Koncepcje Mechanizmów Obronnych Osobowości

Osobowość,

1) zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech
i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od
innych;

2) zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek
przystosowuje się do otoczenia;

3) zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność,
potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że
człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są
zorganizowane i względnie stałe.

Mechanizmy obronne są to procesy działające poza świadomością jednostki (z których
jednostka nie zdaje sobie sprawy), których sensem istnienia jest likwidacja konfliktów
wewnętrznych (emocjonalnych), zmniejszanie lęku, rozładowywanie napięcia emocjonalnego;
rozwiązywanie sytuacji, której uświadomienie jest dla jednostki nie do zniesienia (jednostka nie
chce jej sobie uświadomić). Jest to działanie automatyczne, wcześniej wyuczone w sposób nie do
końca uświadomiony lub całkowicie nieświadomy, polegające na zniekształcaniu, przemieszczaniu
i otamowywaniu "zabronionych" tendencji wywołujących lęk.

Mechanizmy obronne są to określone "siły" działające w naszej osobowości, pobudzające nas w
pewnych sytuacjach do specyficznych zachowań, które bronią nas przed wstydem, lękiem,
poczuciem winy oraz przed obniżeniem dobrego mniemania o sobie we własnych oczach i w
oczach innych ludzi.

Orientowanie się w grze tych sił jest dla człowieka równie ważne, jak znajomość własnych potrzeb
psychicznych czy obrazu siebie.

Siły zwane mechanizmami obronnymi działają w sposób NIEŚWIADOMY. Nie zdajemy sobie z
nich sprawy. Nadmiernie rozbudowane sprawiają, że nie potrafimy realnie ocenić siebie, poznać i
wykorzystać własnych zasobów psychicznych. Nie potrafimy zachowywać się naturalnie i
spontanicznie. Poddawanie się działaniu mechanizmów obronnych przez dłuższy czas prowadzi do
niekorzystnych zmian własnej osobowości, do przyjęcia "obronnego", mało twórczego stylu życia i
do zachowań przesadnie sztywnych, a niekiedy irracjonalnych.

Specyfiką działania mechanizmów obronnych zdaje się być to, że działają one w sytuacjach życia
człowieka wtedy, kiedy pojawiają się JEDNOCZEŚNIE jakieś dwie SPRZECZNE tendencje
reagowania: np. tendencja do zachowań agresywnych, ekshibicjonistycznych, seksualnych i
jednocześnie wstyd, lęk, poczucie winy.

Kiedy działają jednocześnie takie czy podobne sprzeczne naciski, człowiek uczy się
zachowania, które zmniejsza czy eliminuje siłę jednego lub obu tych nacisków. Uczy się
otamowywać czy przemieszczać reakcje agresywności, sublimować pragnienia seksualne,

nie dopuszczać do poczucia winy przez zniekształcanie i maskowanie impulsów seksualnych
i agresywności. Różne ,,techniki" czy sposoby radzenia sobie z działającymi jednocześnie,
wzajemnie sprzecznymi tendencjami reagowania stanowią różne ODMIANY mechanizmów
obronnych. Będzie to np. tłumienie, wypieranie, projekcja, racjonalizacja. Technik tych jest
opisanych dzisiaj ponad czterdzieści.

Większość mechanizmów obronnych rozwija się w okresie od urodzenia dziecka do końca piątego
roku życia. Między piątym rokiem a okresem dojrzewania nie pojawiają się nowe mechanizmy
obronne, dopiero w okresie adolescencji występują znów, obok już wytworzonych, nowe obronne
reakcje przystosowawcze.

Pierwsze mechanizmy obronne pojawiają się w pierwszym roku życia i tak, jak większość
modyfikacji przystosowawczych, jeżeli są wzmacniane, utrwalają się i przechodzą. do następnych
okresów rozwojowych, w których pojawiają się nowe mechanizmy.

Zdaniem Bluma i Halla, schemat ewolucji mechanizmów obronnych jest następujący: w
pierwszym roku życia pojawia się: introjekcja, projekcja, fiksacja, regresja. W drugim roku życia i
do końca trzeciego pojawiają się: reakcje upozorowane, unieważnianie poprzedniego działania.

Między trzecim a piątym rokiem życia pojawia się: sublimacja, wypieranie, izolacja,
przemieszczenie przeniesienie, selektywny brak uwagi, destrukcja i konformizm.

Po okresie adolescencji pojawiają się mechanizmy obronne nazywane przez Bluma: ascetyzmem,
intelektualizacją, twórczością. Są to ustalenia ogólne, ogólne "prawidłowości ewolucji"
mechanizmów. W poszczególnych przypadkach rozwój może odbiegać od tego schematu.

W pracy tej przedstawiamy mechanizmy obronne jako grupy zachowań, które spełniają określone
zadania rozwojowe i przystosowawcze jednostki w pewien specyficzny sposób. Działanie jednych
polega na tamowaniu impulsów, reakcji, schematów reagowania, innych - na przemieszczaniu i
zniekształcaniu, a jeszcze innych - na naśladowaniu i przyjmowaniu za swoje schematów
reagowania jednostek znaczących w danym środowisku, obdarzonych władzą, prestiżem i
budzących strach.

MECHANIZMY OBRONNE określamy jako GOTOWOŚCI do reagowania; wyuczone w
sytuacjach, gdzie działają na jednostkę, JEDNOCZEŚNIE wzajemnie, SPRZECZNE naciski lub
tendencje reagowania. Działanie mechanizmów obronnych polega na NIEŚWIADOMYM
TAMOWANIU, PRZEMIESZCZANIU, ZNIEKSZTAŁCANIU schematów i tendencji
reagowania oraz PRZYJMOWANIU ZA SWOJE zachowań osób znaczących w grupie społecznej,
w której jednostka żyje po to, aby NIE DOZNAWAĆ LĘKU I UNIKAĆ NIEKORZYSTNYCH
ZMIAN OBRAZU SIEBIE.

Wszystkie mechanizmy obronne dadzą się podzielić na CZTERY główne grupy w zależności od
tego, jaką technikę czy strategię stosuje jednostka broniąc się przed doznawaniem lęku i
możliwości niekorzystnej zmiany obrazu siebie, w sytuacjach, gdzie działają na nią jakieś
wzajemnie sprzeczne naciski i tendencje z wewnątrz lub z zewnątrz.

Przykładem działania mechanizmów obronnych, w których stosuje się techniki TAMOWANIA,
jest wypieranie, tłumienie, zwlekanie - odraczanie działania.

Przykładem działania mechanizmów obronnych, w których przeważa stosowanie technik
PRZEMIESZCZANIA, jest: sublimacja, przeniesienie, kompensacja, reakcje upozorowane,

unieważnianie własnego poprzedniego działania, ascetyzm, twórczość, fiksacja, regresja, inwersja,
konwersja, substytucja.

Przykładem działania mechanizmów obronnych, w których jednostka stosuje strategię
ZNIEKSZTAŁCANIA, jest: racjonalizacja, zaprzeczanie istnieniu czegoś, selektywny brak uwagi,
dysocjacja, fantazjowanie, idealizacja, projekcja, symbolizacja, dewaluacja, intelektualizacja,
odwracanie sensu, zniekształcanie i maskowanie.

Przykładem działania mechanizmów obronnych, w których jednostka stosuje techniki
PRZYJMOWANIA za swoje cudzych zachowań, jest: identyfikacja, inkorporacja, introjekcja,
konformizm.

Istnieją też mechanizmy obronne złożone, w których jednostka stosuje kilka technik, np.
tamowanie i przemieszczanie, tamowanie i zniekształcanie. Przykładem takich mechanizmów
obronnych jest negatywizm, tak zwana reakcja Króla Dawida, rozgrzeszanie się, odwracanie uwagi
i tracenie zainteresowania, nadmierna generalizacja, ujawnianie ignorancji i niemożności
wykonania czegoś.

Rola tych wszystkich mechanizmów obronnych osobowości polega przede wszystkim na:

 zmniejszaniu napięcia i lęku, powodowanego przez nierozwiązane konflikty, frustracje czy

niezaspokojone potrzeby

 na stworzeniu i podtrzymaniu pozytywnego obrazu własnej osoby.

Część procesów uznawanych za mechanizmy obronne ma także charakter adaptacyjny.

Najważniejszym mechanizmem obronnym, opisanym szczegółowo przez Z. Freuda jest
mechanizm wyparcia (represji).

Wyparcie (represja)

Jest to proces wykluczenia ze świadomości takich impulsów popędowych, odczuć lub
doświadczeń, które wzbudzają lęk lub poczucie winy. Istotą wyparcia jest niedopuszczanie
pewnych danych do świadomości lub umotywowane ich zapomnienie.

Pierwszą fazą wyparcia jest "wyparcie pierwotne", czyli niedopuszczanie do świadomości
pewnych przeżyć lub treści. Zjawiska te nigdy nie były uświadomione.

Faza druga to wyparcie właściwe (nazywane też wtórnym lub następczym). Dotyczy wypierania
przeżyć lub treści, które kiedyś pojawiły się w świadomości, ale wtórnie zostały zepchnięte do
nieświadomości.

Wyparte przeżycia pozostają w podświadomości dzięki działaniu innego mechanizmu,
nazywanego cenzurą. Jest on związany z funkcjonowaniem superego, które decyduje o tym, jaki
rodzaj i jakie treści przeżyć są akceptowalne, a jakie należy odrzucić.

Wyparte przeżycia pojawiają się jednak bezwiednie (zwłaszcza gdy dochodzi do osłabienia
cenzury), np.: w chwilach zmęczenia lub pod wpływem alkoholu. Ujściem dla wypartych
impulsów jest humor i dowcip oraz marzenia senne. Wyparte treści wymykają się spod kontroli

cenzury także w postaci pomyłek, przejęzyczeń, zapominania o czymś ważnym, a także jako
"psychogenne zaburzenia czynnościowe" (np. objawy nerwicowe).

Mechanizmy obronne polegające na zniekształcaniu schematów reagowania: racjonalizacja,
zaprzeczanie realnym faktom, izolacja, selektywny brak uwagi, dysocjacja, projekcja:

Kiedy dziecko znajduje się w sytuacjach, gdzie działają na nie jednocześnie dwie grupy
sprzecznych nacisków, może nauczyć się bronić przed przykrymi przeżyciami z tym związanymi
zniekształcając swoje schematy reagowania. Dzięki zniekształceniu schematu reagowania, dziecku
uda się częściowo rozładować, uzewnętrznić, dać wyraz jakiejś silnej tendencji, np. agresywności,
dominowania, izolacji, egoizmu, seksualnej, ekshibicjonistycznej i jednocześnie nie przeżywać
"grożącego" za to lęku oraz pozostawać "w zgodzie" ze swoim obrazem siebie.

Zniekształcanie dotyczy najczęściej schematów reagowania składających się na percepcję. Polega
ono na pogarszaniu pracy uwagi, pamięci, spostrzegania, koordynacji wzrokowo - motorycznej,
zmniejszaniu lub przesadnym zwiększaniu wrażliwości, pobudzaniu w odpowiednim kierunku
pracy wyobraźni, zmniejszaniu krytycyzmu. Dzieje się tak w racjonalizacji, projekcji, zaprzeczaniu
realnym faktom, w selektywnym braku uwagi, dysocjacji. Mechanizmy te mogą także sterować
motoryką w ten sposób, że zniekształcają reakcje motoryczne. Mamy z tym do czynienia w
gubieniu niektórych przedmiotów, w powodowaniu wypadków.

Freud podaje we "Wstępie do psychoanalizy" wiele przykładów obronnego zniekształcania
schematów reagowania. Są to przykłady gubienia przedmiotów, zniekształcania nazwisk,
zapominanie imion i nazwisk.

Racjonalizacja jako mechanizm obronny

Działanie racjonalizacji jako mechanizmu obronnego polega na tym, że człowiek broniąc się
nieświadomie przed lękiem wywołanym możliwością potępienia we własnych oczach lub w
oczach innych ludzi, tłumaczy swoje postępowanie i podaje powody i motywy takie, które:
a) zmniejszają jego własne napięcie łękowe,
b) są tym logiczniejsze, im bardziej czyny są "nielogiczne",
c) są zgodne z głównymi skalami wartości i oczekiwaniami grupy społecznej, w której człowiek
żyje i od której jest zależny.
Racjonalizacja przyjmuje często postać tłumaczenia swojego zachowania, to znaczy tego, co w
nim "nieudane", "winą" zewnętrznych okoliczności, obarczania za swoje niepowodzenia
zewnętrznych okoliczności.

Dzieje się tak dlatego, że potępienie społeczne jest mniejsze, jeżeli człowiek robi coś zmuszony do
tego zewnętrznymi okolicznościami.

Charakterystyczne dla racjonalizacji jest to, że człowiek próbuje tak przekształcać motywy
swojego postępowania i tak patrzeć na to, co robi, aby wydać się bardziej szlachetnym. W procesie
racjonalizacji jednostka dobiera, imputuje sobie takie motywy, które są akceptowane przez grupę
społeczną lub osoby znaczące, z którymi jednostka żyje.

Przykładem racjonalizacji motywów swojego postępowania jest zachowanie pewnego lekarza,
który podjął się leczenia psychiatrycznego bardzo atrakcyjnej fizycznie pani, mimo że zespół
kolegów komunikował mu, że jest to przypadek ciężki do wyleczenia. Lekarz ten spędzał całe
godziny z pacjentką motywując to koniecznością stosowania terapii. W rzeczywistości chodziło o
przyjemność przebywania razem, na co mu w końcu zwrócono uwagę.

Mechanizm obronny racjonalizacji jest, z punktu widzenia teorii uczenia się, formą
przystosowania, w której jednostka uczy się unikać lęku przez wyjaśnianie powodów swojego
postępowania. Od najmłodszych lat dziecko uczy się "logicznego" wyjaśniania swojego
postępowania i zdarzeń. Ta tendencja szukania wyjaśnienia wchodzi także w skład potrzeby
poznawczej dziecka tak, że odczuwa ono silny nacisk do szukania powodów swojego
postępowania.

Dostrzegając u siebie impulsy i uczucia, które budzą lęk, jednostka dorosła czy dziecko szuka na
ich usprawiedliwienie powodów takich, które JĄ SAMĄ uspokajają. Powiedzenie "prawdy" o
swoich uczuciach i pragnieniach, np. wrogości, całkowitej bierności, seksualnych, władzy nad
innymi, budzi w jednostce lęk i poczucie winy. Ponieważ odczuwa ona silny nacisk dania
jakiegokolwiek wyjaśnienia, dlaczego przeżywa takie uczucia i pragnienia - uczy się produkować
takie "wyjaśnienia", które zmniejszają jej lęk i poczucie winy oraz są do przyjęcia w jej sytuacji
rodzinnej, kulturowej, społecznej i zawodowej.

Zaprzeczenie realnym faktom (Fantazjowanie) jako mechanizm obronny

To myślenie obrazowe, czasami forma myślenia autystycznego. Stanowi jeden ze składników
marzeń sennych i jest postrzegane jako forma zaspakajania pragnień w wyobraźni. Należy
rozróżnić fantazjowanie obronne i świadome marzenie. Rolą fantazjowania obronnego jest:



ucieczka od nieprzyjemnej rzeczywistości



rozwiązywanie konfliktów emocjonalnych przez dostarczanie nierzeczywistych
gratyfikacji, częściowe rozładowanie nieakceptowanych impulsów, upiększanie niemiłej
rzeczywistości.

Ten rodzaj fantazjowania charakteryzuje się tendencją do ucieczki w sytuacjach trudnych i
konfliktowych, bez podejmowania próby rozwiązania problemu w rzeczywistości. Fantazjowanie
kompensuje również w marzeniach brak rzeczywistych osiągnięć.

Fantazjowanie u dzieci
Uważa się, że fantazjowanie we wczesnym dzieciństwie ma charakter poznawczo-afektywny i
pełni funkcję adaptacyjną. Zabawy "na niby" umożliwiają dziecku przećwiczenie różnych planów
zachowań. ułatwiają osiągnięcie kontroli emocji oraz pozwalają zorganizować złożone
doświadczenia.

Mechanizmy obronne izolacji, selektywnego braku uwagi i dysocjacji

Wspólną cechą tych trzech schematów przystosowania jest unikanie zdawania sobie sprawy,
unikanie udzielania uwagi tym reakcjom psychicznym jednostki, które budzą w niej lęk i niepokój.

Blum charakteryzuje działanie mechanizmu izolacji jako proces, w którym wspomnienia
przykrych doświadczeń są pozbawione ich przykrej emocjonalnej otoczki. Mówiąc inaczej, jest to
proces odizolowania od doznawanych przeżyć - przykrych, budzących lęk uczuć.

Jest to odrywanie od siebie tego, co było kiedyś razem. Mechanizm izolacji wyraża się w dążeniu
do przesadnie logicznego myślenia, w ocenie rzeczywistości i w przyjmowaniu przesadnie
racjonalistycznych postaw wobec rzeczywistości. Przez takie logiczne oczyszczenie pozostaje w
świadomości część przeżycia, a zostaje odłączona otoczka emocjonalna. Przesadne logizowanie

izoluje emocjonalne skojarzenia i obiekt można włączyć do świadomości bez włączania
towarzyszących mu przykrych uczuć. Istnieją rozmaite rodzaje izolacji. Przykładem działania tego
mechanizmu może być izolowanie przez dziecko jednej sfery swego życia od drugiej: inna
"moralność" obowiązuje w szkole, inna w domu. Inne reguły panują w postępowaniu z ludźmi, gdy
widzą ludzie; inaczej zachowuje się człowiek czy dziecko, gdy jest samo.

Innym przykładem izolacji jest tzw. podwójna moralność - inaczej w stosunku do obcych, inaczej
w stosunku do rodziny, albo trzymanie się surowych reguł i dyscypliny w nauce czy estetyce - nie
trzymanie się żadnych reguł moralnych.

W takiej izolacji dwóch sfer życia od siebie jeden obszar reprezentuje wolność dla popędów, drugi
jest w "zgodzie" z naciskami kulturowo - społecznymi.

Izolacja jest, według Laughlina, mechanizmem obronnym, operującym bez udziału świadomości,
polegającym na tym, że jakaś idea, obiekt jest IZOLOWANY od emocjonalnego kontekstu.
Mechanizm obronny izolacji jest uruchamiany wtedy, kiedy emocjonalne obciążenie jednostki
staje się dla niej zbyt bolesne i przykre.

Izolacja występuje np. u strażaków, którzy gaszą ogień narażając się na niebezpieczeństwo, ale
izolują lęk od wykonywanych zawodowych czynności.

Mechanizm obronny izolacji jest związany z mechanizmem obronnym dysocjacji

Dysocjacja polega na rozdzieleniu na dwie sfery: afektu (emocji) i idei, obiektu lub reakcji. Jest to
sytuacja, w której współistnieją obok siebie niezależnie pewne procesy psychiczne i nie dochodzi
między nimi do kontaktu lub integracji.
Efektem dysocjacji jest brak integracji psychicznej.

Przykładem działania tego mechanizmu obronnego jest zachowanie mężatki, która przeżywała
silne emocjonalne konflikty, była zdesperowana, a zajmowała się z przesadną troską swoim
dzieckiem

Dysocjacja jest krańcową formą selektywnego braku uwagi. Tutaj odmawia i odrzuca się
możliwość uświadomienia sobie określonych faktów czy sytuacji. Materiał będący przedmiotem
działania mechanizmu obronnego dysocjacji jest niedostępny świadomości.

Laughlin określa dysocjację jako mechanizm obronny, który polega na tym, że jednostka oddziela
treść emocjonalną, afekt, uczucie związane z jakąś ideą, sytuacją, obiektem lub związkiem.

Termin dysocjacja wprowadził do psychiatrii P. Janet. Rozumiał on przez dysocjację rodzaj siły
psychicznej działającej w kierunku wprost przeciwnym do działania innej siły czy mechanizmu:
integracji. Integracja jest siłą scalającą różne aspekty działania człowieka, różne elementy jego
struktury osobowości w jakimś jednym kierunku, zgodnie z jakimś głównym trendem życiowym
jednostki. Dysocjacja jest siłą zmierzającą do rozkładania struktur osobowości. Istnieją różne
formy dysocjacji. Może ona przybierać formę amorficzną, bezpostaciową. Jednostka przeżywa
wtedy jakieś bliżej nieokreślone, niezwiązane z niczym uczucia, jakieś nieokreślone lęki,
niepokoje, uczucia zdziwienia w stosunku do własnej osoby.

Istnieje też patologiczna forma dysocjacji, występująca w chorobach psychicznych, określana jako
fuga, amnezja, utrata świadomości, depersonalizacja, zmiana osobowości.

Częstymi przykładami dysocjacji, występującej w trudnościach przystosowania, jest oddzielanie
od siebie poczucia odpowiedzialności za popełniony jakiś, budzący lęk i obniżający respekt dla
siebie, uczynek.

Projekcja

Projekcja jest mechanizmem obronnym, w którym osoba nie dopuszcza do świadomości własnych
impulsów i przypisuje te impulsy i tendencje innym osobom.

Istotną cechą projekcji jest to, że podmiot projekcji zostaje zmieniony. Na przykład "ja nienawidzę
ciebie" - zostaje przemienione w mechanizmie projekcji na "on nienawidzi mnie". Osoba, która
lęka się swoich własnych agresywnych lub seksualnych impulsów, zmniejsza swój niepokój przez
przypisanie agresywności i tendencji seksualnych innej osobie. Czemu służy taka transformacja
podmiotu projekcji? Zmniejsza jej poziom lęku i cierpienia.

Takie postępowanie i przypisywanie "złych" skłonności innym ludziom usprawiedliwia z kolei
własne agresywne, dominujące, ekshibicjonistyczne czy inne, "nieaprobowane" przez grupę
kulturową zachowanie (dana jednostka projektująca na innych swoje złe cechy OSZUKUJE
SAMĄ SIEBIE - i wyzwala odpowiednie konsekwencje dla siebie, np. choroby ciała fizycznego).

I tak sprzęga się działanie mechanizmu obronnego projekcji z mechanizmem racjonalizacji.

Ponieważ podobnie, jak w przypadku racjonalizacji "uczucia i pragnienia złe" stale nawiedzają
jednostkę, (a im ma bardziej surowe Superego lub mniej nietolerancyjne środowisko, tym
częściej), więc szuka ulgi w projekcji zmniejszając przez to poczucie winy i własny lęk. W ten
sposób wzmacnia zachowania projekcyjne.

W zachowaniu codziennym dorosłego człowieka projekcja przejawia się jako zachowanie, w
którym innym ludziom przypisuje się stale ujemne właściwości, np. że są agresywni, rozwiąźli,
nieobowiązkowi, egoiści itp.

Innym objawem projekcji jest bagatelizowanie u siebie nieaprobowanych przez grupę społeczną, w
której się żyje, sposobów zachowania i wyolbrzymianie ich u innych.

Projekcja jest mechanizmem działającym odwrotnie od introjekcji. W introjekcji jednostka rzutuje
uczucia nieaprobowane przez siebie na własną osobę, w projekcji rzutuje nieaprobowane przez
siebie uczucia i inne cechy i reakcje osobowości na inne osoby. W ten sposób NIE DOPUSZCZA
do uświadomienia sobie tego, co zostało wyparte.

Klasycznym przykładem działania projekcji jest rzutowanie własnych wrogich uczuć, które
jednostka odczuwa do ludzi, na innych ludzi.

W ten sposób według klasycznego już dzisiaj stwierdzenia "on nienawidzi mnie" oznacza w
rzeczywistości, że "ja nienawidzę jego".

Mechanizmy obronne polegające na przemieszczaniu schematów reagowania:

Przeniesienie i sublimacja

Mechanizm obronny przeniesienia i sublimacji opisuje Freud w różnych tomach swoich pism.
Podaje przykłady działania tych mechanizmów, np. przy okazji omawiania rozwoju popędów

seksualnych i rozważań dotyczących genezy nerwic. Zdaniem Freuda niezaspokojenie któregoś z
silnych cząstkowych popędów seksualnych prowadzi do nerwicy. Ale nie każde niezaspokojenie,
tylko takie, którego .człowiek SAM SOBIE ODMAWIA, którego człowiek sam nie jest w "stanie
spełnić". Do nerwicy prowadzi niezaspokojenie popędu w jakiś jedyny, specyficzny sposób, który
jest decydujący dla danej osoby. Niezaspokojenie w jakiejś jednej, jedynej formie, której
nadzwyczaj silnie pragnie dana osoba.

Przykładem takiego przemieszczania energii jest ssanie piersi, ssanie kciuka, palenie papierosa,
całowanie, zwilżanie warg językiem, malowanie ust, gwizdanie, śpiewanie, mówienie, żucie gumy
i tytoniu, plucie. Jest to przemieszczanie się energii oralnej aktywności.

Kompensacja

Czyli wynagrodzenie lub zadośćuczynienie za braki lub defekty.
Formy kompensacji:

1. rozwijanie słabych stron (trening fizyczny u osób o wątłej posturze)

2. zmiana wady na zaletę (mały, drobny mężczyzna może zostać dżokejem)

3. rozwijanie funkcji zastępczych (rozwijanie zainteresowań humanistycznych u osób słabych

w naukach matematycznych)

4. zachowania antyspołeczne

5. fantazjowanie

Często praca zawodowa, hobby lub różne formy zaangażowania w życie publiczne stanowią formę
kompensacji.

Reakcje upozorowane jako mechanizm obronny

Manifestowanie na zewnątrz zasad, kompleksów, postaw, przeciwnych do tych, które są
świadomie odrzucane.

Jeżeli osoba odczuwa gwałtowną nienawiść i agresywność w stosunku do ludzi i uczucia te
wywołują niepokój, to wytwarza się tendencja o kierunku wprost przeciwnym, mianowicie
przesadna sympatia, miłość. To przekształcenie impulsów budzących lęk w tendencje o wprost
przeciwnych kierunkach, nazywa się reakcjami upozorowanymi.

Ascetyzm, intelektualizacja i twórczość jako mechanizmy obronne w okresie dziecięcym i
młodzieńczym:

Jeżeli ascetyzm i intelektualizację potraktować jako mechanizmy analogiczne do działania reakcji
upozorowanych, to twórczość byłaby analogiczna do mechanizmu obronnego sublimacji.

W twórczości młodzieńczej znajdują jakby sublimowane ujścia potrzeby seksualne, przyjemnych
doznań zmysłowych, ekshibicjonizmu, agresywności, poznawcze i inne.

Objawami działania mechanizmu obronnego ascetyzmu jest unikanie rówieśników, zabaw,
rozrywek, muzyki, tańca, przesadne hartowanie się, zbyt wczesne ranne wstawanie, pozbawianie
się przyjemności jedzenia.

Reakcje ascetyzmu są wyzwalane z jednej strony dużą wrażliwością dziecka i młodego człowieka,
a z drugiej - surowością dyscypliny oraz surowymi nakazami i zakazami "moralnymi".

Lęk przed przejawami i naciskami popędu seksualnego rozszerza się na inne potrzeby - jedzenia,
picia, zabawy; generalizuje się na wszystko to, co "dostarcza" przyjemności. I wszystkie czynności
dostarczające przyjemności stają się groźne, budzące lęk. Jako tamę przed tym lękiem uruchamia
się mechanizm obronny zachowań ascetycznych.

Z punktu widzenia psychologii uczenia się, mamy tu do czynienia z generalizacją lęku,
spowodowaną "surowym Superego", na zbyt wielki obszar zachowań oraz ze słabą zdolnością do
różnicowania między rodzajami impulsów naprawdę a pozornie groźnych dla jednostki.

Ascetyzm przynoszący korzyści w postaci zmniejszenia lęku i poczucia winy podlega
wzmocnieniu i staje się nawykowym, przystosowawczym sposobem reagowania

Intelektualizacja jako mechanizm obronny polega na "oswajaniu się", za pomocą myślenia i
mówienia, z problematyką groźną i budzącą lęk. Praktycznie ten mechanizm obronny przejawia się
jako przesadnie logiczne i rozumowe analizowanie irracjonalnych tendencji popędowych,
abstrakcyjne dyskusje na tematy seksualne, zbrodni, ekshibicjonizmu, moralności. Są to próby
rozładowania nacisków potrzeb zabronionych przez surowe Superego. Potrzeb, których określone
przejawy są nieaprobowane przez grupę społeczną, w której jednostka żyje - w reakcjach
słownych, wyobrażeniowych i myślowych.

Obrona polega także na pewnej formie dysocjacji. Dyskutuje się o tym, co zabronione w
oderwaniu od osobistych pragnień i doświadczeń, w oderwaniu od realnych przejawów potrzeb w
życiu.

Intelektualizacja jako mechanizm obronny polega na abstrakcyjnych dyskusjach o małżeństwie,
prostytucji, moralności, polityce, filozofii, religii, pracy.

W takiej abstrakcyjnej formie przemycają się budzące lęk impulsy i jednostka nie przeżywając
lęku "oswaja się" z nimi ..

Intelektualizacja przybiera także formę przesadnie logicznego sposobu mówienia, operowania
tylko zwrotami "ścisłymi", posługiwania się liczbą, miarą, "obiektywnym doświadczeniem". Może
także przybierać postać konstruowania przesadnie logicznych planów, linii i celów życia.

Intelektualizacja nie służy praktycznemu rozładowaniu budzących lęk potrzeb, służy tylko
oswojeniu się z tym, co wydaje się jednostce groźne, budzące lęk i nie do przyjęcia w postaci
takiej, w jakiej przejawia się w codziennym życiu. Również abstrakcyjne konstruowanie planów
działania można traktować jako mechanizm obronny intelektualizacji lęków przed trudnościami
realizowania tego, co wymaga konkretne, zwyczajne życie.

Jako mechanizm obronny, intelektualizacja często przyjmuje postać racjonalizacji, niekiedy zaś
substytucji oraz kompensacji. Intelektualizacja nie dopuszcza do uświadomienia tego, co zostało
wyparte, i w ten sposób wzmacnia wypieranie.

Twórczość jako mechanizm obronny przejawia się najczęściej w pisaniu wierszy, dzienników,
autobiografii, satyrycznych opowiadań.

Wielu psychoanalityków uważa twórczość uprawianą w tym okresie za mechanizm obronny
przeciw odżywającym tendencjom kompleksu Edypa. Twórczość przyjmuje najczęściej formę
dziennika i wierszy. W tej twórczości tendencje kazirodcze są rzutowane na inne obiekty,
wyobrażenia, idee, które stają się obiektami zastępczymi. Twórczość jest aprobowana przez ideał
siebie. Nagłe ustanie, zaniechanie twórczości pod koniec adolescencji świadczy o niezdolności do
rozładowania kompleksu Edypa.

Fiksacja i regresja jako mechanizmy obronne

Mechanizmy obronne fiksacji i regresji są ze sobą związane. Fiksacja polega na obronie przed
lękiem przez powtarzanie wyuczonych reakcji przystosowania.

Regresja jest mechanizmem przystosowania, który polega na nawrocie do tych reakcji, które
zostały wcześniej silniej utrwalone, czyli ufiksowane. Regresję określa się najczęściej jako nawrót
do wcześniej wyuczonych sposobów zachowania. Jest to cofnięcie się do wcześniejszego stadium
rozwoju. Polega na wykorzystywaniu postaw i zachowań, które w przeszłości były nagradzane lub
pozwalały osiągnąć cel, np. bezradne, dziecinne zachowanie.

Mechanizmy obronne polegające na naśladowaniu i wbudowywaniu w siebie schematów
reagowania innych jednostek: identyfikacja, inkorporacja, introjekcja, konformizm:

Identyfikacja

Czyli utożsamianie się z innym człowiekiem. Prowadzi do nieświadomego przejęcia różnych
myśli, celów, zachowań drugiego człowieka. Zwykle wiąże się z idealizacją. Natomiast
identyfikacja z agresorem prowadzi do zmiany ról z atakowanego w atakującego.

Inkorporacja

Jest prymitywnym mechanizmem obronnych. Zachodzi w sferze fantazji i polega na "pożarciu"
obiektu zewnętrznego. Dotyczy zwykle małych dzieci, które nie odróżniają siebie (własnego "ja")
od otaczającego je świata.

Introjekcja

Polega na symbolicznym wchłanianiu przez jednostkę różnych obiektów zewnętrznych (mogą to
być ludzie lub pewne cechy). Jest mechanizmem obronnym przed uświadomieniem sobie
nieakceptowanych impulsów. Główną siłą motywującą jest lęk przed poniżeniem lub krytyką. Np.
dziecko przyjmuje nakazy i zakazy stawiane przez rodziców jako własne z obawy przed utratą ich
miłości i kary.

Skrajny konformizm polega na adaptowaniu wzorów zachowania kulturowego, na ślepym robieniu
tego wszystkiego, czego wymagają naciski grupy społecznej, w której jednostka żyje.
Celem praktyk "ślepego posłuszeństwa" wobec wymagań grupy jest stworzenie więzi z grupą, w
której człowiek żyje i pozbycie się poczucia zagrożenia.

Reakcje konformizmu są typowe dla małego dziecka w pierwszych latach życia. Dziecko w
pierwszych latach jest bezradne i zależne od rodziców lub tych, którzy się nim opiekują. Próbuje
więc "za wszelką cenę" przystosować się do wzorów zachowania osoby znaczącej, próbuje się
identyfikować z postacią któregoś z rodziców.

Tę reakcję przystosowawczą generalizuje później na grupę i stara się identyfikować z grupą, w
której żyje. Jednostka "czuje się" tak samo bezradna wobec grupy, jak małe dziecko wobec swoich
rodziców. Jeżeli grupa, w której żyje, pozostaje pod wpływem jakiegoś politycznego, religijnego,
filozoficznego czy innego autorytetu, to jednostka stara się również podporządkować temu
autorytetowi, a nawet zajmować wobec niego postawy masochistyczne.

Jednostka próbuje identyfikować się z tym obdarzonym siłą autorytetem grupy. Autorytet,
dominująca postać w grupie, np. Hitler w Niemczech do roku 1945, staje się rodzajem
"magicznego pomocnika", z którego siły jednostka korzysta. Jednostka przyjmuje ograniczenia,
cierpienia fizyczne i moralne z rąk autorytetu, ale te przykre przeżycia przeważa poczucie
przynależności, opieki i oparcia, jakie czerpie ze swoich zachowań konformistycznych. Ten
mechanizm tłumaczy także masochizm członków niektórych sekt religijnych, którzy znoszą
cierpienia, ale nie czują się samotni i opuszczeni, nie są narażeni na lęki osamotnienia i
bezradności.

Na zakończenie rozważań o mechanizmach obronnych warto jeszcze podkreślić, że są to
"normalne" zespoły reakcji przystosowawczych, których dziecko wyucza się, posługuje się nimi
przez jakiś czas i powinno się od nich uwolnić, jeżeli jego osobowość ma osiągnąć pełnię
możliwości swego rozwoju.

Występowanie mechanizmów obronnych jest normalnym zjawiskiem, ale występowanie
nadmierne hamuje rozwój psychiczny, ponieważ mechanizmy obronne zużywają energię
psychiczną na "obronę" przed lękiem, podczas gdy energia ta powinna być użyta na rozwój
bardziej twórczych, służących do opanowywania rzeczywistości mechanizmów przystosowania.

Korzystne działanie mechanizmów obronnych polega na tym, że umożliwiają lepsze
przystosowanie się do sytuacji, w których odgrywają rolę stosunki interpersonalne, broniąc
jednostkę przed szkodliwymi dla niej ekspresjami agresywności, ekshibicjonizmu, seksualizmu i
innymi prymitywnymi impulsami. Mechanizmy obronne rzeczywiście zmniejszają napięcie
lękowe, poczucie winy, umożliwiają utrzymywanie dobrego mniemania o sobie, zwiększają
poczucie bezpieczeństwa.
Umożliwiają bezpieczne, akceptowane przez świadomość jednostki, kompromisowe formy
rozładowywania i zaspokajania potrzeb, popędów, pragnień i życzeń, które są aktualnie nie do
przyjęcia, które są sprzeczne z uznawanymi przez jednostkę i grupę standardami zachowania.

Działanie mechanizmów obronnych zapewnia - zdaniem Laughlina - istnienie równowagi
emocjonalnej u osób, które mają popędy, pragnienia i życzenia niezgodne z panującymi w grupie
normami i zwyczajami. Dostarczają mianowicie "zaworu bezpieczeństwa" dla popędów i
impulsów "nie do przyjęcia" i umożliwiają ich ekspresję. Niektóre z mechanizmów obronnych, np.
sublimacja, łagodniejsze formy konformizmu, dostarczają doraźnych korzyści społecznych, bo
umożliwiają kierowanie energii instynktów w społecznie aprobowane kanały

Działanie mechanizmów obronnych sprzyja integracji osobowości i ułatwia zachowanie jednostki
w sytuacjach konfliktowych.

Ujemne działanie mechanizmów obronnych polega - zdaniem Laughlina - na tym, że prowadzą
one do działania regresyjnego. Nadmiernie rozbudowane mechanizmy obronne upośledzają
umiejętność wglądu w siebie. Jednostka stosująca mechanizmy obronne nie jest zdolna do realnej
oceny siebie, do wartościowania celowości i skuteczności swojego działania.

Działanie mechanizmów obronnych prowadzi do zachowań cechujących się przesadą i
sztywnością. Ich działanie może doprowadzić do wytworzenia się "zaklętego kręgu" obrony przed
niektórymi popędami i pragnieniami. Obrona ta stwarza nowe problemy, przed którymi jednostka
znów musi się bronić i uruchamiać nowe mechanizmy obronne. W ten sposób może dojść do
wytworzenia się specyficznego stylu przystosowania określanego jako "neurotyczny styl życia"
Trudno jest określić, kiedy działanie mechanizmów obronnych jest ,,normalne", a kiedy
"nadmierne". Praktycznie trzeba posługiwać się grubym kryterium, jakim jest "przeciętna"
zachowania przeciętnego członka danej grupy społecznej, zawodowej, kulturowej i na jej tle
oceniać intensywność i częstość działania mechanizmów obronnych.

Innym również nieostrym kryterium, które można wykorzystać dla oceny działania mechanizmów
obronnych, jest odpowiedź na pytanie: czy mechanizmy obronne pomagają czy przeszkadzają
rozwiązywać stojące przed jednostką zadania życiowe, czy pomagają czy utrudniają jej
przystosowanie się do różnych sytuacji życiowych: pracy, nauki, małżeństwa, znoszenia
niepowodzeń.

Wreszcie trzecim kryterium, za pomocą którego możemy próbować oceniać działanie
mechanizmów obronnych jest to, czy wspomagają one wszechstronny rozwój osobowości, czy w
tym określonym wypadku ten rozwój hamują. Na przykład: reakcje wypierania mogą
spowodować, że całe obszary życia stają się dla jednostki niedostępne.

Mechanizm obronny konformizmu wprawdzie zabezpiecza jakie takie poczucie bezpieczeństwa,
ale zuboża samodzielność jednostki, a jeżeli jest to konformizm zachowania w stosunku do grup
społecznych mało wartościowych, to wręcz rozwój psychiczny wykoślawia.

Najogólniej można powiedzieć o mechanizmach obronnych, że są to schematy przystosowania
sztywne, odznaczające się przesadą, pochłaniające dużą ilość energii psychicznej, a więc
nieekonomiczne.

Jednym z głównych czynników, dzięki którym te schematy przystosowania funkcjonują w
osobowości, jest zbyt surowy i niedostosowany do możliwości jednostki system nakazów i
zakazów, system norm i wzorów przystosowania uznany za własny oraz nieadekwatny do
własnych możliwości obraz i ideał siebie.