Przemysław Nowakowski, Jerzy Charytonowicz
Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

WYBRANE PROBLEMY JAKOŚCI ŚRODOWISKA ŻYCIA OSÓB

NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Streszczenie: Tradycyjna ergonomia, wywodząca się z nauki o pracy, do niedawna (także
w odniesieniu do niepełnosprawnych) zajmowała się głównie środowiskiem pracy,
zapominając o fakcie, że jakość pracy zależy od jakości wypoczynku. Stąd wynika
potrzeba dokładniejszej analizy środowiska mieszkaniowego, szczególnie w aspekcie
jego jakości (np. funkcjonalnej, technicznej, estetycznej itd.), co w efekcie tworzy
“jakość życia” zintegrowanego społeczeństwa. Treścią referatu będzie analiza
kluczowych problemów stanowiących o jakości środowiska mieszkalnego człowieka
prowadzących do osiągnięcia tzw. dobrostanu (well beeing) m. in. dla osób
niepełnosprawnych.

1. UWAGI WSTĘPNE

Stale rosnąca liczba osób o

ograniczonej sprawności powoduje, że aspekty

integracyjne w kształtowaniu mieszkań stały się już ogólnospołecznym wymogiem. Osoby
niepełnosprawne chcą być równoprawnymi partnerami osób “jeszcze sprawnych”. Należy
zatem zapewnić im odpowiednie warunki życia, w tym pracy i mieszkania, dające możliwości
faktycznej realizacji tego partnerstwa. Mieszkania przystosowane do potrzeb osób o mniejszej
sprawności w przypadku inwalidów mogą stać się ważnym elementem zapewnienia
optymalnej jakości życia, w

tym rehabilitacji społecznej, podobnie jak możliwość

wykonywania pracy zawodowej i uzyskanie niezależności ekonomicznej.

Do najważniejszych potrzeb człowieka należą potrzeby mieszkaniowe. Podstawową

potrzebą mieszkaniową jest zapewnienie samodzielnego mieszkania, którą nazywa się
ilościową potrzebą mieszkaniową. Ilościowe potrzeby mieszkaniowe określają liczbę
mieszkań niezbędnych do zaspokojenia społecznych potrzeb mieszkaniowych, czyli
zapotrzebowanie na nowe mieszkania. Pozostałe potrzeby mieszkaniowe należą do grupy
jakościowych potrzeb mieszkaniowych, określających nie tylko wielkość mieszkania, ale
również jego strukturę funkcjonalno - przestrzenną oraz standard jakościowy. Cały zespół
zaspokojonych jakościowych potrzeb mieszkaniowych ma prowadzić do osiągnięcia takich
celów, jak: stabilna egzystencja, poczucie bezpieczeństwa, pozyskanie wymaganej przestrzeni
życiowej oraz satysfakcja i szczęście. W przypadku osób niepełnosprawnych szczególne
znaczenie mają potrzeby integracyjne takie, jak: integracja społeczna, łączność i kontakty
międzyludzkie, swoboda i wolność oraz sprawność i samorealizacja, składając się na
całokształt jakości życia. Zapewnienie optymalnych warunków realizowania jakościowych
potrzeb mieszkaniowych związane jest z określonym standardem mieszkań. Możliwość
efektywnego wykonywania czynności wiąże się z

koniecznością ergonomicznego

kształtowania sztucznego środowiska życia. O standardzie mieszkaniowym decyduje zatem
ergonomiczna jakość czynników określających warunki zaspokojenia potrzeb
mieszkaniowych. Mieszkanie osoby o mniejszej sprawności ma jej umożliwiać realizowanie
wszystkich potrzeb, które są charakterystyczne dla wszystkich ludzi, niezależnie od ich
kondycji psychofizycznej. Wykonywanie codziennych czynności przez niepełnosprawnych

2

jest utrudnione. Stąd też wymagania związane z wielkością, układem funkcjonalno -
przestrzennym i

wyposażeniem mieszkania są zróżnicowane i

bezpośrednio wynikają

z rodzaju schorzenia. Większość chorób, dysfunkcji i niesprawności prowadzi w efekcie do
ograniczenia możliwości ruchowych. Podstawowym, a zarazem ekstremalnym wzorcem dla
projektowania funkcjonalno - przestrzennego są możliwości motoryczne, zdolność pochwytu
i strefy zasięgu osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Należy dodać, że na
zdolności te, oprócz stanu zdrowia, wpływają również gabaryty i możliwości manewrowe
wózka inwalidzkiego.

2. POTRZEBY MIESZKANIOWE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Pełnosprawne, dorosłe osoby są przyzwyczajone do tego, że otaczające środowisko

jest przystosowane do ich wymogów przestrzenno - ruchowych. Osoby te nie muszą zwracać
większej uwagi na wykonywanie poszczególnych ruchów i

na czynności składowe

określonych prac. Gabaryty sprawnych, dorosłych osób są nadal miarą kształtowania zarówno
budynków, jak i ich wnętrz. Znaczny odsetek populacji stanowią jednak ludzie o mniejszej
sprawności, która wynika głównie z aktualnego stanu zdrowia, kondycji psychofizycznej oraz
wieku. Określona dysfunkcja organizmu powoduje konieczność przystosowania przestrzeni
architektonicznej do specyficznych wymogów. Osoby o

mniejszej sprawności

psychofizycznej charakteryzują się dodatkowymi potrzebami, specyficznymi dla
poszczególnych kategorii upośledzenia. Zagadnienia te są tym bardziej aktualne, że
liczebność tej grupy społeczeństwa (szczególnie inwalidów i osób w podeszłym wieku) stale
wzrasta, co jest skutkiem rozwoju cywilizacyjnego. Postęp techniczny wywołuje dodatkowo
nowe potrzeby jakościowe, dotyczące tej grupy.

2.1 Jakościowe potrzeby mieszkaniowe osób w podeszłym wieku

Do tej grupy zalicza się ludzi o różnej sprawności psychofizycznej, o różnych

zainteresowaniach oraz warunkach rodzinnych i finansowych. Sposób zamieszkiwania osoby
starszej wynika z charakteru prowadzenia gospodarstwa domowego. Postępujące z czasem
obniżanie się sprawności psychofizycznej prowadzi do wzrostu trudności, a nawet do
uniemożliwienia wykonywania wszystkich rutynowych czynności domowych. Efektem tego
jest potrzeba pomocy i opieki innych osób, czasem w takim stopniu, że nie może osoba ta
mieszkać samodzielnie.

Charakterystyczne dla osób starszych są takie potrzeby, jak: dążenie do

samodzielności, niechęć do zmiany środowiska i do instytucjonalnych form zamieszkania.
Dążenie do samodzielności nie musi wynikać z chęci rozluźnienia więzi rodzinnych.
Samodzielne zamieszkiwanie przyczynia się do wydłużenia niezależności, unikania
“konfliktu pokoleń”, czyli do zwiększenia poczucia psychicznej swobody i społecznej
przydatności. Może powodować jednak osłabienie, a nawet zerwanie więzi rodzinnych,
ograniczać dostęp pomocy bliskich, wywoływać poczucie osamotnienia. Samodzielne
zamieszkiwanie osób starszych pociąga za sobą wzrost zapotrzebowania na małe mieszkania,
dostosowane do specyficznych potrzeb, związanych z usługami i opieką w domu. Badania
pokazują, że samodzielność jest jednym z najważniejszych czynników dających satysfakcję
życiową ludzi w podeszłym wieku. Związana z tym jest potrzeba posiadania własnego
mieszkania lub wolnej od konfliktów strefy mieszkania wielopokoleniowego oraz możliwość
prowadzenia własnego gospodarstwa domowego i aktywnego życia [4]. Układ funkcjonalno -
przestrzenny mieszkania powinien umożliwiać zatem osobom starszym swobodę prowadzenia
aktywnego trybu życia, wolnego od sytuacji konfliktowych z

innymi, młodszymi

3

domownikami. Swój pokój (lub całe mieszkanie) osoba starsza mebluje często sprzętami
z

czasów swej młodości, które zwykle mają większe gabaryty od współcześnie

produkowanych. Stąd też przeznaczanie dodatkowej powierzchni użytkowej nie wynika tylko
z mniejszej sprawności ruchowej, ale także z większego zapotrzebowania na przestrzeń
składowania.

Osłabienie ogólnej sprawności psychofizycznej osób starszych jest przyczyną

konieczności stosowania w

mieszkaniu dodatkowego wyposażenia instalacyjnego

i technicznego, jak regulatory wilgotności i temperatury powietrza (wentylator), systemy
zdalnego sterowania urządzeniami (np. oświetleniem i sprzętem rtv), sygnalizacja alarmowo -
przywoławcza itp. Urządzenia te mogą poprawiać komfort i bezpieczeństwo użytkowania
strefy nie tylko osobom starszym, ale także pozostałym, pełnosprawnym domownikom.

2.2 Specyficzne potrzeby osób niepełnosprawnych

Osoby z dysfunkcją narządów ruchu generalnie wymagają zwiększonej przestrzeni

komunikacyjnej i manewrowej (tym większej, im większy jest stopień niesprawności) oraz
dodatkowej przestrzeni składowania w mieszkaniu, co wynika z ograniczonych możliwości
zasięgu i pochwytu rękami (np. z pozycji siedzącej). Zabiegi rehabilitacyjne wymagają
uwzględnienia dodatkowej powierzchni do prowadzenia gimnastyki (wypoczynek aktywny
i rehabilitacja). Oprócz wymogów funkcjonalnych należy uwzględniać również czynniki
psychologiczne. Zaleca się m. in. unikać charakteru szpitalnego w mieszkaniu. Jego wystrój
i wyposażenie (w tym specjalistyczne – medyczne) powinno dawać poczucie przytulności
i dobrego, domowego nastroju.

Osoby z

dysfunkcją wzroku także wymagają większych powierzchni

komunikacyjnych, a zwłaszcza do składowania, w celu łatwiejszego odszukiwania aktualnie
potrzebnych przedmiotów. Sfera szeroko rozumianych kontaktów wizualnych musi być
zastępowana innymi środkami (np. informacje akustyczne i dotykowe).

Osoby głuche lub słabosłyszące raczej nie mają specyficznych potrzeb związanych ze

zwiększoną powierzchnią mieszkalną. Ich potrzeby koncentrują się na zastępowaniu
akustycznego przekazu informacji przez inne formy, np. wizualne i

dotykowe.

Przystosowanie mieszkania polega głównie na odpowiednim doborze materiałów
wykończeniowych (barwa, faktura) oraz specjalnych urządzeń ułatwiających percepcję
określonych informacji.

Wiele osób cierpi na choroby organów i układów wewnętrznych jak: serca i układu

krążenia, płuc, układu oddechowego, narządów jamy brzusznej, układu nerwowego (chorzy
psychicznie), układu odpornościowego (np. alergicy i chorzy na AIDS), z zakłóceniami
procesów przemiany materii (np. cukrzyca) [3]. Mają one bardziej określone wymagania
dotyczące mikroklimatu pomieszczeń oraz prowadzonego stylu i trybu życia.

Osoby o ograniczonej sprawności z reguły wymagają określonej pomocy osób

trzecich w wykonywaniu zasadniczych czynności życiowych. Zakres tej pomocy zależy od
rodzaju i stopnia dysfunkcji. Niektórzy inwalidzi wymagają nawet szpitalnych form opieki,
które z różnych względów (np. społecznych lub ekonomicznych) prowadzi się w domu.
W programowaniu potrzeb mieszkaniowych osób ciężko upośledzonych należy więc
uwzględnić także potrzeby ich opiekunów.

3. STANDARD MIESZKANIOWY

Termin “standard mieszkaniowy” dotyczy przede wszystkim poziomu zaspokojenia

jakościowych potrzeb mieszkaniowych w zakresie powierzchni, wyposażenia i wykończenia

4

mieszkania. Ogólne jego pojęcie tworzą następujące komponenty: standard jakościowy
(związany z

dostosowaniem mieszkania do potrzeb użytkowników), standard

powierzchniowy (związany z

zapotrzebowaniem na przestrzeń), standard zmienności

określający możliwość adaptacji mieszkania do zmieniających się wymagań, standard
techniczny, określający jakość wykończenia mieszkania oraz ilość i jakość wyposażenia.

3.1. Standard jakościowy

O ocenie jakości mieszkania decydują takie kryteria, jak: możliwość realizowania

niezbędnych potrzeb i funkcji, wygoda i bezpieczeństwo użytkowania, niezawodność,
sprawność i trwałość, walory estetyczne, koszty utrzymania w eksploatacji, koszty napraw
i ewentualnych modernizacji.

Ewolucja potrzeb psychofizycznych, a także wymagania ergonomiczne pojedynczych

osób, całych rodzin oraz określonych grup społecznych (np. inwalidów) utrudniają
obiektywną ocenę i określenie bezwzględnej jakości mieszkań. Stąd też nie ma wzorcowego
rozwiązania układów mieszkań, ponieważ zmieniają się one pod wpływem m. in. postępu
naukowo - technicznego i prądów artystyczno - projektowych (mody). Można jednak
stwierdzić, że wraz z postępem cywilizacyjnym i wzrostem zamożności społeczeństwa
zwiększa się możliwość i

konieczność stosowania lepszych jakościowo rozwiązań

projektowych, lepszych materiałów, technologii i urządzeń, co w połączeniu z kwalifikacjami
pracowników oraz dyscypliną pracy tworzy szansę uzyskania lepszych jakościowo efektów.

3.2. Standard powierzchniowy

Do najważniejszych potrzeb mieszkaniowych należy potrzeba przestrzeni. Mieszkanie

nie jest wyłącznie schronieniem dla człowieka, ale powinno zapewniać możliwość
realizowania złożonych, często sprzecznych ze sobą, potrzeb (np. potrzeba intymności
i kontaktu z innymi osobami). Powierzchnia mieszkalna odgrywa dwojaką rolę, jako
powierzchnia utylitarna (użytkowa) i powierzchnia symboliczna (odczuwana subiektywnie).
Za powierzchnię utylitarną uznaje się wymaganą niezbędną przestrzeń do realizowania
określonych funkcji, czyli przeznaczoną na ustawienie sprzętów i uzupełnioną o minimalną
powierzchnię ich obsługi. Powierzchnia symboliczna jest niemierzalna, a jej wielkość zależy
od indywidualnych wymogów psychologicznych poszczególnych osób. Wpływa ona m.in. na
poczucie swobody, wolności, niezależności, izolacji i

bezpieczeństwa. Optymalne

kształtowanie obu powyższych czynników tworzy szeroko rozumiany komfort użytkowania
mieszkania [2]. Aktualne preferencje powierzchniowe ogółu ludności nie odpowiadają
zwiększonym potrzebom powierzchniowym osób o obniżonej sprawności ruchowej, które
czasowo lub trwale będą dotyczyły każdego człowieka [1]. Nadal panujące swoiste
przywiązanie do mieszkania sprawia, że wzorcem kształtowania współczesnych standardów
powierzchniowych nowo projektowanych mieszkań powinny być wymagania przestrzenno -
ruchowe osób o mniejszej sprawności ruchowej.

3.1 Standard techniczny

Komfort użytkowania mieszkań oraz ich estetyka zależą przede wszystkim od jakości

prac wykończeniowych i wyposażeniowych, z których efektami ludzie mają stały i najbliższy
kontakt. Prace wyposażeniowe dotyczą przede wszystkim wykonania instalacji technicznych
i podłączenia urządzeń. Instalacje: klimatyzacyjna, alarmowe - przywoławcze, systemy

5

sterowania obiektem oraz dodatkowe wyposażenie (m. in. specjalna armatura, pochwyty,
określone meble) należą do rozwiązań nadal kosztownych i często uznawanych za luksusowe.
Są one zatem zwykle zbyt drogie dla większości osób niepełnosprawnych, co decyduje
o niskim poziomie jakości ich życia, przesądzając o niesamodzielności i izolacji.

3.3. Standard zmienności

Określa on podatność mieszkania na dokonywanie zróżnicowanych zmian

jakościowych, dostosowanych do aktualnie zmieniających się potrzeb mieszkaniowych.
Zjawisko zmienności może zachodzić w obrębie pojedynczego pomieszczenia (najłatwiejsze
do przeprowadzenia), w obrębie całej przestrzeni mieszkania lub w obrębie całego budynku
(najtrudniejsze do przeprowadzenia). Na pojęcie standardu zmienności składają się:
zmienność standardu powierzchniowego, jakościowego i wyposażenia.

Zmienność standardu powierzchniowego można uzyskać przez określone zabiegi

architektoniczno - budowlane, związane z remontem i modernizacją mieszkania, a także
całego budynku. Stopień i zakres tych zmian ściśle zależy od stanu technicznego i układu
konstrukcyjnego budynku.

Zmienność standardu jakościowego zależy od stopnia dostosowania cech

użytkowych, estetycznych i

technicznych budynku oraz pojedynczych mieszkań do

określonych wymogów jakościowych, formułowanych przez użytkowników.

Zmienność standardu wyposażenia zależy od stopnia wymienialności takich

komponentów, jak: materiały i tworzywa budowlane wchodzące w skład konstrukcji lub
elementów wykończeniowych, systemów instalacji oraz elementów wyposażenia ruchomego.

Względy bezpieczeństwa utrudniają prowadzenie wymiany elementów

konstrukcyjnych. Elementy wypełnienia i wykończenia są dostatecznie podatne na wymianę,
zgodnie ze zmiennymi potrzebami. Praktycznie tylko czynniki ekonomiczne decydują
o podjęciu określonych działań. Zmienność elementów wyposażenia ruchomego zależy
jedynie od potrzeb mieszkańców, możliwości finansowych, stylu życia oraz mody.
W związku z tym ta forma zmienności jest najłatwiejsza do zrealizowania. Stąd też występuje
ona najczęściej w całym cyklu eksploatacji mieszkania i najlepiej uzewnętrznia ewolucję
potrzeb jakościowych.

Standard mieszkania zależy głównie od uwarunkowań ekonomicznych i aktualnej

podaży mieszkań na rynku. Najczęściej wznoszone mieszkania mają przeciętny program
użytkowy i relatywnie niski standard jakościowy, powierzchniowy i techniczny. Mimo
zaleceń nie są one przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Także możliwości ich
adaptacji są utrudnione i wiążą się zwykle z dużymi wydatkami na dodatkowe prace
dostosowawcze.

4. PRZYSTOSOWANIE MIESZKAŃ DO SPECYFICZNYCH POTRZEB OSÓB

NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Specjalnie przystosowane dla osób niepełnosprawnych mieszkania nie powinny,

w miarę możliwości, odbiegać charakterem i sposobem wyposażenia od mieszkań osób
pełnosprawnych. Jest to wyrazem potrzeby równouprawnienia w społeczeństwie, w którym
żyją. Adaptacja układu funkcjonalnego mieszkania jest pochodną rodzaju i

stopnia

niesprawności lokatora.

Projektowanie mieszkań koncentruje się głównie na specyficznych wymaganiach osób

mających trudności w

samodzielnym poruszaniu się. Wskazane jest, aby wszystkie

pomieszczenia oraz wyposażenie wnętrz było dostępne bez utrudnień. Inwalidzi ruchu

6

wymagają zwiększonej powierzchni mieszkalnej, co wynika z trudności w swobodnym
poruszaniu się i z ograniczenia strefy pochwytu osób używających wózków inwalidzkich, kul,
lasek itp.

Przestrzeń ruchu osób upośledzonych wzrokowo zależy od rodzaju i stopnia

schorzenia. Nie jest zwykle tak duża jak w przypadku osób poruszających się na wózkach
inwalidzkich. Zwiększone wymagania wynikają z niepewności chodzenia za pomocą laski
oraz obawy przed możliwością zranienia się i uderzenia o meble lub wystające narożniki.
Układ funkcjonalno - przestrzenny mieszkania oraz aranżacja wyposażenia powinny
zapewniać łatwą orientację i poruszanie się w przestrzeni, a wyposażenie meblarskie
umożliwiać uporządkowane i łatwo dostępne składowanie całego dobytku. Zwiększona
przestrzeń składowania powinna umożliwiać łatwe wyszukiwanie potrzebnych przedmiotów.
Podwyższone zapotrzebowanie przestrzeni pracy wynika z konieczności m. in. zastosowania
specjalistycznych przyborów. Właściwej percepcji przestrzeni i

orientacji dla osób

słabowidzących sprzyja odpowiednie oświetlenie pomieszczeń światłem rozproszonym,
eliminującym głębokie cienie oraz zróżnicowanie faktur i

barw materiałów

wykończeniowych, zwłaszcza na posadzkach. Natężenie oświetlenia dziennego może być
regulowane za pomocą rolet, a

sztucznego za pomocą ściemniaczy, zależnie od

indywidualnych potrzeb. Urządzenia sygnalizujące powinny wydawać sygnały dźwiękowe,
zamiast świetlnych.

Specyficzne wymagania inwalidów słuchu dotyczą głównie ograniczenia

występowania różnych dźwięków zakłócających mikroklimat akustyczny. Dotyczy to przede
wszystkim hałasów ulicznych, dźwięków pochodzących z innych pomieszczeń lub mieszkań
oraz pogłosów powstających w pomieszczeniach, w których się przebywa. Wytłumianiu
hałasów ulicznych i dźwięków pochodzących z innych pomieszczeń służą przegrody (ściany
i okna) o podwyższonej izolacyjności akustycznej. Ubytki słuchu są rekompensowane
wyczuleniem zmysłu wzroku. Stąd też w pomieszczeniach należy zapewnić możliwość
płynnej regulacji natężenia oświetlenia naturalnego (za pomocą żaluzji i rolet) oraz
sztucznego (za pomocą ściemniacza) dla uniknięcia tzw. zjawiska olśnienia. Pomieszczenia
powinny być jednak dobrze i równomiernie oświetlone, w celu wyeliminowania głębokich
cieni i poprawy warunków percepcji informacji wizualnych (np. możliwość odczytywania
słów z ruchu warg). Dla osób głuchych wszystkie akustyczne sygnały muszą być uzupełnione
lub zastąpione optycznymi. Takie sygnalizatory, jak dzwonek domowy, telefoniczny lub
alarmowy (przeciwpożarowy) powinny być rozmieszczone nie tylko w przedsionku, ale
również we wszystkich pomieszczeniach w postaci sygnalizatorów świetlnych. Osoby
upośledzone słuchowo nie mają specyficznych wymagań powierzchniowych i funkcjonalno -
przestrzennych. Ich oczekiwania koncentrują się zatem głównie na dodatkowym wyposażeniu
instalacyjnym (sygnalizatory świetlne) oraz odpowiednim wykończeniu materiałowym
przegród akustycznych.

Osoby jednocześnie upośledzone wzrokowo i słuchowo odbierają bodźce zewnętrzne

jedynie za pomocą dotyku i węchu [3]. Lepszej orientacji w przestrzeni sprzyjają elementy
i systemy orientacyjne złożone z materiałów i tworzyw o zróżnicowanych fakturach (działa
zmysł dotyku). Jednocześnie np. powierzchnie ścian powinny być gładkie, co ogranicza
również możliwość zranienia się. Należy zatem wykluczyć np. tynki strukturalne.
Dodatkowymi elementami orientującymi we wnętrzu mogą być również źródła zapachów,
dające skojarzenie z funkcją danej strefy (kuchnia – zapach pokarmów, łazienka – zapach
mydła, szamponu, wc – dezodorantu itp.).

Specyficzne wymagania osób z chorobami organów i układów wewnętrznych zależą

od rodzaju i stopnia schorzenia. Osoby z chorobami serca i układu krążenia mają zwykle
mniejszy zakres aktywności (poruszania się i wysiłku fizycznego). We wnętrzu należy
zapewnić specjalne warunki mikroklimatyczne, indywidualnie regulowane do określonych

7

potrzeb. Służą temu systemy wentylacji, klimatyzacji i ogrzewania oraz ruchome żaluzje
i rolety chroniące mieszkanie przed przegrzaniem w lecie. Osoby z chorobami układu
oddechowego wymagają zwiększonej wymiany powietrza wewnątrz pomieszczeń w celu
podniesienia jego jakości (mikroklimat chemiczny). Należy unikać, szczególnie latem,
przegrzania pomieszczeń. Osoby z chorobami żołądka, jelit, pęcherza i nerek wymagają
szczególnie łatwego dostępu do strefy sanitarnej oraz zwiększonej przestrzeni na składowanie
lekarstw, artykułów higienicznych i innych środków pomocniczych. Schorzenia psychiczne
mogą w efekcie prowadzić do konieczności poruszania się za pomocą kul, a nawet wózka
inwalidzkiego. Osoby te często wymagają także stałej opieki ze strony osób trzecich. Ich
specyficzne potrzeby są więc najczęściej zbliżone do potrzeb osób z dysfunkcją ruchu.

Specyficzne potrzeby osób nadwrażliwych na różnorodne czynniki zewnętrzne

występujące w środowisku i wywołujące uczulenia, powszechnie nazywane alergią dotyczą
przede wszystkim właściwego kształtowania warunków mikroklimatycznych (mikroklimatu
chemicznego, związanego z jakością i wilgotnością powietrza oraz mikroklimatu cieplnego)
w celu eliminacji źródeł alergenów. Stworzenie “przyjaznego” alergikom środowiska życia
przez odpowiednie ograniczenie lub eliminację źródeł alergenów może przyczyniać się do
łagodzenia objawów chorobowych u osób nadwrażliwych, a także do podniesienia szeroko
rozumianego komfortu wypoczynku u osób nieuczulonych. Prowadzenie w obrębie strefy
wypoczynkowej działań profilaktycznych polega na eliminowaniu materiałów
wykończeniowych wywołujących określone alergie i

zastępowaniu ich materiałami

“alergennie neutralnymi”. Istotne znaczenie ma również możliwość indywidualnego
regulowania komponentów mikroklimatu dzięki systemom instalacji grzewczej
i wentylacyjnej.

5. PODSUMOWANIE

Realizowanie zróżnicowanych potrzeb jakościowych osób niepełnosprawnych

możliwe jest w

mieszkaniach podatnych na określone działania adaptacyjne, czyli

w mieszkaniach elastycznych. Analiza istniejących zasobów mieszkaniowych w Polsce
wskazuje, że zasada przekształcalności mieszkań jest stosowana w bardzo ograniczonym
zakresie, co wynika z uwarunkowań budowlano - konstrukcyjnych i własnościowych.
Pogłębiający się kryzys mieszkaniowy w naszym kraju sprawia, że zaspokojenie ilościowych
potrzeb mieszkaniowych odbywa się kosztem potrzeb jakościowych. Charakteryzuje się to
przede wszystkim małą powierzchnią mieszkań i niskim standardem wyposażenia. Analiza
potrzeb dotyczących standardu powierzchniowego wskazuje, że aspiracje w tym zakresie są
relatywnie małe. Jednocześnie nie uwzględnia się przy tym specyficznych potrzeb
funkcjonalno - przestrzennych, np. w

sytuacji zaistnienia czasowego lub trwałego

zmniejszenia sprawności psychofizycznej któregoś z domowników. Sytuacja ta wynika
przede wszystkim z niskich dochodów ludności oraz wysokich cen mieszkań. Brak środków
finansowych jest zatem przyczyną godzenia się na zaniżony standard mieszkań. Stąd też jego
wybór następuje jedynie według aktualnej sytuacji ekonomicznej, przy jednoczesnym braku
możliwości zaspokojenia faktycznych potrzeb jakościowych. Skromne aspiracje ludności
i niski poziom rozwoju gospodarczego kraju sprawiają, że tylko nieliczni będą mogli
zasiedlać mieszkania o dużej powierzchni i wysokim standardzie. Efektywne realizowanie
jakościowych potrzeb mieszkaniowych wymaga przede wszystkim zaspokojenia potrzeb
ilościowych, czyli rozwiązania kryzysu mieszkaniowego.

Zaspokajanie potrzeb jakościowych osób niepełnosprawnych wymaga

ergonomicznego projektowania mieszkań, uwzględniającego takie zalecenia, jak:
• zapewnienie odpowiednich gabarytów i proporcji poszczególnych pomieszczeń (stref)

umożliwiające swobodę poruszania się i realizowania poszczególnych czynności;

8

• możliwość swobody uzewnętrzniania indywidualnych, psychologicznych upodobań

i aspiracji;

• możliwość dostosowania wyposażania (w tym meblarskiego) do słabszej kondycji

ruchowej oraz zmieniających się trendów i mody;

• poszukiwanie rozwiązań funkcjonalno - przestrzennych mieszkań “odpornych” na

aktualne zmiany trendów estetycznych (ochrona przed tzw. “zużyciem moralnym”);

• możliwość adaptacji mieszkania do zmieniających się potrzeb jakościowych (elastyczność

przestrzenno - funkcjonalna), zwłaszcza w

sytuacji czasowej lub trwałej

niepełnosprawności.

Zwiększone wymagania powierzchniowe osób niepełnosprawnych ruchowo powinny

być powszechnie uwzględniane w projektowaniu współczesnych mieszkań. Działania te
pozwalają ograniczać prowadzenie ewentualnych, kosztownych prac adaptacyjnych. Tzw.
profilaktyczne projektowanie może służyć nie tylko niepełnosprawnym, ale sprzyjać
również podniesieniu komfortu zamieszkiwania osób jeszcze pełnosprawnych.

LITERATURA

1. Adamski, J. – Warianty potrzeb mieszkaniowych do 2010 r., Sprawy Mieszkaniowe nr

4/95, Instytut Gospodarki Mieszkaniowej, Warszawa 1995

2. Bańka, A. - Architektura psychologicznej przestrzeni życia, Gemini – Print, Poznań 1999
3. Loeschke, G., Pourat, D. – Integrativ und barrierefrei, Verlag Das Beispiel GmbH,

Darmstad 1994

4. Świetlik, E. – Warunki i zamiary mieszkaniowe rodzin wielopokoleniowych, Sprawy

Mieszkaniowe nr 4/96, Instytut Gospodarki Mieszkaniowej, Warszawa 1996

SELECTED PROBLEMS OF THE QUALITY OF THE LIVING

ENVIRONMENT OF THE DISABLED

Abstract: Traditional ergonomics, originating from science of work, until not long ago
dealt mainly with the working environment (also with regard to the disabled) while it
failed to remember the fact that the quality of work depends on the quality of rest. Hence
stems the need for more profound analysis of the housing environment, especially in the
aspect of its quality (e.g., functional, technical, esthetical quality, etc.), which
consequently determines the “quality of life” of integrated society. The paper will provide
analysis of crucial problems determining the quality of the housing environment of man
and leading to the achievement of well-being, also for the disabled.