujące ślady czerwieni wargowej,

–

implantoskopię wykorzystującą zapisy na implantowanych do organizmu wszczepach
metalowych,

–

badania biologiczne, takie jak: badania krwi, spermy, wydzielin, włosów, wydalin,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

badania chemiczne,

–

badania antropologiczne polegające na badaniach kośćca ludzkiego, a zwłaszcza czaszki.

Zabezpieczenia śladów dokonuje tylko technik kryminalistyki.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń

Jak zdefiniujesz pojęcie śladu?

Jak zdefiniujesz pojęcie daktyloskopii?

Jakie znasz sposoby zabezpieczania śladów przestępstwa?

Jak zdefiniujesz pojęcie identyfikacji kryminalistycznej?

W jaki sposób pobiera się ślady metodą mechanoskopijną?

W jaki sposób można ujawnić mikroślady?

Na czym polega badanie fonoskopijne?

Jak zdefiniujesz pojęcie chelioskopii?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Młody mężczyzna włamał się do mieszkania. Opuszczając pomieszczenie wyszedł przez

okno. Przed włamaniem okno było zamknięte. Po włamaniu okno zostawił otwarte. Poza tym,
uciekając upuścił czapkę. Przeanalizuj, w jaki sposób odpowiednie organy ścigania mogą
zidentyfikować sprawcę przestępstwa?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

znaleźć w poradniku dla ucznia fragment dotyczący identyfikacji osób,

przeanalizować sposoby identyfikacji włamywacza,

zanotować spostrzeżenia,

skonsultować z nauczycielem spostrzeżenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film video dotyczący przestępczości,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Grupa młodocianych osób okradła samochód. Przeanalizuj, w jaki sposób organy

cigania zabezpieczą ich odciski palców znajdujące się na zewnątrz i wewnątrz pojazdu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

odszukać w poradniku dla ucznia odpowiednie informacje,

przeanalizować sposoby zabezpieczenia śladów,

przedstawić wyniki swojej pracy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film video dotyczący przestępczości,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie śladu?

zdefiniować pojęcie daktyloskopii?

wymienić sposoby zabezpieczania śladów przestępstwa?

zdefiniować pojęcie identyfikacji kryminalistycznej?

określić sposób pobierania śladów metodą mechanoskopijną?

opisać sposoby ujawniania mikrośladów?

opisać, na czym polega fonoskopia?

zdefiniować pojęcie chelioskopii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Zabezpieczanie miejsca zdarzenia przez pracownika ochrony
fizycznej osób i mienia

4.4.1.

Materiał nauczania

W pracy technika ochrony fizycznej osób i mienia bardzo ważną rolę spełnia informacja

i jej źródła. Informacjami są wszelkie dane o świecie zewnętrznym, które uzyskuje się albo
przez bezpośrednie poznanie zmysłowe albo przez odbiór podawanego przez inną osobę opisu
jakiegoś stanu rzeczy lub zjawisk.

W rozumieniu kryminalistyki typowymi źródłami informacji są:

–

osoby (żyjące istoty ludzkie),

–

rzeczy (tu również zwierzęta),

–

miejsce (wycinki przestrzeni bądź pomieszczenia),

–

zjawiska i zdarzenia (zarówno przeszłe jak i aktualne),

–

następstwa zdarzeń, a zwłaszcza ślady,

–

dokumenty,

–

zwłoki.

Do najczęstszych źródeł informacji należą osoby, a ściślej treści ich wypowiedzi
przekazywane bezpośrednio organom ścigania. Wywierają one na odbiorcy duże wrażenie,
dlatego często są traktowane bezkrytycznie. Stąd, zatem wskazana jest ostrożność zarówno
w ocenie jak i w odbiorze takich informacji.

Częstym źródłem informacji są zwłoki. Jak jednak rozpoznać, że osoba zmarła?

Przede wszystkim należy pamiętać, że najwcześniej występujące objawy śmierci nie mają
charakteru zmian swoistych, gdyż bardzo zbliżone objawy mogą wystąpić także za życia
w takich stanach jak głęboki sen, czy upojenie alkoholowe. Objawy te występują również
w najwcześniejszych stadiach procesu śmierci, ale tylko i wyłącznie na podstawie samego ich
ustalenia nie wolno stwierdzać śmierci. Do takich objawów należą:
–

brak kontaktu z otoczeniem,

–

znieruchomienie,

–

zwiotczenie mięśni,

–

zanik odruchów,

–

ustanie oddychania,

–

zanik tętna.

Najpewniejszymi objawami śmierci, możliwymi do ustalenia na miejscu są tzw.

znamiona śmierci, do których należą:
–

stężenie pośmiertne,

–

plamy opadowe, bladość zwłok,

–

oziębienie zwłok,

–

wysychanie powłok skórnych zwłok.

Znamiona te są w pełni wykształcone w ciągu 12 godzin od chwili śmierci. Stwierdzenie

tych zmian i wyniki ich badań mogą pozwolić na:
–

ustalenie czasu śmierci,

–

ustalenie położenia zwłok po śmierci,

–

niekiedy także ustalenie przyczyny śmierci.

Ważnym obowiązkiem każdego, kto znalazł się na miejscu zdarzenia, jest ochrona tego

miejsca, polegająca głównie na zabezpieczeniu śladów i dowodów przestępstwa przed
zniszczeniem, zmianami (zatarciem śladów), przemieszczaniem lub kradzieżą.
Obowiązek ten spoczywa na każdej osobie „prywatnej” (społeczny obowiązek). Jedynymi
okolicznościami usprawiedliwiającymi zwłokę w wykonaniu tego obowiązku jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

konieczność udzielenia pierwszej pomocy przedlekarskiej poszkodowanym, w przypadku
zagrożenia ich życia czy zdrowia oraz konieczność ratowania wartościowego mienia przed
zniszczeniem, zalaniem, kradzieżą lub pożarem. Często wówczas zachodzi konieczność
pilnego odłączenia dopływu gazu, prądu czy wody. Należy przyjąć, że rozmaitego
pochodzenia ślady kryminalistyczne mogą znajdować się wszędzie, w nieograniczonej ilości
i że mogą to być mikroślady niewidoczne gołym okiem, mające bardzo dużą wartość
dowodową.

W zależności od zdarzenia przestępczego wyodrębniamy następujące czynności ciążące

na każdej osobie (prywatnej):
–

złagodzenie skutków i zapobieżenie dalszym ujemnym skutkom zdarzenia,

–

udzielenie lub zorganizowanie pierwszej pomocy ofiarom zdarzenia,

–

zorganizowanie akcji ratowania mienia przed zniszczeniem, lub kradzieżą,

–

zorganizowanie i kierowanie akcją gaszenia pożaru,

–

spowodowanie wyłączenia dopływu prądu, gazu, wody itp.,

–

zabezpieczenie śladów i dowodów przestępstwa przez ochronę miejsca zdarzenia przed
zmianami,

–

zabezpieczenie śladów przed niekorzystnymi wpływem warunków atmosferycznych
i przed szkodliwym działaniem środowiska,

–

ochrona śladów przed zniszczeniem (zatarciem) lub przemieszczeniem przez osoby lub
zwierzęta.

Podstawową czynnością związaną z ochroną miejsca zdarzenia (przestępstwa) jest

uniemożliwienie przebywania na chronionym terenie osobom nieuprawnionym lub
zwierzętom. W niektórych przypadkach miejsce zdarzenia może być rozległe, wówczas
ochrona wymaga udziału wielu osób, aby działały one w sposób skoordynowany i dlatego
ważne jest, aby ktoś podjął się dowodzenia taką akcją do czasu przybycia policji. Osoby
biorące udział w takiej akcji powinny jednak pamiętać o własnym bezpieczeństwie
i w uzasadnionych przypadkach w miarę możliwości, używać powinny gumowych
rękawiczek lub masek ochronnych (zwłaszcza w zdarzeniach, gdzie występują ślady
biologiczne tj. krew, wydzieliny, wydaliny itp.). Osoby biorące udział w takiej akcji powinny
brać też pod uwagę możliwość przebywania na miejscu zdarzenia uzbrojonego sprawcy oraz
to, że mogły na miejscu zdarzenia pozostać niebezpieczne przedmioty lub materiały. Nie
należy ich w żadnym wypadku dotykać.

Zabezpieczenie techniczne miejsca zdarzenia polega na stworzeniu różnego rodzaju

barier mechanicznych np. ogrodzenia miejsca liną, taśmą, ustawienie barier lub znaków
ostrzegawczych.

Zabezpieczenie miejsca zdarzenia może być pozytywne lub negatywne.
Do czynności w ramach zabezpieczenia pozytywnego miejsca zdarzenia należy:

–

ogólna orientacja dotycząca miejsca i zdarzenia,

–

udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym oraz zapobieżenie dalszym
ewentualnym stratom materialnym,

–

ewentualne zatrzymanie sprawcy zdarzenia (jeżeli znajduję się w dalszym ciągu na
miejscu zdarzenia),

–

ustalenie ewentualnych świadków zdarzenia.
W ramach zabezpieczenia negatywnego wyróżnia się:

–

niedopuszczenie do zniszczenia śladów przez zjawiska atmosferyczne,

–

niedopuszczenie do zmiany wyglądu miejsca zdarzenia i usytuowania na nim

przedmiotów, a zatem niedopuszczenie do zabrania czegokolwiek z miejsca lub dokonywania
zmian.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Kto ma obowiązek zabezpieczenia śladów przestępstwa?

Jakie czynności składają się na zabezpieczenie miejsca zdarzenia?

Na czym polega pozytywne zabezpieczenie miejsca zdarzenia?

Na czym polega negatywne zabezpieczenie miejsca zdarzenia?

Jakie znasz źródła informacji?

Po jakich objawach można stwierdzić zgon osoby?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj, jakie czynności zabezpieczające musi przeprowadzić organ ścigania po

przybyciu na miejsce popełnienia przestępstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

odnaleźć odpowiedni fragment w poradniku dla ucznia,

przeanalizować czynności, które muszą być podjęte w celu zabezpieczenia miejsca
popełnienia przestępstwa,

zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

filmy przedstawiające zabezpieczanie miejsca popełnienia przestępstwa,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Spośród podanych poniżej objawów wybierz te, które są znamionami śmierci.

brak kontaktu z otoczeniem, oziębienie, wysychanie powłok skórnych, zwiotczenie mięśni,
zanik tętna, plamy opadowe, zanik odruchów, ustanie oddychania, stężenie, bladość,
znieruchomienie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

odnaleźć odpowiedni fragment w poradniku dla ucznia,

wybrać objawy charakterystyczne dla osoby zmarłej,

zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

filmy przedstawiające sposoby dokonywania oględzin zwłok

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, kto ma obowiązek zabezpieczenia śladów przestępstwa?

określić czynności, które składają się na zabezpieczenie miejsca
zdarzenia?

opisać, na czym polega pozytywne zabezpieczenie miejsca
zdarzenia?

opisać, na czym polega negatywne zabezpieczenie miejsca
zdarzenia?

wymienić źródła informacji?

wymienić objawy charakteryzujące osobę zmarłą?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Zachowanie się pracownika ochrony fizycznej osób i mienia
w przypadku zamachu terrorystycznego

4.5.1.

Materiał nauczania

Pracownicy ochrony są narażeni na uczestniczenie podczas wykonywania swoich

obowiązków w zamachu terrorystycznym. Wykonane przez nich czynności decydują o tym,
czy późniejsze działania zakończą się powodzeniem czy też nie. Nieumiejętne bowiem
zachowanie może doprowadzić do utraty życia wielu osób.

Działania terrorystów mogą przybierać różne formy, np.

–

podkładanie ładunków wybuchowych,

–

uprowadzenie osób,

–

zamachy na wolność człowieka,

–

akty napaści.

Ofiarami terrorystów mogą być osoby sławne, takie jak politycy, ludzie świata telewizji,

ale również osoby przypadkowe a także dzieci.
Może się zdarzyć, że zwykły napad rabunkowy przeistoczy się w działanie o charakterze
terrorystycznym, np. w wyniku błędnego zachowania się pracownika ochrony.
Jeżeli pracownik ochrony nie jest bezpośrednim uczestnikiem zdarzenia, to powinien
przeprowadzić wstępne rozpoznanie oraz nie dopuścić do rozprzestrzenienia się zagrożenia.

Pracownik ochrony powinien w szczególności:

–

poinformować o zdarzeniu kierownika zmiany, obiektu i jednostkę Policji,

–

określić obszar zagrożenia i drogi dojścia,

–

określić miejsca, w których należy rozlokować innych pracowników ochrony,

–

prowadzić z ukrycia obserwację,

–

zebrać jak najwięcej danych o napastnikach, miejscu zdarzenia, osobach zagrożonych,

liczbie osób zabitych i rannych, uzbrojeniu napastników,

–

zapewnić bezpieczeństwo osobom postronnym przez udzielenie pomocy rannym,

usuniecie osób postronnych ze strefy zagrożenia,

–

ustalić świadków zdarzenia i skierować ich w bezpieczne miejsce,

–

oczekiwać wsparcia ze strony Policji.

Wykonując te zadania należy pamiętać, że napastnicy mogą być uzbrojeni w broń palną,

bądź mogą użyć innej formy przemocy wobec pracowników ochrony.
Z czynami gwałtownymi niejednokrotnie łączy się fakt wzięcia zakładników. Pracownik
ochrony może w tych sytuacjach zarówno znaleźć się w roli zakładnika, jak i osoby, która
podejmie się pertraktacji z osaczonym przestępcą. Może te pertraktacje prowadzić do czasu
rozwinięcia przez Policję własnych sił i wprowadzenia do działań wykwalifikowanego
negocjatora. Ewentualne wejście pracownika ochrony w doraźną rolę negocjatora
z napastnikiem przetrzymującym zakładnika ma na celu obniżenie nastroju przestępcy,
doprowadzenie do dominacji w nim czynnika rozumowego nad emocjonalnym.
Jeżeli stawianie oporu napastnikom okaże się niemożliwe, a pracownik ochrony znajdzie się
w bezpośrednim zasięgu przestępców, jest prawdopodobne, że wykorzystają go w charakterze
zakładnika. Jeśli rola ta będzie nieunikniona, należy w nią bez wahania wejść, wykazując
wobec napastników oddanie i posłuszeństwo. Demonstrowanie przez pracownika ochrony
w takich przypadkach wobec napastników wrogości może doprowadzić do poniesienia
uszczerbku na zdrowiu czy nawet utraty życia.
Pozornie przychylna, uległa postawa zakładnika wobec przetrzymujących go przestępców
daje z biegiem czasu duże szanse na rozwinięcie u nich odruchu sympatii i zrozumienia dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sytuacji przetrzymywanej osoby. Ten stosunek do zakładnika, stymulowany jego poprawnym
zachowaniem, utrwalany przez godziny czy nawet dni spędzone z przestępcami w izolacji od
ś

wiata zewnętrznego może w konsekwencji przynieść bardzo pozytywny dla niego skutek –

będzie traktowany „po ludzku”, a ryzyko spełnienia na nim groźby terrorysty będzie
prawdopodobnie wygasać.

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń

Jakie możesz wymienić działania terrorystyczne?

Jakie działania powinien podjąć pracownik ochrony fizycznej osób i mienia w przypadku

zamachu terrorystycznego?

Kto może stać się ofiarą zamachu terrorystycznego?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj algorytm zachowań pracownika ochrony fizycznej osób i mienia w przypadku

wystąpienia zamachu terrorystycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w poradniku dla ucznia odpowiedni fragment nauczania,

wymienić czynności, jakie powinien podjąć pracownik ochrony fizycznej osób i mienia
w przypadku wystąpienia zamachu terrorystycznego,

określić, dlaczego czynności te są istotne,

ocenić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

filmy video dotyczące terroryzmu,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić działania terrorystyczne?

wymienić działania, które powinien podjąć pracownik ochrony
fizycznej osób i mienia w przypadku zamachu terrorystycznego?

wymienić, kto może stać się ofiarą zamachu terrorystycznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Przestępczość – prognozy

4.6.1. Materiał nauczania

Prognozowanie przestępczości

Prognozowaniem jest zbiór czynności prowadzących do uzyskania informacji

o przyszłym przebiegu ujemnych zjawisk społecznych. Prognozowanie może mieć charakter:
–

indywidualny – dotyczy indywidualnie określonych osób,

–

społeczny – dotyczy określonych grup zbiorowości lub całego społeczeństwa.

Uwzględniając kryterium czasu wyróżnia się:

–

prognozy krótkoterminowe, czas obowiązywania do 1 roku,

–

prognozy średnioterminowe od 5 do 10 lat,

–

prognozy długoterminowe od 10 do 15 lat.

Stosując kryterium przedmiotu możemy wyróżnić prognozy dotyczące zachowań nieletnich,
młodocianych i dorosłych.

Wyróżnia się następujące metody prognozowania:

–

metoda ekstracholacji, która polega na tym, iż fakty zaistniałe w przeszłości przeistacza
się jako prawdopodobne na czas przyszły,

–

ocena ekspertów, która:

może przebiegać przy wykorzystaniu jednego eksperta tzw. Geniusza,

może być grupową oceną ekspertów. Przy grupowej ocenie ekspertów wykorzystuje
się metodę delficką, która polega na tym, że wypełniane są 3 kwestionariusze, w
których są zawarte pytania, poprzez które staramy się przewidzieć rozwój
określonych zjawisk czy zachowań,

może przybrać formę brainstorming, czyli „burzy mózgów”:

–

metoda modelowania, której zadaniem jest zbudowanie modelu, przedmiotu
pozostającego zainteresowaniu badacza.

W kryminalistyce bardzo ważne miejsce zajmuje profilaktyka kryminalistyczna, która

jest zespołem metod i środków, mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk
społecznych oraz tworzenie odpowiednich warunków dla rozwoju życia i postępu. Stosując
kryterium z zakresu i przedmiotu badań wyróżnia się:
–

studium przypadku,

–

badania monograficzne.

Badanie, którego przedmiot ma charakter wyraźnie jednostkowy (jeden przestępca, jedno

przestępstwo) określa się mianem studium przypadku.
Natomiast badania, których celem jest wszechstronny opis pewnego rodzaju zdarzenia
zjawiska czy przypadku, uwzględniających wiele zmiennych, gdy pytamy zarówno o wartości
zmiennych jak i o ich relacje, nazywamy badaniami monograficznymi.

Jedną z metod przeciwdziałania przestępczości i dochodzenia do sprawcy przestępstwa

jest sporządzenie jego wizerunku w formie portretu pamięciowego. Dlatego tak ważnym
staje się spostrzegawczość osoby pokrzywdzonej. W wielu sytuacjach trudno walczyć
z bezwzględnym, zdeterminowanym do osiągnięcia korzyści przestępcą. Dla ofiary
korzystniejszym będzie podporządkowanie się jego poleceniem, ale jednocześnie wyostrzenie
zmysłu obserwacji i zapamiętywania. Zapamiętanie rysów twarzy, znaków szczególnych,
sylwetki, ubioru, a także charakterystycznego sposobu wypowiadania się itp. ułatwi
sporządzenie portretu pamięciowego sprawcy czynu. Używane obecnie metody sporządzania
portretu pamięciowego pozwalają na dużą dokładność w odtwarzaniu wyglądu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowym warunkiem jest opowiedzenie o swoich spostrzeżeniach specjaliście –
rysownikowi, który sporządza portret.

Metodą opisową wykonuje się portret bezpośredni i pośredni.

–

portret bezpośredni zawiera szczegółowy opis wyglądu osoby przesłuchiwanej lub
zatrzymanej, z którą policjant ma bezpośrednio do czynienia.

–

portret pośredni jest sporządzany na podstawie zeznań świadków, którzy zwykle
przekazują niewiele informacji na temat wyglądu spostrzeżonej osoby.

Opracowana została również metoda portretu obrazowego, która polega na

przekształceniu rysopisu na wizerunek (np. rysunek odręczny, szkic, obraz twarzy na ekranie
telewizora czy komputera). Metoda ta daje większą możliwość oddziaływania na wyobraźnię,
a więc i lepsze efekty w trakcie poszukiwania osób. Organy ścigania często prowadzą
poszukiwania osób na podstawie rysopisu ustalonego dzięki zeznaniom świadków. Podczas
ustalania i odtwarzania cech wyglądu człowieka należy korzystać z psychologii zeznań oraz
przestrzegać określonych zasad, np.: świadkowie powinni być przesłuchiwani pojedynczo,
przesłuchanie powinno nastąpić jak najszybciej po dokonaniu spostrzeżeń.

Portrety pamięciowe sprawców zdarzeń nie dają jednak pełnej gwarancji faktycznego

podobieństwa. Mimo wszystko są na tyle doskonałe, że są stałą metodą poszukiwania
sprawców, których nie udało się zatrzymać i ustalić ich tożsamości w chwili popełnienia
czynu.

Podstawowe zasady ustalania i opisu cech zewnętrznych człowieka

W ustalaniu wyglądu człowieka stosuje się metodę opisową. Podstawą jest określenie

budowy ciała i kształtu poszczególnych jego części używając porównania do figur
geometrycznych.

Wyróżnia się pięć rodzajów sylwetek człowieka oraz cztery postawy:

–

sylwetka wątła – wzrost średni, dość długi tułów, bardzo wąskie barki, bardzo wąska
i płaska klatka piersiowa, bardzo wąskie biodra, dość długie kończyny górne i dolne,

–

sylwetka szczupła – wzrost wysoki, średnio-długi tułów, wąskie barki, wąska klatka
piersiowa, wąskie biodra, długie kończyny górne i dolne,

–

sylwetka normalna, średnia – wzrost średni, dość długi tułów, szerokie barki, dość
dobrze wysklepiona klatka piersiowa, wąskie biodra, długie kończyny górne i dolne,

–

sylwetka krępa (typ atletyczny) wzrost średni lub wysoki, dość długi tułów, szerokie
ramiona, bardzo szerokie barki, szeroka i dobrze wysklepiona klatka piersiowa, średnio-
szerokie biodra, średnio-długie kończyny górne i dolne,

–

sylwetka otyła – wzrost średni, dość długi tułów, szerokie barki, szerokie biodra, średnio-
długie kończyny górne i dolne.

Wśród postaw sylwetek wyróżnia się:

–

postawę A (idealną) – głowa jest w jednej linii z klatką piersiową, biodrami i stopami.
Klatka piersiowa jest wysunięta ku przodowi i wzniesiona ku górze, brzuch plaski lub
wciągnięty, plecy lekko wciągnięte, słabo zaznaczone wygięcie lędźwiowe,

–

postawę B (dobrą) – najczęściej występującą – głowa jest mocno wysunięta ku przodowi,
klatka piersiowa zaś mniej wzniesiona, brzuch płaski, plecy lekko zaokrąglone, bardziej
wyraźne wygięcie lędźwiowe,

–

postawę C (wadliwą) głowa jest znacznie wysunięta ku przodowi poza linię klatki
piersiowej. Klatka piersiowa jest płaska, brzuch wysunięty ku przodowi i wypukły, plecy
uwypuklone i bardzo wyraźnie zaznaczone wygięcie lędźwiowe.

Poszczególne części ciała mogą przybierać różne kształty, np.:

–

twarz – elipsoidalna, okrągła, owalna, romboidalna, pięciokątna, prostokątna, w kształcie
trapezu, trójkątna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

ucho – okrągłe, owalne, prostokątne, trójkątne,

–

bródka – owalna, kulista, prostokątna, w kształcie trapezu, trójkątna,

–

czoło – prostokątne, kwadratowe, w kształcie trapezu.

Wielkość poszczególnych części ciała ocenia się wzrokowo, nie używając narzędzi

pomiarowych, porównując je z innymi. Określa się je w skali trzystopniowej jako duże,
ś

rednie, małe, rzadziej w skali pięciostopniowej – bardzo duży, duży, średni, mały, bardzo

mały.

Wysokość głowy ustala się na podstawie profilu. Może być niska, średnia lub wysoka,

a pod względem rozmiaru i jej stosunku do całej sylwetki mała, średnia lub duża.

Twarz podzielona jest na trzy części:

–

czołową – od linii włosów na czole do nasady nosa,

–

nosową – od nasady nosa do podstawy nosa; w tej części mieści się ucho,

–

wargowo – bródkową od nasady nosa do podstawy bródki.

Profil twarzy może być ustawiony:

–

w linii prostej – pionowej (twarz ortognatyczna),

–

w linii lekko wypukłej (twarz mezognatyczna),

–

w linii silnie wypukłej (twarz prognatyczna).

Barwę skóry twarzy określa się jako:

–

cerę bladą, gdy barwa skóry jest biała,

–

cerę normalną, gdy barwa skóry jest biało-różowa,

–

cerę czerwoną, gdy barwa skóry jest w odcieniach czerwieni,

–

cerę śniadą, gdy barwa skóry jest w odcieniach brązu,

–

cerę żółtą, gdy barwa skóry jest w różnych odcieniach: od płowego do żółto-brunatnego,

–

cerę hebanową, gdy barwa skóry jest w odcieniach czerni.

Włosy mogą być:

–

proste – sztywne lub miękkie,

–

faliste – lekko, średnio i mocno faliste,

–

skręcone – różnie skręcone w mniejsze lub większe loczki, w tej grupie można wyróżnić:

lokowane – skręcone w jednej płaszczyźnie i układające się w różnej wielkości loki,

spiralne – skręcone w dwóch płaszczyznach i układające się spiralnie,

kędzierzawe – skręcone w dwóch płaszczyznach i układające się w zwoje wokół osi
podłużnej,

wełniste – silnie skręcone tworzące na głowie gęstą czuprynę,

fil - fil – charakteryzujące się silniejszym stopniem skrętów niż włosy kędzierzawe.

Przy skręcaniu się włosów występuje jednoczesne zwijanie się kilku lub nawet kilkunastu
najbliżej siebie położonych włosów tworzące drobne twory kuliste.

Barwa włosów dotyczy głowy, wąsów i brody.

–

barwa głowy może być – jasnoblond, blond, ciemnoblond, szatyn, kasztanowate, czarne,
rude, szpakowate, siwe;

–

włosy wąsów i brody mogą być – białe, brązowe, czarne, rude, siwe.

Czoło opisuje się z profilu i z przodu, uwzględniając:

–

wysokość czoła: niskie, średnio-wysokie, wysokie,

–

szerokość czoła: wąskie, średnio-szerokie, szerokie,

–

kształt czoła: prostokątne, kwadratowe, w kształcie trapezu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wyprofilowanie czoła: płaskie, wypukłe, przedzielone,

–

guzy czołowe i łuki nad oczodołami: słabo, średnio i silnie zaznaczone.

Badając brwi należy wziąć pod uwagę:

–

długość brwi – krótkie, średnio-długie, długie,

–

ustawienie brwi – poziomo, skośnie ku górze, skośnie ku dołowi,

–

rozstawienie brwi – zrośnięte, wąsko rozstawione, średnio-szeroko rozstawione i szeroko
rozstawione,

–

umiejscowienie brwi – nisko, średnio-wysoko i wysoko umiejscowione,

–

kształt brwi – łukowate, proste, łamane, faliste, krzaczaste,

–

barwa brwi – jasne, średnio-ciemne, ciemne,

–

grubość brwi – wąskie, średnio-szerokie, szerokie.

Barwa oczu może być:

–

ciemno-pigmentowa: ciemno-piwne, piwne, jasno-piwne,

–

jasno-pigmentowa: ciemno-niebieskie, niebieskie, jasno-niebieskie,

–

o odcieniach mieszanych: zielonkawe, szare, jasnoszare.

Badając nos należy zwrócić uwagę na:

–

długość nosa: krótki, średnio-długi, długi,

–

szerokość nosa: wąski, średnio-szeroki, szeroki,

–

wystawanie nosa – słabo, średnio lub silnie wystający,

–

profil nosa – wklęsły, prosty, wypukły, garbaty,

–

nasadę nosa:

szerokość nasady: wąska, średnio-szeroka, szeroka,

wysokość nasady: niska, średnio-wysoka, wysoka,

kształt nasady: prostokątny, w kształcie trapezu,

głębokość nasady: płaska, średnio-głęboka, głęboka.

–

grzbiet nosa:

szerokość grzbietu – wąski, średnio-szeroki, szeroki,

kształt grzbietu – prostokątny, obustronnie wklęsły, beczkowaty,

koniec nosa – zaokrąglony, spiczasty, tępy, kanciasty.

–

skrzydełka nosa:

wielkość skrzydełek – małe, średnio-duże, duże,

kształt skrzydełek – owalne, okrągłe, prostokątne,

wysokość skrzydełek – niskie, średnio-wysokie, wysokie,

ustawienie skrzydełek – uniesione ku górze, ustawione poziomo, opuszczone ku
dołowi,

rozstawienie skrzydełek – wąsko, średnio-szeroko lub szeroko rozstawione.

–

przegrodę nosową:

ustawienie przegrody – uniesiona ku górze, ustawiona poziomo, opuszczona ku
dołowi.

–

otwory nosa:

kształt otworów – okrągłe, owalne, wydłużone,

ustawienie otworów – równoległe, skośne, poprzeczne.

–

cechy charakterystyczne nosa – skrzywienie, złamanie grzbietu, rozdzielenie końca, różne
ustawienie skrzydełka.

Przy badaniu ust należy wziąć pod uwagę:

–

wysokość wargi górnej – niska, średnio-wysoka, wysoka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

kształt profilu wargi górnej – wklęsły, prosty, wypukły,

–

szerokość rynienki podnosowej – wąska, średnio-szeroka, szeroka,

–

głębokość rynienki podnosowej – płytka, średnio-głęboka, głęboka,

–

czerwień wargi górnej:

grubość czerwieni wargi górnej – cienka, średnio-gruba, gruba,

wyprofilowanie czerwieni wargi górnej – w linii falistej, łamanej, w linii serca,

wysokość wargi dolnej – niska, średnio-wysoka, wysoka,

–

kształt profilu wargi dolnej – wklęsły, prosty, wypukły,

–

czerwień wargi dolnej – cienka, średnio-gruba, gruba.

wyprofilowanie czerwieni wargi dolnej – w linii kolistej, łukowatej, w kształcie
trapezu,

proporcje czerwieni warg usta o jednakowej grubości czerwieni wargi, usta o
grubszej czerwieni wargi górnej, usta o grubszej czerwieni wargi dolnej.

–

szpara ust:

kształt szpary ust – prosta, wklęsła, wypukła, falista,

długość szpary ust – krótka, średnio-długa, długa.

–

kąty ust:

ustawienie kątów ust – poziome, uniesione ku górze, opuszczone w dół,

głębokość kątów ust – płytkie, średnio-głębokie, głębokie,

–

cechy charakterystyczne ust – skrzywienie, rozszczepienie warg, zniekształcenie rysunku
ust (wysunięcie wargi dolnej ku przodowi, tzw. przodo-żuchwie, wyraźne cofnięcie wargi
dolnej, tzw. tyło-żuchwie, zajęcza warga).

Cechy charakterystyczne zębów:

–

wielkość zębów,

–

szerokość zębów,

–

długość zębów,

–

barwa zębów,

–

znaki charakterystyczne - braki w uzębieniu, plomby i koronki metalowe (srebrne, złote),
protezy, skrzywienia zębów, przerwy między zębami itp.

Broda charakteryzuje się:

–

kształtem – kulista, owalna, kanciasta, trójkątna, wklęsła,

–

wielkością – mała, średnio-duża, duża,

–

ustawieniem – cofnięta, lekko cofnięta, lekko wystająca, wystająca,

–

cechami charakterystycznymi: z dołeczkiem, bródka z bruzdą.

Badając ucho należy wziąć pod uwagę:

–

wielkość ucha – małe, średnio-duże, duże,

–

kształt ucha – okrągły, owalny, prostokątny, trójkątny,

–

położenie ucha – przylegające, średnio odstające, silnie odstające, odstające górą,
odstające dołem,

–

wielkość płatka – mały, średnio-duży, duży,

–

położenie płatka – przyrośnięty, płatek uszny wolny,

–

kształt płatka – okrągły, owalny, trójkątny, kanciasty,

–

cechy charakterystyczne uszu – asymetria w położeniu, asymetria w ukształtowaniu,
różnica w wielkości.

Szyja charakteryzuje się:

–

długością – krótka, średniej długości, długa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

grubością – cienka, średnio-gruba, gruba,

–

krtanią – słabo, średnio lub silnie zaznaczoną.

Znamiona mogą być naturalne albo powstałe w wyniku wykonywanego zawodu (np. kontakt
ze środkami chemicznymi). Mogą mieć charakter trwały albo przejściowy.
Znamiona mogą być: płaskie (plamy), wypukłe (guzowate). Charakteryzują się przede
wszystkim:
–

kształtem – okrągłe, owalne, elipsoidalne,

–

wielkością – małe, średniej wielkości, duże,

Blizny powstają na skutek urazów mechanicznych, termicznych. chemicznych lub chorób;
mogą mieć charakter trwały lub przejściowy.
–

kształt – kątowe, okrągłe, różne,

–

wielkość – małe, średniej wielkości, duże.

Niekiedy w celu uzupełnienia cech statycznych należy uwzględnić widoczne kalectwo,

np. skrzywienie kręgosłupa, brak kończyn, zrośnięte palce, pałąkowate nogi oraz inne cechy,
jak występowanie brodawek, pieprzyków, plam. Jedną z ważnych cech jest tatuaż. Bardzo
ważną sprawą jest dokładne opisanie treści rysunku tatuażu i jego umiejscowienia.

Opisywanie cech dynamicznych

Cechy dynamiczne, to takie, które ulegają zmianom, to znaczy pojawiają się i znikają,

mogą być związane bezpośrednio z fizjonomią albo z motoryką ciała, a także nawyki i
umiejętności.
Zaliczymy do nich:

Sposób trzymania całej postaci, głowy i rąk:

–

swobodna, sztywna postać,

–

głowa wyciągnięta ku przodowi, cofnięta, przekrzywiona,

–

ręce w kieszeniach, złączone ze sobą z tyki lub z przodu, przy twarzy, otwarta dłoń itp.

Sposób chodzenia:

–

szybki, powolny, lekki, ciężki,

–

dużymi lub małymi krokami, kołyszący, charakterystyczne stawianie stóp,

–

chodzenie kulejąc, utykanie, powłóczenie nogami, chodzenie za pomocą laski, kuli.

Sposób patrzenia:

–

w czasie rozmowy patrzenie w górę lub w dół, prosto w oczy, mruganie powiekami,

–

wzrok ostry, przenikliwy lub ospały, niepewny, uciekanie wzrokiem.

Głos:

–

wysoki (piskliwy), niski (basowy, gruby), chrapliwy, silny, słaby.

Sposób mówienia i wymowy:

–

mowa szybka (płynna), powolna, akcentowanie określonych wyrazów, jąkanie się,

–

seplenienie,

–

nie wymawianie niektórych liter,

–

powtarzanie wyrazów,

–

używanie tych samych zwrotów,

–

charakterystyczna wymowa niektórych liter,

–

używanie dialektu gwary,

–

błędy językowe,

–

charakterystyczny akcent obcego języka itp.

Gestykulacja:

–

specyficzne ruchy rąk,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wymachiwanie rękami lub ręką w czasie rozmowy,

–

stukanie pięścią w stół,

–

zamiatanie palcami po przedmiotach,

–

ruszanie ramionami itp.

Mimika:

–

marszczenie czoła,

–

przyjmowanie wyrazu grozy,

–

strachu,

–

zdziwienia,

–

inne reakcje uwidocznione na twarzy.

Sposób ubierania się:

–

elegancki,

–

schludny,

–

niedbały,

–

niechlujny,

–

modny, itp.

Sposób palenia papierosów i tytoniu:

–

rodzaj papierosów i tytoniu,

–

w czym się pali,

–

sposób palenia,

–

sposób trzymania papierosów,

–

sposób zgniatania ustników i gaszenia papierosów itp.

Umiejętności i nawyki:

–

gry na instrumentach muzycznych,

–

gry w karty,

–

znajomość języka cygańskiego lub innych języków obcych, języka migowego.

Inne cechy charakterystyczne:

–

tiki nerwowe,

–

marszczenie czoła,

–

przyczesywanie gładzenie włosów.

Sposób zachowania się w środowisku w stosunku do innych ludzi – agresywne, aroganckie,
uprzejme lub przesadnie uprzejme itp.

Niestety w przyszłości należy liczyć się ze wzrostem przestępczości. Prognozowany jest

wzrost przestępstw agresywnych, jak np. zabójstw i aktów terrorystycznych, rozbojów,
napadów, zgwałceń, wzrost kradzieży i włamań, nasilenie się przestępczości komputerowej,
związanej z transplantacją organów ludzkich, a także wzrost zjawiska „prania brudnych
pieniędzy”. Trzeba się również liczyć z możliwością pojawienia się zjawiska przestępnego
klonowania ludzi. Narastanie tempa cywilizacji nigdy bowiem nie szło w parze
z biologicznymi możliwościami człowieka w zakresie adaptacji do tego tempa, taka zaś
rozbieżność jest przyczyna stresów i frustracji oraz nasilenia się agresji, a czynniki te
stanowić mogą stymulatory przestępczości.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak zdefiniujesz pojęcie prognozowania?

Jakie znasz rodzaje prognozowania?

Jakie znasz metody prognozowania?

Jak zdefiniujesz pojęcie profilaktyki kryminalistycznej?

Jakimi metodami można sporządzić portret pamięciowy osoby podejrzanej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Starsza kobieta widziała przestępcę na miejscu zdarzenia. Sporządź portret pamięciowy

na podstawie jej opisu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

odszukać w poradniku dla ucznia materiały dotyczące sporządzania portretu
pamięciowego,

sporządzić portret pamięciowy na podstawie opisu starszej kobiety,

ocenić efekt swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Sporządź portret pamięciowy przestępcy mając do dyspozycji opis świadka zdarzenia

oraz możliwości wykorzystania narzędzi informatycznych (danych komputerowych).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

ustalić z nauczycielem okoliczności wykonania zadania,

sporządzić portret pamięciowy wykorzystując szablony komputerowe,

ocenić efekt swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie prognozowania?

wymienić rodzaje prognozowania?

wymienić metody prognozowania?

zdefiniować pojęcie profilaktyki kryminalistycznej?

wskazać metody, za pomocą których można sporządzić portret
pamięciowy osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
literę X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Kryminologia jest nauką o

zabezpieczaniu śladów.

przestępstwie i przestępcy.

możliwościach zabezpieczania miejsca zdarzenia.

formach przestępczości.

Etiologia kryminalna bada
a)

ofiarę przestępstwa.

strukturę przestępczości.

czynniki przyczynowe przestępczości.

przestępcę.

Ofiarą według wiktymologii jest

osoba pokrzywdzona.

osoba biorąca udział w przestępstwie.

osoba bliska dla pokrzywdzonego.

każda osoba, która ma związek z przestępstwem.

Ofiarę definiuje

Kodeks Karny.

Kodeks Postępowania Karnego.

Polska Karta Praw Ofiary.

Europejska Karta Praw Ofiary.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zjawiskiem patologicznym nie jest

samobójstwo.

złe zachowanie.

prostytucja.

pornografia.

Zorganizowana przestępczość grupowa jest

zjawiskiem grupowym.

niesformalizowana.

zdyscyplinowana.

wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.

Ciemna liczba przestępstw wyraża

sumę pomiędzy rzeczywistą liczbą popełnionych przestępstw, a liczbą przestępstw,
o których informacje dotarły do organów ścigania.

różnicę pomiędzy rzeczywista liczbą popełnionych przestępstw, a liczbą przestępstw,
o których informacje dotarły do organów ścigania.

liczbę popełnionych przestępstw.

liczbę przestępstw niewykrytych.

Taktyka kryminalistyczna jest ukierunkowana na

osobę pokrzywdzoną.

osobę sprawcy.

przestępstwo.

wiadków zdarzenia.

Do funkcji kryminalistyki nie należy funkcja

rozpoznawcza.

wykrywcza.

badawcza.

zapobiegawcza.

10.

Mechanoskopia bada

lad pozostawiony przez narzędzie użyte przez sprawcę przestępstwa.

odciski palców przestępcy.

głos przestępcy.

lad zapachowy przestępcy.

11.

Fonoskopia ma na celu zbadanie

autentyczności nagrania.

ladów zapachowych.

ladów narzędzi.

autentyczności pisma.

12.

lady

są następstwami jakichś zachowań sprawcy.

mają charakter niematerialny.

nie są możliwe do zbadania.

nie są następstwami faktów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Do śladów kryminalistycznych nie należą ślady

biologiczne.

chemiczne.

naturalne.

odorologiczne.

14.

lady osmologiczne to inaczej ślady

głosu i dźwięku.

zapachowe.

zmiany temperatury.

plamy.

15.

Do czynności w ramach zabezpieczenia pozytywnego miejsca zdarzenia należy

ogólna orientacja dotycząca miejsca i zdarzenia.

niedopuszczenie do zniszczenia śladów.

niedopuszczenie do zmiany wyglądu miejsca zdarzenia.

niedopuszczenie do zabrania rzeczy z miejsca zdarzenia.

16.

Bezpośredni portret pamięciowy osoby podejrzanej zawiera

opis sporządzony na podstawie zeznań świadków.

szczegółowy opis wyglądu osoby.

szczególne znaki osoby podejrzanej.

opis sporządzany bezpośrednio na miejscu zdarzenia.

17.

Działanie terrorystyczne to

okradanie luksusowych sklepów.

porwanie samolotu.

podkładanie ładunków.

napad na bank.

18.

Ofiarami terrorystów są zazwyczaj

dzieci.

politycy.

sportowcy.

zwykli przechodnie.

19.

W przypadku zamachu terrorystycznego pracownik ochrony powinien

nie informować nikogo.

określić obszar zagrożenia i drogi dojścia.

nie ruszać się z wyznaczonego miejsca.

zadzwonić po posiłki.

20.

Pracownik ochrony wykonując swoje zadania w czasie zamachu terrorystycznego musi

pamiętać, że
a)

napastnicy mogą być uzbrojeni.

napastnicy mogą zmienić plan działania.

napastnicy mogą użyć różnych form przemocy.

wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Interpretowanie przepisów prawa z zakresu kryminologii, kryminalistyki
i terroryzmu

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

Czeczot Z.: Badania identyfikacyjne pisma ręcznego. Warszawa 1971

Enerlich M., Milewicz M., Wojtal J., Szuster R. (red.): Podręcznik pracownika ochrony
fizycznej przygotowujący do egzaminu na licencję I stopnia. KONSALNET, Warszawa
1999

Gierowski J.K.: Motywacja zabójstw. Kraków 1989

Gruza E., Tomaszewski T. (red.): Problemy współczesnej kryminalistyki. Warszawa
1996

Hanausek T.: Kryminalistyka. Zarys wykładu. Zakamycze 2002

Hołyst B.: Kryminalistyka. Warszawa 1996

Hołyst B.: Kryminologia. Podstawowe problemy. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Warszawa 1977

Juszka K.: Wersja kryminalistyczna. Kraków 1997

Kurczewski J.: Ślady mechanoskopijne. Legionowo 1994

10.

Pikulski S.: Podstawowe zagadnienia taktyki kryminalistycznej. Białystok 1997

11.

Wolter W.: Nauka o przestępstwie. Warszawa 1973

12.

www.wroclaw.policja.gov.pl

13.

www.kryminalistyka.info.pl

14.

www.laboratoria.net

15.

www.grafologia.net.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
13 Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomiki(1)
13 Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomiki
kkpk 403 60 10 opinia komisji kodyfikacyjnej prawa karnego w zakresie kryminalizacji zjawiska mobbin
06 Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnejid 6409
06 Stosowanie przepisow prawa i Nieznany
Dostosuj zakład do przepisów prawa pracy Komentarz do ankiety kontrolnej bhp na budowie, 2005 cz3
Status producenta na podstawie przepisów prawa w oparciu o praktykę, BHP I PRAWO PRACY, PORADY PRAWN
Test z interpretacji przepisów prawnych
02 Przestrzeganie przepisów prawa i zasad ekonomiki
13 wykład dla prawa egzaminid 14552
02 Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomiki
75 przepisy prawa
PRZEPISYOGÓLNE PRAWA PRACY
Przepisy prawa dotyczące ubezpieczeń w turystyce
14 Zastosowanie przepisow prawa Nieznany (2)
prawo cywilne, rodzinne1, Przepisy prawa rodzinnego zawarte są w ustawie z 25 lutego
17 Zastosowanie przepisow prawa Nieznany (2)

więcej podobnych podstron