Ssaczek

Podczas dorocznego zjazdu Society
of Vertebrate Paleontology (Towarzystwa
Paleontologii Kr´gowców), który odby∏ si´
w paêdzierniku ub. r. w Snowbird (Utah),
Jonathan Bloch z University of Michigan
przedstawi∏ wa˝ne, choç drobne znalezisko:
szcz´k´ i ˝uchw´ najmniejszego ssaka,
jakiego kiedykolwiek odkryto.
Zwierzàtko to, nazwane Batodonoides,
by∏o dalekim krewniakiem ryjówek
i wa˝y∏o nie wi´cej ni˝ 1.3 g. Znalezisko
podwa˝a wczeÊniejsze poglàdy
na temat minimalnych rozmiarów
cia∏a umo˝liwiajàcych utrzymanie jego
sta∏ej temperatury (ma∏e cia∏o szybciej
od du˝ego traci ciep∏o); Batodonoides
– tak skrajnie zminiaturyzowany – musia∏
prowadziç niezwykle aktywny tryb ˝ycia.
Bloch natknà∏ si´ na skamienia∏oÊç
w wapieniu z wczesnego eocenu –
sprzed 53–45 mln lat – na bezludnych
obszarach stanu Wyoming.

Pigu∏ka dla niego

Twórcy m´skich Êrodków antykoncepcyjnych
mogà pewnego dnia skorzystaç z odkrycia,
które zosta∏o opisane jesienià ub. r. w Science.

Adiunkt Chunghee Cho
wraz ze wspó∏pracownikami
z University of California
w Davis wykryli, ˝e
plemniki pozbawione
bia∏ka

β-fertylizyny, choç

wyglàdajà i poruszajà si´
jak pozosta∏e, rzadko
mogà dotrzeç w pobli˝e
komórki jajowej

i penetrowaç jej os∏onk´. Zespó∏ naukowców
bada∏ samice myszy nie majàce genu
β-fertylizyny – bia∏ka wià˝àcego (ZP-1),
które normalnie znajduje si´ na powierzchni
komórki jajowej. Jak si´ okaza∏o, cz´stoÊç
zap∏odnieƒ u tych zwierzàt by∏a o 98%
ni˝sza ni˝ u normalnych myszy.

Nowe dane o HIV

Dwa ostatnie odkrycia zwiàzane
z wirusem HIV mogà mieç znaczàcy
wp∏yw na metody leczenia AIDS.
Po pierwsze, naukowcy ze Szpitala St. Gall
w Szwajcarii i z University of North
Carolina wykryli, ˝e szczepy HIV
powstajàce we krwi zaka˝onej osoby
rzadko sà podobne do znajdujàcych si´
w jej narzàdach p∏ciowych – nie reagujà
te˝ na te same leki. Dlatego podj´ta terapia
musi byç skierowana przeciw obu szczepom
wirusa. Po drugie, inna grupa badaczy
z National Cancer Institute oraz z FDA
odkry∏a, jak cytokiny – chemiczne przekaêniki
w uk∏adzie odpornoÊciowym – mogà
przekszta∏caç wirusy nale˝àce do szczepu
M-tropowego, dominujàcego we wczesnej
fazie zaka˝enia, w zaliczane
do szczepu T-tropowego, które z kolei
wyst´pujà najliczniej podczas
pe∏noobjawowego AIDS. Zablokowanie
tej przemiany powinno powstrzymaç
pojawienie si´ objawów choroby.

Nieszczelny

Pioneer?

Przyczyna dziwnych ruchów

dwóch sond kosmicznych

jest prawdopodobnie prozaiczna

N

aukowcy padajà ofiarà w∏a-
snych sukcesów: w miar´ jak
ich teorie stajà si´ coraz dosko-

nalsze, trudniej im odró˝niç prawdzi-
wie nowe zjawisko od nieciekawych b∏´-
dów eksperymentalnych. Dobrym tego
przyk∏adem jest ostatnie doniesienie
o rozbie˝noÊciach dostrze˝onych w ru-
chach odleg∏ych sond kosmicznych. Gdy
Pioneer 10 i 11 – wystrzelone w 1972
i 1973 roku w kierunku Jowisza i Satur-
na – zapuÊci∏y si´ na poczàtku lat osiem-
dziesiàtych poza królestwo dziewi´ciu
planet Uk∏adu S∏onecznego, naukowcy
przystàpili do Êledzenia ich trajektorii
w poszukiwaniu Êwiadectw istnienia hi-
potetycznej Planety X. Nie znaleêli ta-
kiej planety, co zresztà potwierdzi∏o si´
w póêniejszych obserwacjach, zauwa-
˝yli natomiast, ˝e oba próbniki spowal-
nia∏y swój ruch szybciej, ni˝ to wynika-
∏o z ogólnej teorii wzgl´dnoÊci Einsteina.
Najwyraêniej dzia∏a na nie jakaÊ dodat-
kowa s∏aba si∏a – równowa˝na jednej
dziesi´ciomiliardowej wartoÊci si∏y przy-
ciàgania ziemskiego – hamujàc ich ruch.

„Zaczà∏em od poszukiwaƒ Planety X,

a natknà∏em si´ na to” – mówi John D.

Anderson z Jet Propulsion Laboratory
w Pasadenie (Kalifornia). W 1994 roku
w∏aÊnie z powodu tej anomalii Mi-
chael Martin Nieto wraz z kolegami
z Los Alamos National Laboratory su-
gerowa∏ koniecznoÊç modyfikacji teorii
wzgl´dnoÊci.

W sierpniu ub. r. zespó∏ Andersona

przedstawi∏ wyniki swych szczegó∏o-
wych analiz, które wykluczajà ca∏à gam´
mniej obrazoburczych interpretacji, jak
b∏´dy instrumentalne, gaz mi´dzypla-
netarny, niewielkie ciÊnienie wywierane
przez Êwiat∏o s∏oneczne czy oddzia∏y-
wanie grawitacyjne ze strony planet, ko-
met i odleg∏ych gwiazd. Naukowcy od-
kryli równie˝ dowody wyst´powania
takiej anomalii w trajektoriach dwóch
innych sond dalekiego zasi´gu – Galileo
i Ulyssesa, które powinny te˝ podlegaç
dzia∏aniu takiej si∏y. (Nast´pcy Pionee-
rów – Voyagery 1 i 2 – nie powinny byç
czu∏e na to zjawisko, poniewa˝ cz´sto
odpala∏y swoje silniki rakietowe. ¸àcz-
ny efekt tych manewrów nie pozwoli∏-
by zauwa˝yç takiej anomalii.)

W ciàgu dwóch miesi´cy od ukazania

si´ pracy Andersona w Internecie (xxx.
lanl.gov/abs/gr-qc/9808081) oraz infor-
macji na ten temat na pierwszych stro-
nach gazet trzej naukowcy pospieszyli
z mo˝liwymi interpretacjami problemu.
Dwaj wyjaÊnienie widzà w stratach cie-
p∏a. W miar´ usuwania nadmiaru pro-
mieniowania podczerwonego w prze-
strzeƒ statek kosmiczny powinien do-
znawaç nieznacznego odrzutu. Jonathan
J. Katz z Washington University wysu-

16 Â

WIAT

N

AUKI

Luty 1999

W SKRÓCIE

Ciàg dalszy na stronie 18

FIZYKA

KOSMICZNA SONDA PIONEER, pierwsza,

która odwiedzi∏a planety zewn´trzne

Uk∏adu S∏onecznego, spowalnia swój ruch,

byç mo˝e na skutek hamujàcego odrzutu

wynikajàcego z usuwania nadmiaru ciep∏a

z radiatora czy te˝ generatorów jàdrowych.

LAWRENCE E. LASHER/NASA AMES RESEARCH CENTER

SZCZELINY

RADIATORA

DETEKTOR

METEOROIDÓW

RADIOIZOTOPOWY

GENERATOR

TERMOELEKTRYCZNY

MAGNETOMETR

ANTENA G¸ÓWNA

DAVID PHILLIPS,

Photo Researchers, Inc.