HISTORIA FILOZOFII (STAROŻYTNOŚĆ)

WYKŁAD

prof. W. Wróblewski

2010/2011

5.10.2010 r.

Literatura:

•

W. Tatarkiewicz, Historia filozofii

•

I. Dąmbska, Zarys historii filozofii starożytnej [!]

•

G. Reale, może być skrypt [!]

•

P. Hadot, Czym jest filozofia starożytna? [!]

•

O. Gigon, Główne problemy filozofii starożytnej

•

J. Domański, Metamorfozy pojęcia filozofii

•

A. Krokiewicz, Zarys filozofii starożytnej od Talesa do Platona

•

Filary filozofii: starożytność grecko – rzymska, chrześcijaństwo, judaizm.

•

Świadectwo doksograficzne – fragmenty przekazów autora, nie bezpośrednie.

•

Filozofia starożytna – źródło naszego myślenia; doświadczenie zmysłowe i myślenie [co
jest poza światem zmysłowo – dostrzegalnym?]; korekta doświadczeń zmysłowych za
pomocą myślenia.

GRECY

•

okres przedfilozoficzny – Homer, VIII w. p.n.e. [mitologiczny]
- odwoływanie się do bóstw – mitologia [kiedy zmysły mówią prawdę?]

•

okres filozoficzny
- weryfikacja myśli: zmysły vs. myśli

idealizm vs. materializm

•

Filozofia – próby dotarcia do istoty świata, pokonania bariery zmysłowo – dostrzegalnej [co
jest poza tą barierą?]; świat i człowiek jako jedność; impuls do poznawania rzeczywistości.

•

Arystoteles – dziwienie się przyczyną filozofowania, uświadamianie o własnej niewiedzy;
człowiek wolny – ten, który żyje dla siebie [Metafizyka, rozdział 1!]

•

I faza – niewiedza; poszukiwanie poznania; bezinteresowne zdobywanie wiedzy.

•

Filozofia – umiłowanie mądrości [Protagoras – pilne przyglądanie się wszystkiemu, bez
zysku dla samego siebie; Heraklit].

•

Diogenes Laerdios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów.

•

Podział ludzi na: dążących do sławy, robiących interesy i szukający prawdy, poznania.

•

Heraklides z Pontu (IV w. p.n.e.) - opisywał Platona.

•

Źródła: Cyceron i Diogenes Laerdios.

•

Herodot (V w. p.n.e.) - Dzieje: wizyta Solona u Krezusa.

•

Określenia filozofii:
- poznanie bytów dla bytów;
- poznanie rzeczy boskich i ludzkich;
- sztuka sztuk i wiedza wiedz.

•

VI w. p.n.e. - V w. p.n.e. - kształtowanie się filozofii; Jonia → Wielka Grecja
- Ateny – stolica kulturalna po wojnach perskich (V w. p.n.e.)

•

Jonia – miasta małoazjatyckie, granica kulturalna z Persją, kolebka filozofii [Tales,
Heraklit]; państwa morskie; możliwość nawiązania kontaktów; przejście od poznania
zmysłowego do umysłowego.

•

Milet, Efez – państwa ludzi wolnych [swoboda wypowiadania myśli]
- religia nie ograniczała swobody wymiany myśli;
- wolność jednostki w życiu religijnym i politycznym.

•

Homer, Hezjod [Teogonia] – pierwsze próby opisania świata [ingerencja bogów],
antropomorficzne pojmowanie bogów [krytyka ze strony Kseofanesa]

•

Filozofia – pragnienie poznania prawdy [aleteja (?!) - to, co jest nieodkryte, niepoznane].

•

Physis – natura; to wszystko, co nas otacza; istota rzeczy.

•

Filozofia od początku dąży do przekraczania bariery zmysłowej. (!)

•

Istotą rzeczy jest jej definicja! [Stół jest stołem, bo... ;)]

12.10.2010 r.

•

Pitagoras zwrócił uwagę na to, że filozofia to umiejętność obserwacji.

•

VI w. p.n.e. - filozofia rodzi się w Azji Mniejszej [→ notatka poprzednia].

•

Pojawianie się nowych kultów religijnych (np. orfizm – wtajemniczenie drogą do poznania
bóstwa).

•

Pojawienie się pisma, ułatwienie przekazów w formie prozy, spisanie poglądów i
obserwacji.

•

Filozofia zjawiskiem ściśle greckim [!].

•

Chęć poznawania świata motorem rozwoju filozofii.

•

VIII w. p.n.e. - Wielka Kolonizacja grecka wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego.

•

Dwie kategorie obywateli: niewolnicy i ludzie wolni (obywatele i cudzoziemcy).

•

Odyseusz – archetyp człowieka ciekawego świata; brak bierności ludów Wschodu.

•

Cechy filozofii greckiej:
- pytanie o istotę rzeczy, umo żliwiającej zrozumienie wszystkiego;
- poszukiwanie natury i istoty człowieka [Kim jest człowiek? Sokrates]; istotą człowieka jest
jego dusza;
- filozofia jest wewnętrzną potrzebą człowieka; każdy człowiek ma w sobie wewnętrzne
poczucie prawdy;
- bezinteresowne poznanie prawdy; bóg jest prawdą samą w sobie;
- refleksja filozoficzna miała wpływ na życie moralno – polityczne i twórczość literacką;
- racjonalne wyjaśnienia, cel czysto teoretyczny.

•

Koncepcje filozoficzne rodzą się ze sformułowawnia ogólnych treści.

•

Podział filozofii starożytnej na okresy:
I

VI i V w. p.n.e. - przedsokratyzm [jońscy filozofowie przyrody, szkoła Pitagorasa,

eleaci (Parmenides), pluraliści (Empedokles, Anaksagoras, Demokryt), nurt humanistyczny
(sofiści i Sokrates)]
II

IV w. p.n.e. - szczyt filozofii antycznej – Platon i Arystoteles

III

III – I w. p.n.e. - okres hellenistyczny – stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm [Jak

należy żyć, by żyć szczęśliwie?]
IV

I – V w. n.e. - Plotyn (neoplatonizm), pitagorejczycy, komentarze do Arystotelesa

V

filozofia chrześcijańska na bazie filozofii starożytnej.

19.10.2010 r.

Okres przedsokratejski: jońscy filozofowie przyrody

Tales z Miletu (624 – 547 p.n.e.):

•

wyłącznie źródła doksograficzne

•

najstarsze świadectwa – Herodot nt. działalności politycznej i Krezusa (rozwiązanie
inżynieryjne – drugie koryto rzeki); Tales zdołał przewidzieć zaćmienie Słońca w 585 r.
p.n.e.; źródła także u Platona i Arystotelesa

•

odkrycie przepołowienia koła, sposobu mierzenia wysokości piramid dzięki długości cienia,
kąty przy podstawie trójkąta równoramiennego są równe

•

matematyką zainteresował się prawdopodobnie podczas pobytu w Egipcie

•

Arystoteles mówi, że Tales uważał wodę jako źródło wszystkiego; uważa Talesa za praojca
filozofii

•

wszstko wywodzi sięz wody i w wodę się obraca [!]

•

prawdopodobnie wysnuł swój pogląd z miologii, która mówi, że z Okeanosu zrodzili się
bogowie

•

przejście z mitologicznego do racjonalnego punktu widzenia (logos – rozum)

•

woda to materialn substrat wszystkiego, jest wieczna i jest źródłem ruchu

•

źródłem ruchu jest dusza i bogowie, którzy przenikają całą rzeczywistość, wprawiając ją w
ruch

•

hylozoizm – życie w materii, ożywiona materia; archè – początek, zasada (dwa różne
aspekty zjawiska

•

kosmologia – nauka o porządku rzeczywistości

•

Ziemia jest podobna dyskowi, który unosi się na wodzie; gdy chwieje się on podczas ruchu
wody mamy do czynienia z trzęsieniem ziemi

•

zasługą Talesa jest zerwanie z boską istotą rzeczy, odejście od mitu do logosu.

Anaksymander (610 – 545 p.n.e.):

•

zachował się fragment jego dzieła "O naturze"

•

pozostałe: "Obwód Ziemi", "Mapa nieba", "Peryfizeos"

•

geograf i astronom, skonstruował mapę nieba z Ziemią w środku, zegar słoneczny, gnomon
(w Sparcie)

•

bazował na obserwacjach naukowych

•

uzupełniał swą wiedzę empiryczną przez analogiczne wnioskowanie

•

następca i uczeń Talesa

•

wprowadził pojęcie archè

•

zasadą jest toaperjon – nieograniczony bezkres

•

ziemia jest zawieszona we wszechświecie i nie opiera się na niczym

•

obliczenia astronomiczne – Słońce jest 27 razy większe od Ziemi

•

po raz pierwszy pojawia się zastanowienie, jak powstają rzeczy (wyłaniają się z
przeciwieństw).

26.10.2010 r.

Metafizyka – świat pozamyślowodostrzegalny [tytuł dzieła dzieła Arystotelesa]; "to

wszystko, co jest po fizyce"; wszystko dotyczące bytu.

Anaksymenes:

•

powietrze jest naturą leżącą w powietrzu

•

rzeczy powstają z rozrzedzenia (ogień) lub zagęszczenia (woda, ziemia i kamień) powietrza

•

ciepło i zimno są dyspozycją rzeczy

•

ruch tkwi w samej materii, ale nie wiadomo, skąd ten ruch się bierze (krytyka ze strony
Arystotelesa)

•

powietrze = bóg (krytyka ze strony Cycerona)

•

świat to płaska tarcza i zachowuje się jak dysk

•

ciała niebieskie powstały z wyziewów i poruszają się po okręgu

•

gwiazdy powstały z rozrzedzonego powietrza

•

woda (Tales), powietrze (Anaksymenes), ziemia (Ksenofanes), ogień (Heraklit) istnieją!

•

zagęszczanie i rozrzedzanie to dynamiczna siła, działająca pod wpływem ciepła i zimna

Heraklit z Efezu (540 – 490 p.n.e.):

•

poglądy arystokratyczne

•

autor dzieła "O przyrodzie" (świat, państwo, bogowie), napisanego w sposób niejasny

•

samouk

•

poświęcał uwagę człowiekowi i jego miejscu we wszechświecie

•

"Poszukałem i znalazłem siebie"

•

nowe archè – ogień

•

pogląd wariabilizmu – ciągłych zmian