HISTORIA FILOZOFII

dr hab. Stanisław Bafia, prof. UWM

WYKŁAD I

STAROŻYTNOŚĆ

1. Połowa XIX wieku – Niemcy, początek wykładania historii:



Przedmiotem historii są dzieje (to, co minęło).



Historyk musi zrekonstruować przeszłość.



Śladem filozofii są teksty, na podstawie tekstów historyk potrafi zrekonstruować dzieje.

2. Filozofia – to, co dawniej filozofowie napisali.

3. Metoda – zrozumienie (pochodzi od: zrozumieć drugiego człowieka).



Zrozumieć pewien fakt.



Zrozumieć można postępowanie i działanie każdego człowieka.



Historyk próbuje odpowiedzieć na pytanie: dlaczego?

4. Cel – dlaczego tak się działo jak mówi historia? Dlaczego dany fakt zaistniał? Historyk osiąga cel, gdy

odpowie na te pytania oraz na pytanie: co z tego wynikło?

5. NATURA DZIEJÓW, CZASÓW – stąd, jak dalej, co dalej wynikło, ZROZUMIENIE.

6. Historia filozofii – zajmuje się pytaniem, dlaczego tak wygląda filozofia oraz jakie są dzieje?

7. Heraklit z Efezu po raz pierwszy użył terminu filozofia.

FILOZOFIA:

1. Philos – kochać.

2. Sofiia – mądrość.

3. Filozofia – umiłowanie mądrości.

4. Mądrość – jest przymiotem bogów, polega na tym, że tylko bogowie znają swoje miejsce. Olimp – miejsce

bogów, wypełniają swoje zadania.

1. Filozofia – umiłowanie mądrości – V w. p.n.e.

2. Historia filozofii ma takie same dzieje jak historia np. europejska.

3. Starożytność, średniowiecze, czasy nowożytne, czasy współczesne, czasy najnowsze.

4. Starożytność w dziejach filozofii:



V/VI w. p.n.e. do VI w. n.e.



Początek filozofii to 28 maja 585 roku p.n.e., gdzie miało miejsce sławne zaćmienie Słońca

widoczne w Azji Mniejszej, w Egipcie.



Tales przewidział zaćmienie, prowadząc swoje astronomiczne obserwacje. Pokazał ludziom, iż

zjawiska można wyjaśniać przy pomocy własnego rozumu.



Przedmiot filozofii – otaczający człowieka świat, gdy będzie budził ludzkie zdziwienie.



Arystokles – „A to wszystko ze zdziwienia.”



Tales z Miletu – „Z czego powstał świat?”, „Z czego powstała przyroda?”



Ekstrapolacja – niewielki fragment rzeczywistości, rozciąga się na całą rzeczywistość. Część

otaczającego świata, w którym żył Tales z Miletu.

5. Wszystko powstało z czegoś:



Z jednego elementu.



Z wody.



Z ognia.



Z powietrza.



To, bez czegoś coś, istnieć nie może jest tworzywem z czego rzecz powstała. To z czego

wszystko powstało musi być nieokreślone (Apeiron).



Arche – tworzywo, pratworzywo świata.

6. Dwa mity greckie:



Eros i Tanatos – każda rzecz powstaje erotycznie – złożona przez Erosa. Tanatos – każda rzecz,

istnienie rzeczy rozgrywa się w trakcie walki Erosa i Tanatosa.



Eros – jednoczy; Tanatos – dzieli. Przy pomocy jednego czynnika nie da się wytłumaczyć

rzecz?

7. Starożytność – filozof radosny, odpowiedział na pytanie z czego powstał świat. Demokryt z Abdery. W

Abderze nie da się znaleźć człowieka rozumnego.

8. Diogenes Laertios – „Żywoty sławnych filozofów wraz z ich poglądami”.

9. Demokryt – czy odcinek można dzielić w nieskończoność? Nie, gdyż wreszcie napotkamy cząstkę

niepodzielną (tomos – podzielny; atomos – niepodzielny). Jak powstają rzeczy z atomów? Przypadkowo,

łącząc się ze sobą. Nawet dusza ludzka składa się z atomów. Charakter człowieka zależy od atomów, z

których zbudowana została jego dusza.

10. Perykles i Aspazja pochodząca z Azji Mniejszej. Aspazja – mamy wszystko, lecz nie mamy filozofa.

11. Anaksagoras – filozof.

12. Makrokosmos i mikrokosmos – człowiek jest cząstką mikrokosmosu.

13. Rozwój filozofii rozpoczął się od przyrody. Później do rozważań doszedł człowiek. Dla Platona przedmiotem

filozofii stał się świat człowieka + Bóg. Filozofia to nauka, w której da się mówić o wszystkim.

14. Metoda związana bywa z przedmiotem, nie każdy przedmiot da się rozważać tą samą metodą:



indukcja – doprowadzić od zdań jednostkowych do ogólnych



dedukcja – od ogółu do szczegółu

PLATON:

1. Miłośnik makroetyki.

2. IV wiek p.n.e. Jego pisma przetrwały do naszych czasów. Był Ateńczykiem, wywodził się z rodu

arystokratycznego. Był dobrze wykształcony, by zająć się filozofią. Należał do grupy uczniów Sokratesa

(logika, poznanie).

3. Według niego najważniejsza jest analiza tego, co się znajduje w rozumie.

4. W rozumie znajdują się pojęcia (poznanie to odbicie rzeczywistości).

5. Cechy pojęć:



Ogólne,



Niezmienne,



Konieczne.

6. Dwa mity:



Wędrówka duszy: dusza to tyle, co motor wprawiający coś w ruchu. Wędrówka ta to przejście od

czegoś nieznanego do znanego.



Wegetacja – utrzymanie rzeczy w całości – wstrzemięźliwość.



Zmysł zwierzęcy – męstwo.



Myślenie – roztropność.



Preegzystencja duszy:



Istniała przed ciałem.



Idea dwóch światów: zmienny i niezmienny.



Duszy znudziły się porządek, harmonia, niezmienność.



Dusza posiada pamięć (tęskni i szuka drogi powrotu do harmonii). Posiada lichy instrument (ciało).



Obliczono, że pozostało 15 000 lat, aż wszystkie dusze powrócą do świata idealnego.

7. Nasz świat nieustannie powstaje. Jest to cień świata idealnego. Nie jest to świat rzeczywistości. Wiedza o

świecie zmiennym nie będzie wiedzą absolutną = wiedza prawdopodobna. Wiedza o świecie niezmiennym

to wiedza prawdziwa.

8. Części duszy mogłyby przekroczyć swoje granice, co doprowadziłoby do śmierci bądź bezczynności. Dlatego

nad nimi stoi niczym woźnica – sprawiedliwość. Później weszła ona w skład i tak powstała kwadryga.

9. Pamięć – Grecy uważali, że dusza miała pamięć. Dusza zaczyna tęsknić za dobrym światem. Zaczyna szukać

dróg powrotu. Dusza otrzymała lichy instrument – ciało.

10. Stoicy – zastanawiają się nad historią. Historia kołem się toczy, a Platon twierdził, że jest tylko jeden cykl

świata (stoicy = wiele).

11. Dwa typy wiedzy i dwa przedmioty. W platońskiej filozofii zagadnienie duszy stanowi główny obiekt

zainteresowań.

12. Cnota – działanie poszczególnych dusz.:



wegetatywna – będzie duszą umiarkowaną, wstrzemięźliwą



zmysłowa – ma się charakteryzować męstwem



rozumna – roztropna

13. Grupy społeczne:



Rzemieślnicy – wstrzemięźliwość.



Wojsko – męstwo.



Rządzący (filozofowie) – roztropność.

14. Wątek religijny w filozofii Platona:



Opowieść Timaiosa – opowieść o stworzeniu świata.



Trzy czynniki, które ze sobą współdziałały: materia, świat idealny, bóg–Demiurg (cyrkiel i linia

prosta) wieczne i doskonałe.



Materia jest winna za istnienie zła w świecie.

ARYSTOTELES:

1. Student Akademii Platońskiej.

2. Odszedł, bo nie znał matematyki bądź nie podobała mu się forma filozofii.

3. Dla niego filozofia to wiedza o przyrodzie.

4. Zachował ideał wiedzy naukowej (ogólna, konieczna, niezmienna).

5. Musiał szukać nowej metody poznania naukowego.

6. Metoda ta to abstrakcja (tracho, tracheje – ciągnąć // abstrachere – odciągać). Jest to porzucanie w rzeczy

jednostkowej jej indywidualnych przymiotów/właściwości.

7. Ogólne pojęcie rzeczy (człowiek = zwierzę rozumne). Nazwano to abstrakcją fizyczną.

8. Szuka podstaw jedności rzeczy różnych gatunków – buduje drugi stopień abstrakcji.

9. Każda rzecz w przyrodzie posiada ciężar liczony matematycznie (abstrakcja matematyczna).

10. Każda rzecz w przyrodzie składa się z dwóch elementów: materia + forma. Świat jest wieczny = przepływ

form przez materię. Ciało = materia; dusza = forma.

11. ŚWIAT JEST WIECZNY!

WYKŁAD II

ŚREDNIOWIECZE – FILOZOFIA

1. Wiek pośredni: początek około 528 roku / koniec to XV wiek. Trwa 1000 lat.

2. Epoka, w której nikt nie wymyślił nic nowego. Pustka, wiek ciemny.

3. II połowa XIX wieku zaczęto zastanawiać się nad tym, czym jest historia. Niemieccy naukowcy stwierdzili, że

dzieje możemy poznawać, czytając oryginalne dzieła.

4. Okresy średniowiecza:



Przygotowawczy od VI do IX wieku. Okres zakończony renesansem karolińskim (Karol Wielki – 800

– koronacja) rozpoczął on integrowanie cesarstwa rzymskiego.



Okres końca XII wieku – powstało mnóstwo szkół – klasztorne, benedyktyńskie, katedralne; na

rozkaz Karola Wielkiego.



I temat – jaką wartość posiada logika Arystotelesa?



Co w ogóle istnieje?



Kto ma rację, Platon czy Arystoteles?



Spór o desygnaty pojęć ogólnych.



Wiek XIII i XIV okres rozkwitu nauki. Okres uniwersytetów:



Bolonia – pierwszy uniwersytet 1190–1195.



Najsławniejszy (1200) uniwersytet Sorbona w Paryżu.



Tomasz z Akwinu, Bonawentura, Jan Duns Szkot – rozkwit myśli średniowiecznej.



XIV i XV – jesień średniowiecza. Zmiana tematyki badań filozoficznych. Rozwijać się będzie filozofia

przyrody.



Mikołaj Kopernik i jego definicje o ruchu ziemi



Wilhelm Ockham – bytów nie należy mnożyć ponad konieczność – brzytwa ockhama.

UCZENI ŚREDNIOWIECZA

BOECJUSZ:

1. Okres przygotowawczy i dyskusyjny. Autor programu dla nauki średniowiecznej – ostatni Rzymianin,

pierwszy scholastyk. Pochodził z rodu Anicjuszów.

2. Zmarł w roku 524 lub 525 (przedwcześnie).

3. Został skazany na śmierć.

4. Zanim umarł napisał dzieło pt. „O pocieszeniu jakie daje filozofia”.

5. Dzieła z logiki. Małe traktaty teologiczne.

6. Ludzie są karłami, ale jeżeli się wepną na barki giganta, to mogą dominować nad nim.

7. Postanowił przetłumaczyć na łacinę wszystkie dzieła Platona i Arystotelesa.

8. Stworzenie terminologii teologiczno–filozoficznej (co to jest natura; co to jest osoba). Traktat o dwóch

naturach w Chrystusie.

9. Sposoby poznawania świata: wiara, poszukiwanie.

10. Aby uprawiać naukę trzeba spełnić dwa warunki: poznać wcześniejszą filozofię, wiara.

11. Teologia: kategorie orzeczników (co mogę powiedzieć o danej rzeczy).

12. Czy można zadawać pytanie odnośnie prawd katolickich i Boga – istota filozofii Boecjusza.

13. Bóg – mądrość, sprawiedliwość.

14. Teoria negatywna pozwala uniknąć zapytań na temat Boga.

15. Bóg – nigdzie a równocześnie wszędzie:



MIEJSCE: Każda rzecz ma swoje miejsce, gdzie jest dana rzecz nie wiemy, ale ona jest.



CZAS: Bóg jest poza czasem i przestrzenią, niezłożony i nieskończony.

PIOTR ABELAND:

1. Kontynuator myśli Boecjusza.

2. Przybył do Paryża w XII wieku.

3. Desygnaty: świat bytów niezmiennych, ogólnych, koniecznych.

4. Człowiek – idea człowieka, a nie konkretny człowiek. Człowiek – to każdy, kto uczestniczy ilościowo.

5. Rozum podzielić na drobinki.

6. Wszystko zaczyna się od dobrze postawionego pytania (czy) i odpowiedzi (tak/nie).

7. Wyeliminował władzę z autorytetu.

8. czynność myślenia ↔ treść myślenia

KARTEZJUSZ:

1. Myślę, więc jestem.

2. Nasze zmysły są mylne.

3. Idea Boga – istoty najdoskonalszej i najmocniejszej.

4. Pojęcie substancji rozciągłej i myślącej.

5. Nierozciągłość istoty myślącej.

6. Demon wprowadza w nasze rozumowanie fałsz, chaos.

7. „Naj” jest tylko jedne.

BONAWENTURA – droga powrotu. Zwątpienie pojawia się wtedy, gdy ze względu na jakiś temat, nie jesteśmy

w stanie wskazać na prawdziwą opinię (sceptycyzm – nie można poznać prawdy).

1. Pierwsza rozmowa: struktura bytowa człowieka, człowiek szczęśliwy będzie wtedy, gdy zaspokoi potrzeby

duszy i ciała. Szukać warto, ale tylko w tym przypadku, że znajduję.

2. Druga rozmowa: kto jest człowiekiem szczęśliwym? Co wystarczy człowiekowi do szczęścia?

3. Trzecia rozmowa: niedostatek to nie tylko brak rzeczy materialnej, ale również głupota.

„Dialogi” św. Augustyna powstały w dniu przyjęcia przez niego chrztu.

1. Dusza i ciało



pokarm – ciało



wiedza – dusza

2. Wiedza jest pokarmem duszy.

3. Cnota i umiarkowanie – rozpusta – nicość.

4. Nie każdy człowiek, który posiada to, co chciał jest szczęśliwy.

5. Jeżeli posiada dobro, to tak, ale jeżeli posiada zło, pozostaje nieszczęśliwy

6. Szczęśliwy ten, co posiada coś trwałego i nieśmiertelnego, czego nie będzie się lękał, że utraci, bo będzie

miał to na długo.

7. Jeżeli człowiek będzie miał pod dostatkiem rzeczy kruchych i trwałych to będzie szczęśliwy wtedy, gdy

ograniczy swoje pożądanie i będzie zadowolony z tego, co posiada i z rozsądkiem będzie korzystał z tych

rzeczy.

8. Szczęśliwym uczyni go wtedy jego umiarkowanie.

9. Szczęśliwy ten, kto Boga posiada.

10. Sceptycyzm – nie można znaleźć wiedzy – akademicy (lud, tych którzy upadają w wyniku ataku epilepsji) nie

są szczęśliwi, gdyż nie mogą znaleźć prawdy, której poszukują.

11. Człowiek, który znalazł Boga – ma go przychylnego sobie, jest szczęśliwy.

12. Człowiek, który szuka Boga – ma przychylnego go sobie, ale jest nieszczęśliwy.

13. Nieszczęśliwy jest człowiek, który nie szuka Boga

14. Szczęśliwy jest człowiek wolny od niedostatku.

15. Mędrzec nie cierpi niedostatku.

16. Niedostatek to nie tylko brak dóbr materialnych, ale przede wszystkim brak mądrości i wiedzy.

17. Przeciwieństwem niedostatku jest pełnia.

18. Pełnię można określić tylko ze względu na miarę.

19. Właściwą miarą dobra jest mądrość.

20. Szczęście polega na posiadaniu Boga jako najwyższej miary.

21. Nie każdy może dostąpić zaszczytu bycia filozofem.

22. Grupy filozoficzne:



dojście do wieku rozumu; filozofie z urodzenia



ludzie dążący do bycia filozofem,



trudność filozofii – najwyższy stopień abstrakcji – filozofia zajmuje się sprawami świata, ludzi,

boskimi



ludzie idący uparcie do krainy szczęścia

23. Odwołanie się do filozofii platońskiej – filozofia powrotu:



filozofia – prawda



etyka – dobro



estetyka – piękno

WYKŁAD III

XVII / XIX WIEK

1. Hegel, August Comte, Rene Descartes.

2. Teoria:



Teologiczna – stadium teologiczne przyczyną wszystkiego co się dzieje – w świecie jest Bóg. W

każdym stanie rzeczy trzeba widzieć działanie Boga.



Metafizyczna – stadium metafizyczne odwoływanie się do samego świata. Platon i Arystoteles są

współtwórcami tego stadium, więc generalnie nie wolno im pisać na tematy teologiczne, a Platon

tworzył poezję na cześć bogów.



Pozytywna.

3. Comte filozofia o minimalistycznym programie.

4. Wyjaśnić w filozofii to wskazać przyczynę wyjaśnianego zjawiska bądź stanu rzeczy.

5. Skąd się wzięło chrześcijaństwo?

6. Na najwyższym miejscu Comte postawił w swojej religii kobietę. Panie są boginiami – Comte oczekiwał od

religii czegoś słusznego, wierzył i oczekiwał że religia jest w stanie zmienić człowieka na lepsze. Tylko

kobieta ma w sobie taka moc by zmienić mężczyznę. Przysłowie: „Jak się ożeni to się odmieni”.

7. Ludwik Feuerbach (strumień ognia) – pogodzenie religii.

8. Bogowie życzliwi ludziom (stworzenie idei Boga dobra =/= idea Boga zła).

9. Droga wyznań:



fetyszyzm,



anarchizm,



politeizm,



dualizm,



monoteizm.

10. Zakonnik Schmidt badał kulturę ludów pierwotnych i wyszło mu z tych badań że są to ludzie o wysokim

procencie wierzeń monoteistycznych.

11. Henry Bergson: podobał mu się Comte, ale dostrzegł, że Comte może nie nadawać się do życia. Są bowiem

zjawiska, których się nie da zmierzyć np. wartość, piękno. Mówi się o kształceniu osobowości.



Zadania doprowadzenia tej filozofii podjął się Henry Bergson. Stwierdził, że te nauki fałszują obraz

świata, to, co zmienne traktuje jako niezmienne. To, co częściowe, uważa za całość. Nie da sie

powiedzieć, co to jest trwanie rzeczy. Nie da się również powiedzieć, co to jest istnienie rzeczy.



Dokąd się udać? Trzeba się udać, by odnaleźć to, co jest solą życia, dzięki której wszystko trwa.

Bergson do końca życia był Żydem i nie był ochrzczony.



Mistycy chrześcijańscy nie są w stanie jednoznacznie powiedzieć, co przeżywają.



Religia – zachęta w aspekcie doktryny, prawd wiary, moralności, czynności religijnych, tworzenia

wspólnot religijnych.



Prawdziwa religia to przebywanie człowieka w kontekście tego, co filozofowie określają

wartościami.



Na pytanie jak poznać piękno, Bergson odpowiada, ze trzeba to przeżyć. Ale do tego przeżycia

trzeba sie przygotować.



Filozofia Bergsona to filozofia życia.



Nietzche: „Krew jest nosicielką kultury.”



Przestępca od urodzenia, geny przestępcze. Dlatego trzeba się modlić o geny krwi, o czystość rasy.

12. Hegel – dialektyka, logika, badanie rzeczywistości. Człowiek – subiektywny duch, obiektywny duch,

ponadjednostkowy – prawo, które rządzi jednostką, państwo. Z jego filozofii korzystali Marks i Engels

(faszyzm/totalitaryzm).