Relacje między Arystotelesem i Platonem, kontynuacja „drugiego żeglowania”
Metoda historyczno-genetyczna i współczesna interpretacja myśli arystotelesowskiej
Arystoteles, najpierw jako Akademik, potem jako odstępca od Akademii, a wreszcie jako założyciel własnej szkoły, podjął się próby systematycznej weryfikacji dyskursu platońskiego i doszedł do wniosków, które w wielu wypadkach są urzeczywistnieniem wymogów stawianych przez Platona.
Werner Jaeger skonstruował genetyczną metodę odczytywania przesłania Arystotelesa, zgodnie z którą filozof miałby wychodzić od platońskiego idealizmu, a następnie stopniowo odwracać się od niego na drodze do empiryzmu. Metoda ta jest zdaniem Realego skazana na niepowodzenie, gdyż:
dzieła szkolne nigdy nie były pomyślane jako książki do opublikowania - dlatego musiały pozostać plastyczne; kolejne przeróbki, które zostały w nich dokonane są niemożliwe do wychwycenia;
w przypadku dzieł spornych Arystotelesa nie dysponujemy żadnymi datami;
metoda genetyczna nie tylko nie rozwiązuje trudności, jakie niesie ze sobą lektura Corpus Aristotelicum, ale znacznie je pomnaża;
Należy więc przyjąć, że dzieła ezoteryczne odczytywać należy jako materiał jednorodny.
Podobieństwa między Arystotelesem i Platonem, kontynuacja „drugiego żeglowania”
Wykład filozofii Arystotelesa należy zacząć od gruntownej krytyki obydwu etapów platońskiego „drugiego żeglowania” - protologii i nauki o ideach, szczególnie zaś tej pierwszej. Ale nie jest prawdą, by tym samym zaprzeczał Arystoteles istnieniu rzeczywistości ponadzmysłowej. Prawdą jest zaś, że uznawał ją za inną, niż ją sobie wyobrażał Platon, to znaczy, najczęściej za Intelekt. Paradoksalnie, Arystoteles ze swoją doktryną transcendentalnego Intelektu, okazuje się platonikiem bardziej, niźli Akademicy.
Podstawowe różnice między Arystotelesem i Platonem
Arystoteles doprowadza więc do końca i udoskonala „drugie żeglowanie”. Przeciwieństwa pomiędzy nim i Platonem zarysowują się na innej płaszczyźnie. Przede wszystkim uczniowi brakuje mistycznego i religijnego natchnienia, który wprowadzał charakterystyczny koloryt u mistrza. Ta uwaga dotyczy ezoterycznych, późniejszych dzieł Arystotelesa, nie dotyczy natomiast dzieł wczesnych, egzoterycznych, w których Arystoteles posuwał się do określenia ciała mianem nie tylko grobu, ale i okrutnych tortur duszy. Różnice pomiędzy Platonem i Arystotelesem dotyczą więc tego składnika platonizmu, którego korzenie tkwią w religii orfickiej.
Druga różnica polega na tym, że Platon interesował się naukami matematycznymi, nie okazywał zaś zainteresowania naukom empirycznym. Arystoteles, natomiast, poświęcił się badaniom w tym kierunku (oprócz zainteresowań czysto spekulatywnych, oczywiście; Arystoteles twierdził, że zjawiska mogą być ocalone tylko poprzez coś metazjawiskowego, kiedy ujmie się je w relacji do przyczyny niematerialnej, nieruchomej i transcendentnej).
Platon dążył do wzmocnienia dyscypliny logosu, a więc złagodzenia napięcia aporetycznego. Arystoteles, natomiast, uznał, że na drodze do prawdy konieczne jest uświadomienie sobie wszystkich aporii i zinstytucjonalizowanie ich. Węzeł może rozwiązać tylko ten, kto go zna i uznaje za węzeł.
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ