mgr Elżbieta Kluska
Pomiar zmian rozwojowych

w różnych domenach i kontekstach

Podejścia i strategie badawcze w psychologii rozwoju człowieka

Część 1

Modele zmiany rozwojowej

Czym jest zmiana rozwojowa?

Zmiana na rozwojowa obejmuje wszelkie przemiany w

zakresie psychiki i zachowania człowieka w ciągu

całego jego życia.

Psychologowie rozwoju wyróżnili trzy rodzaje zmian w

rozwoju człowieka:



Uniwersalne

(odnoszą się do każdego człowieka i są powiązane z

wiekiem życia)



Wspólne

(zmiany są wynikiem oddziaływania grup społecznych

do których się przynależy, np. rodzina, kultura,

przynależność pokoleniowa)



Indywidualne

(odnoszą się do czynników indywidualnych

wpływających na rozwój jednostki)

Czym każda zmiana w aktywności człowieka
jest zmianą o charakterze rozwojowym?

O zmianie rozwojowej możemy mówić gdy

obserwowane zmiany w zachowaniu mają
charakter:



Długotrwały



Stopniowy



Jednokierunkowy



Nieodwracalny



Prowadzą do większej złożoności i integracji
wewnętrznej

Model 1

Model linowy

LINIOWY MODEL ROZWOJU

(JEDNOSTADIALNY MODEL WZROSTU)



Jest to model który akcentuje
subtelny, postępujący przez
cały cykl życia człowieka
proces dojrzewania (a nie
doświadczanie przez
człowieka wyraźnych zmian).



Przykładem ilustrującym tego

typu rozwój jest nasionko które
kiełkuje i stopniowo się rozwija
aż do osiągnięcia dojrzałości
oraz pełnego rozkwitu.



Zgodnie z modelem liniowym ROZWÓJ można
ująć jako gromadzenie (kumulacja)
doświadczenia, wiedzy, umiejętności w jakimś
obszarze



PROCES ROZWOJU jest ciągły, płynny o
charakterystycznym dla każdej osoby tempie,
które zależne jest od właściwości jej układu
nerwowego i temperamentu



Zmiany jakie zachodzą w czasie, mają charakter
ilościowy (pojawiają się następujące po sobie,
nowe elementy)

„Rozwój rozpatrywany jest liniowo, jako ciągły

proces nabywania/kumulowania doświadczeń
(…), podporządkowany stale tym samym prawom
uczenia się lub regułom przystosowania się do
otoczenia, niezależnie od wieku i treści
doświadczeń”.

(

Trempała, 2000, s. 272)

Zaznaczono na nim hipotetyczny przebieg zmian funkcjonowania czterech osób:
- Osoba A -

rozwijająca się/zmieniająca się w średnim/przeciętnym tempie

- Osoba B -

rozwijająca się bardzo szybko

- Osoba C i D

– rozwijające się bardzo wolno (można wręcz mówić o

zahamowanym lub nieprawidłowym rozwoju)

Model 2

Model stadialny

NIECIĄGŁY MODEL ROZWOJU



Charakteryzuje się wyraźnymi

zrywami we wzroście i rozwoju.

Kładzie nacisk bardziej na zmiany

jakościowe które sprawiają że

obecna postać jednostki różni się
od poprzedniej w stopniu
zasadniczym.



Przykładem ilustrujący tego typu

rozwój jest życie żaby. Przechodzi

ona przez kolejne, wyraźnie

różniące się do siebie stadia
rozwoju. Zaczyna od stadium jaja,

przez kijankę aż do kolejnych

odrębnych form ziemnowodnych.



Model stadialny opisuje proces rozwoju jako
nieciągły, skokowy, przebiegający w kolejnych
stadiach (fazach, krokach, etapach)



Kluczowe pojęcie „stadium” zakłada zachodzenie
postępu (progresu) w kierunku oczekiwanego
stanu finalnego, co oznacza, że dla każdego
wyróżnionego stadium określa się stan końcowy
jako pożądany, korzystny

Zmiany, jakie zachodzą w stadium

rozwoju przebiegają w dwóch fazach:



FAZA 1. Proces różnicowania doświadczenia: jest
to faza progresu, kiedy albo powiększa się liczba
elementów albo następuje także wzrost stopnia
zróżnicowania doświadczenia



FAZA 2. Proces porządkowania doświadczenia:
oznacza powstanie nowej struktury (faza plateau),
jednostka nie poszukuje już nowych informacji ale
zaczyna zadawać pytania, domagać się wyjaśnień,
stosuje różne sposoby opracowania nowo zdobytych
informacji



Rozwój jest charakteryzowany nie tylko przez
tempo zmian ale przez swoisty rytm (czas trwania
fazy 1 i 2 w każdym stadium)



Proces ten ma swoją dynamikę, inną u każdej
osoby



Na długość trwania poszczególnych faz wpływają
przede wszystkim różne właściwości
temperamentu jednostki, gdyż to one wyznaczają
jej gotowość do uczenia się i poziom wytrwałości



FAZA 1. Na długość fazy 1 będą miały wpływ

takie właściwości temperamentu jak:



Poziom aktywności



Próg reaktywności



Zakres uwagi i jej stałość



Podatność na działania dystraktorów



Łatwość przystosowania się do nowych sytuacji



FAZA 2. O długości trwania fazy 2 będą

decydowały:



Rytmiczność zachowania



Tendencja do zbliżania się vs unikania



Intensywność reakcji



Jakość nastroju

Model 3

Model cykliczno-fazowy

Model cykliczno

– fazowy zakłada, że w procesie

rozwoju można wyróżnić pewne powtarzające się
cykle:

(1) progresu, (2) plateau, (3) regresu, (4) kryzysu



W tym modelu ujmowania zmiany przyjmuje się,
iż nowe doświadczenia mogą zmieniać jakość
doświadczeń wcześniej opanowanych, mogą je
przekształcać i nadawać im nową formę



Powodzenie w działaniu zależy nie tylko od
gotowości do progresu, czyli wejścia na nową
ścieżkę rozwoju ale także do gotowości regresu,
czyli cofnięcia się do takiego punktu, od którego
może rozpocząć się rozwój nowej i wyższej formy
zachowania



Rozwój przebiega więc na kontinuum fiksacja
(stabilność) – mobilność (zmienność)

Faza progresu



W tej fazie przyswojone zostają nowe informacje i
rozpoczyna się różnicowanie doświadczenia



Wskaźniki zmiany będą tu podobne jak w modelu
liniowym czy 1 fazie modelu stadialnego



Wyrażać się mogą nasileniem lub częstością
jakiegoś zachowania, które dowodzi zmiany na
poziomie interesującym badacza

Faza plateau



W tej fazie następuje porządkowanie i wstępna
integracja nowego doświadczenia



Wskaźniki zmiany będą tu podobne jak w 2 fazie
modelu stadialnego



Pozwalają one orzekać o jakości (już nie tylko
„ilości” – nasileniu, częstości) badanego zjawiska

Faza regresu



W tej fazie dochodzi do konfliktu „nowego” ze
„starym”



Integrowaniu i umacnianiu nowego
doświadczenia towarzyszy coraz bardziej
postępująca dezintegracja uprzedniego
doświadczenia, zdobytego, uporządkowanego,
zintegrowanego we wcześniejszym cyklu rozwoju



W tej fazie jednostka doświadcza rozmaitego
typu konfliktów pomiędzy pojawiającymi się
nowymi zadaniami a posiadanymi kompetencjami
do ich wykonania



Jednostka znajduje się więc w sytuacji bardzo
trudnej, z jednej strony doświadcza silnych
nacisków, a jednocześnie podejmowane przez
nią próby, oparte na korzystaniu z uprzedniego
doświadczenia (tj. posiadanej wiedzy i
umiejętności), nie przynoszą powodzenia.
Również podejmowane samodzielne próby
poradzenia sobie przy wykorzystaniu nowego
doświadczenia (w fazie progresu i plateau) nie
okazuję się w pełni skuteczne. Doświadcza więc
w efekcie dużego napięcia, które jest odczuwalne
jako przykry stan emocjonalny

Przykry stan emocjonalny może się ujawniać w:



Sferze aktywności (spadek sprawności, dłuższy

czas wykonywania działań, pojawianie się błędów

i pomyłek, mała efektywność w działaniach dotąd
wykonywanych z powodzeniem)



Sferze emocjonalnej (impulsywne reagowanie w
sytuacjach dobrze znanych, wahania nastroju)



Sferze poznawczej

(trudności z

zapamiętywaniem, spadek koncentracji uwagi,

niezrozumiałe dla otoczenia decyzje)



Sferze społecznej (większa liczba konfliktów
interpersonalnych)

Faza kryzysu



Na początku tej fazy dochodzi do ujawnienia
silnego konfliktu wewnętrznego między już
posiadanym a nowo nabytym doświadczeniem



Pod koniec fazy kryzysu, gdy ulega on
rozwiązaniu, następuje ponowna integracja (na
innym jakościowo poziomie), poprzedniego i
aktualnie przyswojonego doświadczenia, a więc
powstaje nowa jakość



Przejawy kryzysu rozwojowego będą się różniły w
zależności od wieku osoby, która go doświadcza

Podsumowanie.

Klasyfikacja modeli zmian rozwojowych

rozwój jako

KUMULACJA

doświadczenia

I.

Liniowy

model zmiany

rozwojowej

II.

Stadialny

model zmiany

rozwojowej

rozwój jako

TRANSFORMACJA

doświadczenia

III.

Cykliczno-fazowy

model zmiany

rozwojowej

Bibliografia



Brzezińska, A. (2000). Społeczna psychologia
rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
SCHOLAR



Bee, H. (2004).

Psychologia rozwoju człowieka.

Poznań: Zysk i S-ka.



Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (1996).
Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.



Turner, J.S., Helms, D.B. (1999).

Rozwój człowieka.

Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.