Wykład 4
16.04.2011
Starożytność (daleki Wschód) - Lao Tse, Konfucjusz, Upaniszady (Atlas Psychologii Benesza)
Psychologia filozoficzna = psychozofia (u Brutta). Jego pierwszy tom ukazał się w 1912 r.
Lück
Józef Pieter - rozdział 24 „Psychologia w Polsce” (str. 442 - 446 - chronologia ważnych wydarzeń w dziejach psychologii - na egzamin
Rzepa Teresa „Historia Polskiej Myśli Psychologicznej”
Sternberg - rozdział 2 („Historia Psychologii”) - znać definicje poszczególnych kierunków, ale tylko bardzo ogólnie - na egzamin
Strelau, Doliński - od Wundta do pierwszych lat po II wojnie światowej - do egzaminu
Sugestie dotyczące egzaminu:
Historia Psychologii rozumiana jako:
Twórcy, autorzy (nazwiska wybitnych psychologów)
Myśli (idee, kierunki psychologii (Sternberg, Jerzy Siuta - słownik psychologii)
Wydarzenia najważniejsze (Józef Pieter)
Daty: 1879 - Wundt, Laboratorium w Lipsku, początek psychologii naukowej
psychoanaliza, psychologia przednaukowa - minimalnie
Rathus - strona 55 (tabela 1.1) - 10 najważniejszych postaci w historii psychologii - ranking historyków:
I. Wilhelm Wundt (kierunek: strukturalizm)
II. Wiliam James (funkcjonalizm)
III. Zygmunt Freud (psychoanaliza)
IV. John Watson (behawioryzm)
V. Ivan Pawłow (warunkowanie)
VI. Hermann Ebbinghaus (pamięć)
VII. Jean Piaget (rozwój poznawczy, psychologia rozwojowa)
VIII. Burrhus Frederic Skinder (warunkowanie sprawcze)
IX. Alfred Binet (pomiar inteligencji)
X. Gustaw Fechner (psychofizyka)
Temat: Floyd Henry Allport
ŻYCIORYS
Floyd Henry Allport (1890-1978) był drugim synem lekarza i przedsiębiorcy oraz nauczycielki. Jego siedem lat młodszy brat Gordon również zasłynął w środowisku psychologicznym - poszedł jednak w kierunku psychologii poznawczej, a obecnie uznawany jest za klasyka tej dziedziny. Studiował w Harvardzie, aby w roku 1919 uzyskać doktorat. W latach 1924 - 1956 piastował stanowisko profesora na uniwersytecie w Syracuse. W 1924 roku napisał książkę pt. „Psychologia Społeczna”, która stała się klasycznym dziełem dotyczącym zagadnień z zakresu tej dziedziny. W latach trzydziestych pisał prace na temat mniemań i nastawień, jak również o zachowaniach konformistycznych. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych zajął się rozwiązaniem zagadnienia, które nazwał „głównym problemem psychologii społecznej”, czym interesował się przez całe życie. Kwestia ta dotyczyła relacji zachodzących między jednostką a grupą, jak wyjaśnić zachowania grupy, unikając błędnych analogii do zachowań pojedynczych jednostek. Rozwiązać go próbował za pomocą „teorii struktury osiągnięć”, którą przedstawił w książce dotyczącej teorii spostrzegania (1955).
POCZĄTKI PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ
Psychologia społeczna pod koniec XX wieku mimo całej swej różnorodności odznaczała się jednak wyjątkową spójnością, jednak przed książką Allporta „Psychologia społeczna” nawet nie istniała. Samo pojęcie „psychologia społeczna” pojawiało się w różnych kontekstach i znaczeniach. Po pierwszej wojnie światowej chcąc pisać o psychologii społecznej, konieczne było odwoływanie się do takich zagadnień, jak: psychologia tłumu, psychologia ludów, hipnoza i sugestia, rywalizacja, konflikty dzieci z rodzicami, współzawodnictwo, zadania domowe czy rozumienie siebie. Było to bardzo szerokie spectrum, gdzie pojawiało się określenie „psychologia społeczna”, jednak żaden z autorów ówczesnych prac nie nazywał siebie psychologiem społecznym.
POWODY POWSTANIA KSIĄŻKI PT. „PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA”
Allport postawił sobie za cel wprowadzenie ładu do tej różnorodności. Dodatkowo w owym czasie w Stanach Zjednoczonych rozpoczynała się właśnie instytucjonalizacja psychologii społecznej, rozpoczęło się urządzanie kursów dotyczących tej dziedziny; należało więc napisać przejrzysty i ujednolicony podręcznik.
TREŚĆ KSIĄŻKI
Dzieło to było ujęciem indywidualistycznym, zgodnym z duchem owych czasów. Allport podkreślał, że psychologii społecznej nie należy rozumieć jako przeciwieństwa ogólnej psychologii jednostki. Zauważył, że psychologia społeczna jest „po części psychologią jednostki, której zachowanie analizowane jest w kontekście pewnego wycinka świata otaczającego, składającego się z innych ludzi”. Przez całe życie Floyd Allport uważał, że psychologia we wszystkich swoich gałęziach jest nauką o jednostce, a „rozciągać jej prawa na większe całości znaczy zniekształcać jej sens”.
Allport starał się również powiązać „perspektywę koncentrującą się na zachowaniu” z „metodą eksperymentalną”, co jest niezwykle ważne dla rozwoju psychologii jako dziedziny wiedzy, gdyż ta metoda badań naukowych charakteryzuje się czynną modyfikacją zjawiska stanowiącego przedmiot badania, dążąc do poznania zależności przyczynowych pomiędzy składnikami lub warunkami przebiegu badanego zjawiska.
TREŚĆ KSIĄŻKI
Prowadził on również badania dotyczące „facylitacji społecznej” - czyli wpływu obecności innych ludzi na poziom wykonania danego zadania przez jednostkę; mówiąc prościej oznacza napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny przez nich naszego działania. Skutkiem tego napięcia jest lepsze wykonanie zadań dobrze opanowanych i łatwych, lecz gorsze wykonanie zadań trudnych lub tych, których dopiero się uczymy; np.: Sportowcy osiągają lepsze wyniki na oczach publiczności, kulturysta ćwiczy intensywniej, gdy oprócz niego na siłowni znajdują się inni, intensywnie ćwiczący ludzie. Należy jednak pamiętać, że opisywany efekt występuje w odniesieniu do zachowań stosunkowo dobrze wyuczonych, automatycznych. Obecność innych może hamować lub zakłócać zachowania niezbyt dobrze wyuczone lub bardzo złożone. Mówimy wtedy o interferencji społecznej.
badał również zachowania konformistyczne - czyli postawa podporządkowania się normom, wzorcom i poglądom panującym w danej grupie społecznej; jednak mógł w owym czasie powołać się wyłącznie na dwa eksperymenty, gdyż badania dotyczące tego zjawiska na szerszą skalę podjęto dopiero później.
Program „społecznego behawioryzmu” zakładał, że aby zrozumieć ludzkie zachowanie, wystarczy rozważyć nagradzające właściwości środowiska, to znaczy to, w jaki sposób pozytywne i negatywne wydarzenia w otoczeniu są związane ze specyficznymi zachowaniami Program ten wyznaczał nowe szlaki, którymi w późniejszym czasie podążyło wielu badaczy.
OCENA KONCEPCJI - KRYTYCZNA
Koncepcja Allporta, silnie zorientowana na jednostkę i na zachowanie, może być uważana zarówno za krytyczną, jak i konstruktywną. Krytyczny był Allport przede wszystkim wobec ujęć uznających istnienie bytów ponadjednostkowych („społecznych”). Allport nie jest skłonny przyznać ani grupie, ani innym bytom kolektywnym żadnej realności, która wykraczałaby poza realność jednostek tę grupę tworzących. Twierdził, że nie „istnieje żadna psychologia grupy, która nie byłaby w istocie całkowicie psychologią jednostki”. Szczególnie ostro behawiorystyczny indywidualizm występował przeciwko psychologii mas. Sytuacje masowe można podsumować w taki sposób, że „zachowanie mas nie jest niczym innym niż sumą zachowań jednostek tworzących te masy”. Zwłaszcza pojęcia takie jak „dusza mas”, „duch grupowy” czy „kolektywna świadomość” zostały odrzucone jako nienaukowe.
OCENA KONCEPCJI - KONSTRUKTYWNA
To, co natomiast zdaniem Allporta jest istotne dla psychologii społecznej, to analizowanie bodźców społecznych i wywoływanych przez nie reakcji. Bodziec „społeczny” przy tym to tyle, co pochodzący od innej jednostki. Jak więc widać, Allport rzeczywiście w konsekwentny sposób sprowadził zjawiska społeczne na poziom pojedynczego indywiduum.
OCENA KSIĄŻKI ALLPORTA - WSPÓŁCZEŚNIE
Książka Allporta pt. „Psychologia społeczna” była w efekcie nie tylko podręcznikiem, była również czytana przez fachowców. Można pokusić się o wniosek, że książka Allporta jest tekstem opartym głownie na eksperymentach - jak twierdzi Katz. Faktem jest również, że Allport cytowany jest we współczesnych podręcznikach psychologii społecznej jako jej założyciel oraz jako ten, który nadał jej nazwę.
DLACZEGO KSIĄŻKA ALLPORTA JEST CYTOWANA CORAZ RZADZIEJ
Niestety we współczesnych pracach (za wyjątkiem tych historiograficznych) jest cytowany coraz rzadziej z dwóch powodów:
w obecnych czasach podręczniki nie wznawiane mają krótki żywot
postulat Allporta, by psychologia społeczna programowo i metodologicznie koncentrowała się na jednostce, stał się czymś oczywistym - a autorów oczywistości pamiętamy z trudem
KSIĄŻKA „PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA” - PODSUMOWANIE
Podsumowując, książka Allporta:
wskazywała drogę, którą powinni byli podążyć psychologowie społeczni, by ich dyscyplina stała się eksperymentalną nauką dotyczącą zachowania jednostki, która mogłaby być traktowana poważnie
podążała ścieżką wyznaczoną przez nauczyciela Allporta - Hugo Münsterberga. Pierwszymi etapami na tej drodze były badania eksperymentalne, przeprowadzone w Niemczech na początku stulecia. Dotyczyły one samodzielnej i grupowej pracy dzieci szkolnych.
Dzieło Allporta uznane zostało za pierwszy systematyczny podręcznik psychologii społecznej. Napisane z pozycji indywidualistycznej i zorientowanej na zachowanie, omawia ono jednostkę żyjącą w społeczeństwie. Zachowania społeczne uporządkowane są w nim według odpowiadających im bodźców i reakcji. Zawiera ono programowy szkic analizujący przydatność koncepcji społeczno - psychologicznych w dyskusji zagadnień socjologicznych.
Temat: Hermann Ebbinghaus
Psycholog Niemiecki (1850-1909)
Urodził się 24.01.1850r w rodzinie fabrykanta w Barmen, gdzie ukończył też miejskie liceum.
Od 1867r studiował kolejno w Bonn, Halle i Berlinie, a od 1871r znowu w Bonn.
Tytuł doktora filozofii uzyskał w roku 1873, w Bonn, na podstawie rozprawy „O filozofii nieświadomości Hartmanna”
* Eduard Hartmann - niemiecki filozof, żył w latach1842-1906, współtwórca neowitalizmu (noewitalizm- odnowa vitalizmu)
Lata 1873 do 1879 zwane są „brakującym okresem” w jego karierze, ponieważ wiadomo o nim niewiele.
Do około 1875r. widywano go w Berlinie i w Halle, kiedy odbywał tam podyplomowe studia z matematyki i nauk przyrodniczych, zwłaszcza fizyki.
Podróżował do Anglii i Francji. Na życie zarabiał jako nauczyciel szkolny i prywatny, ucząc języka angielskiego i francuskiego.
Od roku 1878 Ebbinghaus był nauczycielem księcia Waldemara von Preubenna. Ten przed akademicki okres w jego życiu został przerwany przez nagłą śmierć księcia Waldemara w marcu 1879r, kiedy miał on 10lat.
* Rok 1880 był prawdopodobnie godziną narodzin eksperymentalnych badań pamięci
Na podstawie wyników pracochłonnych badań przeprowadzonych na samym sobie, polegających na uczeniu się sylab bezsensownych, które doprowadziły do sformułowania praw asocjacyjnych, Ebbinghaus uzyskał habilitacje i stanowisko docenta prywatnego filozofii na wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Fredricha Wilhelma. Ebbinghaus miał wtedy 30 lat.
Asocjacja - (łac. Associatio = połączenie, związek), związek między przedstawieniami, polegający na tym, że przypomnienie lub uświadomienie sobie jednego z przedstawień przywołuje na myśl drugie; kojarzenie
Rozprawa habilitacyjna miała tytuł „ O pamięci. Eksperymentalne badania w psychologii”.
* Opublikowano ja pośmiertnie, w roku 1983, jako manuskrypt źródłowy w wyd. uniwersyteckim w Passavii.
25 października 1880r Herman Ebbinghaus zaczął zatem swoja karierę akademicką.
Najpierw był prywatnym docentem filozofii na uniwersytecie Berlińskim. Potem, od czerwca 1886r. na propozycje Zellera i Wilhelma Diltheya został tam profesorem nadzwyczajnym filozofii.
Kolejne czternaście lat okazały się bardzo owocne naukowo.
W roku 1885 ukazała się monografia „O pamięci. Eksperymentalne badania w psychologii”(1885)
Na jej potrzeby Ebbinghaus przeprowadził w latach 1883/84 nowa serie czasochłonnych badań na sobie. Uzupełniały one dane z habilitacji, lecz odnosiły się do nowych pytań badawczych.
W roku 1884 poślubił Adele Görlitz (1857-1949), z którą miał czworo dzieci (Juliusa, Friedę, Margarethe i Hermanna).
Najstarszy syn Julius (1885-1981) został profesorem filozofii w Rostocku.
W okresie pobytu w Berlinie Ebbinghaus założył, wraz z fizjologiem Arthurem Königiem pierwsze niemieckojęzyczne czasopismo, wydawane od 1890r. Miało ono ugruntować pozycje psychologii jako nauki zorientowanej podobnie jak nauki przyrodnicze.
W 1894r Ebbinghaus został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego we Wrocławiu
Pobyt we Wrocławiu zaowocował między innymi skonstruowaniem pierwszego testu inteligencji dla dzieci określonego potem jako „metoda uzupełniania luk” Ebbinghausa (1897).
Zaczął też prace nad dwutomowymi „Podstawami Psychologii.
Prace nad tym dziełem rozrosły się do bardzo obszernego podręcznika psychologii ogólnej, który jednak nigdy nie został przez Ebbinghausa zakończony.
Po jego śmierci w roku 1909 prace nad nim kontynuował Ernst Dürr (1878-1913), działający w Bernie.
Pierwszy tom tego dzieła ukazał się w Lipsku w roku 1897.
W roku 1905 Ebbinghaus objął stanowisko profesora zwyczajnego filozofii na uniwersytecie W Halle.
Przez ostatnie cztery lata życia pracował intensywnie nad swoimi „ podstawami psychologii”.
Napisał też krótszy „Zarys psychologii” (1908). Zawarł w tej książce historyczne wprowadzenie do swoich idei. Okazała się ona ostatnim dziełem, w którym przedstawił swoją koncepcje psychologii jako nauki przyrodniczej.
26 lutego 1909r, w wieku 59 lat Hermann Ebbinghaus zachorował na zapalenie płuc, od którego zmarł.
Akademicki okres w jego życiu w okresie (1880-1909) wypełniony był szerokim spektrum działań naukowych, które przetarły szlaki dla psychologii eksperymentalnej.
Ebbinghaus znany jest głównie jako autor badań nad pamięcią, do których zastosował opracowaną przez siebie metodę sylab bez sensu.
Klasyczna jest jego książka „ O pamięci” z 1885r. W niej po raz pierwszy sformułowane zostały zasady woparciu o wyniki badań doświadczalnych, prawa zapamiętywania, zapominania i przypominania.
Większą cześć swych badań Ebbinghaus wykonał na sobie samym, ucząc się w rozmaitych warunkach na pamięć szeregu zgłosek bez sensu (zawsze - jedna samogłoska w środku pomiędzy dwoma spółgłoskami).
Wśród licznych zagadnień szczegółowych dotyczących pamięci najważniejsze to:
1. Ile powtórzeń trzeba do całkowitego i bezbłędnego wyuczenia się danego tekstu (listy sylab)?
2. Ile powtórzeń trzeba do ponownego wyuczenia się tekstu (listy sylab) już kiedyś opanowanego, lecz zapomnianego.
3. Jakie następstwa pociąga za sobą tzw. przeuczanie się, tj. powtarzanie pewna ilość razy tekstu już całkowicie opanowanego?
4. Jaki jest przebieg zapominania tekstu bezbłędnie opanowanego?
5. Jaki jest przebieg zapamiętywania tekstu w zależności od różnego rozkładu powtórzeń w czasie?
Ebbinghaus głównie w związku z badaniem tych problemów wypracował szereg metod uczenia się tekstów, np.: metoda całkowitego wyuczenia się, metoda oszczędności metodę przeuczenia się itp.
Technika badań nad pamięcią
Najpierw tworzy się dużą pulę zgłosek bezsensownych np.: CEG czy DAX.
Zgłoski te budowane są z dwóch losowo wybranych spółgłosek, między którymi umieszcza się
samogłoskę, również dobrana losowo.
Z tej puli losuje się listy zgłosek, liczące, powiedzmy po 13 elementów .
Ebbinghaus badania prowadził na sobie. W swoich badaniach opanował łącznie 6600 list zawierających łącznie 85 000 zgłosek bezsensownych.
Lista do zapamiętania opanowana jest przez uczącego się. Rejestruje się czas potrzebny do osiągnięcia pewnego kryterium, np. jedneg obezbłędnego powtórzenia.
Po pewnym czasie badany przystępuje do ponownego opanowania tej listy.
Podobnie jak poprzednio rejestruje się czas potrzebny do osiągnięcia tego samego poziomu jej opanowania.
* Czas ten jest krótszy ponieważ w pamięci pozostały efekty poprzedniego uczenia się.
* Występuje zaoszczędzenie przy ponownym uczeniu się. Im lepiej pamiętana jest dana lista, tym większe zaoszczędzenie przy ponownym uczeniu się. Za pomocą tej techniki Ebbinghaus pokazał, że człowiek po długim czasie zachowuje jeszcze pewne ślady pamięciowe.
Dla przykładu:
po upływie 31 dni zaoszczędzenie przy ponownym uczeniu się materiału bezsensownego wynosiło nieco ponad 20%.
* W wypadku materiału sensownego zaoszczędzenie jest znaczne większe.
Celem pracy Ebbinhausa było, między innymi dostarczenie dowodów eksperymentalnych dla ważności prawa asocjacji, które w jego czasach było podstawą psychologii
Aby to prawo udowodnić eksperymentalnie niezbędne są pewne ograniczenia metodologiczne. Dotyczą one wyboru materiału badawczego, wyboru metody tworzenia asocjacji oraz metody (pośredniej) pomiaru siły asocjacji.
Asocjacja - (łac. Associatio = połączenie, związek), związek między przedstawieniami, polegający na tym, że przypomnienie lub uświadomienie sobie jednego z przedstawień przywołuje na myśl drugie; kojarzenie.
Podstawową przesłanka wyboru materiału do badań w postaci trzy literowych sylab pozbawionych znaczenia było to, że litery tworzące te sylaby nie były przed eksperymentem poddawane żadnym asocjacją.
* Był to warunek konieczny, ponieważ asocjacje musiały powstawać wyłącznie w wyniku eksperymentu, wskutek powtarzanych prób wyuczenia.
Krzywa ukazuje ile zgłosek bezsensownych jest pamiętanych, przy użyciu metody oszczędności, gdy pomiar odbywa się na przestrzeni 30 dni. Krzywa szybko opada, a następnie osiąga poziom zastoju (plateau), na którym występują tylko niewielkie zmiany.
Jak widać na rys. Krzywej Zapominania badacz stwierdził szybki początkowy spadek pamięci, po którym następowało wolniejsze tempo zapominania.
Krzywa Ebbinghausa jest typowa dla wyników uzyskiwanych w badaniach nad uczeniem się mechaniczny.
Historia Myśli Psychologicznej: wykłady
Prof. Paweł Besler
Semestr 2
- 3 -