DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ń

ca staro

ż

ytno

ś

ci

│

ś

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

ś

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

ć

filozofi

ę

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

ARYSTOTELES

HERMENEUTYKA

przeło

ż

ył Kazimierz Le

ś

niak

1. Stosunek j

ę

zyka do my

ś

li

Najpierw trzeba ustali

ć

, czym jest nazwa i czym słowo, nast

ę

pnie czym jest przeczenie i

twierdzenie, zdanie i wypowied

ź

.

Słowa s

ą

symbolicznymi znakami wra

ż

e

ń

doznawanych w duszy, a d

ź

wi

ę

ki pisane s

ą

znakami d

ź

wi

ę

ków mówionych. Jako pisane a tak

ż

e i mówione nie s

ą

dla wszystkich

ludzi te same. Ale to, czego przede wszystkim s

ą

znakami, wra

ż

e

ń

doznawanych w

duszy, jest takie samo dla wszystkich; a wi

ę

c i to, do czego s

ą

te wra

ż

enia podobne,

mianowicie rzeczy s

ą

równie

ż

takie same. Sprawa ta została ju

ż

omówiona w traktacie O

duszy i nale

ż

y do innego zakresu bada

ń

.

Tak jak niekiedy pewna my

ś

l nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa, a inne bywaj

ą

czasem

z konieczno

ś

ci takie lub takie, tak równie

ż

ma si

ę

rzecz i z d

ź

wi

ę

kami mówionymi. Bo

fałszywo

ść

i prawdziwo

ść

ma do czynienia z ł

ą

czeniem i rozdzielaniem. Same nazwy i

słowa, na przykład "człowiek" lub "biały" bez

ż

adnego dodatku, s

ą

jak gdyby my

ś

lami bez

ł

ą

czenia i rozdzielania; nie s

ą

bowiem ani fałszywe, ani prawdziwe. A dowód na to jest

taki,

ż

e "kozioł-jele

ń

", mimo i

ż

co

ś

znaczy, nie jest ani prawd

ą

, ani fałszem, je

ż

eli si

ę

nie

doda,

ż

e "istnieje" lub

ż

e "nie istnieje", czy to po prostu, czy w odniesieniu do czasu.

2. Definicja nazwy. Nazwy proste i zło

ż

one

Nazwa jest to d

ź

wi

ę

k znacz

ą

cy co

ś

na mocy umowy, bez odniesienia do czasu, d

ź

wi

ę

k,

którego

ż

adna cz

ęść

oddzielona od cało

ś

ci nic nie znaczy.

Na przykład w nazwie "pi

ę

kny ko

ń

", "ko

ń

" oddzielnie nie ma tego znaczenia, jakie miał w

wyra

ż

eniu "pi

ę

kny ko

ń

". Proste nazwy ró

ż

ni

ą

si

ę

od zło

ż

onych. W przypadku nazw

prostych cz

ęść

nie ma w ogóle

ż

adnego znaczenia; natomiast cz

ęś

ci w nazwach

zło

ż

onych maj

ą

pewne znaczenie, ale nie w oderwaniu od cało

ś

ci; na przykład w nazwie

"łód

ź

piracka", "łód

ź

" nie ma samodzielnego znaczenia.

Mówi

ę

"na mocy umowy", poniewa

ż

ż

adna nazwa nie jest nazw

ą

naturaln

ą

, dopóki nie

stanie si

ę

znakiem. Nawet nieartykułowane głosy, na przykład zwierz

ę

ce, co

ś

wyra

ż

aj

ą

,

ale

ż

aden z nich nie jest nazw

ą

.

"Nie-człowiek" nie jest nazw

ą

, a nawet nie ma wła

ś

ciwej nazwy, któr

ą

mo

ż

na by nada

ć

temu wyra

ż

eniu; nie jest ono ani twierdzeniem, ani przeczeniem. Niech to b

ę

dzie nazwa

nieokre

ś

lona, skoro nadajemy j

ą

ró

ż

nym rzeczom zarówno istniej

ą

cym, jak i

nieistniej

ą

cym.

"Filona", "Filonowi" itp. nie s

ą

nazwami, lecz gramatycznymi przypadkami nazw. Ta sama

zasada odnosi si

ę

zarówno do tych przypadków, jak i do nazw, oprócz odmiany, która

poł

ą

czona ze słowami "jest", "był" lub "b

ę

dzie" nie jest prawdziwa lub fałszywa, podczas

gdy nazwa zawsze jest taka; na przykład "Filona jest" lub "Filona nie jest";

ż

adne bowiem

z tych wyra

ż

e

ń

nie jest ani prawdziwe, ani fałszywe.

Strona 1 z 2

Bez tytułu 1

2009-10-20

4. Definicja zdania

Zdanie jest to wypowied

ź

znacz

ą

ca, której pewna cz

ęść

oddzielnie znaczy co

ś

- jako

wyra

ż

enie, a nie jako twierdzenie lub przeczenie.

Mam na my

ś

li to,

ż

e na przykład "człowiek" znaczy wprawdzie co

ś

, ale nie to,

ż

e istnieje

czy nie istnieje. Stanie si

ę

jednak twierdzeniem czy przeczeniem, je

ż

eli si

ę

co

ś

doda.

Pojedyncze zgłoski w wyrazie "człowiek" nie znacz

ą

nic. Równie

ż

w wyrazie "mysz" "ysz"

nic nie znaczy; jest to tylko wymówiony d

ź

wi

ę

k. W słowach zło

ż

onych poszczególne

składniki co

ś

wprawdzie znacz

ą

, ale nie w oderwaniu od cało

ś

ci, jak to ju

ż

wy

ż

ej

stwierdzili

ś

my.

Ka

ż

da wypowied

ź

co

ś

znaczy, ale nie jako narz

ę

dzie, lecz, jak powiedzieli

ś

my, na mocy

umowy. Nie ka

ż

da jednak wypowied

ź

jest zdaniem stwierdzaj

ą

cym co

ś

, lecz tylko taka,

której przysługuje prawdziwo

ść

lub fałszywo

ść

. Ale nie wszystkim wypowiedziom

przysługuje prawdziwo

ść

lub fałszywo

ść

, bo na przykład pro

ś

ba jest wypowiedzi

ą

, lecz

nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa. Pomi

ń

my jednak inne tego rodzaju wypowiedzi,

gdy

ż

rozwa

ż

ania na ten temat nale

żą

raczej do zakresu retoryki i poetyki, a nasze

niniejsze dociekanie dotyczy zda

ń

, które co

ś

stwierdzaj

ą

.

Strona 2 z 2

Bez tytułu 1

2009-10-20