plik

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

STĘP

Witaj  drogi  czytelniku,  jeżeli  czytasz  tego  e-booka,  to  jesteś
na dobrej drodze do zrozumienia jak działa ludzki umysł, jakie
emocje towarzyszą inwestowaniu oraz jak ważny jest aspekt
psychologii  w  procesie  podejmowania  decyzji  inwestycyj-
nych.  Jak  mawiał  Alexander  Elder  –  jeden  z  wielkich  guru
giełdowych:

„Uczucia i emocje tysięcy inwestorów zlewają się w wielkie

psychologiczne fale przypływów i odpływów, które poruszają

rynkami”.

Na samym początku naszych rozważao należałoby zastanowid się dlaczego lu-

dzie, którzy inwestują swoje ciężko zarobione pieniądze, często tracą je w bar-

dzo nierozsądny sposób na inwestycjach kapitałowych.

Dlaczego na co dzieo

liczymy każdy grosz, a przy inwestowaniu nie zwracamy uwagi na podstawy

edukacji.

Dlaczego takie emocje jak chciwośd i strach sprawiają, że dostajemy

kolokwialnie mówiąc małpiego rozumu w efekcie czego doprowadzamy często

do strat i nerwów.

Oprócz negatywnych emocji i pesymistycznego podejścia możemy zauważyd

wiele nazwisk sławnych osób, które dorobiły się na giełdzie. Dlaczego tak się

dzieję? Dlaczego jedni zarabiają fortunę, podczas gdy reszta traci swe pieniądze?

Odpowiedź znajdziemy w ludzkiej psychice, która wiąże się z różnymi skłonno-

ściami, ograniczeniami oraz możliwościami podejmowania decyzji inwestycyj-

nych. Czym jest cena akcji na giełdzie? Najprostszą odpowiedzią wydaje się byd –

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

„jest wartością za jaką kupujący jest w stanie kupid dane aktywo od sprzedają-

cego.”

Inna definicja mówi, że cena akcji może stanowid „odbicie nadziei, obaw i ocze-

kiwao różnych uczestników rynku”.

Schemat działania gracza giełdowego jest bardzo prosty - chcemy byd postrze-

gani jako osoby racjonalne, a jednak nasze działania poddane są ogromnym

emocjom i irracjonalnością. Niezależnie, czy mamy za sobą wiele lat doświad-

czeo czy dopiero zaczynamy przygodę z giełdą – musimy uważad na jednego

wspólnego wroga – emocje. To one rządzą nami, definiują jakimi ludźmi jeste-

śmy. W koocu dzięki "strachowi i chciwości" świat rozwija się od tysięcy lat.

Nasza psychika wpływa w sposób bezpośredni na nasze finanse, nie tylko z per-

spektywy rynku kapitałowego, lecz także w obszarze finansów osobistych. Do-

skonałym cytatem wydają się byd słowa R.Kiyosakiego „Gdy sprawy zaczynają

byd związane z pieniędzmi, silne emocje mają tendencję do obniżania finanso-

wej inteligencji.”

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

EHAWIORYZM W FINANSACH

Finanse w ujęciu tradycyjnym zawsze zakładają, że ludzie po-
stępują  w  sposób  racjonalny  i  przemyślany.  Uczą  nas  jak
mamy się zachowywad, aby powiększad swój majątek. W ty-
powych  książkach  o  finansach  znajdziemy  racjonalne  podej-
ścia takie jak teoria portfelowa, arbitraż cenowy, wycena ak-
cji czy wycena opcji.

Podejście behawioralne jest podejściem alternatywnym, bada ono, w jaki spo-

sób psychika wpływa na podejmowanie poszczególnych decyzji inwestycyjnych.

Emocje bowiem mają wpływ na działanie nawet najzdolniejszych ludzi, a trady-

cyjne podejście nie zawsze się sprawdza. Już na samym początku naszych zało-

żeo przy badaniu danego instrumentu finansowego należy stwierdzid, że decyzje

oraz ich skutki często obarczone są błędami ze względu na to, że w procesie de-

cyzyjnym udział biorą emocję.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

EORIA

ERSPEKTYWY

Teoria ta uznawana za jedną z ważniejszych w dziejach eko-
nomii, opiera się na ocenie sposobu, w jaki ludzie podejmują
decyzję obarczone czynnikiem niepewności i ryzyka. Każdy
inwestor rozpatruje swoje inwestycje przez pryzmat poten-
cjalnych zysków bądź strat i konkretnego punktu odniesienia.

Najprościej przedstawid to na przykładzie - wartośd jest definiowana przez auto-

rów w kategoriach zysków i strat, czyli odchyleo w obie strony od jakiegoś punk-

tu odniesienia. Funkcja wartości jest wklęsła w części dotyczącej zysków, co

oznacza że inwestor czuje poziom satysfakcji (wartości) kiedy zarabia 1000 zł.

Następnie, gdy inwestor zarabia 1000 zł czuje jeszcze wyższy poziom satysfakcji

(wartości) - co jest oczywiste, ale ów poziom nie jest już dwukrotnie wyższy, niż

wtedy gdy zarabia 1000 zł, lecz jest zdecydowanie mniej niż dwukrotnie wyższy.

Funkcja wartości jest wypukła w części dotyczącej strat, zatem inwestor czuje się

źle kiedy poniesie stratę 1000 zł, ale nie czuje się dwa razy gorzej, w sytuacji gdy

poniesie stratę dwukrotnie wyższą, czyli 1000 zł. Funkcja wartości jest bardziej

stroma dla strat niż dla zysków co oznacza, że inwestor odczuwa stratę 1000 zł

znacznie mocniej niż zysk 1000 zł.

Dodatkowym aspektem teorii perspektywy jest fakt, że inwestorzy rozpatrują

swoje transakcje segregując i analizując je pojedynczo, a nie w kategorii portfe-

la. Co nazwane jest potocznie „mentalnym księgowaniem” – przez to inwestorzy

sami ograniczają swoje możliwości minimalizowania ryzyka i maksymalizowania

zysku.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Innym problemem związanym ze zjawiskiem teorii perspektywy jest „oszukiwa-

nie samego siebie” – ludzie postrzegają się zazwyczaj lepszymi, niż są w rzeczy-

wistości. Oszukujemy siebie, oszukujemy innych i oszukujemy swój portfel inwe-

stycyjny narażając się na finansową ruinę. Dlaczego to robimy? Odpowiedź jest

oczywista i bardzo prosta – opinie i emocje wyrażane przez innych wpływają na

nasze własne decyzje.

Wniosek jest bardzo prosty : Straty bolą nas bardziej, niż cieszą zyski (tej samej

wartości).

Rys. 1. Poziom satysfakcji/rozczarowania w zależności do wyniku inwestycji

zysk

strata

+1000 zł

-1000 zł

satysfakcja

rozczarowanie

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

ADMIERNA PEWNOŚĆ SIEBIE

Na temat ludzkiej pewności siebie można by napisad oddziel-
ną książkę, jednak nie ma na to miejsca w tej publikacji, dla-
tego  postaram  się  skrócid  temat  do  minimum  wyciągając
najważniejsze  rzeczy.  Faktem  jest,  że  ludzie  bywają  zbyt
pewni siebie i nie chodzi tu tylko i wyłącznie o aspekt inwe-
stowania.  Często  przeceniamy  swoje  umiejętności,  wiedzę,
źle oceniamy ryzyko i możliwośd kontrolowania zdarzeo.

Co ciekawe, pewnośd siebie wzrasta wraz z pierwszymi sukcesami i stajemy się

jeszcze mniej ostrożni. Nadmierna wiara we własne umiejętności wzrasta u ludzi

w momencie kiedy, wydaje nam się, że jesteśmy w stanie kontrolowad pewne

działania, nawet jeżeli nie ma ku temu logicznych podstaw. Zawsze zakładamy,

że posiadane przez nas akcje dadzą zarobid, że znaleźliśmy spółkę perełkę oraz

że nasza analiza jest najlepsza. Samo posiadanie akcji daje iluzoryczne poczucie

kontroli nad ich notowaniami. Wyniki badao naukowych pokazują, że większośd

z inwestorów spodziewa się uzyskad wynik lepszy od średniej rynkowej, co w ich

mniemaniu nie jest sprawą trudną.

Zapominamy o tym, że inwestowanie to proces bardzo trudny. Obejmuje on nie

tylko zbieranie informacji, ale również ich analizę oraz podejmowanie decyzji na

tej podstawie. Nasza nadmierna pewnośd siebie może byd szumem informacyj-

nym, który spowoduje złą ocenę sytuacji co w konsekwencji sprawi, że zamiast

zysków, na naszym rachunku pojawią się straty.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Nadmierna pewnośd siebie wpływa również na zachowanie związane z podej-

mowaniem ryzyka przez uczestnika rynku kapitałowego. Racjonalne inwestowa-

nie polega na maksymalizacji zwrotu z inwestycji przy jednoczesnym minimali-

zowaniu ryzyka. Inwestor zbyt pewny siebie, źle oceniając ryzyko prowadzi do

zachwiania relacji między zyskiem, a prawdopodobieostwem niepowodzenia. Na

pomoc przychodzi inwestorom wskaźnik zmienności portfela, który może pomóc

w ocenie ryzyka naszych poczynao inwestycyjnych. Informuje nas o tym, jakim

wahaniom podlegają nasze akcje/portfel inwestycyjny. Im wyższe wartości

wskaźnika, tym nasze inwestycje obarczone są większym ryzykiem.

Skąd bierze się nadmierna pewnośd siebie? Po części jest to efekt iluzji wiedzy,

co to znaczy? Wydaje się nam, że rosnąca ilośd informacji sprawi w jakiś sposób,

że nasze decyzje staną się doskonałe, a my dzięki temu uzyskamy wyższą stopę

zwrotu z inwestycji. Innymi słowy nowe i lepsze informacje powodują, że nasza

pewnośd siebie np. w sporządzaniu prognoz giełdowych rośnie gwałtownie, po-

mimo że dane informacje w zaledwie nieznacznym stopniu poprawiają precyzje

naszych szacunków.

Podsumowując, inwestorzy często bywają zbyt pewni swoich umiejętności,

wiedzy i przewidywao. Nadmierna pewnośd siebie prowadzi może do nieuza-

sadnionego zwiększania liczby transakcji, co skutkuje wysokimi prowizjami, a

w konsekwencji zmniejszeniem zwrotu z zainwestowanego kapitału. Mniejsze

zwroty wynikają z ogromnych kosztów prowizji – mówiąc kolokwialnie opłaty

zjadają nam zyski, jeżeli natomiast wynik na inwestycji jest ujemny to powięk-

szają tym samym jeszcze bardziej straty. Nadmierna pewnośd siebie skutkuje

dodatkowo większą skłonnością do ryzyka. Moda na rachunki online, duża liczba

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

informacji, rekomendacji oraz reklamy w Internecie sprawiły, że inwestorzy są

bardziej pewni siebie niż kiedykolwiek dotąd.

UMA I WSTYD

Jesteśmy stworzeni w taki sposób, aby unikad działao przyno-
szących  nam  wstyd,  a  jednocześnie  poszukujemy  aprobaty
innych  i  szukamy  działao,  które  przyniosą  nam  dumę.  Przez
wstyd możemy rozumied poczucie emocjonalnego bólu, który
towarzyszy  nam  przy  podejmowaniu  złych  decyzji  inwesty-
cyjnych.  Inaczej  rzecz  się  ma  z  dumą,  która  jest  synonimem
emocjonalnej radości i euforii towarzyszącej przy zyskownych
transakcjach.  Inwestorzy  często  wstydzą  się  podjętych  dzia-
łao, rzadko natomiast wstydzą się działao, których nie podję-
li, gdy była ku temu okazja.

Udowodnione jest, że strach przed uczuciem wstydu oraz poszukiwanie dumy

sprawiają, że inwestorzy są predysponowani do zbyt wczesnego zamykania po-

zycji zyskownych oraz zbyt długiego przetrzymywania pozycji stratnych. Owa

prawidłowośd nazwana jest efektem predyspozycji. Przykładem jest posiadanie

przez inwestora akcji dwóch spółek – A i B. Akcje firmy A zyskały 20% natomiast

akcje firmy B spadły o 20%. Wynik na portfelu wynosi więc 0%. Inwestor w tym

przypadku ma do wyboru albo sprzedad akcje A i doznad uczucia dumy i satys-

fakcji, bądź pozbyd się akcji spółki B, przyznając się do swojej niewiedzy i wsty-

dząc się przy tym za swój brak kompetencji. Jak myślisz co inwestor wybierze?

Odpowiedź jest prosta – wybierze sprzedaż spółki A z dumą zgarniając zysk 20%,

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

nie sprzedając przy tym akcji spółki B, ponieważ wiązałoby się to z przyznaniem

do błędu, w tej sytuacji większośd inwestorów „poczeka na odbicie”.

Warto również zauważyd fakt, że im większe zyski z danych walorów tym więk-

sza skłonnośd do ich sprzedaży i czerpania w tej sposób większej dumy. Prawi-

dłowośd ta nie ma z kolei wpływu na sprzedawanie akcji tracących na wartości.

Inwestorzy niechętnie sprzedają akcje stratne, przy czym niechęd nie rośnie

proporcjonalnie wraz ze stratą na pozycji. Okazuje się, że inwestorzy postrzegają

wstyd w kategoriach starty, natomiast ciekawe jest to, że jej rozmiar nie ma

większego znaczenia.

Jaka jest moja rada? Niezwykle prosta i każdy nawet początkujący adept sztuki

giełdowej zna zasadę „Tnij straty, pozwól zyskom rosnąd”

ILKA SŁÓW O RYZYKU

Precyzyjne  zdefiniowanie  ryzyka  jest  sprawą  trudną,  jednak
jak każdy z nas wie, jest to „niebezpieczeostwo tego, że coś
pójdzie nie tak”. Używając bardziej fachowego, finansowego
języka  ryzyko  określane  jest  w  następujący  sposób: Ryzyko
inwestycyjne  oznacza  możliwośd  zrealizowania  stopy  do-
chodu  inwestycji  różniącej  się  od  stopy  dochodu,  której
spodziewa się inwestor.

Ta definicja pokazuje, że ryzyko może byd traktowane w sposób pozytywny oraz

negatywny. Jak to możliwe, że ryzyko może byd czymś optymistycznym? Prze-

cież każdemu z nas kojarzy się ono z zagrożeniem.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Zaprezentuję to na przykładzie:



Ryzyko inwestycyjne pozytywne – gdy zrealizowana stopa zwrotu jest

wyższa od oczekiwanej, oczekiwaliśmy 10% zysku rocznie, a zyskaliśmy

20%!



Ryzyko inwestycyjne negatywne – gdy zrealizowana stopa zwrotu jest

niższa od oczekiwanej, oczekiwaliśmy 10% zysku rocznie, a straciliśmy

10%!

Możemy zatem patrzed na ryzyko w dwóch aspektach. Pierwszym będzie defi-

niowanie ryzyka, jako amplitudy wahao kursu danego instrumentu finansowego.

Drugi jest negatywny – czyli możliwośd poniesienia straty.

Wygląda na to, że ludzie różnie postrzegają ryzyko. Jednym z ważniejszych kry-

teriów są skutki zdarzeo z przeszłości. W dużym uproszczeniu, można stwierdzid,

że jeżeli w ostatnim czasie odnotowaliśmy zyski, to nasza skłonnośd do pono-

szenia ryzyka wzrasta znacznie bardziej, niż w sytuacji, w której wcześniej ponie-

ślibyśmy stratę. Zasada ta nazywa się potocznie „Efektem gry na koszt firmy”.

Generalnie chodzi o to, że pieniądze, które niedawno zarobiliśmy/wygraliśmy

traktujemy jako cudze, nie wliczamy ich do swojego portfela, a co za tym idzie

zwiększa się nasza skłonnośd do ryzyka.

Innym efektem natury psychologicznej jest „efekt odegrania się” lub „wycho-

dzenia na swoje”. Objawia się on tym, że nie każdy kto przegrał pieniądze od-

chodzi z kwitkiem unikając ryzyka i analizując dlaczego się nie udało. Większośd z

inwestorów próbuje się bardzo szybko odegrad. Straty chcą odrobid papierami,

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

które niosą za sobą większe ryzyko, aby zwrot nastąpił szybciej. Niejednokrotnie

prowadzi to, do jeszcze większych strat i frustracji.

Ciekawym zjawiskiem jest efekt posiadania – objawia on się tym, że ludzie chcą

sprzedad dane dobro za cenę wyższą, niż w rzeczywistości chcieli by zaoferowad

będąc po stronie kupującego.

Podsumowując wydaje się, że poziom akceptacji ryzyka zależy od naszej natury,

to czy jesteśmy skłonni do podejmowania ryzyka, czy kierujemy się awersją do

niego zależy w dużym stopniu od wcześniejszych zdarzeo. Mamy skłonnośd do

ryzyka w przypadku odniesienia wcześniejszych sukcesów w postaci zysków oraz

po poniesieniu strat, kiedy nasza psychika i duma każe nam się odegrad i widzi-

my okazje do wyjścia na swoje. W przeciwnym razie straty skłaniają nas raczej

do omijania inwestycji szerokim łukiem.

Dodatkowo ludzka pamięd rejestruje nie fakty, lecz emocję i uczucia związane z

przeżytymi sytuacjami. Licząc się wspomnienia i odczucia związane głównie z

pozytywnymi zdarzeniami, chociaż bolą nas złe wydarzenia z przeszłości. Prowa-

dzid to może do szumu informacyjnego, który może wpłynąd na nieracjonalne

podejmowanie decyzji inwestycyjnych. Dlaczego? Ponieważ niewłaściwa inter-

pretacja lub zawyżania uzyskiwanych wcześniej wyników powoduje, że trudno

jest nam się uczyd na błędach, zwłaszcza że to nasze błędy. Podstawowym lekar-

stwem jest przyznanie się do tego, przeanalizowania sytuacji i wyciągnięcie

wniosków.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

YRWANE Z KONTEKSTU

Czy istnieje coś takiego jak kontekst decyzyjny? Czy kontekst
może  mied  wpływ  na  podejmowane  przez  nas  decyzji  inwe-
stycyjne?  Dlaczego  ludzie  lekceważą  pozytywną  korelację
między  ryzykiem,  a  stopą  zwrotu  z  inwestycji?  Wszystko  z
powodu kontekstu! Kiedy sytuacja przedstawiana jest na za-
sadzie  stopa  zwrotu,  a  ryzyko  inwestycyjne  zazwyczaj  doko-
nujemy  prawidłowej  interpretacji.  Jakakolwiek  zmiana
wprowadza chaos i błędy w stosowaniu zasady kontekstu.

Co więcej, często bywa tak, że w przypadku braku porównywalności, czy kon-

kretnego kontekstu między ryzykiem, a zwrotem z inwestycji, inwestorzy często

posługują się heurystykami – lepsze/gorsze.

Czyli aktywa są lepsze i gorsze. Np. częśd papierów charakteryzuje się wyższą

stopą zwrotu i niższym ryzykiem, a częśd niską stopą zwrotu i wyższym ryzykiem.

Co to oznacza w praktyce? Upraszczanie i nadawanie kontekstu między stopą

zwrotu, a ryzykiem często niesie za sobą konsekwencję, że inwestorzy podejmą

ryzyko nierzadko większe, niż sami sądzą.

Decyzje inwestycyjne, które podejmujemy to w większości przypadków pewne-

go rodzaju ocena niepewności oraz ryzyka, czyli dwóch dośd abstrakcyjnych rze-

czy. Wymaga to od nas nie lada wysiłku intelektualnego oraz poznawczego. De-

cyzje, z którymi się stykamy leżą na pograniczu wielu teorii związanych z finan-

sami – dywersyfikacja, alokacja aktywów, teoria portfelowa, efektywnośd rynku,

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

czy po prostu relacji między ryzykiem, a oczekiwaną stopą zwrotu. Co za tym

idzie?

Musimy liczyd się z tym, że na podstawie uproszeo, heurystyk myślowych oraz

intuicji możemy podejmowad zupełnie inne decyzje inwestycyjne niż Ci, którzy

myślą głównie w sposób schematyczny i analityczny. Oznacza to, że sposób osa-

dzenia decyzji inwestycyjnych w kontekście będzie miał bardzo istotny wpływ na

wynik inwestycyjne, na podstawie wyborów inwestora.

REATYWNA KSIĘGOWOŚĆ W NASZEJ GŁOWIE

CZYLI MENTALNE KSIĘGOWANIE

Każda instytucja, firma, stowarzyszenie, a nawet my sami dokonujemy codzien-

nie pewnego rodzaju księgowania. Będzie to podliczanie zakupów, wydatków na

paliwu, gospodarowanie budżetem, czy analiza rachunku maklerskiego. To dośd

powszechna sytuacja, a każdy z nas ma z tym do czynienia na co dzieo. Księgo-

wanie pomaga nam zarządzad pieniędzmi, jednak czy jest to takie proste jak się

wydaję?

Często przypominamy do pieniędzy pewnego rodzaju metki. Jest to pewien ro-

dzaj znakowania, dzięki czemu możemy inaczej podchodzid do kwestii zarządza-

nia nimi. Jakie to metki? Np. darmowe pieniądze, łatwe pieniądze, brudne pie-

niądze, pieniądze na czarną godzinę itp. Oznacza to, że z pewnością jeżeli pojawi

się pokusa zakupowa np. nowego telewizora to łatwiej nam będzie wydad „ła-

twe pieniądze”, niż „pieniądze na czarną godzinę”. Jednak jak cała sprawa ma

się do księgowości oraz mentalnego księgowania pieniędzy? Już wyjaśniam.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Inwestorzy często konstruują swoje budżety oraz portfele inwestycyjne, aby śle-

dzid i kontrolowad zyski, prowizje pobrane przez bank, czy ogólny stan portfela.

Problem polega na tym, że większośd z nas utożsamia transakcje giełdową jako

oddzielne konto w budżecie i zamiast rozpatrywad zarządzanie całym portfelem

skupiamy się często na pojedynczych transakcjach. Dla przypomnienia, inwesto-

rzy stają się unikad sprzedaży walorów przecenionych i pozbywają się zbyt szyb-

ko aktywów zyskownych, ponieważ nie chcą doznad emocjonalnego bólu i wsty-

du.

Mentalne księgowanie przyjmuje, że większośd transakcji zapisujemy jedynie w

swojej głowie, pamiętając o transakcjach zyskownych, zapominając przy tym o

pozycjach stratnych. Jeżeli natomiast spojrzymy szerzej i rozpatrzymy sytuacje, z

perspektywy całego portfela z uwzględnieniem kosztów, podatków itp. może się

okazad, że mimo że na niektórych inwestycjach osiągamy astronomiczne kwoty,

to cały portfel jest na minusie.

Wródmy do księgowania mentalnego. Zauważmy, że

mamy problem z całościo-

wym spojrzeniem na swój portfel i budżet. Na przykład inaczej traktujemy pie-

niądze, które dostaniemy jako premię (łatwo przyszło, łatwo poszło), a inaczej

nasze zaskórniaki trzymane na lokatach, gdzie cieszymy się z każdego dopisywa-

nego grosza odsetek.

W skrajnych przypadkach ludzie dochodzą do takiego absurdu, w którym rów-

nocześnie spłacamy kredyt gotówkowy i trzymamy oszczędności na koncie. Ta-

kich osób znajdziemy bardzo wiele i to często bardzo inteligentnych ludzi, po-

nieważ podzielili sobie w głowie pieniądze na różne szufladki, co powoduje, że

równocześnie mogą trzymad 15 000 zł na 3,5% rocznie i spłacad te same 15 000

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

zł kredytu z RRSO 40%. Rozumiem fakt, kiedy byłoby na odwrót gdzie inwestycje

przynosiłyby nam 40% zysku, a kredyt kosztował 3,5% rocznie. Wtedy byłyby to

jak najbardziej na miejscu.

EORIA PORTFELOWA

Już ponad 50 lat temu ekonomista Harry Markowitz, laureat
nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii uczył nas, aby  wszyst-
kie  inwestycje  traktowad  jako    jeden  portfel  inwestycyjny.
Teoria portfelowa zakłada, że dla każdej poszczególnej stopy
zwrotu  jest  jeden  portfel,  który  zapewnia  najniższy  poziom
ryzyka,  oraz,  że  dla  każdego  poziomu  ryzyka  istnieje  jeden
portfel, gwarantujący najwyższą stopę zwrotu.

Preferencją inwestora jest więc wybór portfela efektywnego, a więc takiego, dla

którego nie istnieje inny portfel o takiej samej oczekiwanej stopie zysku i mniej-

szym ryzyku oraz takiego, dla którego nie istnieje inny portfel o tym samym ry-

zyku i większej oczekiwanej stopie zysku.

Biorąc pod uwagę efekt mentalnego księgowania, znaczna częśd inwestorów

umieszcza każdą inwestycję na osobnym rachunku mentalny. Jest to spore

utrudnienie, ponieważ nie rozpatrujemy portfela jako całości, a jedynie wybiór-

cze jego elementy. Nowoczesna teoria portfela może doprowadzid do minimali-

zacji chwiejności notowao poprzez odpowiedni dobór inwestycji w portfelu.

Analizując przeszłe notowania instrumentów finansowych, można budowad

portfele o niższym ryzyku.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Każdy kto inwestuje i zajmuje się pomnażaniem swoich środków na pewno zna

termin dywersyfikacja. Czym jest dywersyfikacja? Jest to nic innego jak stara

polska zasada „nie wkładaj wszystkich jaj do jednego koszyka”. Mówiąc bardziej

ekonomicznie, dywersyfikacja polega na takim doborze instrumentów finanso-

wych, który pozwali na minimalizację ryzyka.

Hersh Sherfin i Meir Statman ukazują, w jaki sposób skłonności inwestorów

sprawiają, że traktujemy swoje portfele jak piramidę aktywów. Każdy poziom

piramidy to zakładany cel. Jest on różny ze względu na horyzont czasowy, rodzaj

instrumentu który wybierzemy aby cel zrealizowad, stopę zwrotu, czy poziom

ryzyka inwestycyjnego. Zakładając mentalne konta dla każdego celu osobno,

dochodzimy do sytuacji, w której każdą z inwestycji traktujemy oddzielnie i w

każdej akceptujemy inny poziom ryzyka. Narzędzia inwestycyjne dobierane są w

zależności od zakładanych celów.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Pierwszym celem jest oczywiście bezpieczeostwo finansowe. Z tego powodu

częśd środków zawsze powinno byd zainwestowane w sposób bardzo bezpiecz-

ny. Będą to programy regularne, ubezpieczenia, gotówka w banku, depozyty,

lokaty itp. Kolejnym kontem mentalnym jest wyższy poziom piramidy nastawio-

ny już na dochód, znajdziemy tu bardziej skomplikowane, a co za tym idzie bar-

dziej ryzykowne narzędzia inwestycyjne. Wraz ze wzrostem ryzyka zmienia się

również oczekiwana stopa zwrotu.

Co z alokacją środków na każdym z poziomów inwestycyjnych? Jest to sprawa

indywidualna i niezwykle trudna do ustalenia. Zależy to od wielu czynników a

najważniejszym jest dopasowanie do realizacji zakładanych celów inwestycyj-

nych.

W efekcie zróżnicowania celów poszczególnych rachunków mentalnych roz-

drabniamy się na poszczególne klasy aktywów, aby spełnid zakładane cele inwe-

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

stycyjne, zapominając o wynikach całego portfela inwestycyjnego. Struktura ca-

łego portfela jest więc uzależniona, budowana i zmieniana wskutek realizowania

założeo inwestycyjnych i związanych z nimi mini celów.

Efektem takiego zachowania może byd nieefektywnośd większości portfeli inwe-

stycyjnych. Inwestorzy często ponoszą zbyt duże ryzyko w stosunku do poten-

cjalnych zysków. Podsumowując podejmując wyższe ryzyko, powinniśmy ocze-

kiwad i uzyskiwad wyższe stopy zwrotu. Nie zapominajmy również o analizowa-

niu nie tylko poszczególnych inwestycji, ale zysku na całym portfelu.

EPREZENTATYWNOŚĆ

Polega ona właśnie na klasyfikowaniu czegoś, kogoś na  pod-
stawie jego podobieostwa do prototypu, czyli najpopularniej-
szego  egzemplarza  danej  kategorii.  Stosowanie  tej  metody
myślenia jest nieświadome, robimy to automatycznie.

Stosujemy heurystykę reprezentatywności z oszczędności poznawczej, uprasz-

czamy sobie wnioskowanie na podstawie porównania do typowego egzempla-

rza. Dzięki niej, zaoszczędzamy czas, podejmujemy decyzję w sposób szybki i

efektywny i najczęściej prawidłowy.

Wykorzystywanie heurystyki reprezentatywności może niekiedy prowadzid do

błędnego wnioskowania. Na przykład w sytuacji szacowania. Załóżmy, że rzucasz

monetą. Co będzie bardziej prawdopodobne? Wyrzucenie po kolei w 12stu rzu-

tach z rzędu 7 orłów i 5 reszek, czy najpierw np. 2 dwóch orłów, reszki, orła, 2

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

reszek, 3 orłów, reszki, orła i reszki? Pewnie to drugie rozwiązanie wyda się bar-

dziej możliwe. A tak naprawdę oba są tak samo prawdopodobne.

Inwestorzy często popełniają błędy związane z reprezentatywnością również na

rynkach finansowych. Częstym przypadkiem jest mylenie dobrej spółki z dobą

inwestycją Należy pamiętad, że są to dwie zupełnie oddzielne rzeczy, które mo-

gą, lecz nie muszą iśd z sobą w parze. Dobra spółka to taka, które generuje do-

bre zyski, ma stabilną sytuacje finansową, dobrą kadrę zarządzającą i ogromne

perspektywy. Dobra inwestycja to np. akcje, które dają nam zarobid więcej i

szybciej niż inne przy podobnym poziomie ryzyka.

OZPOZNAWALNOŚĆ

Ludzie  preferują  rzeczy,  które  są  im  znane.  Działa  to  w  ten
sposób,  że  kupujemy  w  sklepach  głównie  produkty  znany  i
sprawdzonych  marek,  zamiast  testowad  coraz  to  nowszych
rozwiązao innych firm. Jeżeli jesteśmy kibicem sportowym to
na pewno kibicujemy lokalnej drużynie.

Jak sprawa się ma do inwestowania? Najprościej będzie to wyjaśnid na akcjach

dwóch spółek. Obie spółki są nam znane, jednak jedną szczególnie zajmowali-

śmy się jakiś czas temu, analizowaliśmy wykresy, czytaliśmy sprawozdania i po-

święciliśmy jej czas. Stojąc przed dylematem, w którą z nich zainwestowad, z

dużą dozą prawdopodobieostwa mogę stwierdzid, ze wybierzemy akcje spółki

bardziej nam znanej.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Dodatkowo inwestując w przedsięwzięcia przejrzyste, które znamy od jakiegoś

czasu swoją decyzje podpieramy poczuciem komfortu, że to co robimy jest wła-

ściwe i przyniesie nam w przyszłości korzyści materialne.

Jaki jest minus rozpoznawalności? Jeśli coś jest Ci znane, to Twój pogląd na ten

temat może byd mocno zniekształcony. Odnosząc się do przykładów powyżej –

jeżeli jesteśmy kibicem lokalnej drużyny to znacznie entuzjastyczniej podchodzę

do tematu wyniku, oczekując wygranej ze względu na dobrą wiedzę na temat

klubu. Tak samo jest w inwestowaniu w akcje – jeżeli znamy jakąś spółkę bardzo

dobrze to zainwestujemy ją mimo, że nie zawsze są ku temu przesłanki. Często

też myślimy, ze dokonujemy racjonalnego wyboru kierując się przy tym irracjo-

nalnym podejściem.

A W SPOŁECZEOSTWIE INWESTORÓW

CZYLI INTE-

RAKCJE SPOŁECZNE A INWESTOWANIE

Możemy  się  uczyd  na  dwa  sposoby,  teoretycznie  oraz  prak-
tycznie.  Które  podejście  jest  lepsze?  Najlepiej  praktyka  pod-
parta  wcześniejszą  wiedzą  teoretyczną.  Często  najwięcej
uczymy  się  przez  interakcję  z  innymi.  Obserwujemy  zacho-
wanie  innych  ludzi,  interpretujemy  ich  słowa  i  zachowanie  i
na  tej  podstawie  analizujemy  sytuacje  i  podejmujemy  decy-
zję. Jeszcze kilka lat temu ludzie w ogóle nie rozmawiali o fi-
nansach, panowała opinia, że nie wypada.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Pytanie kogoś o fundusz inwestycyjny, akcje czy sposób pomnażania kapitału

było nie na miejscu. Dziś nastały czasy kiedy o finansach rozmawia się wszędzie.

Prasa, telewizja, Internet, czy w domu przy obiedzie z rodziną – wszędzie temat

jest poruszany temat finansów.

Rozmowa często służy wymianie informacji, opinii czy doświadczenia. Maklerzy

porozumiewają się z klientami oraz innymi maklerami. Właściciele firm rozma-

wiają z pracownikami oraz innymi właścicielami firm. Natomiast inwestorzy in-

dywidualni rozmawiają o finansach i inwestycjach z rodzinami, sąsiadami oraz

przyjaciółmi. Dodatkowo należy zauważyd, że często podejmujemy decyzje in-

westycyjne na podstawie polecenia, czy rekomendacji osoby nam bliskiej.

Zdarzają się też sytuacje „kopiowania portfela sąsiada”. Chodzi o to, że kiedy

nasz sąsiad zainwestował w fundusz który zarobił my też chcemy partycypowad

w tym zysku, dlatego bardzo szybko zakupujemy dokładnie ten sam fundusz.

Mechanizm rozpowszechniania informacji działa w sposób bardzo silny zwłasz-

cza u osób, które prowadzą bogate życie towarzyskie – można więc przyjąd

ogólne założenie, że im bogatsze życie towarzyskie prowadzimy, tym chętniej

radzimy się swoich „sąsiadów” w kwestiach finansów.

Ważna jest również kwestia otoczenia, w którym się znajdujemy. „Jeżeli trafili-

śmy między wrony musimy krakad jak one” – co to oznacza? Czy Twoje otocze-

nie może wpływad na stan posiadania? Oczywiście, że tak! Często bywa tak że

funkcjonując w grupie znajomych mamy tendencje do ujednolicania gustów i

zainteresowao oraz podobnego stylu życia. Otoczenie ma więc ogromny wpływ

na decyzje inwestycyjne jednostki.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Swoje miejsce w interakcjach społecznych dotyczących inwestowania mają rów-

nież media – walczą one o naszą uwagę najróżniejszymi sposobami. Wstawki,

krótkie reportaże, programy edukacyjne, reklamy telewizyjne, czy nawet spe-

cjalne kanały o tematyce inwestycyjnej to tylko ułamek działao mediów, które

mają wpływ na nasze decyzje finansowe. Poprzez wzbudzanie zainteresowania i

uciekanie się do naszych emocji media w naturalny sposób wpływają na naszą

aktywnośd inwestycyjna – odnośnie wyboru instrumentu finansowego, a nawet

momentu dokonywania transakcji!

Owczy pęd to chyba najbardziej znane i związane z psychologią tłumu zachowa-

nie. Efekt owczego pędu polega na sytuacji, gdy jednostka podejmuje decyzje

uwzględniając w ocenie decyzje innych osób. Na przykład jeśli są mocne spadki

kursów, to i ja postawię, bo pewnie pojawiła się jakaś znacząca informacja. Wy-

wołuje to często efekt lawinowy, którego wynik nie zawsze jest zgodny z ocze-

kiwaniami gracza.

Znajomośd reguł rządzących tłumem jest, więc ważna, ponieważ tłum idący za

jakąś informacją, sugestią jest mało podatny na zmianę i próbę opanowania go.

Trzeba o tym pamiętad by nie walczyd z tłumem. Tak naprawdę mamy siłę i moc

przekonywania w stosunku do pojedynczych osób lub grupek osób. Tłum kieruje

się własnymi prawami, może iśd za szczytnymi ideami, ale w określonych sytua-

cjach może byd niebezpieczny!

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

MOCJE TWÓJ WRÓG

Człowiek to serce i umysł, inaczej mówiąc – emocje i logika.
Chod w większości naszych działao  ośrodki  te wzajemnie się
dopełniają, to czasem mogą płatad nam figle. Emocje są naj-
większym zagrożeniem dla każdego inwestora. Jeżeli nie po-
trafimy  podchodzid  do  inwestycji  bez  emocji,  powinniśmy
pomyśled  nad  przekazaniem  naszych  pieniędzy  profesjonali-
stom.

Poniżej przedstawię kilka punktów, które są bardzo ważne w aspekcie inwesty-

cji.



Myśl optymistycznie, ale bądź realistą – nie ma powodu, dla którego to
właśnie nam miałoby się nie udad. Na rynku nie istnieje takie zjawisko jak
szczęście czy pech. Osiągane przez nas wyniki zależą jedynie od nas sa-
mych. Powinniśmy wierzyd w to, co robimy, jednak sama wiara nie wy-
starczy. Odpowiednia obserwacja i szybkie reagowanie na anomalie w
naszym portfelu są równie ważne.



Nadzieja – jest to jeden z największych grzechów w dekalogu każdego
inwestora. Dotyczy to zwłaszcza początkujących, jednak nie jest to regułą.
Musi się odbid! Już tyle spadło, że teraz na pewno się odbije! Nie sprze-
dam, poczekam, aż się odbije. Czy nie słyszeliśmy już tego wszyscy wcze-
śniej? Szczególnie przy okazji ostatniego kryzysu? Bez odpowiedniej stra-
tegii inwestycyjnej, czyli szybkiego ucinania strat, będziemy narażeni na
wspomniane wcześniej ich kumulowanie. Skoro każdy z nas wie, czyją
matką jest nadzieja, dlaczego ślepo w nią wierzymy? Czas przestad!



Przyznaj się do błędu – nikt nie jest nieomylny, a na świecie nie istnieje
inwestor, który nigdy się nie myli – no chyba że ten, który dokonał tylko
jednej transakcji i mu się udało. Mylid się jest rzeczą ludzką, powinniśmy

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

to zrozumied i nauczyd się wyciągad wnioski z popełnionych przez nas
błędów.



Chciwośd i strach – istnieje powiedzenie wśród inwestorów, że na rynek
wchodzi się z chciwości, a wychodzi ze strachu. Są to emocje, które trzeba
wyeliminowad lub zminimalizowad. Bez tego nie ruszymy.



Nadmierna pewnośd siebie – wspomniana we wcześniejszych akapitach.
Dotyczy ona każdego z nas, przypisujemy sobie jedynie zasługi, zapomina-
jąc o porażkach.

Podsumowując emocje są bardzo istotnym elementem w procesie podejmowa-

nia decyzji. W szczególności dotyczy to transakcji obarczonych dużym poziomem

ryzyka, a co za tym idzie niepewności co do przyszłej stopy zwrotu. Często bywa

tak, że emocje biorąc górę nad logiką. Nadmierny optymizm może prowadzid do

złego oszacowania ryzyka. Inwestorów możemy podzielid na optymistów i pe-

symistów.

Optymiści wybierają spółki o dobrym wizerunku, co do których są zdecydowanie

mniej krytyczni. Pesymiści częściej posługują się metodami analitycznymi, szuka-

jąc dziury w całym. Wybujały optymizm, połączony z efektem tłumu prowadzid

może do powstania baniek spekulacyjnych. Z drugiej strony mamy natomiast

inwestorów ceniących sobie dreszczyk emocji, którzy podejmują decyzje inwe-

stycyjne, po to aby pobudzid swoje emocje, które są podobne do emocji ofero-

wanych przez kasyna.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

ODEJMOWANIE DECYZJI INWESTYCYJNYCH

Zakres działao i kierunek służących do podejmowania decyzji
inwestycyjnych nazwad możemy strategią. Ważne jest to aby
w każdej strategii określid dokładce cele, termin ich realizacji
i działania zmierzające do osiągnięcia celu, tylko w takim wy-
padku będziemy w stanie zyskad przewagę nad rynkiem.

W myśl zasady, że nie wiedząc dokąd chcesz dojśd, nigdy tam nie dojdziesz, war-

to postawid sobie kilka istotnych pytao i odpowiedzied sobie na nie.



Na czym polega Twoja metoda, wyznawana przez Ciebie filozofia inwe-

stycyjna?



Dlaczego, akurat teraz jest dobry moment na tę konkretną inwestycję, ja-

ki jest konkretny powód?



Jaką stopę zwrotu chcesz uzyskad?



Jak głębokie obsunięcie kapitału jesteś w stanie znieśd w celu osiągnięcia

tego zysku?



Następnie określ precyzyjnie co musi się wydarzyd, abyś uznał że się po-

myliłeś i zakooczyd natychmiast inwestycję ze stratą.

Odpowiadając na zadane pytania, tworzymy plan zwany strategią, której w

późniejszym terminie należy konsekwentnie się trzymad. Jedną najgorszych

pułapek czyhających na inwestora jest jego nagły i emocjonalny odwrót od tego,

co do tej pory stosował. Wszystko to dzieje się pod szyldem, że akurat w tym

przypadku jest inaczej i wprowadza nieszczęsnego inwestora na wyboistą ścież-

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

kę chaosu. Po to tworzymy zasady i schematy działania, aby je realizowad, bez

odstępstw i tworzenia wyjątków od reguły.

Jeżeli chcemy posiadad wypracowane wcześniej fundamenty do podejmowania

decyzji inwestorskich – trzymajmy się planu, który stworzyliśmy, metodologii i

systemu jaki obraliśmy.

Częśd z czytelników może zarzucid – jak to, przecież rynki się zmieniają i ewoluu-

ją. Oczywiście się z tym zgodzę, ale nie możemy błądzid we mgle i testowad co-

raz to nowych rozwiązao w momencie kiedy mamy otwartą pozycję. Zrealizujmy

transakcje, przeanalizujmy jest zalety i wady i wprowadźmy udoskonalania. Do

tego potrzeba doświadczenia i czasu. Jedna transakcja nie da nam rozeznania,

dlatego uczmy się inwestowania i stosujmy strategię inwestycyjna w sposób sys-

tematyczny i konsekwentny. Sam Warren Buffet powiedział, że giełda jest miej-

scem transferu między ludźmi aktywnymi, a cierpliwymi.

Częśd inwestorów i graczy próbuje wyłapad każdy zwrot na rynku – każdy szczyt i

dołek. Taka filozofia pozostaje praktycznie bez szans na powodzenie, ponieważ

prowadzi do utraty właściwej pespektywy. Większośd ludzi działa w cyklach od

sukcesu do porażki. Próbując wyłapad każdy zwrot trendu, prędzej czy później

traci się obiektywne podejście i kontakt z rzeczywistym rynkiem na rzecz wpły-

wających na nas coraz silniej emocjonalnych bodźców.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

NIOSKI KOOCOWE

Co zrobid, aby podejmowad racjonalne decyzje inwestycyjne?
Jak wyeliminowad negatywne oddziaływanie naszego mózgu
na  podejmowanie  kluczowych  kwestii  w  sprawach  finansów
osobistych?  Przede  wszystkim  potrzebna  jest  świadomośd
występowania  zjawisk  opisanych  w  niniejszej  publikacji.  Po-
trzeba poznad wroga,  jakim  są emocję  aby  móc  je kontrolo-
wad  i  rozumied.  Nasz  mózg  tworzy  psychologiczne  pułapki,
które często mogą nam pokrzyżowad plany związane z finan-
sami.

Bardzo ważną kwestią jest praca nad samym sobą i emocjami. Każdy dobry psy-

cholog powie nam, że trzeba mied wgląd, czyli umiejętnośd dotykania swoich

stanów emocjonalnych poprzez wyodrębnianie, identyfikowanie i nazywanie

swoich emocji – ich źródeł i konsekwencji. Poznanie samego siebie i swoich

emocji jest sprawą kluczową. Odnajdując siebie odnajdziemy również drogę do

finansowej wolności.

Aby wyeliminowad emocję należy zając czymś swój mózg, najlepszym rozwiąza-

niem będzie tu sport – bieganie, siłownia, jazda rowerem, pływanie itp. Wiele

znanych osób, aby zapomnied o emocjach związanych z byciem sławnym oddaje

się takim zajęciom jak medytacja, joga itp. Istnieją również fanatycy ekstremal-

nych sportów i podróży, a wszystko po to, aby zająd mózg, zaabsorbowad, na

tyle, by przestał do nich „gadad”.

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

Dzięki przedstawionej tutaj wiedzy z zakresu psychologii inwestowania i dwicze-

niom na kontrolowanie emocji Twój mózg przestanie Ci przeszkadzad w inwe-

stycjach. A co zrobid żeby pomagał?

Zacznij szukad w sobie odpowiedzi na pytania, rozpoznaj jak pracuje twój mózg,

kiedy i jakie emocje towarzyszą Ci podczas inwestowania. Ważnym aspektem

jest również czytanie literatury odnośnie inwestowania, zrób to, aby móc wycią-

gad własne wnioski i byd całkowicie uniezależniony od efektu mediów i sugestii

różnych ekspertów. Jednocześnie nabieraj doświadczenia i systematycznie wy-

korzystuj zdobytą wiedzę w praktyce.

Na początek sugeruję abyś założył sobie rachunek demo i inwestował wirtualne

pieniądze, jednak miej świadomośd, że samo granie na demo nie wystarczy. In-

westowanie wirtualnych pieniędzy jest niewystarczające z jednego prostego

powodu – nie ma tutaj emocji związanych z zyskami i stratami – potrzebujesz

inwestowad prawdziwe pieniądze!

Najbezpieczniej będzie zacząd od inwestowania za pośrednictwem funduszy in-

westycyjnych, ale róbmy to z głową, a nie w taki sposób jak robi to większośd

ludzi. Potraktuj fundusze jako narzędzie do inwestowania, co oznacza że to Ty

dzięki systematycznie zdobywanej wiedzy będziesz wiedział kiedy w jakie klasy

aktywów chcesz inwestowad i będziesz do tego dobierał odpowiednie fundusze.

W ten sposób zacznie się twoja podróż w świat finansów. Na swojej ścieżce szu-

kaj tych dróg, które prowadzid będą do zwiększenia szans na odniesienie koo-

cowego sukcesu. Dzięki literaturze i szkoleniom wzrastad będzie Twoja wiedza

teoretyczna. Systematyczne stosowanie zdobytej wiedzy podczas przeprowa-

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

dzania transakcji na demo zaowocuje nabraniem przez Ciebie praktycznych i

analitycznych umiejętności. A inwestowanie pieniędzy za pomocą funduszy da Ci

możliwośd wglądu we własną psychikę i pozwoli zdobyd tak ważne doświadcze-

nie. Wszystkie elementy tej układanki muszą się zazębiad, abyś odniósł sukces

na giełdzie.

Kolejna sprawa to kapitał początkowy, jeżeli chcesz zostad inwestorem będziesz

go potrzebował. W tym celu jak najszybciej wprowadź w życie efektywny model

zarządzania finansami osobistymi i systematycznie odkładaj pieniądze. Może to

byd procent z pensji, może to byd stała comiesięczna kwota, która sobie ustalimy

sami. Wraz z progresem wszystkich omówionych powyżej elementów możesz

zacząd samodzielne inwestowanie małych, a potem coraz większych kwot w

fundusze inwestycyjne, a także rozpocząd grę na akcjach.

Podsumowując tego ebooka, miej świadomośd, że rządzą nami emocję. Spoty-

kamy je nie tylko w życiu osobistym, zawodowym ale również w sferze inwe-

stowania i finansów. Należy je zrozumied, oswoid i wykorzystad do realizacji za-

mierzonych celów inwestycyjnych. Pamiętaj również, że inwestowanie to

nie

sprint, a maraton. Liczy się wytrwałośd i konsekwencja działania.

O DALEJ

Dziękuję Ci za przeczytanie tego E-booka. Teraz już wiesz jak radzid sobie z emo-

cjami podczas inwestowania. Jeśli wciąż Ci mało i szukasz sprawdzonych strate-

gii inwestowania eliminujących emocje, zapraszam Cię na stronę

www.investhelp.pl/strategia-invest-help/

E-book “Psychologia Inwestowania”

www.investhelp.pl

"Przedwczesne wyczerpanie kapitału pieniężnego lub emocjonalnego jest naj-

większą przeszkodą w osiąganiu sukcesów na giełdzie."

Marcin Płuciennik