Wykład 6
27.05.2011
!!!! Egzamin: 20 - 30 nazwisk teologów i filozofów; od wieku IX - X!!!!!!
Św. Augustyn nawiązywał do Platona, neoplatonistów, ojcó kościoła; filozofia łączyła się z teologią. Powtórzył to Anzelm. Dominujący był augustynizm. Wiek XIII to wiek Św. Tomasza i Bonawentury;
Anzelm - nawiązywał bezpośrednio do Św. Augustyna przez wiarę do zrozumienia: „pragnę zrozumieć wiarę Bożą, którą kocha serce moje; nie po to chcę zrozumieć, abym wierzył, ale wierzę, aby zrozumieć”.
Rozum jest wolny w granicach dogmatu, odkupienia się nie da udowodnić. Sformułował dowód ontologiczny na istnienie Boga (w przeciwieństwie do Św. Tomasza, który sformułował dowód dogmatyczny). Wyznawał skrajny realizm. Istota najdoskonalsza istniej w naszej myśli; Anzelm zastanawiał się, czy istnieje również w rzeczywistości; jeśli tak, to pozbawiona byłaby cech istoty najdoskonalszej; gdyby istniała tylko w naszej myśli, nie byłaby najdoskonalsza. Pojęciom nadaje realność, czyli pojęcia są czymś rzeczywistym. Recepcja Arystotelesa. Arabowie dokonali przekładu pism Arystotelesa. Sułtan zebrał wszystkich filozofów i kazał przekładać pisma z Greki na język arabski.
Tomasz z Akwinu (1226 - 1274); oddany do klasztoru w 5 roku życia. Na Monte casino - oddany na wychowanie - Benedyktyni byli w tym klasztorze. „Módl się i pracuj”. Kształcił się na uniwersytecie we Francji; wykładowca na uczelni paryskiej. W 1879 r. powstało mnóstwo ośrodków myśli tomistycznej.
I interpretacja - Tomasz „ochrzcił” Arystotelesa.
II interpretacja - Tomasz przeprowadził syntezę Arystotelesa; dodał coś swojego.
XII wiek - rozwija się filozofia, teologia, buduje się katedry - złoty wiek średniowiecza.
Tomasz wysunął postulat rozdzielenia rozumu od wiary; rozdzielenia filozofii od teologii;
Nurt tomistyczny; neoaugustyński - opowiadali się za tym, żeby te obszary były połączone; Tomasz natomiast twierdził, że teologia ma swój obszar wiedzy, a filozofia swój. Trzeba wyjść od doświadczenia i na tej podstawie budować system filozofii (stąd jego realizm); a punktem wyjścia dla teologii jest objawienie, filozofia ma być służebnicą teologii; ma jej służyć pojęciami. Teologia podaje jedna prawdy, a filozofia może podawać inne prawdy (teoria podwójnej prawdy). Tomasz twierdził, że jest jedna prawda - bo przecież stwórca nie może się mylić.
Negatywne kryterium prawdy - tym kryterium jest teologia; nie może być inaczej niż mówi teologia; wynikał z tego późniejszy stosunek Kościoła do Państwa.
Świat - Bóg stworzył go z niczego. Kim jest Bóg? możemy mówić raczej, czym nie jest! Rozum jest za słaby, żeby tego Boga poznać. Tomasz chce poznać Boga przez to, co istnieje na zewnątrz. Bóg stworzył świat nie z konieczności, a z wolnej woli. Tutaj Tomasz sięga do Arystotelesa. Dowód z istnienia = dowód z przyczyny. Obserwowane przez nas rzeczy nie są samoistniejące; tylko Bóg jest samoistniejący. Obserwujemy różne byty - doskonałe, niedoskonałe, ożywine, nieożywione.
Musi być jakiś byt najdoskonalszy, z którego wypływają byty niższego rzędu (Plotyn).
Istnieją cele wyższe i niższe i pośrednie; chodzi o to, by dążyć do doskonałości poprzez osiąganie kolejnych celów, a na końcu - dążenie do Boga.
Struktura bytu.
Byt składa się z materii i formy. Tomasz dokonał asymilacji transformującej: byt składa się z istoty i istnienia. Istota = esencja. Jaka jest różnica między istotą a istnieniem? według Tomasza jest to róznica realna. Istota implikuje istnienie. W Bogu utożsamia się istota z istnieniem; tylko w Bogu, a nie w innych istotach.
Materia i forma.
Każdy byt ma istotne cechy i przypadłości (akcydensy). Istota człowieka to rozumność, a przypadłości to np. kolor oczu czy włosów. Forma jest jedna - ona wchłania wszystkie inne formy.
Akt i potencja (możność, możliwość). Możność musi być aktualizowana.
Człowiek - to istota psychofizyczna składająca się z duszy (forma) i ciała (materia). Jest to helemorfizm. Dusza wchodzi wcześniej do płodu męskiego, niż do płodu żeńskiego, co oznacza, że mężczyzna jest bytem doskonalszym niż kobieta. U Tomasza obserwujemy z kolei dualizm antropologiczny - osobno ciało, osobno dusza (inaczej niż u Arystotelesa).
Człowiek jest na horyzoncie dwóch światów: duchowego i materialnego. Nad człowiekiem są jeszcze anioły, ale nie mają ciała. Według Arabów istnieje jedna dusza, w której wszyscy uczestniczymy, a według Tomasza dusza jest nieśmiertelna.
Teoria poznania - poznanie jest pośrednie; świat zewnętrzny poznajemy poprzez zmysły. Jest to poznanie receptywne. Do zbawienia można dojść przez filozofię.
Przedmiot poznania
Podmiot poznania - człowiek
Istota poznania
Według Tomasza poznajemy przez zmysły, na ich podstawie powstaje wyobrażenie - materiał poznawczy (empiryczny). Tworzą się obrazy, pojęcia, następnie sądy. Poznanie ma charakter bierny. Rozum jest częścią duszy; poznanie oparte jest na abstrakcji. Bóg poznaje rzeczy, że one są. Wola jest czymś wtórnym w stosunku do umysłu (u Augustyna wola była pierwotna); jest reakcją na poznanie.
Etyka - miłość jest najważniejsza. Celem człowieka jest Bóg. Jak człowiek może osiągnąć Boga? poprzez stosowanie prawa. Prawo stosowane jest odbiciem prawa naturalnego, czyli Boga. Prawo naturalne jest interpretacją prawa wiecznego. To rozum dyktuje, jak stosować prawo w danej chwili. Rozum dostarcza środków. Wolność polega na tym, że do woli należy to, co chcę; to wola zatrzymuje się na sądzie rozumu. Do czynu potrzebny jest charakter, składający się z wielu cnót (najwyższą cnotą w etyce katolickiej jest roztropność). Jednostka jest częścią całości (społeczeństwa), jest podporządkowana tej całości. A Tomasz mówi o harmonii jednostki i całości.
Dobro wspólne - w interesie jednostki należy je pojmować. Jeżeli władza nie jest służebna w stosunku do społeczeństwa, ludzie mają prawo ją odwołać. Własność prywatna pobudza do większego wysiłku. Ale należy się również dzielić (użyteczność). Uczciwy handel jest pożądany, a pobieranie odsetek według Tomasza jest niezgodne z prawem naturalnym.
Historia Filozofii: wykłady
Prof. nadzw. dr hab. Henryk Piluś
Semestr 2
- 1 -