Wykład 2

19.03.2011

Temat: ocena literatury podstawowej.

Św. Augustyn: „Bis orat, qui bene cantat” (podwójnie się modli ten, kto pięknie śpiewa)

Św. Tomasz z Akwinu: „skutki są bardziej widoczne od przyczyn” (np. ciąża, katastrofa lotnicza).

Na egzaminie nie będzie:

Psychologia poznawcza, psychologiczne teorie działania, psychologia krytyczna, psychologia humanistyczna, Brutt (książka), Lück (książka)

Na egzaminie będzie:

Psychologia starożytna i scholastyczna, warunki powstania psychologii nowożytnej, asocjacjonizm, umysł / rozum, podświadomość, kryteria naukowości, psychologia eksperymentalna - rozkwit i kryzys, psychofizyka, psychologia społeczna, etnopsychologia, psychologia humanistyczna, psychologia osobowości, psychologia w Polsce, perspektywy rozwoju; chronologia ważnych wydarzeń w psychologii, Rathus - „10 najważniejszych postaci w historii psychologii” (kto jest twórcą jakiego gatunku), Rzepa - „Historia polskiej myśli psychologicznej”, Sternberg - „Historia psychologii”, Strelau, Doliński - najprzydatniejsza książka (str. 73 - 134); wszystko od Wundta.

Joanna Rutkowska: Alfred Adler - wybitny psycholog.

Alfred Adler urodził się w 1870 roku w Wiedniu (drugi z siedmiorga rodzeństwa). Od chwili, gdy zmarł jego młodszy brat, zaczął studiować medycynę. Należał do „środowego towarzystwa psychologów”. Poddawał krytyce niektóre koncepcje Freuda (np. libido). Adler twierdził, że jest to popęd dążenia do mocy. Mówił o kompleksie niższości. Każdy człowiek w okresie dzieciństwa przeżywa poczucie niższości, gdyż każde dziecko jest słabsze od swoich rodziców. Holizm. Pewne wady możemy przekształcić w zalety, zamienić je w nasze cechy charakterystyczne. Ludzka psychika jest kształtowana we wczesnym dzieciństwie. Z poczuciem niższości pojawia się potrzeba uznania. Może temu zapobiec dobre wychowanie. Zapoczątkował psychologię indywidualną. Ludzie kształtują styl życia w odpowiedzi na środowisko i odczuwane niedobory. Każdy człowiek jest wyjątkowy. Jednostki zawsze dążą do celu - człowiek zdaje sobie sprawę z tego, jaki jest i jaki chce być. Adler zmarł w 1937 r. na zawał serca.

Alfred Adler urodził się w 1870 roku w Wiedniu (drugi z siedmiorga rodzeństwa). Od chwili, gdy zmarł jego młodszy brat, zdecydował się na karierę lekarską. W 1895 studiował medycynę na uniwersytecie w Wiedniu. W latach 1902-1911 Adler współpracował z Freudem, jednakże nigdy nie uważał się za jego naśladowcę. Należał do „Środowego towarzystwa psychologicznego”, które przekształciło się w Wiedeńskie Stowarzyszenie Psychoanalityczne.

W roku 1911 pod wpływem nacisków wystąpił z danego Stowarzyszenia, ponieważ podważał niektóre idee Freuda. Poddał on krytyce koncepcje libido i panseksualistyczne tendencje myślenia Freuda. W jego przekonaniu nie występują u człowieka żadne instynkty, nawet seksualny, a zachowania w tej dziedzinie kształtują się pod wpływem oddziaływań społecznych od lat najwcześniejszych. One modyfikują otrzymane dziedzicznie zdolności do zachowań odpowiedniego typu. Pomniejszając znaczenie płci i seksualizmu Adler podkreślił znaczenie czynników społecznych w determinacji zachowań ludzi. Popęd biologiczny w postaci libido zastąpił Adler w swej koncepcji popędem dążenia do mocy. Jest to popęd wyuczony. Jest on równie powszechny we współczesnych społeczeństwach, jak popędy biologiczne. Jest siłą skłaniającą ludzi do różnych form aktywności, i to od dzieciństwa aż po lata starcze. Dążenie do mocy kształtuje się jako kompensacja, lub nawet nadkompensacja kompleksu niższości. Dzisiejszy termin „kompleks niższości” nabierał określonego znaczenia stopniowo, w miarę rozwoju samej teorii Adlera. Początkowo mówił o poczuciu niższości spowodowanej defektem anatomicznym lub funkcjonalnym określonego narządu. Poczucie takiej niższości może być:

a) zastąpieniem słabszego organu silniejszym,

np. jeśli ktoś słabo widzi, będzie tak intensywnie ćwiczył zmysł słuchu, że częściowo zastąpi nim niefunkcjonalny zmysł wzroku;

b) koncentracją na słabszym organie aż do granic jego udoskonalenia

Z biegiem czasu Adler zaczął mówić o kompleksie niższości jako uogólnionym poczuciu niższości ze względu na określoną cechę. Kompleks niższości dotyczy całej osobowości. To miało rodzić potrzebę dążenia do mocy, kompensacji nieprzyjemnego poczucia niższości. Adler analizując sytuacje społeczne doszedł do wniosku, że każdy człowiek w okresie dzieciństwa przeżywa poczucie niższości, gdyż dziecko zawsze jest słabe niż rodzice.

Kompleks pogłębia się, gdy rodzice stosują niewłaściwe metody wychowawcze. A więc dążenie do mocy jest powszechne, a w pewnych przypadkach silnego kompleksu niższości szczególnie intensywne. W książce pt. „Autoterapia dla każdego. Spróbuj w osiem tygodni zmienić swoje życie” napisanej przez Lynn Lott, Riki Intner i Barbarę Mendenhall, która opiera się na poglądach Adlera, autorki piszą, iż: Adler wraz ze swym uczniem Rudolfem Dreikursem zajmował się zagadnieniami równości społecznej, wzajemnego szacunku, zachęty, holizmu* oraz potencjału człowieka.

*Holizm - filozoficzna koncepcja rozwoju rzeczywistości, wg

której świat stanowi hierarchiczną całość,

złożoną z całości niższego rzędu, i podlega dynamicznej,

twórczej ewolucji, prowadzącej do powstawania coraz to

nowych, jakościowo różnych całości, nie dających się już

zredukować do sumy swych części.

W książce tej (...) podejście opiera się na wiodącej roli podejmowanych przez jednostkę decyzji. Osobowość człowieka nie kształtuje się pod wpływem następujących w jego życiu wydarzeń, lecz jest wynikiem świadomych bądź podświadomych decyzji odnoszących się do owych wydarzeń i/lub okoliczności. Wiele takich decyzji podejmuje się w dzieciństwie przed ukończeniem (piątego roku życia) (...).

Przykład Przykład Jimmiego:

Jimmy denerwował się, bo szef nie doceniał jego pracy i wysiłku. Jimmy ciężko pracował, a kiedy szef pozostawiał to bez komentarza, Jimmy starał się jeszcze bardziej i zostawał w pracy coraz dłużej. Nie wywołało to żadnych reakcji, a Jimmy po pracy skarżył się przyjaciołom i coraz bardziej wydłużał godziny pracy. To nie rozwiązało jego problemu. Kiedy jako dziecko Jimmy nie rozumiał czegoś w szkole i chciał, by nauczyciel mu pomógł, zachowywał się prawie dokładnie w taki sam sposób i przynosiło to podobny rezultat. Jak widać, Jimmy- jako czterdziestolatek - nadal stosował te same metody, którymi posługiwał się w szkole podstawowej. Dążenie do mocy może realizować się w rozmaity sposób. Człowiek o pewnej wadzie może przekształcić ją w zaletę, np. brak urody w postać aktora charakterystycznego,

może braki w jednej dziedzinie nadrobić sukcesami w innej. Te sposoby zapewnienia poczucia mocy układają się w indywidualny styl życia. Styl życia wypracowany we wczesnym dzieciństwie przenosi się na wszelkie późniejsze kontakty: z kolegami w pracy, z nieznajomymi z ulicy itp. W stylu życia wyraża się osobowość i ją należy badać jako całość.

Adler uważał, że ludzka psychika kształtowana jest we wczesnym dzieciństwie, a wzory zachowania pozostają zaskakująco trwałe także w dorosłym życiu. Adler badając problemy stylu życia rozwinął zainteresowania sytuacjami społecznymi. Dostrzegł on, że sytuacja drugiego dziecka w rodzinie jest jakościowo inna niż pierwszego. Drugi słabszy wobec starszego siłą faktu inaczej musi zabiegać o poczucie mocy, kształtować inny styl życia.

Adler zainicjował, jak widzimy, badania prowadzone do dzisiaj nad wpływem, tzw. kolejności urodzenia.Najmłodsze dzieci na przykład, ponieważ są mniejsze i słabsze niż pozostałe rodzeństwo, będą się często starały „ przewyższyć każdego z pozostałych członków rodziny i stać się najzdolniejszym jej członkiem”. Ścieżka rozwojowa ma dwa odgałęzienia- dziecko albo zaczyna imitować dorosłych w celu wypracowania asertywności i siły, albo świadomie eksponuje swoją słabość. Zdaniem Adlera „tysiące talentów i zdolności bierze się z poczucia nieprzystosowania”. Potrzeba uznania pojawia się jednocześnie z poczuciem niższości. Dobre wychowanie powinno wyeliminować poczucie niższości, tak aby dziecko nie rozwinęło w sobie potrzeby zwyciężania kosztem innych (...). Dążenie psyche do zlikwidowania poczucia niższości często ma wpływ na życie człowieka. Mechanizm kompensacji w niektórych sytuacjach przybiera skrajną postać. Adler mówił w tym kontekście o kompleksie niższości, który z jednej strony może sprawić, że człowiek jest nieśmiały lub zamknięty w sobie, a z drugiej - wytworzyć potrzebę kompensacji poprzez nadmierne osiągnięcia. „Patologiczne dążenie do mocy” odbywa się często kosztem innych osób i społeczeństwa jako całości.

Przykład:

Adler uznał Napoleona, małego człowieka wywierającego wielki wpływ na świat, za klasyczny przypadek kompleksu niższości w działaniu. W układach społecznych kształtuje się indywidualny styl życia. Może on być nieadekwatny do właściwości osobnika. Taki stan doprowadza w końcu do nerwicy. A więc ten typ choroby ma społeczne, wg Adlera, uwarunkowania. (...) Styl życia jest indywidualny, podobnie jak charakter człowieka kształtujący się w tych samych układach społecznych. Za względu na te rysy poglądy swe nazwał Adler psychologią indywidualną. Istotnie, miał on ku temu prawo, gdyż stworzył podstawy nowoczesnych badań charakteru i różnic charakterologicznych pomiędzy ludźmi (...). Adler stworzył teorię typu psychoanalitycznego pozbawioną cechy radykalnego biologizmu, opartą na danych życia społecznego. Uważał, że ludzie kształtują styl życia w odpowiedzi na środowisko i odczuwane niedobory. Jednostki w naturalny sposób dążą do osobistej mocy i poczucia tożsamości, ale zdrowe jednostki usiłują również przystosować się do społeczeństwa i przyczynić do pomnożenia dobra wspólnego (…).  Każdy człowiek jest wyjątkowy, ponieważ akceptuje lub odrzuca siły: potrzeby mocy lub dążenia do własnych korzyści oraz potrzeby „uczucia społecznego” i wspólnotowości na różne sposoby. W normalnych warunkach świadomość potrzeb społeczeństwa równoważy dążenie do dominacji, a próżność czy duma znajdują się pod kontrolą. Jednak gdy ambicja i próżność wezmą górę, psychologiczny rozwój jednostki zostaje (...) zaburzony. Gdy uczucia społeczne i oczekiwania społeczności są ignorowane, człowiek ujawnia agresywne cechy charakteru (np. zazdrość, ambicja, itp.), albo nieagresywne cechy (np. zamknięcie się w sobie, lęk, nieśmiałość, itp.).

Dominacja jednej z sił jest zazwyczaj efektem nieprzystosowania. Jednakże siły te mogą wytwarzać również napięcie (…).Tacy ludzie żyją w stanie oczekiwania na wielkie sukcesy w celu skompensowania sobie tych uczuć, ale wskutek nadmiernie rozbudowanego wyobrażenia o sobie tracą poczucie rzeczywistości (…), zapominają, iż wchodzą w liczne relacje z innymi ludźmi. Egocentryzm ogranicza ich możliwość cieszenia się z przyjemności życia. Przedstawia to poniższa ilustracja:

Linia to Twoje życie,

X to Ty w chwili urodzenia, zaś

minus oznacza błędne postrzeganie siebie jako nie dość dobrego.

Plus to miejsce, do którego Twoim zdaniem musisz dotrzeć, by dowieść swojej wartości.

Przerywana linia łącząca minus z plusem to linia nadmiernej kompensacji.

Kiedy poczucie wartości zostaje nadszarpnięte wartość ta kieruje się w kierunku minusa.

Jednostka zazwyczaj nie dysponuje żadnym pozytywnym rozwiązaniem, szuka kompensacji w przekonaniu, że jest człowiekiem bezwartościowym (np. w przypadku kiedy została przez kogoś skrzywdzona). Kiedy człowiek uświadamia sobie, że nie musi niczego udowadniać światu; nie jest osobą złą ani pozbawioną wartości (np. w wyniku wyciągnięcia ponownych wniosków z jakieś zaistniałej sytuacji z przeszłości), nie musi zachowywać się w określony sposób, by inni nie dowiedzieli się, jaki jest naprawdę - takie błędne przekonanie przechodzi w plus (miejsce do którego dążysz). Wspomnienia z dzieciństwa tworzą zapis osobistych doświadczeń, ale historię swego życia tworzy człowiek w oparciu o własne decyzje. Nowa świadomość i optymistyczne podejście pozwolą jednostce od nowa napisać historię samego siebie, tym razem prawdziwego. Wg Adlera jednostki zawsze dążą do celu, ich motorem działań są cele, nakreślone świadomie lub nieświadomie. Zdaniem Adlera psychika jest pobudzana celem - egoistycznym lub społecznym i ciągle dąży do jego osiągnięcia. Zawsze jednostka ma wyobrażenia na temat tego, jakim człowiekiem jest i jakim chce być. Takie poglądy nie zawsze znajdują swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości, ale zawsze pozwalają do czegoś zmierzać. Fakt ukierunkowania na cel sprawia, iż psychika jest niemal niezniszczalna i odporna na zmiany. Zresztą każde indywidualne pragnienie może być zrównoważone poprzez zbiorową inteligencję wspólnoty. Adler napisał, iż „Najtrudniejszą sprawą dla istot ludzkich jest poznanie siebie i zmienienie siebie”(...). Niestety uogólnienia na temat charakteru człowieka nie są wnioskami opartymi na materiale empirycznym, dlatego też Adlerowi często się zarzucało brak naukowych podstaw w jego pracy pt. „Znajomość człowieka”. Pomimo zarzutów termin, jak np. „kompleks niższości” wszedł do codziennego obiegu. Kariera Adlera została zahamowana w okresie I wojny światowej, gdy pracował w szpitalu wojskowym. Po wojnie otworzył w okolicach Wiednia pierwszą z 22 pionierskich klinik dla dzieci z chorobami umysłowymi. Gdy klinika została zamknięta przez władze w 1932 roku (ponieważ Adler był Żydem), wyemigrował do USA, gdzie przyjął profesurę na Long Island College of Medicine. Także wykładał w innych uniwersytetach. Jego nazwisko rozsławiły publiczne wykłady w Europie i USA. Adler zmarł w 1937 roku z powodu zawału serca w szkockim Aberdeen podczas europejskiego tournée, pozostawiając żonę Raissę, z którą ożenił się w 1897 roku (z którą miał czwórkę dzieci).

Alfred Adler zasłynął z takich książek, jak:

Praxis und Theorie der Individualpsychologie (1920),

Wozu leben wir? (1931),

Sens życia (1933).

Ukazanie psychologii z punktu widzenia Alfreda Adlera jest dużą zasługą dla współczesnej psychologii.

Reasumując:

Alfred Adler uważał, że:

Centralnym motywem człowieka (...) jest pragnienie kompensacji poczucia małej wartości.

To poczucie jest naturalnym skutkiem słabości dziecka poddanego władzy dorosłych. Pragnieniem dziecka jest stanie się kimś silnym, czyli tzw. dążenie do mocy. Niektóre dzieci doświadczają tej słabości szczególnie intensywnie w związku z chorobami, kalectwem, itd.

Osoby, które były w dzieciństwie obarczone problemami zdrowotnymi mogą doświadczać swej małowartościowości silniej. Kompleksem mniejszej wartości jest emocjonalne reagowania na sytuacje uświadamiające małą wartość. Dążenie do kompensacji słabości może też przybierać przesadną postać dążenia do wyższości, co może prowadzić do przesadnej wrażliwości na krytykę, która może wskazywać na obecność kompleksu wyższości. Ponadto Adler: uważał, że ludzka psychika kształtowana jest we wczesnym dzieciństwie, a wzory zachowania pozostają zaskakująco trwałe także w dorosłym życiu,

był zdania, że jednostki w naturalny sposób dążą do osobistej mocy i poczucia tożsamości, ale zdrowe jednostki usiłują również przystosować się do społeczeństwa i przyczynić do pomnożenia dobra wspólnego, zapoczątkował kierunek psychologiczny, zwany psychologią indywidualną,

Psychologia indywidualna

- koncepcja opisu osobowości sformułowana przez

Adlera; uznaje poczucie mniejszej wartości (niższości) za zasadniczy czynnik kształtujący osobowość, determinujący zachowanie oraz prowadzący do dążeń kompensacyjnych.

badając problemy stylu życia rozwinął zainteresowania sytuacjami społecznymi.

1). Butler - Bowdon T., 50 klasyków psychologii. Kim jesteśmy, w jaki sposób myślimy, co robimy [w:] Alfred Adler,Warszawa 2008, ss. 4-8.

2). Prof. nadzw. dr hab. A. Gołąb, Motywacja (wykłady z dn. 08.01.2011 [w:] Wprowadzenie do psychologii).

3). Lott L., Intner R., Mendenhall B., Autoterapia dla każdego. Spróbuj w osiem tygodni zmienić swoje życie, wyd. Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza, Warszawa 2006.

4). Rosińska Z., Matusewicz Cz., Kierunki współczesnej psychologii, ich geneza i rozwój [w:] Psychoanaliza (psychologia głębi), Warszawa 1984 , ss.169-170.

5). Onet.pl, Wiem Portal Wiedzy [w:] Holizm: http://portalwiedzy.onet.pl/65354,,,,holizm,haslo.html [dostęp 30.03.2011].

6). Wirtualna Polska S.A., Encyklopedia 1995-2011 [w:] Psychologia indywidualna:

http://encyklopedia.wp.pl/encid,1730026,name,psychologia-indywidualna,haslo.html?ticaid=1c08d [dostęp 30.03.2011].

Historia Myśli Psychologicznej: wykłady

Prof. Paweł Besler

Semestr 2

- 1 -

---