Historia filozofii - wykład 1
Metafilozofia - (gr. meta - poza, ponad) filozoficzna refleksja nad filozofią, np. nad funkcja badań filozoficznych, przedmiotem badań filozofii, nad metodami filozofowania, nad stosunkiem filozofii do innych form świadomości
Po Heglu zaczęły się pytania metafizyczne, stopniowy upadek znaczenia filozofii i zaczynają się wątpliwości czy ta dziedzina ma rację bytu (w XXw). Kant także się do tego przyczynił. Oddzielił nauki od metafizyki, od folozofii metafizycznej. Jak jest możliwa nauka? Jakie warunki nauka musi spełniać? Pytał. Czy metafizyka w ogóle może być nauką? Nie znajdował miejsca w obszarze nauki dla metafizyki. Status metafizyki jest wątpliwy i nie jest wartość filozofii czymś oczywistym jak w starożytności. „XIX/XX w pojawia się wiele odkryć w dziedzinie nauk empirycznych. Rodzi się scjentyzm, czyli przekonanie o tym że nauki empiryczne rozwiążą problemy cywilizacyjno, społeczno kulturalne. Całkowite zdeprecjonowanie filozofii. Filozofio za burtę!” - proletariat nie potrzebuje filozofii, ma naukę
Neopozytywizm - koło wiedeńskie - uczeni reprezentujący naukę, filozofia metafizyczna mająca ambicje opisu wszechświata nie ma najmniejszego sensu w kontekście nauk empirycznych. Czy to koniec filozofii? Filozofia o świecie nie ma nic do powiedzenia, powinna się zmienić i zająć się czymś innym. Miotła na metafizykę. Filozofia ma być metarefleksją dla nauki, strażniczką nauki, oczyszczać ją, ale sama żadnej wiedzy o świecie nie daje.
Lata 60 XX w - pojawiają się myśliciele głoszący tezy końca filozofii, zmierzchu filozofii, a sami też są filozofami więc głoszą odejście jakiegoś MODELU filozofowania
Postmodernizm - myślenie ponowoczesne, możliwość różnych ujęć i odmiennych rozwiązań, wszystkich kwestii. Akcentowanie różnic, tego co specyficzne. Termin pojawił się w XIX w na określenie malarstwa. A w filozofii pojawiło się w 1959 r podczas debaty o literaturze w kręgu badaczy amerykańskich. Początkowo w pejoratywnym znaczeniu, ale po 10 latach L.Fiedler napisał artykuł „Przekraczajcie granice, zasypujcie przepaści” (przepaści między kulturą niską a wysoką) w Playboyu. Realizacją takiego programu jest „Imię róży” Umberto Eco. Myślenie prze pryzmat binarnych opozycji - w postmodernizmie była opozycja FILOZOFIA - LITERATURA
Filozofowie:
Jacques Derrida (1930-2004)
Jean-Francois Lyotard (1924-1998)
Gilles Geleuze (1925-1995)
Richard Rorty (1931-2007)
Teogonie - mitologiczne opowieści o pochodzeniu bogów, posługują się mitami, wyobrażeniami, są wytworem fantazji
Kosmogonie - mitologiczne opowieści o pochodzeniu świata, Hezjod
Kosmologie - nauka o kosmosie, kosmos - ład, porządek, początkowo słowo używane w kontekście wojskowości, kobieta która doprowadziła się do porządku (kosmetyczna), Tales z Miletu
O filozofii można mówić kiedy następuje przejście od mitu do logosu, od obrazu i wyobraźni do rozumu, myśli. Od zmysłowości do tego co może być obiektem badań rozumowych.
PLATON:
Obrona Sokratesa
Fedon
Uczta
Fajdros
Państwo
Platon skazuje na wygnanie z państwa twórców, poetów naśladowców i ich działalność zasługuje na potępienie tak jak działalność sofistów. Poezja naśladowcza oddala od idei, od bytów prawdziwych, obiektywnych. Idee nie są bytami empirycznymi, ale są poza zasięgiem poznania materialnego, empirycznego. Idee są bytami innego rodzaju, poza zasięgiem poznania zmysłowego. Poezja trzyma ludzi w świecie pozorów. U Platona jest wiele opozycji dualistycznych.
Doksa - wiedza niepewna, mniemana, oparta na zmysłach, opiera się na rzeczach, a te są zmienne
Episteme- wiedza prawdziwa, pewna, rozumowa, uniwersalna
Rozum to narzędzie, które ma dostęp do świata idei. Każdy człowiek ma rozum, nie można mieć relatywnych rozumków.
Wyobraźnia w starożytności była utożsamiana z czymś zmysłowym, budowana jest na bazie tego co widać. W XVIII w mówiono, że można sobie wyobrazić tylko to co widzieliśmy i co wcześniej zakodowaliśmy w naszym umyśle.
Platon zaczynał jako poeta - pisał dytyramby, poezje; kiedy spotkał Sokratesa rzucił to i zajął się filozofią uważając że nie można jednego i drugiego połączyć (Diogenes Laertios - żywoty poetów)
Jacques Derrida zrekonstruował te opozycje platońskie.
Esencjalizm - (essentia-istota) pogląd że istnieją jakieś trwałe, niezmienne, obiektywne istoty (esencje) wszystkich bytów, istnieje istota rzeczy, to czym naprawkę rzecz jest; świat zjawisk, rzeczy, obiektów danych empirycznie, do których sami należymy nie jest samoistny, nie tłumaczy się sam przez się; tłumaczenie przez pryzmat dualistyczny; świat fenomenów jest przejawem czegoś co istnieje trwale, niezmiennie; esencjalizm to też metafizyka - uznanie istnienia tego, że poza światem fizycznym istnieje inny świat
Fenomen (zjawisko) i istota - dwa przeciwieństwa
Dowód tożsamości - jestem zmienna, ale jest we mnie jakaś esencja, istota, coś niezmiennego, w zmianach jest coś trwałego
Esencjalistyczna metafizyka (metafizyka obecności) - Derrida określa mianem metafizyki obecności; istnieje fundament całego bytu, podstawa wszystkiego, jest stale obecna, jest nam dana, źródłowa obecność bytu daje się dzięki rozumowi odkryć, przedstawić w języku pojęć; poznanie rozumowe daje pojęcia, a te naśladują istotę rzeczy
Relacja między językiem a tym co opisuje - język jest odzwierciedleniem LOGOSU czyli istoty rzeczy, porządku rozumności, tego co tkwi w samej rzeczywistości, filozof ma to uchwycić w słowa. Słowa nie są konwencyjnymi znakami, jeżeli słowa są rzetelne i są pojęciami dobrze zbudowanymi, to za ich pośrednictwem możemy odkryć logos, sens rzeczy; słowa są naśladownictwem tego co już jest dane, są narzędziem, które samo nie wnosi nic nowego do rzeczywistości.
Platon nie chce wygonić poetów bo naśladują (mimesis bowiem jest nieodłączną cechą bytu ludzkiego). Każdy naśladuje za pomocą słów. On gani naśladowanie za pomogą słów obrazów, które nie odzwierciedlają istoty rzeczy.
Słowa mogą być różne: słowa pojęcia i słowa obrazy. Słowa pojęcia są cenione przez Platona a nie słowa obrazy.
Najważniejszy dla Platona był przekaz ustny. Słowo zapisane jest tylko neutralnym narzędziem, nie wnosi niczego nowego, żadnej wartości dodatkowej.
Derrida nazywa taką postawę LOGOFONOCENTRYZMEM, czyli poglądem, że język mówiony odzwierciedla obiektywny ład świata
Wykład 2
Mimesis - samo w sobie nie jest czymś złym, wręcz przeciwnie. Ale język poety jest obrazowy, a język filozofa to słowa pojęcia
Przeciwstawianie sobie literatury i filozofii.
Myślenie za pośrednictwem obrazów vs pojęć:
- obraz zawsze jest zmysłowy, a pojęcie abstrakcyjne, ogólne (jeśli mam obraz stołu to wiem, że jest okrągły albo kwadratowy, ma nogi; a pojęcie zawiera tylko istotę „stołu”)
- Platon deprecjonuje obrazy;
- Platon o natywista - uważa, że istnieje coś takiego jak wiedza wrodzona; przekonuje do swojej tezy za pomocą poznania dyskursywnego: poznanie stopniowe, krok po kroku, od jednej obserwacji do drugiej (jak sądzą empiryści) albo od jednego argumentu do kolejnego (jak chcą racjonaliści); przeciwieństwo myślenia intuicyjnego
- w dialogach Platońskich były zarówno obrazy (nomen omen) jak i dyskurs; dlaczego więc Platon filozof tak często używa obrazów skoro jest zwolennikiem poznania rozumowego?
Odpowiedź daje Georg Wilhelm Friedrich Hegel - filozof niemiecki, idealista obiektywny, napisał m.in. Fenomenologia ducha, Nauka logiki, Zasady filozofii prawa, wykłady z filozofii dziejów, wykłady o estetyce; głosi prymat myślenia pojęciowego, filozof jest tym, który ma dostęp do wiedzy absolutnej, a ta musi być wyrażana tak jak u Platona za pomocą pojęć.
Filozofia jest poznaniem pojęciowym, a z poznaniem obrazowym mamy do czynienia w sztuce i religii. Filozofia, sztuka i religia to wyraz ducha absolutnego. Najdoskonalej oczywiście w filozofii bo jest myśleniem pojęciowym.
Filozofia nie czyni nic innego niż to że przemienia wyobrażenia w myśl i zamienia prostą myśl w pojęcie. Zadaniem filozofii jest bycie esencjalną (esencjalizm - myślenie które zarówno w rzeczach jednostkowych jak i w całości, poszukuje tego co jest stałe, niezmienne, jest esencją; szukanie istoty bytu, musi być ona ujęta w adekwatnych do siebie pojęciach, a jednostkowy obraz tego dobrze nie ujmie). Filozofia nie jest nauką empiryczną mającą za zadanie opisać wszystko co jednostkowe, zmienne.
Myślenie obrazami jest czymś obcym i narzuconym z zewnątrz.
Mit jest formą przedstawienia które zawsze przedstawia obrazy zmysłowe. Hegel mówi, że niesłusznie podziwia się Platona za obrazy, którymi się posługuje. Mity są do użytku zewnętrznego. Jest to coś łatwiejszego. Filozof schodzi z wyżyn. Mit w niczym nie pomaga filozofii. Jedynie można myśli ogólne wyrażać obrazowo. Ale filozof, który już jest na wyżynach abstrakcji nie powinien z nich schodzić. Obecność mitów świadczy o bezradności filozofa. Dojrzały duch symboli nie potrzebuje.
Hegel porównuje filozofię do sowy Minerwy. Ma to wyjaśnić jaka jest funkcja filozofii. Tę myśl Hegel przedstawił metaforycznie w zdaniu: Sowa Minerwy wylatuje o zmierzchu a nie o świcie w przedmowie do Zasad Filozofii Prawa. Bogini, o której mówi Hegel jest boginią Mądrości. Zatem Mądrość przychodzi o zmierzch, czyli po wydarzeniach, kiedy już wszystko jest zakończone.
Ha! Hegel krytykuje Platona za obrazy a sam ich używa! Skąd więc tyle metafor? Nie może to być błąd, niedopatrzenie.
Logocentryzm i metafizyka obecności - koncepcje obrazowe są nadbudowane nad tymi koncepcjami.
Człowiek to czciła myśląca - Pascal, XVII w.
Marks mówił, że to mu się w Heglu nie podoba, że jest to filozofia tego co już się stało, nie pomagał zmieniać i wyjaśniać rzeczywistości.
Kobiety nie posiadają pierwiastka idealnego wg Hegla. Zasadą działania kobiety jest uczuciowość, a to jest związane ze zmysłowością, cielesnością więc jest to niewiele warte.
Epoka romantyzmu - poeta jest depozytariuszem, ma dostęp do wiedzy o istocie bytu.
Percy Shelley - 1792-1822 - angielski poeta i eseista, napisał: Rodzina Cencich; Alstor, czyli duch samotności; Obrona poezji
Rozum jedynie tworzy abstrakcyjne pojęcia, a czucie i intuicja tworzy coś więcej. Dalej jest myślenie dualistyczne ale z innego bieguna.
Fryderyk Schiller - 1759-1805 - niemiecki pisarz i myśliciel, napisał: Zbójcy, Intryga i miłość, Listy o estetycznym wychowaniu człowieka
Sztuka jest najwyższa formą duchowej aktywności. Poeta jest idealnym ideałem człowieka, realizuje istotę człowieczeństwa.
Anty racjonalistyczny bunt przeciwno „tyranii rozumu”. Ta postawa jest widoczna szczególnie w tej wersji romantyzmu: filozofii życia jako pewnym nurcie myślenia.
Fryderyk Schlegel - 1772-1829 - niemiecki filozof i krytyk literacki, wprowadził pojęcie filozofii życia, napisał: Filozofia życia. Hegel bardzo źle wyraża się o niej , mówi, że szkodzi myśleniu i nie jest godne uwagi. A Schlegel mówi: racjonalistyczna filozofia jest bezradna wobec chaosu życia. Wszechświatem nie rządzi rozum i pojęciowość. Co rządzi bytem? Wg filozofów życia świat to chaos, coś żywego co nie da się opanować rozumem. Jest to myśl heraklitowa. Coś co jest żywe wymyka się pojęciom, nie możemy więc uchwycić i obrać w pojęcia życia. Byt jest żywy, nieuchwytny. W najgłębszej istocie rzeczywistość nie jest uporządkowaną strukturą, którą da się opisać pojęciowo. Chaos jest prawdziwym bytem, a nie logos. Myślenie pojęciowe jest czymś wtórnym. Istnieje jakieś przedpojęciowe, intuicyjne poznanie.
- „Poezja i filozofia powinny się zjednoczyć” - nie rozum lecz twórcza fantazja powinna wieść prym w twórczości filozofów. Mity i obrazy są nieuchronnie składnikiem filozofii.
- Zrezygnowanie z ciągłego odzwierciedlania bytu w pojęciach na rzecz ekspresji. Mimesis zamienia się w ekspresję. Filozofia jest ekspresją a nie naśladowaniem.
Przekazanie prawdy chwili, w sposób nieuporządkowany.
Artur Schopenhauer - 1788-1860 - niemiecki filozof, zdeklarowany ateista, walczy z tyranią rozumu przeciwstawia Heglowi metafizykę empiryczną (jak to możliwe?); napisał: Świat jako wola i przedstawienie, O wolności ludzkiej duszy
Na podstawie doświadczenie można opisać świat. Nienawidził Hegla.
Filozof ma ważną misję, poznania bez złudzeń, poszukiwanie bezczasowej istoty bytu. Nie logos tylko bezosobowa, ponadindywidualna wola. To rządze rządzą światem, siła irracjonalna, chuć. Wieczna walka, konflikty, pobojowisko, chaos jako efekt działania woli w życiu człowieka.
Próba rozwiązania zagadki bytu. Prawda znajduje się pod zasłoną Mai. Sztuka, filozofia i nauka dążą do tego samego celu. Człowiek ma te trzy drogi do wyboru.
Czy one się różnią i która jest lepsza?
Nauka i filozofia: poznanie pojęciowe łączy te dwie dziedziny, ale różne pojęcia stosuje zarówno nauka jak i filozofia. Abstrakcyjne pojęcia nauki prowadzą donikąd. Rozum jest produktem woli, nie jest bezinteresowny. Sam instynkt nie wystarcza, musi być połączony z rozumem ale na potrzeby praktyczne. Pojęcia rozumu są instrumentalne, nie ujmują istoty rzeczy.
Wykład 3
Kant - poznanie jest relacją dwuargumentową - jest podmiot i przedmiot poznania
Świat który jest nam dany jest zawsze w relacji, to świat zjawiskowy taki jak nam się objawia. Podmiot ma jakieś uposażenie, formy postrzegania, kategorie myślenia - kształtują one to co jest przedmiotem poznania. To co poznawalne to świat jaki nam się objawia, jaki jest dla nas. (obraz może być piękny dla mnie, ale nie wiem czy jest sam w sobie piękny). Racjonalistyczny sposób widzenia.
Świat sam dla siebie to X - niewiadoma, nie wiemy jaki jest tak naprawdę. Wola rządzi wszystkim.
U Schopenhauera - świat jako przedstawienie, zawsze ukształtowany przez nasz rozum, formy postrzegania, kategorie myślenia - empirysta. Źródłem poznania jest NAOCZNOŚĆ, POZNANIE EMPIRYCZNE, to co dane je naocznie. Świat jest zawsze określony, czasoprzestrzenny. Trzeba odkryć tajemnice iluzji świata, można poszukiwać metafizycznej siły ukrywającej się poza światem jako przedstawienie. Punktem wyjściowym do rozwiązania jest doświadczenie. Antyreligijny - religia to długie szelki które utrzymują człowieka przy życiu, religia zaspokaja potrzebę metafizyki, jest optymistyczna i sprawia, że człowiek nie widzi tragizmu świata, pesymizmu. Filozofia ma zaspokoić odkrycie pojęcia bytu.
Nauka, sztuka, filozofia - dążą do zrozumienia bytu.
Filozofia i nauka - poznanie dokonuje się w języku, to poznanie pojęciowe. Nauki mają inne pojęcia niż rzetelna filozofia.
Spór o uniwersalia (początki w starożytności, rozgorzał w średniowieczu) - o twory, pojęcia ogólne, jak istnieje to coś co jest ogólne? Pytanie o status ontologiczny. Jak istnieją byty ogólne? Filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokół istnienia idei. Współcześnie problem także dotyczy psychologii poznawczej, która zajmuje się m.in. pochodzeniem pojęć w umyśle i ich adekwatnością.
Arystoteles - istnieją rzeczy jednostkowe, pojęcia tworzy człowiek, który odnajduje w nich to co ogólne, co jest ich desygnatem, co jest istotą, która tkwi w samych rzeczach jednostkowych
Schopenhauer - empirysta, czerpał z Platona, pojęcie idei się pojawia u niego, pojęcia naukowe tworzy rozum w służbie woli, nie jest bezinteresowny, kieruje się interesami poznawczymi (co innego widzi biolog, fizyk), efekt wyabstrahowania tego co tkwi w rzeczach. Przedmiotem rozumu są elementy świata zjawiskowego, rozum nie dociera do istoty rzeczy, do tego jakim one są. Nauka więc widzi tylko świat jako zestawienie.
Filozofia i nauka - poznanie pojęciowe musi zaczynać się od naoczności, ale w przypadku nauki naoczność dotyczy świata jednostkowego, naocznego. Ale zobaczyć naocznie można nie tylko obiekty przed oczami, nie tylko byty jednostkowe, ale możliwe jest odsłonięcie się ogólności metafizycznej.
Intuicyjne poznanie bytów ogólnych jest możliwe (można uchwycić istotę dzieła literackiego - Ingardem, ale musi być mi już dana istota rzeczy a priori, fenomenologia).
Unitas ante rem - rzeczy jednostkowe są wtórne względem idei,
Idee konkretyzują się w jednostkowych obiektach, wola jest skumulowaną energią, która musi się jakoś rozładować i świat jako przedstawienie jest wynikiem zobiektywizowania się woli w różnych obiektach jednostkowych. Najpierw wola się obiektywizuje w świecie archetypów.
Rozum jest zawsze pod presją woli, jest jej wytworem, czasem udaje mu się wyprodukować naddatek energii, który sprawia, że jest gotowy na coś więcej, wtedy jest możliwy stan kontemplacji. Z tej postawy wyrasta sztuka i filozofia, które mają misję do spełnienia.
Sztuka vs filozofia - rodzaje poznania, sztuka jako rodzaj specyficzny poznania, którego celem jest odkrycie metafizycznej zasady; wspólne cechy: sztuka i filozofia wyrastają z naoczności ponadjednostkowej - naoczność idei, odsłaniają się archetypy, wzorce pierwotne względem świata jako przedstawienie, różnice: w sztuce unaocznia się idee w obrazie danym naocznie, zmysłowo, artysta nie tworzy, ale kontempluje (Nietzsche krytykuje).
Co jest lepsze w drodze do odpowiedzi na poznanie bytu? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Muzyka dociera do rzeczy samej w sobie, jest bardziej źródłowa o słów, dźwięki lepiej wyrażają intuicję metafizyczną bytu. Logofonocentryzm.
Intuicja - bezpośrednie i natychmiastowe - bez żadnego rozumowania - poznanie czegoś, uchwycenie prawdy (przeciwieństwo poznania dyskursywnego); bezpośrednia obiektywizacja woli
Unitas post rem - jedność późniejsza niż rzeczy same w sobie
Platon - dobro, piękno, prawda
Henri Bergson - intuicjonizm, francuski filozof życia, twórca teorii elan vital „pędu życiowego”, myślenie pojęciowe (naukowe) nie jest w stanie uchwycić istoty „żywego” świata w jego ruchu i zmienności. Poznanie intelektualne, naukowe. Intelekt służy praktycznym celom życia, tworzy zdeformowany obraz rzeczy, bo musi pomijać rzeczy, które akurat nie są mu potrzebne.
Fryderyk Nietzsche - 1844-1900, niemiecki filozof życia, napisał m.in.: Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm (spod wpływu Schopenhauera, metafizyka artysty, klasyczna metafizyka - później wykracza poza ten paradygmat i walczy z metafizyką, Platonem i wizją dwóch światów); Nowoczesne rozważania; Radosna wiedza; Wola mocy;
Odwrócenie platońskiej koncepcji - Sokrates to dekadent, upadek i wszystko co najgorsze dla Nietzschego. Ten typ osobowości jest destrukcyjny. Do prajedni nie ma wstępu filozof tylko artysta, którym włada żywioł dionizyjski.
Wykład 4
Nietzsche c.d.
Żywioł apolliński i dionizyjski - apolliński tłumaczy analogia snu: śniąc tworzymy świat pozorny, ale nie opuszcza nas świadomość fikcyjności tego świata; dionizyjski - obrazuje metafora upojenia
Przeciwstawienie artysty człowiekowi teoretycznemu (Sokratesowi, mędrcowi, filozofowi, człowiekowi uczonemu). Mędrzec, filozof poszukuje prawdy, wiedzy dla siebie samej. Racjonalista - we wszystkich dziedzinach uznaje rozum jako wykładnikiem, władzą poznawczą, rozum rządzi światem. Trzeba się na nim oprzeć we wszystkich dziedzinach życia. Nietzsche pyta: może istnieje królestwo mądrości do którego logik nie ma dostępu? Może sztuka jest konieczny dopełnieniem wiedzy?
Od Sokratesa zaczyna się pęd do wiedzy racjonalnej, opartej na logice. Wiedza i cnota to jedno i to samo - jeśli wiemy co jest dobre, to będziemy dążyć do tego dobra. W przeciwieństwie do Sokratesa Augustyn mówił, że nie wystarczy wiedza o tym co dobre, żeby czynić dobrze. S. był przekonany o dominującej roli rozumu, intelektu.
N. ceni przede wszystkim Heraklita. Najważniejsza jest świadomość czynu i tego co robimy.
Eurypides to taki bliźniak Sokratesa - to złego co Sokrates czyni w filozofii, Eurypides czyni w tragedii - zabija niezwykłość, wprowadza zwykłego człowieka, nie ma cudów, to co się dzieje na scenie jest zwyczajne, wprowadza prolog żeby wyjaśnić wszystko co będzie się dalej działo. Zaprzeczenie idei, jakoby widz miał przeżyć katharsis, odrodzenie. Daje wszystkie odpowiedzi na początku, nie ma tajemnicy, zagadki.
Pozaracjonalne motywacje uczonego i filozofa - urojenie metafizyczne przydaje jako instynkt.
Racjonaliści wierzą, że racjonalne myślenie jest zdolne nie tylko poznać istnienie lecz nawet je poprawić. Celem człowieka teoretyka wg N. nie jest poznanie wiedzy prawdziwej lecz tworzenie optymistycznej iluzji że istnienie jest całkowicie poznawalne i racjonalne i że nasz rozum jest w stanie nad tym zapanować.
Nawet S. w chwili śmierci zaczyna nie myśleć do końca racjonalnie (daimonion - opiekun, mówi czego nie robić).
Iluzoryczna mądrość jest przeciwstawiona dionizyjskiej mocy artysty -kiedy dochodzą do głosu jest możliwość dotarcia do pełni bytu. Artysta - człowiek kreatywny i pomaga N. w ułożeniu sobie swojej filozofii.
Filozofów przyszłości - myśliciel, który chce być twórczy i stale przekracza to co obecne, zastane; widać odejście od Schopenhauera (u niego twórca kontempluje i odsłania wcześniej istniejącą obecność), u N. twórca cały czas działa, cały czas się staje i zmienia poglądy. Ciągła polemika ze samym sobą to jeden z głównych elementów filozofii N.
Nietzsche - Filozof to łowca przygód intelektualnych, eksperymentator - ktoś kto sobie, spogląda na problemy z różnych punktów widzenia, przybiera różne perspektywy. Eksperymenty angażują całego filozofa - każda nowa perspektywa jest przyjmowana na serio i z pełnym zaangażowaniem.
Filozofowanie to niekończąca się przygoda - odważne ale ryzykowne błądzenie w labiryncie. Wyjście z labiryntu nie jest pewne.
Nietzsche boi się przyjęcia jakiegoś konkretnego stanowiska, systemu przekonań. Przyjęcie na stałe jakiejś własnej prawy - popadnięcie w dogmatyzm. Sceptycyzm każe wątpić w nawet najbardziej racjonalne prawdy.
Filozofowie przyszłości są uwodzicielami, kusicielami bowiem ich dzieła, jak tragedia grecka, mają uwodzić ku istnieniu, sprawiać, ze człowiek akceptuje istnienie z całym jego tragizmem. Odwoływanie się do namiętności, uczuciowości. „Heraklit nigdy się nie zestarzeje” - myśli Heraklita są inspirujące zawsze, bo wyrasta z instynktu, dionizyjskich mocy.
Uczony i filozof przedstawia optymistyczną wizję świata bo nie mają odwagi dostrzeżenia prawdziwej istoty rzeczy - tragizmu egzystencji. Tragiczna mądrość Sylena - na pytanie króla Midasa, co jest dla człowieka najlepsze, Sylen odparł: w ogóle się nie narodzić, a skoro tak się już stało - wnet umrzeć.
Pesymizm słabości i siły - słaby: dostrzeganie że nie jest najlepiej na świecie i uczucie rezygnacji z tego powodu, pogodzenie się z tym i wegetacja; silny: starożytni Grecy, dostrzegł jednię pełną sprzeczności ale potrafi sobie z tym poradzić, akceptuje życia ze wszystkimi jego aspektami
Filozofia to sztuka czy nauka? Nie można jej nigdzie zakwalifikować, narzędziami filozofii są obrazy (nie pojęcia), prezentacja matematyczna, ścisły dyskurs.
Jeżeli używamy języka to bawimy się w artystę - metafory są domeną artystów, a przetarte metafory to pojęcia, którym N. się przeciwstawiał.
Tekstów N. nie można odczytywać jako konstantacje i zdania opisowe, twierdzące.
Performatywy - wyrażenia, które przez sam fakt, że zostają wypowiedziane, wywołują stan rzeczy o którym mówią
John Austin - twórca teorii performatywów
Soren Kierkegaard - filozof duński, prekursor egzystencjalizmu, napisał m. in. Albo-albo, Bojaźń i drżenie, Choroba na śmierć
Ludzka subiektywność to inaczej egzystencja przeżywana indywidualnie. To co przeżywane wewnętrznie jest pojęciowo nieuchwytne, człowiek bowiem nie jest martwym przedmiotem, nie jest stały i ogólny więc nie wpisuje się w opis, człowiek bowiem się staje, egzystencja się zmienia nieustannie. Odrzucenie esencjalizmu - nie ma istoty człowieka.
Egzystencja, istnienie odnosi się wyłącznie do człowieka. Nie łatwo uchwycić ruch.
Ogólne pojęcia mogą opisać wyłącznie byty przedmiotowe, nie nadają się do opisu tego co przeżywamy.
Filozof podmiotowości - subiektywności, egzystencji, to co najważniejsze w człowieku to dynamika stwarzania się
Pisarz, poeta, twórca, obrońca wiary - nie nazywa się filozofem!
Jean Paul Sartre (1905-1980) - egzystencjalista francuski, napisał: Byt i nicość, Mdłości, Słowa, Drogi wolności, Czym jest literatura
Marzył o tym by dokonać syntezy literatury i filozofii. Twierdzenia mają być uniwersalnie ważne ale także jednostkowe. Sartre był czołowym przedstawicielem egzystencjalizmu ateistycznego. Pod koniec życia odszedł od egzystencjalizmu i rozwinął własną wersję socjologii marksistowskiej.
Jego ostatnim znaczącym dziełem filozoficznym jest napisana w 1960 r. "Critique de la raison dialectique", w której starał się stworzyć syntezę egzystencjalizmu z marksizmem. Jego współpracowniczką i towarzyszką życia była pisarka, feministka i filozofka Simone de Beauvoir.
Podstawowe pytanie Sartre`a brzmiało "Co to znaczy być istotą ludzką?". Jego odpowiedź jest zawarta już w samym tytule "Bytu i Nicości". Rzeczywistość ludzka składa się bowiem z dwu sposobów istnienia - bytu i nicości, zarówno bycia jak i niebycia. Istota ludzka istnieje jednocześnie jako byt-w-sobie - rzecz lub podmiot i jako byt-dla-siebie, czyli świadomość, będąca niebytem, niebędąca więc tą rzeczą, której jest świadoma. Sartre opisuje egzystencję bytu-w-sobie (czyli zjawiska lub rzeczy) jako "nieprzenikliwą dla samej siebie (...) dlatego że jest ona wypełniona samą sobą". Rzecz nie ma aspektów wewnętrznych i zewnętrznych - po prostu istnieje. Bytowi-dla-siebie, czyli świadomości nie przysługuje pełnia egzystencji, jest ona niebytem. Podstawowe pytanie Sartre`a brzmiało "Co to znaczy być istotą ludzką?". Jego odpowiedź jest zawarta już w samym tytule "Bytu i Nicości". Rzeczywistość ludzka składa się bowiem z dwu sposobów istnienia - bytu i nicości, zarówno bycia jak i niebycia. Istota ludzka istnieje jednocześnie jako byt-w-sobie - rzecz lub podmiot i jako byt-dla-siebie, czyli świadomość, będąca niebytem, niebędąca więc tą rzeczą, której jest świadoma. Sartre opisuje egzystencję bytu-w-sobie (czyli zjawiska lub rzeczy) jako "nieprzenikliwą dla samej siebie (...) dlatego że jest ona wypełniona samą sobą". Rzecz nie ma aspektów wewnętrznych i zewnętrznych - po prostu istnieje. Bytowi-dla-siebie, czyli świadomości nie przysługuje pełnia egzystencji, jest ona niebytem.
Jacques Derrida (1930-2004) - francuski filozof postmodernistyczny, napisał: Pismo filozofii, O gramatologii, Marginesy filozofii
Dekonstrukcja - stosowany przez postmodernistów zabieg krytyczny, zmierzający do wykazania, że każdy tekst jest wieloznaczny, a żadne pojęcie nie ma ścisłej definicji
Derrida jest niezrozumiały, chce pisać wbrew regułom ale chce, by traktowano jego teksty na poważnie., jak czytało się teksty Hegla.
Trudno zaklasyfikować teksty Derridy, nie można mówić o nich w sposób jednoznaczny posługując się tradycyjnymi kategoriami.
Wielość postmodernizmów i każdy wymaga innego podejścia. Aktywność zawiera pewną sprzeczność, to działanie tworzenie czegoś i ono wyrasta ze sprzecznych tendencji. Pierwsza: potwierdzenie wyobrażeń że świat istnieje i jest poznawalny. Druga: zakwestionowanie tych oczywistości - próba unicestwienia tych oczywistości, które są powszechnie przyjęte jako prawdziwe.
Podmiot to „ja”, które istnieje tyle tylko jeśli jest każdorazowo tworzone, każde z tych „ja” jest prawdziwe. Nie ma stałego „ja” tylko wielość wizerunków. Nie ma centralnego, stałego „ja” w podmiocie.
Teksty Derridy wywodzą się z klasycznego dyskursu naukowego, filozoficznego. Odwołuje się cały czas do innych filozofii.
Wielogłosowość - żaden monologujący dyskurs nie jest wartościowy
Zdarzeniowość - tekst który tworzy Derrida nie ma określonych reguł, zdarzeniowości, tekst szuka reguł i stara się je wypracować, język coś tworzy, słowo ma być na scenie per formatywnej; pisanie to ustanawianie tekstowej rzeczywistości nawet jeśli bazuje na tekście już istniejący. Derrida koncentruje się na tym co na marginesie tekstu, który omawia.
Opozycje binarne zgodnie z podejściem dekonstrukcji nie są takie oczywiste. Chodzi o to, żeby poddać te opozycje zasadzie podejrzliwości.
Zasada podejrzliwości - rozpropagowana przez Marksa, Nietzschego i Freuda; postawa filozoficzna, nakazująca podejrzliwość za wprost wygłaszanymi twierdzeniami, jakieś ukryte motywy, zmieniające sens tego, co się mówi
„Nie filozofia - pismo” - wzbudziło to różne opinie; Derrida stawia wyżej literaturę, a nie filozofię. Pojęcia jakie tradycyjna metafizyka wypracowała to jedyne narzędzia jakie mamy do dyspozycji i jeśli chcemy przeanalizować te narzędzia musimy się nimi posługiwać.
System (z gr. całość złożona z części) - ta właściwość bytu, że stanowi on nie chaos, lecz spójną całość, i jednocześnie ta właściwość myśli, że odzwierciedlają one ów system bytu.
Stoicy - problematyka etyczna, rozważania o tym czym jest wszechświat jako całość - organiczna całość, w której wszystkie elementy są ze sobą powiązane, każdy jest celowy i rozumny
Teodycea - próba wytłumaczenia zła, skąd się bierze i po jest
Chryzyp (III w p.n.e.) - filozof grecki, reprezentant tzw. Starej szkoły stoickiej; wszystko jest rozumne i celowe jako całość, poszczególne elementy mogą wydawać się bezsensowne, ale jako całość tworzą spójny system; logika, fizyka i etyka
Kartezjusz (XVI/XVII - francuski filozof racjonalista) i Spinoza (XVII/XVIII - holenderski filozof racjonalista)- rozum rządzi światem, wiedzą i życiem ludzkim; rozum jest jeden tylko różnie się nim ludzie posługują
Kartezjusz - Mathesis Universalis - Nauka powszechna, poszukiwana przez filozofów uniwersalna metoda poznania i nauka będąca podstawą całego gmachu wiedzy. Wszystko, cała filozofia ma zacząć się od początku biorąc w nawias wszystkie autorytety religijne i filozoficzne. Korzeniem ma być metafizyka trzonem fizyka, a gałęziami pozostałe nauki takie jak medycyna, mechanika i na szczycie etyka.
Spinoza - jedna substancja boża tożsama jest z przyrodą, naturą; dedukcyjny system myślenia wynika z tej substancji
Kant - krytycyzm; krytyka umysłu ludzkiego; przedmiotem jego badań nie jest refleksja nad tym jaki jest świat obiektywny tylko nastawienie ku podmiotowi i jego umysłowi; Kant mówił, że to Hume dał wiele do myślenia
David Hume (XVIII) - szkocki filozof oświeceniowy, napisał m.in. traktat o naturze ludzkiej, badania dotyczące rozumu ludzkiego i zasad moralności; wiedza empiryczna nie może być 100% pewna.
Filozofia Hume'a to przede wszystkim polemika z kartezjańskim racjonalizmem. Dotyczy to zarówno epistemologii jak i etyki i filozofii politycznej. Zadeklarowanym we wstępie do Traktatu o naturze ludzkiej celem badań hume'owskich było oparcie całej wiedzy na doświadczeniu. Wśród badaczy myśli Hume'a toczy się dyskusja, czy ten cel został zrealizowany i na ile koncepcja Hume jest spójna. Można spotkać stanowisko, że Hume nie stworzył spójnego systemu filozoficznego, a podstawowa wartość jego analiz ma charakter negatywny (krytyczny).
Kant i Hume - rozterki o naukowości, po co, skąd i co nam daje
Wykład 6 na kartkach
Wykład 7 - 17.11.2011
Hegel o filozofii
„Pojęciowe ujęcie tego co jest, stanowi zadanie filozofii”
„Filozofia jest ujmowaniem tego, co rzeczywiste”
„Co jest rozumne, jest rzeczywiste; a co jest rzeczywiste, jest rozumne”
Substancja - byt, który istnieje sam przez się (np. idee Platona, to coś co jest przedmiotem poznania Hegla)
W złudności tego co przemijające należy rozpoznać immanentną substancję.
Zadaniem filozofii jest pojęciowe uchwycenie tego co stanowi istotę całego bytu (esencję, myślenie esencjalistyczne). Istotą bytu jest wieczna ale zmieniająca się substancja.
[Bóg w chrześcijaństwie jest pierwotny wobec wszystkiego, jest przed każdą rzeczą i zjawiskiem jakie stworzył.]
„Rozum panuje nad światem, przeto i bieg dziejów był rozumny.” Bieg dziejów ma jakąś swoją logikę ma początek i wszystkie elementy są wpisane w ciąg naturalnych zdarzeń. Mają więc w sobie substancjalną racjonalność.
Esencja zawsze określa tożsamość danej rzeczy, istota rzeczy wg Hegla to PRAWDA rzeczy (jak w herbacie - esencja sprawia że to właśnie herbata). To nie jest jeden, skończony stan rzeczy. Prawda w swojej istocie to jej HISTORIA. Konieczne jest ujęcie historyczne poszczególnych elementów i całości. Prawda jest zawsze CAŁOŚCIĄ wszystkich stanów - nauka o rzeczy jakie możemy uzyskać badając jakieś zjawisko.
Heglowski system filozoficzny
Trzy części systemu:
Logika - nauka o idei logicznej samej w sobie, wiedza o formach rozwoju myśli, która jest osnową świata
Eksterioryzacja - to co wewnętrzne musi się uzewnętrznić, proces stawania się zawsze przebiega przez uzewnętrznianie się na różne sposoby. Celem rozwoju ducha jest zdobycie samowiedzy i pełni wolności.
Filozofia przyrody - nauka o idei w jej innobycie, przyroda jest rozumna, są w niej prawa i zależności, ale przyroda nie uświadamia sobie ich
Filozofia ducha:
Subiektywnego - indywidualne, podmiotowe decyzje, namiętności, antropologia, psychologia
Obiektywnego (filozofia dziejów) - akty woli zobiektywizowane, refleksja nad dziejami ludzkości, państwo
Absolutnego (sztuka, filozofia, religia) - to filozofia poprzez podmiot filozofujący, duch odnajduje siebie w swojej właściwej formie; pojęcia są formą ducha absolutnego
Człowiek ma podwójną egzystencję - jest bytem w sobie i dla siebie. Jest bytem przyrodniczym, ale ma dodatkowo świadomość, która podwaja jego egzystencję. Człowiek robi coś, ale jest jednocześnie świadomy tego co robi.
Jak człowiek może siebie poznać? Kim jest? Jakie są jego możliwości? Muszę zobiektywizować to kim jestem w środku. Przez swoje dzieła i proces eksterioryzacji mogę to poznać. To wszystko co robimy polega na zdobyciu samowiedzy przez człowieka. Może to przybierać różne postacie.
Filozofia Hegla nazywana jest dialektyką. Jest to filozofia bardzo optymistyczna, pomimo tego że opiera się na przeciwieństwach. Kultura jest targana sprzecznościami. Człowiek jest amfibią, musi poruszać się po różnym terenie. Świadomość człowieka jest zagubiona, niepewna, ale istnieje możliwość przezwyciężenia tej sprzeczności. Można uchwycić zasadniczą jedność bytu i odnaleźć wartości absolutne. Można pojednać się z rzeczywistością. To właściwie jest celem filozofii. [podobnie jak w chrześcijaństwie - może być trudno na ziemi, może być cierpienie i problemy, ale to wszystko zmierza do zbawienia i panowania Królestwa Niebieskiego na ziemi]
U Hegla jest teza, antyteza i synteza.
Jean-Francois Lyotard - 1924-1998, francuski filozof postmodernistyczny, filozofia nie zmierza ku jedności, lecz różnorodności, każda forma systemu coś wyraża, napisał: Kondycja ponowoczesna, Postmodernizm dla dziec
Michel de Montagne - 1533-1592 - francuski pisarz i myśliciel, napisał: Próby; eseistyczna próba filozofowania wynika z niemożności jego poznania, świat jest wiekuistą zabawką, wszystkie rzeczy się huśtają, chwieją się, nie można ustalić przedmiotu; byt nie jest stabilny, człowiek nie może się w niego zakorzenić
12