Historia Myśli Psychologicznej - wykład
Wykładowca: prof. dr hab. Czesław Matusewicz
Literatura:
Józef Pieter „Historia Psychologii” (do zdobycia tylko w bibliotekach, wydanie z lat 60-tych)
Ernest Brett „Historia Psychologii” (gruba i trudna)
Strelau „Podręcznik akademicki” tom I, rozdz. Ryszard Szpakowski
Zofia Rosińska, Czesław Matusewicz „Kierunki współczesnej psychologii”
Sposób zaliczenia: test końcowy
Egipt
W starożytnym Egipcie wizja psychologii odbiegała od ówczesnej. Bóg Ptar stworzył człowieka i kierował czynami i myśleniem ludzi poprzez zmysły (wzrok, słuch, smak). Istota wszechpotężna kieruje człowiekiem. Doznania są peryferyjne (zmysły) i centrum (serce). Serce stanowiło miejsce, gdzie dokonywała się synteza ludzkich doznań i zachowań. Egipcjanie utrzymywali, że potrafią leczyć choroby serca za pomocą hipnozy.
Chiny
Podstawowy mechanizm człowieka to krwioobieg i serce. Myśli były w sercu. Chińczycy ~ 78 r. przed Grekami odkryli właściwości temperamentu. Wg istniały 3 temperamenty: krwisty (pobudliwy) - choleryk, TSI (powietrze) - sangwinik i flegma (śluz) - flegmatyk. Ich kierunek myślenia był właściwy.
Indie
Kultura Indii jest bardzo bogata, posiada bardzo dużo piśmiennictwa. Zainteresowanie psychologią powstało ok. 1000 lat p.n.e. Właściwości psychiki Hindusi zaczęli łączyć z moralnością, np. dusza szlachetna miała wysoki poziom moralności - poprzez ćwiczenie jogi. Dusze miały się doskonalić i uszlachetniać poprzez reinkarnację („wędrówkę dusz”). Gdy człowiek postępował w swoim życiu dobrze jego dusza odradzała się uszlachetniona w lepszym człowieku. natomiast gdy postępował źle również się odradzała ale np. w ciele psa. Dusza poprzez swoją szlachetność przechodzi do lepszego stanu rzeczy.
Filozofia Grecka - okres klasyczny
Źródłem wyobrażeń dotyczących psyche były w Grecji codzienne obserwacje otaczającego ludzi świata ( w tym różnych grup społecznych). Myśliciele zbierali doświadczenie i przeistaczali swoje obserwacje w tezy, np. „Cnoty są nieśmiertelne”. Ludzie zaczęli myśleć o psychice ale głównie pod wpływem czynników biologicznych. Człowiek pierwotny przeżywał silny lęk przed śmiercią czy chorobą. Zaczęto poszukiwać środków przeciwko tym lękom i znaleziono sposób na ich złagodzenie - magię. W magii zawierają się wyobrażenia o psychice, jest to ośrodek mocy, siły. Jest skarbnicą możliwości oddziaływania na ludzi. Magia to taumaturgia, próba zapanowania nad procesami biologicznymi. Bronisław Malinowski mówił o magii, że jest to siła pierwotna, która istniała zawsze, oddająca istotę człowieka gdyż ludzie pragnęli być zdrowi i silni i poprzez magię chcieli te cele realizować. W późniejszym okresie połączono magię z doświadczaniem bóstw (mitologia). Zaczęła przybierać formę pewnych obrządków. Mity powstały ponieważ tłumaczą to co niewytłumaczalne (powstanie świata, pór roku, ludzi), były efektem literackiego ujęcia podstawowych przeświadczeń i odczuć ludzkich.
Misteria Eleuzyńskie, Eleuzynie, w starożytnej Grecji misteria związane z kultem Demeter i Persefony, odprawiane przez 2 tysiąclecia. w Eleusis k. Aten ( zapoczątkowane w XV w. p.n.e. Były objęte tajemnicą, ich sekretu nigdy nie zdradzono, mimo że w misteriach eleuzyńskich uczestniczyło wiele tysięcy osób. Istotą obrzędów było uczestnictwo i wspólne przeżywanie tragedii Persefony, wtajemniczony uzyskiwał dzięki nim pewność szczęśliwego losu po śmierci, niezależnie od swego postępowania zarówno przed, jak i po wtajemniczeniu.
Misteria te spowodowały, że ludzie zaczęli zdawać sobie sprawę z dwóch rzeczy: po pierwsze, że zbiorowe przeżywanie stanów psychicznych powoduje ich intensyfikację oraz po drugie, że im mniej jest coś dostępne dla ludzi tym bardziej jest pożądane.
Misteria orfickie oparte były na micie o pożartym Dionizosie-Zagreusie odrodzonym w Dionizosie-Lyseusie (Wyzwolicielu). Dionizos, syn Zeusa i Persefony został rozszarpany i pożarty przez tytanów z namowy Hery. Atena uratowała jego serce, które Zeus połknął i z Semele dał życie nowemu Dionizosowi. Zeus pomścił śmierć Dionizosa rażąc Tytanów piorunem, a z popiołów ich ciał utworzył człowieka, który w ten sposób ma jakby dwie natury: dobrą, pochodzącą od Dionizosa i złą, pochodzącą od Tytanów (ciało). „Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz”. Człowiek musi dążyć do wyzwolenia pierwiastka boskiego. Może zbliżyć się do tego poprzez oczyszczenia i ascezę. Całkowite wyzwolenie jest możliwe dopiero po śmierci, i to po wielu kolejnych wcieleniach duszy. Po śmierci orficy spodziewali się sądu w zaświatach. Wybranych czekała nagroda w Elizjum, potępionych kara w podziemiu. Nie oczyszczonych ponowne wcielenie w krąg istot żywych. Orficy szczególnie podkreślali, że dusza jest niezależna od ciała, jest w nim uwięziona jak w klatce, jest pierwiastkiem boskim i wyższym. Pojęcie to przeniknęło następnie do filozofii i innych religii. Przejął je również późniejszy judaizm i chrześcijaństwo.
Pierwotnie kult Dionizosa (kult winorośli) był bardzo okrutny - jego zwolennicy zjadali nawet kapłana na przypomnienie śmierci Dionizosa. Potem, w okresie hellenistycznym (III-I w. p.n.e.) orgie dionizyjskie rozpowszechniły się i rozwinęły. Byk stał się symbolem Dionizosa i zaczęto spożywać jego mięso (ciało) i pić krew celem oczyszczenia. Wyobrażenia orfickie, jak łatwo jest zauważyć, wywarły bardzo silny wpływ na chrześcijaństwo.
Platon (V/IV wiek p.n.e.)
Autor słynnych Dialogów, był dualistą: zakładał istnienie dwóch pierwiastków w człowieku: duchowego i materialnego. Dusza ludzka jest częścią duszy świata i należy do sfery idei, nieśmiertelnych idealnych wzorców. W momencie śmierci dusza odłącza się od ciała. Platon, podobnie jak jego mistrz Sokrates wierzył, że poznając cokolwiek przypominamy sobie to, co nasza dusza wiedziała już przed narodzinami w ciele. Dusza jest siedliskiem psychiki, która ma trzy władze: rozum, namiętność (uczucia), pożądliwość (pragnienia, wola).
Arystoteles (IV wiek p.n.e.).
Napisał on pierwszy filozoficzny traktat na temat duszy („O duszy”). Duszę określał jako formę ciała. „Nie ma sensu pytanie, czy dusza i ciało stanowią jedność, podobnie jak nie miałoby sensu pytanie, czy kawałek wosku i kształt tegoż stanowią jedność (....). Nie ma więc wątpliwości co do tego, że dusza nie jest oddzielona od ciała”. „Dusza nie może odłączyć się od ciała”. Nieśmiertelny jest tylko rozum. „Rozum pochodzi z zewnątrz, on sam jest boski”. Arystoteles głosił, że tylko u człowieka dusza ma charakter rozumny. Dusza ludzka spełnia też takie funkcje jak dusza u zwierzęcia - pozwala mu odczuwać, oraz takie funkcje jak dusza rośliny - umożliwia elementarne funkcje życiowe. Arystoteles opisał cztery prawa rządzące skojarzeniami (asocjacjami). Kojarzy się to, co jest bliskie w czasie (styczność w czasie); co występuje razem w przestrzeni (styczność w przestrzeni); co jest podobne; oraz to, co jest kontrastowo różne. Jako filozof Arystoteles znany jest z wyróżnienia czterech rodzajów przyczyn: przyczyny sprawczej (zdarzenie poprzedzające, które wywołuje określony skutek), celowej (zdarzenie, które ktoś stara się wywołać), materialnej i formalnej. Rozróżnienie to jest ważne w związku z używanym obecnie rozróżnieniem zachowań reaktywnych i zachowań celowych. Zachowanie reaktywne ma przyczynę sprawczą w bodźcu wywołującym je; zachowanie celowe (czynność) ma przyczynę celową w wyniku (celu), do którego ma doprowadzić dana czynność.
Tales z Miletu (VI w.p.n.e.)
Sformułował problem „Jaka jest natura ludzka?”. Powołał się na obserwacje pewnych zjawisk: to, co żywe żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodniki wszystkiego są mokre a pokarm soczysty. Obserwacje te zdawały się wskazywać, że woda jest życiodajna, że zawiera siłę produktywną, że posiada te cechy, które są niezbędne i wystarczające, aby z niej rozwinęła się cała przyroda. A zatem Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa. Był też wynalazcą monopolu.
Heraklit z Efezu (V w.p.n.e.)
Istotą świata i psychiki jest ogień: słońce ogrzewa rośliny i one rosną a słońce to ogień. Ogień zmienia się w powietrze (dym z ogniska), powietrze w wodę (deszcz) a woda w ziemię (błoto) - jest to tzw. droga w dół. Ale jest też droga w górę. Ogień przenika też ludzką psychikę. Ruch jest istotą przeżyć bo ogień się rusza. „Wszystko płynie”, „Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Światem rządzi rozum nnn(LOGOS). Zmącić go może wino i rozkosze. Oczy i uszy są złymi doradcami dla osób, które mają słabą psyche - informują tylko o fenomenach. Heraklit kategoryzował ludzi wg psyche i cnót.
Parmenides z Elei (V w.p.n.e.)
Jego filozofia jest kulminacją doświadczeń wcześniejszych filozofów na temat istoty życia. człowiek jest charakterystyczną mieszaniną różnych elementów. podobne łączy się z podobnym - dlatego widzimy (np. wodę widzimy bo w oku jest woda).
Hilolizm - jest to teoria wg której materia odczuwa (nawet ziemia, z tym, że jedno wbicie łopaty jest milion razy mniej odczuwalne niż ukłucie szpilką człowieka. „Nawet trup jest wrażliwy”. Poznanie może być pośrednie (przez słowa, np. wykład) lub bezpośrednie (od źródła czyli zmysłowe). Słowa nie jest wiarygodnym nośnikiem informacji bo nie są one tożsame z przedmiotem, więc fałszują dane. Poznanie zmysłowe też jest niedokładne bo zmysły bywają kłamliwe. Prawdziwe poznanie następuje tylko przez umysł.
Empedokles z Akragas (V w.p.n.e.)
Był lekarzem i próbował teorie poprzedników pprzełozyć na język medyczny. Są cztery elementy (ofień, woda, powietrze i ziemia). Nastąpiło rozdzielenie materii i siły. Trzeba było poszukać siły, która porusza bezwładną materię. Istnieją dwie takie siły: miłość i niezgoda..
Postrzeganie jest możliwe tylko przy bezpośrednim zetknięciu organu zmysłowego z postrzeganą rzeczą. Teoria uczuć została oparta na zasadzie podobieństwa i pojmowana fizjologicznie. „Przyjemność powstaje z tego, co podobne w żywiołach i ich mieszaninie, przykrość zaś z tego, co przeciwne”.
Demokryt z Abdery (IV w.p.n.e.)
Stworzył zwarty system poglądów dotyczących świata. twórca materializmu. W świecie istnieje tylko materia - dusza jest też materialna ale zbudowana z bardziej szlachetnych atomów - bardzo ruchliwych, małych i kulistych. Człowiek może wykonywać ruchy dowolne dzięki ruchliwości małych atomów duszy. uzupełniamy stracone atomy duszy poprzez powietrze (w powietrzu też są atomy). Dusza jest śmiertelna. Śmierć to rozpad struktury atomów ale nie samych atomów - te zostają wcielone w dusze innych istot w przyrodzie („Nic w przyrodzie nie ginie”). Poznanie zmysłowe: widzenie polega na tym, że od przedmiotu odrywają się odbitki (endelechie) i wpadają do oka. smaki to efekt wnikania atomików przez pory w języku. Mózg jest siedliskiem myśli.
Pitagoras z Samos (V/IV r. p.n.e.)
Był uczniem Demokryta. Spostrzegł zależność między długością struny instrumentu a jakością dźwięku i badał jak dźwięki wpływają na człowieka (badania akustyki). Nawiązywał do nauki orfików - szczególnie do ich tezy o reinkarnacji, stosował też podobne obrządki przy przyjmowaniu nowych członków. Swoje nauki traktował jako sekretne, dostępne jedynie dla wtajemniczonych/adeptów ścieżki. Nauczał, że pierwszymi zasadami są: bezkres (to co nieograniczone) i granica (to co ograniczające), z których wywodzili przeciwieństwa, z których z kolei przechodzili do liczb a z liczb do rzeczy. W związku z tym, pitagorejczycy uważali, że świat jest uporządkowany, czyli jest kosmosem, i że można go przedstawić za pomocą liczb. Celem życia jest życie dla duszy w celu jej oczyszczenia. Sposobem oczyszczenia jest nauka. Dusza istnieje oddzielnie od ciała. Dusza może się łączyć z dowolnym ciałem. Dusza jest trwalsza od ciała - trwa nawet wtedy, gdy ciało ginie, jest bowiem doskonalsza i potężniejsza od ciała. Ciało jest więzieniem dla duszy. Był to początek dualizmu.
Sofiści (VI/V w.p.n.e.)
Była to liczna szkoła filozoficzna. Przedmiotem zainteresowania sofistów był człowiek, w związku z czym uważa się ich za pierwszych humanistów w dziejach filozofii starożytnej. Przeszli do historii psychologii z kilku względów:
bardzo wysoko cenili precyzję naukową, pracowali nad uściśleniem terminologii aby uściślić samo rozumowanie - ale tylko w pierwszej fazie istnienia sofistów (potem zarabiali na kształceniu i erystyce).
zaproponowali relatywistyczne ujmowanie zjawisk - nie ma prawdy absolutnej. Są prawdy względne ponieważ każdy widzi zjawiska świata po swojemu. „Tyle prawd ile ludzi”. Nie ma prawd lepszych ani gorszych ale są prawdy dokładnie poznane (prawdy mędrców) i niedokładnie poznane (prawdy zwykłych ludzi). Protagoras z Abdery powiedział, że „Człowiek jest miarą wszechrzeczy, tego co jest, że jest i tego czego nie ma, że nie ma”. Człowiek określa to co jest dobre i złe, piękne i brzydkie, zgodnie ze swoimi odczuciami. człowiek jest miarą, jest więc też sędzią wartości. Od człowieka zależy jakie cechy rzeczywistości uwzględnia i przypisuje im uwagę.
świat jest zmienny, człowiek jest osobą zmienną, przechodzi z jednego stanu w drugi chociaż często te stany są sprzeczne. Świat i człowiek są pełni sprzeczności. Gorgiasz z Leontinoj jest autorem następującego trylematu:
skoro świat jest sprzeczny (dobry i zły, istniejący i nie), nie możemy stwierdzić czy jest, więc go tak naprawdę nie ma a istnieją tylko nasze o nim wyobrażenia
nawet gdyby świat istniał, to człowiek nie może go poznać ponieważ słowo nie jest adekwatne do rzeczywistości, nie oddaje jej dokładnie
nawet gdyby wypracować dobre słowa, to również nie można przekazać wiedzy, bo wewnętrzne doznania (przeżycia) są nieprzekazywalne. Człowiek jest istotą zamkniętą, psychicznie indywidualną. Człowiek jest samotnym, odrębnym, niepowtarzalnym bytem.
Sokrates z Aten (V/IV w. p.n.e.)
Lubował się w nauczaniu zdolnej młodzieży, np. Platona i Ksenofonta. Żył wraz z rodziną w niedostatku, gdyż zaniedbywał życie codzienne (stąd postać Ksantypy - żony pzosotawionej samej sobie wraz z dziećmi). Uczył ludzi cnoty, a ściślej mówiąc, uczył ich rozumu, aby przez to doprowadzić do cnoty. W tej działalności widział sens swojego życia. Organicznie nienawidził demokracji a popierał arystokrację (skąd wybierał sobie uczniów). Do historii psychologii przeszedł z trzech powodów:
spopularyzował zasadę „poznaj samego siebie” (był to napis nad świątynią delficką) - uważał, że aby zrozumieć świat, trzeba najpierw poznać samego siebie
stosował charakterystyczną metodę nauczania (żywego dialogu), złożonej z części krytycznej (metoda elenktyczna -uczyła jak usuwać fałszywe przekonania, nazywana jest również metodą zbijania. Polegała na doprowadzaniu do absurdu. Fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował poważnie - nazywano to „ironią” Sokratesa i pytaniami zmuszał do wyciągnięcia z tezy wniosków aż doprowadziły one do twierdzenia sprzecznego z twierdzeniami powszechnie uznawanymi bądź z samą tezą pierwotną. Celem było zdemaskowanie tego, co jest tylko pozorem wiedzy i oczyszczenie zeń umysłu) oraz z części konstruktywnej (metoda majeutyczna, tj. położnicza - uczyła jak zdobywać prawdziwe przekonania. Wynikała ona z założenia, że każdy człowiek nosi w sobie wiedzę prawdziwą, ale jej sobie nie uświadamia, więc trzeba mu w tym pomóc stawiając odpowiednie pytania. Sokrates dzielił pytania złożone na najprostsze i dawał im formę rozjemczą tak, iż odpowiedź wymagała tylko niewiele samodzielności i sprowadzała się do powiedzenia „tak” czy „nie”. Pytaniami takimi przyciskał do muru, zmuszała do dawania odpowiedzi. Odpowiedź na proste pytania etyczne musiała wypadać trafnie, nie wymagała bowiem żadnych specjalnych wiadomości, lecz tylko rozsądku, który każdy posiada) Metodę tę rozwinął później Platon.
operował pojęciem „daimonion” - był to głos boży w duszy ludzkiej, wewnętrzny głos ostrzegawczy, powstrzymujący człowieka od popełnienia zła. Człowiek, gdy nie wie co ma wybrać, to słucha daimoniona aby wybrać lepszą drogę. Sokrates zauważył i opisał sumienie ludzkie. Sumienie wynikające z wykształcenia, wychowania, jest to całokształt upodobań moralnych i społecznych jednostki.
Sokrates był społecznym manipulatorem - doprowadził do skazania siebie na śmierć i pomimo możliwości ucieczki nie skorzystał z niej. Nie zostawił po sobie żadnych pism i przeszedł do historii właśnie dzięki swojej śmierci (opisanej przez Platona w dialogu Fedon).
Cyrenaicy (IV/III w. p.n.e.)
Szkoła założona prawdopodobnie przez Arystypa z Cyreny. Opierała się na hedonizmie aktualistycznym. Do szkoły cyrenaików należeli m.in. Antypater z Cyreny, Hegezjasz Peisitanatos, Teodor Ateista. Do historii myśli psychologicznej Arystyp z Cyreny przeszedł dlatego, że:
nauczał o emocjach. Sądził, że nie ma emocji gorszych i lepszych - wszystkie są pod tym względem jednakowe. Emocje różnią się tylko tym, że są przyjemne i przykre. Mądre życie polega na unikaniu przykrości i przeżywaniu przyjemności. Jedyne wartościowe przeżycia to te, które przeżywamy teraz. Przyjemność jest stanem przelotnym, chwilowym, trwającym tylko dopóki działa bodziec. Nie ma przeszłości ani przyszłości.
był zwolennikiem fenomenalizmu - w teorii poznania pogląd, zgodnie z którym poznaniu są dostępne jedynie zjawiska, byt zaś odmienny od zjawisk („rzecz sama w obie”, istota rzeczy) jest bądź niepoznawalny, bądź nie istnieje.
Platon Ateńczyk (V/IV w.p.n.e.) = Arystokles
Założył wyższą uczelnię w gaju Akademosa (stąd nazwa akademia), miała charakter związku religijnego gromadzącego uczonych i ich uczniów, pracujących pod kierunkiem wybranego scholarchy (pierwszym był Platon). Zajmowano się w niej polityką, filozofią, matematyką, astronomią i naukami przyrodniczymi. Platon uważał, że nasz świat to świat cieni i ułudy a ten rzeczywisty to idee, np. liczby nie są przypisane do konkretnego przedmiotu (np. są trzy jabłka ale i trzy krzesła). Aby poznać istotę świata należy znać liczby. Świat idei można poznać tylko ideowo. Człowiek to połączenie rzeczy (ciała) i idei (doskonałego bytu - duszy). Ciało jest więzieniem duszy, która poświęca się aby ciało dobrze funkcjonowało. Platon był najsilniejszym reprezentantem dualizmu. Uwzględniając dorobek współczesnych mu i poprzedników (ale przeciwstawiając się relatywizmowi sofistów i atomistycznemu materializmowi Demokryta) uznał, że w człowieku istnieją trzy rodzaje duszy: wegetatywna (rozsiana po całym ciele, czynnik utrzymujący biologiczne funkcje organizmu, teraz: popędy), zmysłowa (zlokalizowana w sercu, reguluje procesy związane z emocją a więc kształtuje niektóre cechy ludzkie) oraz rozumna (mieści się tylko w głowie, przysługuje ludziom mądrym, jest odpowiedzialna za procesy poznania). Kategoryzował ludzi stosując swoistą typologię. Chłopi mają duszę wegetatywną, rycerze - zmysłową a mędrcy (filozofowie) - mają duszę rozumną. W państwie idealnym podział powinien był być dokonany bardzo dokładnie. Platon uważał, że kobiety powinny być kształcone tak samo jak mężczyźni. Był jednym z pierwszych zwolenników równouprawnienia.
Uważał, że w człowieku walczą dwie siły: popędy i idee (porównywał człowieka do dyliżansu zaprzęgniętego w dwa konie: białego i czarnego, ciągnącego w różnych kierunkach) - w ten sposób pokazał siłę namiętności.
Opracował teorię miłości (miłość platoniczna). W "Uczcie" opisuje historię opowiadaną przez Arystofanesa o bardzo silnej istocie ludzkiej o dwu twarzach, czterech rękach, czterech nogach, plecach i piersiach naokoło, zagrażającej bogom. Zeus znalazł sposób by, nie zabijając ludzi (jak chcieli inni bogowie), osłabić ich poprzez przecięcie każdego na dwie połowy. Od tej pory, każdy szuka drugiej połowy, a gdy ją znajdzie, druga osoba, choć obca, staje się nagle bliska.
Miłość do idei, miłość dobra, jest to miłość czysta, nie związana z erotyką, może objawiać się przez bezinteresowne uwielbienie i rozumienie partnera. Miłość nieszlachetna to miłość popędowa.
Platon zauważył też, że doznając wrażenia słuchowego, dotykowego czy wzrokowego myślimy o tym samym przedmiocie, więc musi istnieć jakaś jedność centralna człowieka aby różne doznania były integrowane i aby tworzył się obraz całościowy.
Arystoteles z Stagiry (IV w.p.n.e.)
Był naukowcem, pochodził z rodziny lekarskiej, kształcił się w Akademii Platońskiej. Prowadził badania empiryczne i na ich bazie tworzył uogólnienia. Opracował niemalże wszystkie zagadnienia starożytnych filozofów. Do czasów Odrodzenia był przewodnikiem świata. Napisał pierwsze dzieło psychologiczne „Perypsyche” (o duszy). Dusza jest czynnikiem ożywiającym człowieka ale jest też elementem służącym myśleniu. Dusza nadaje pierwotny ruch. Witalizm - dusz wnosi życie do organizmu. Istnieją trzy rodzaje dusz: dusza roślinna (posiada jedynie funkcję najniższą - powoduje odżywianie się i rośnięcie), dusza zwierzęca (posiada również zdolność do postrzegania a co za tym idzie uczucia i popędy) oraz dusza myśląca (jest właściwa jedynie człowiekowi, rozum jest najwyższą zdolnością duszy). Istotą czynności duszy jest ruch. Istnieją różne rodzaje ruchu: fizykalny (np. prosty, kolisty) i psychiczny (zmienia się jakościowo ale nigdy Arystoteles nie sprecyzował jak).
Arystoteles był przedstawicielem dualizmu umiarkowanego. Każdy byt ma naturę kompozytu, składa się z materii i formy. Materia to potencjalność a forma to czynnik aktywny, który potencjalność przeistacza w byt. Nie ma oddzielnie duszy i ciała a tylko ich połączenie (dwa elementy ale nie rozłączne - ani jeden ani drugi nie istnieje samodzielnie). Nie każda dusza pasuje do każdego ciała, np. dusza szczura nie pasuje do duszy człowieka, stąd musi istnieć odpowiedniość duszy i materii. Arystoteles wyróżniał trzy części duszy, odpowiadające różnym poziomom organizacji życia: dusza wegetatywna (wiąże się z odżywianiem i rośnięciem; stanowi formę roślin, zwierząt i ludzi), dusza zmysłowa (czyni zdolnym do postrzegania i poruszania się; stanowi formę u zwierząt i ludzi) oraz rozum występujący wyłącznie u ludzi, który z kolei dzieli się na rozum bierny (receptywny, odpowiadający na działanie bodźców ze świata zewnętrznego) i rozum czynny ( aktywny, realizujący myślenie abstrakcyjne, nie będąc powiązany z ciałem i stanowiąc czystą formę, jest nieśmiertelny). Mózg działa podobnie do liczydeł. Wszyscy ludzie myślą podobnie do siebie - nie istnieje indywidualność.
Doznania zmysłowe to zdolność różnicowania świata. Arystoteles opowiedział się za teorią przeciwieństw a nie podobieństw (coś miękkiego musi być w palcach aby móc dotknąć i poczuć coś twardego). Opisał 5 zmysłów: dotyk, węch, smak, słuch i wzrok. Chociaż dzisiaj wiadomo już, że istnieje ich więcej, np. równowagi, czucia (zależne od receptorów) to przyjęty przez Arystotelesa podział obowiązuje w mowie potocznej do dnia dzisiejszego. Istnieje jeszcze jeden zmysł - zmysł wspólny - jest to organ łączący doznania zmysłowe pochodzące z różnych źródeł.
Arystoteles stworzył zasadę poprawnego rozumowania. Sylogizm: z dwóch przesłanek jeden wniosek. Jego uczniami byli: Teofrast z Eresos, Aleksander Wielki. Doktryna Arystotelesa została przejęta przez chrześcijan, min. widoczna była w filozofii Tomasza z Akwinu.
Teofrast z Eresos (IV/III w.p.n.e.)
Przyjaciel Arystotelesa, ojciec botaniki, niezwykle dokładny i skrupulatny, lubował się w klasyfikacjach. Napisał pracę „Charaktery”, gdzie zamieścił opis typów ludzkich opartych na danych obserwacyjnych. Dotyczyły one tego jak postępuje człowiek grzeczny a jak uniżony, jak kupcy a jak skąpcy, kłamcy, złodzieje czy oszuści. Dostrzegł więcej typów negatywnych niż pozytywnych. Był to pierwszy opis patologicznych stosunków międzyludzkich. teofrast kończy okres klasyczny w filozofii greckiej.
Filozofia Grecka - okres hellenistyczny
Epikur (IV/III w.p.n.e.)
Nawiązywał do Arystypa i go krytykował. Zgodził się z tym, że jedynym celem jest przyjemność. Przyjemności jednakże różnicują się na te, które pociągają za sobą przykre konsekwencje (przyjemności cielesne, np. po winie jest kac) i te, które są wysublimowane (wspominane, etyczne, poznawcze). Był więc przedstawicielem hedonizmu wysublimowanego. Założył w sadzie szkołę, gdzie uczniowie i nauczyciele tworzyli grono przyjaciół. Epikur bardzo to podkreślał, gdyż uważał, że przyjaźń jest najwyższą wartością społeczną. Badał przyjaźń - charakteryzował ją, opisywał warunki zaistnienia. „Nie tyle jest ważne by mieć przyjaciela ale bardzo jest ważne przekonanie, że ma się przyjaciela”.
Stoicy (IVw. p.n.e.-IIIw. n.e)
Szkoła filozoficzna założona przez Zenona z Kition w Stoa Pojkile. Do szkoły stoików należeli m.in.: Chryzyp z Soloj, Seneka, Epiktet i Marek Aureliusz. Uważali, że dusza nie ma natury duchowej ale nie ma też natury materialnej. Jest pneumą (łączy się z krwią i uruchamia mechanizmy życia). Ruch to istota życia, istota wielu zjawisk. Wszechświat jest rozumny, ponieważ obowiązują w nim prawa. Człowiek też podlega prawom, więc nie ma sensu się prawom sprzeciwiać. Wyznawali fatalizm - „Co sądzone to nie minie”. Człowiek jest bardzo skrupulatnie kierowany rozumem. Uczyli panowania nad sobą. Zło powstaje z pojawienia się afektów (emocji).
Filozofia żydowska
Filozofia chrześcijańska to nie jest filozofia żydowska! ponieważ Nowy Testament nie jest dalszym ciągiem Starego Testamentu. Istniało przenikanie się kultur greckiej i żydowskiej. centrum nowej kultury była Aleksandria (w Egipcie). tam się spotkali filozofowie obu kultur.
Filon z Aleksandrii (I w.p.n.e. - I w.n.e.)
Żydowski teolog i filozof. Uważał, że cały świat jest uduchowiony - przenika go logos (to mniej więcej to samo co idee platońskie). Ale logos to także myśli boże, bo logos przenika cały świat i dzięki niemu człowiek myśli. Te poglądy stały się inspiracją dla św. Augustyna.
taumaturgia teol. moc czynienia cudów; magia; hokus-pokus, blaga, mydlenie oczu dla zamaskowania oszustwa.
Bronisław Malinowski (1884-1942), etnolog, antropolog społeczny; główny przedstawiciel funkcjonalizmu w antropologii społecznej
Zagreus (mitologia grecka), bóstwo orfickie (orficyzm, misteria), zwane też pierwszym Dionizosem lub Dionizosem-Zagreusem. utworzył człowieka.
Erystyka - sztuka doprowadzania sporów do korzystnego rozwiązania bez względu na prawdę materialną.
trylemat - rozumowanie złożone z trzech tez, np. 1. możesz zrobić kawę, 2. nie zrobić kawy, 3. nie zastanawiać się nad tym czy zrobić kawę czy też nie.
scholarcha - nauczyciel
Stoa Pojkile [gr.], pierwszy monumentalny portyk (ok. 460 p.n.e.) w Atenach przy pn. stronie Agory, słynny w starożytności z malowideł Polignota (Amazonomachia, Zburzenie Troi), Mikona i Panajnosa (Bitwa pod Maratonem).
2