Rozród ćwiczenia 2012

1

Ćwiczenia 1.

Specyfika budowy narządów rozrodczych zwierząt

mięsożernych.

Żeoskie narządy rozrodcze zwierząt mięsożernych składają się z dwóch jajników, dwóch jajowodów, dwóch
rogów macicy, trzonu, szyjki macicy, z pochwy, przedsionka pochwy i warg sromowych

Jajnik (ovarium)

Jajniki umiejscowione są w jamie brzusznej w bezpośredniej okolicy nerek. Od zewnątrz pokryte są one osłoną
białawą, która wnika wypustkami w głąb narządu stając się jego zrębem.
W jajniku wyróżniamy:

częśd korową ze znajdującymi się tam gametami

cześd rdzenną - odpowiedzialna jest za unerwienie i odżywienie.

Jajnik znajduje się w torebce jajnika (bursa ovari), która jest dużo większa niż sam jajnik.
W pęcherzykach jajnikowych, które są w różnym stopniu rozwoju znajdują się gamety żeoskie – oocyty (ich
liczba jest ustalona w momencie porodu). Najwięcej jest pęcherzyków pierwotnych.
Jajnik bez wyraźnych zmian fizjologicznych i patologicznych jest ciężki do wymacania.
Po zakooczonej owulacji w jajniku przez pewien okres czasu spotykamy ciałka żółte.

Krezka jajnika (mesovarium) jest kontynuacją więzadła szerokiego macicy, zaś połączony jest on z macicą za
pomocą więzadła własnego (ligamentum ovarii proprium). Jeśli w czasie ovariectomi założymy przewiązkę na
nieodpowiednie więzadło to możemy zostawid jajnik w środku. Należy przeciąd więzadło podwieszające jądro!

Jajowód (oviductus)

Od strony jajnika znajduje się ujście brzuszne jajowodu. Rozpoczyna je lejek jajowodu zaopatrzony w strzępki,
które ułatwiają wychwytywanie i transportowanie uwolnionych oocytów do dalszych części jajowodu.
Od strony lejka w kierunku macicy odchodzi szersza cześd jajowodu, która stopniowo zwęża się dając tzw. cieśo
jajowodu, która otwiera się do rogu macicy tworząc ujście maciczne jajowodu.

W przekroju poprzecznym jajowodu od wewnątrz wyróżniamy

błonę śluzową - pofałdowana i pokryta nabłonkiem migawkowym ułatwiającym przemieszczanie się

oocytów w kierunku macicy

błonę mięśniową – mięśnie gładkie o spiralnym i podłużnym ułożeniu włókien co pozwala na ruchy

perystaltyczne jajowodu (przesuwanie zarodków w kierunku macicy)

błonę surowiczą

Błony śluzowe wydzielają różne wydzieliny i ich jakośd ma diametralne znaczenie dla rozrodczości ponieważ
stanowią one środowisko bytowania zarodków, oocytów etc.

Macica (uterus)

Ułożona jest w tylnej części jamy brzusznej dogłowowo i ponad pęcherzem moczowym. Umocowana jest na
krezce macicznej tzw. więzadle szerokim macicy (ligamentum latum uteri) prawym i lewym. W więzadle tym
przebiegają nerwy oraz naczynia krwionośne i chłonne zaopatrujące macicę.

Rozród ćwiczenia 2012

2

W macicy wyróżniamy

szyjkę macicy (cervix uceri) - łączy pochwę z trzonem macicy (najbardziej tęga częśd macicy)

trzon (corpus uteri) - prowadzi do rozwidlenia macicy (bifurcatio uteri), skąd rozpoczynają się rogi

macicy zmierzające do jajowodów i jajników.

rogi (cornu uteri)

Kanał szyjki macicy od strony pochwy otwiera się ujściem zewnętrznym macicy (orificium uteri externum)
nazywanym również ujściem pochwowym. Dogłowowo natomiast otwiera się do trzonu macicy ujściem macicy
wewnętrznym (orficium uteri internum).
Błona śluzowa macicy zbudowana jest z trzech warstw:

Błona śluzowa (endometrium lub tunica mucosa)

Błony mięśniowej (myometrium lub tunika muscularis)

Błony surowiczej (perimetrium lub tunica serosa)

Pochwa (vagina)

Ułożona jest w jamie miednicznej brzusznie w stosunku do odbytnicy. Dogłowowo kanał pochwy łączy się z
ujściem macicy zewnętrznym, które prowadzi do kanału szyjki. Kanał jest wąski i ograniczony wypukłym fałdem
grzbietowym błony śluzowej. Brzuszno bocznie od ujścia zewnętrznego macicy jest sklepienie pochwy (fornix
vaginae) ze ślepym zakooczeniem kanału pochwy. Zatem oś kanału pochwy przebiega na niższym poziomie niż
kanał szyjki macicy, z którym łączy się doogonowo od sklepienia pochwy.
Kanał pochwy przebiega skośnie, ku górze -> trzeba o tym pamiętad przy badaniu by nie sprawid bólu. Wejście
do szyjki macicy nie jest położone centralnie tylko bocznie!
Budowa histologiczna

błony śluzowej - od strony światła pochwy wysłana jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim

błony mięśniowej – warstwa mięśni podłużnych i okrężnych

i przydanki.

Przedsionek pochwy (vestibulum vaginae)

Po jednej stronie znajduje się łechtaczka (clitoris). Szpara sromowa (rima vulvae) usytuowana jest pionowo i
zamknięta przez wargi sromowe (labiae vulvae). Przedsionek i wargi sromowe od wewnątrz pokryte są błoną
śluzową natomiast zewnętrznie pokryte są skórą.

Technika badania klinicznego narządu rozrodczego suki i

kotki.

Przy badaniu USG (przykładamy głowicę od brzucha) więc obraz pęcherza moczowego będzie u góry ekranu, a
obraz macicy będzie pod pęcherzem.

Schemat badania narządów rozrodczych suk i kotek

1) Wywiad oraz ogólne badanie kliniczne
2) Oględziny krocza oraz sromu (budowa warg sromowych, symetria, wygląd szpary sromowej, wycieki

ich charakter)

3) Wygląd błony śluzowej przedsionka pochwy oraz pochwy właściwej
4) Badanie palpacyjne przedsionka pochwy/pochwy
5) Wziernikowanie pochwy
6) Pobranie wymazu cytologicznego z terenu pochwy właściwej (okolica ujścia zewnętrznego szyjki

macicy) – technika wykonania

7) Badanie szyjki macicy oraz rogów macicy przez powłoki brzuszne (wielkośd narządu, konsystencja,

reaktywnośd myometrium, tkliwośd narządu)

Rozród ćwiczenia 2012

3

8) Badanie ultrasonograficzne macicy oraz jajników
9) Badanie radiologiczne
10) Pomiar stężenia hormonów w surowicy/osoczu krwi
11) Badanie bakteriologiczne oraz mikologiczne
12) Laparoskopia
13) Laparotomia diagnostyczna
14) Analiza chromosomalna (kariotypowanie)

Oprzyrządowanie do badania vaginoskopowego

Wzierniki laryngologiczne

Koocówki otoskopowe

U dużych suk -> vaginoskopy ludzkie

Endoskopy sztywne

Fiberoskopy (giętkie)

Badanie USG

1) Przygotowanie do badania

a. Na czczo
b. Miernie wypełniony pęcherz moczowy – żeby było chociaż trochę moczu
c. Wygolenie sierści
d. Użycie żelu

Ćwiczenia 2.

Cykl rujowy suki

Suki zalicza się do zwierząt monoestralnych, u których występuje spontaniczna owulacja raz lub dwa razy do
roku oraz przerwa trwająca od 5 do 13 miesięcy.
Średnio przyjmuje się, że czas międzyrurowy u suki trwa 7 miesięcy, ale może byd różny u różnych ras.
U większości samic tego gatunku pojawienie się cieczki przypada na okres zimy i późnej wiosny.

Fazy cyklu suki:

Proestrus – faza przedrukowa

Estrus – faza rujowa/rui właściwej

Metestrus(diestrus) – faza porujowa, czynności ciałek żółtych

Anestrus – faza spokoju płciowego

Proestrus

Trwa 3 dni do 3 tygodni (średnio 9 dni)

Rozwój pęcherzyków jajnikowych na skutek estrogenizacji

Widoczne przekrwienie i obrzęk sromu

Krwisty wypływ z narządu płciowego

Pojawia się zainteresowanie samców

Suka wykazuje PUPD w wyniku tego następuje też intensywne wydalanie feromonów przyciągające

samce

Czasami spadek apetytu samicy na skutek zmian neurohormonalnych

Nie ma odruchu tolerancji – dopuszczania samców

Rozród ćwiczenia 2012

4

Estrus

4-24 dni (średnio 5-9)

Pojawia się odruch tolerancji dla samca

W tej fazie ma miejsce owulacja tzn jajeczkowanie niedojrzałych jeszcze oocytów, oraz ich dojrzewanie

czyli osiągnięcie stadium gotowości do zapłodnienia

Dojrzewanie oocytów ma miejsce około 48h od chwili owulacji

Objawy zewnętrzne

o Lekkie zmniejszenie obrzęku sromu (staje się bardziej miękki, czasami lekko rozchylony)
o Wypływ z dróg rodnych staje się jaśniejszy, często barwy słomkowej lub śluzowo-czerwonej
o Zdarza się, że nie ulega zmianie (ale rzadko)

Metestrus

Faza ciałek żółtych produkujących progesteron

Następuje zaraz po zakooczeniu cieczki

56-58 dni u suk ciężarnych

60-100 dni u samic nieciężarnych, przy czym profil hormonalny jest podobny

Podobieostwo wynika z występowania ciąży urojonej, czyli upraszczając każda suka w tej fazie pod

względem hormonalnym jest ciężarna

U niektórych nieciężarnych dochodzi do zmian zachowania, lub zmian w obrębie gruczołu sutkowego

(laktacja) w stopniu wymagającym leczenia

Objawy zewnętrzne:

o Ustąpienie obrzęku sromu
o Brak lub bardzo niewielka ilośd wypływu z dróg rodnych
o Brak tolerancji
o Brak zainteresowania samców

Anestrus

2-10 miesięcy

Nie powinna byd dłuższa niż 12 miesięcy u ras małych i 18 u dużych.

Stężenie hormonów jajnikowych na poziomie podstawowym

U ciężarnych okres anestrus to okres przypadający od porodu do początku kolejnej cieczki

U nieciężarnych kliniczne zróżnicowanie kooca metestrus i początku anestrus jest możliwe tylko na

podstawie badania cytologicznego wymazów pochwowych lub badania stężenia progesteronu we krwi

Macica ulega pełnej inwolucji około 120 dnia cyklu przy braku ciąży

W przypadku ciąży i porodu inwolucja do 140 dnia cyklu

Jeśli nie ulegnie inwolucji – kolejna ciąża nie może się rozwiną

Z tego powodu suki mające cieczki częściej niż co 4-5 miesięcy ciężko zachodzą w ciąże (macica nie ma

czasu na inwolucję)

Metody wyznaczania optymalnego momentu unasienniania

suk

Statystyczna

Duża grupa hodowców opiera się na liczeniu dni od początku proestrus i ufa w to, że owulacja u suki
nastąpi w tym samym odstępie czasowym co zwykle (Krycie między 9-14 dniem, zgodnie z wiedza
książkową)
Niestety nie zawsze się tak dzieje. Jeśli owulacja wystąpi 11-12 dnia to krycie 14 i 16 dnia ma sens, ale
niektóre suki owulują 5-6 dnia, a inne nawet po miesiącu.
Z klinicznego punktu widzenia istotne jest rozpulchnienie i zmiękczenie sromu na skutek wzrostu stężenia
LH i spadku stężenia estrogenów

Rozród ćwiczenia 2012

5

Biologiczna

Tolerancja samca

Odstawianie ogona

Zmiana charakteru wycieku

Pomiar oporności śluzu pochwowego

Podczas cyklu skład śluzu pochwowego ulega zmianom, co ma wpływ na jego właściwości przewodzenia
prądu. Wykrywacz poprzez rejestrację zmian oporności elektrycznej śluzu pochwowego umożliwia
ustalenie tych symptomów, które sygnalizują zbliżanie się owulacji

Pomiary polegają na wsunięciu sondy (elektroniczny wykrywacz rui Dramioskiego) zakooczonej dwiema
elektrodami do pochwy samicy i odczytaniu wyniku

Ocena wymazu cytologicznego błony śluzowej pochwy

Pobieranie materiału do badania cytologicznego:

Sterylna, długa wymazówka

Rozwieracz Kiliana lub Hartmana

Wymaz pobiera się ze sklepienia pochwy właściwej

Odciska się go na szkiełku podstawowym

1. K

omórki podstawne

2. Komórki przypodstawne
3. Komórki pośrednie
4. Komórki powierzchowne

Barwienie rozmazów

Romanowskiego – szybka, dobrze wybarwia cytoplazmę, jądra, bakterie, grzyby (Wright, Giemsa, Diff-

Quick, Hemacolor)

Papanicolau – dobrze wybarwia struktury w obrębie jąder i jąderek, słabo cytoplazmę

Shorr’a – nie wybarwia leukocytów i mikroorganizmów

Barwienie Hemicolor

Odtłuścid szkiełko

Nanieśd wilgotny, badany materiał

Wysuszyd w temperaturze pokojowej

Utrwalid (zanurzyd i polad) w odczynniku nr 1 – odsączyd i suszyd ok. 60s

Zanurzyd 3x w odczynniku nr II (różowy) – odsączyd

Zanurzyd 6x w odczynniku nr III (fioletowy)

Spłukad (zanurzyd kilka razy) w buforze – IV

Wysuszyd w temp. Pokojowej

Oglądad pod mikroskopem w powiększeniu 10x

Rozród ćwiczenia 2012

6

Zastosowanie badania cytologicznego

Wyznaczenie optymalnego momentu krycia

Potwierdzenie krycia

o Obecnośd plemników w wymazie cytologicznym z pochwy świadczy o pokryciu suki
o Obecnośd plemników potwierdza kontakt z psem, jednak ich brak nie wyklucza krycia. W 24h

po kryciu plemniki widoczne są u około 65% suk, a w 48h po kryciu u 50%

Diagnostyka stanów zapalnych pochwy i macicy

Diagnostyka nowotworów narządów rodnych

Diagnostyka syndromu pozostałego jajnika u suk sterylizowanych

Wyznaczenie daty porodu

Cytologia pochwy

Proestrus

o Pogrubienie błony śluzowej pochwy i wzrost ilości warstw komórek
o Błona śluzowa daje obraz zrogowaciałego, łuszczącego się nabłonka
o Komórki powierzchniowe są większe, nieregularne i bezjądrzaste
o Pojedyncze, czipsowate eozynofile

Estrus

o Okres płodny przypada kiedy 80% komórek nabłonkowych jest bezjądrzastych
o W wymazie przeważają komórki eozynofilne
o Pod koniec okresu płodnego liczba warstw komórek maleje, zwłaszcza ilośd komórek

bezjądrzastych

Metestrus

o Komórki bazofile pochodzące z głębszych warstw błony śluzowej pochwy
o Granulocyty pojawiają się pod koniec okresu płodnego
o W wymazie przewaga małych komórek nabłonkowych, a także osady komórek, bakterii oraz

granulocytów

Testy hormonalne

Poziom stężenia LH w osoczu jest dobrą metodą ustalenia optymalnego momentu krycia.
Istotne jest, że poziom progesteronu zaczyna rosnąd około 2 dni przed owulacją. Krycie powinno byd
planowane 4-6 dnia od chwili uzyskania stężenia progesteronu w wysokości 1 g./ml (6,5mmol/L) tj wartości
spotykanej podczas wylewu LH

Waginoskopia

Podczas endoskopii pochwy bierzemy pod uwagę kontury i przekrój fałdów błony śluzowej.
W anestrus jest ona sucha, czerwona i płaska
W Proestrus i wczesnym estrus fałdy stają się obrzękłe, powiększone, różowe lub różowo-białe.
Rozpoczynający się okres płodny zwykle jest wyrażony narastaniem „kanciastego” wyglądu błony śluzowej.
Dlatego krycie powinno byd planowane na około 4-6 dni po tym czasie.
Koniec okresu płodnego u suk to zmniejszenie lub zatrzymanie kurczenia się błony śluzowej

Diagnostyka ciąży kotek i suk

Długośd ciąży u suk

65-66 dni licząc od piku LH

57-72 od pierwszego z wielu kryd

58-69 licząc od pierwszego, pojedynczego krycia

57 dni licząc od pierwszego dnia metestrus wyznaczonego cytologicznie

Rozród ćwiczenia 2012

7

Przyczyny wydłużenia ciąży ponad fizjologiczną długość

Błędne ustalenie daty pokrycia

Zablokowanie mechanizmów inicjujących poród (martwe płody, ciąża jednopłodowa, zaburzenia w

rozwoju mózgu płodów)

Iniekcje progestagenów w II połowie ciąży

Ciąża jednorożna

Zapłodnienie dodatkowe ???

Skręt, pęknięcie macicy, przepuklina pachwinowa

Nieprawidłowa konstytucja suki (niedożywienie, kacheksja)

Najważniejsze procesy zachodzące przed i po implantacji

-3 dzieo – pierwsze krycie

0 dzieo – pik owulacyjny LH, wzrost poziomu P4 do 1-3 g./ml

2 dzieo – owulacja w 38-58h po piku LH

3 dzieo – oocyty I rzędu w jajowodzie

5 dzieo – dojrzewanie oocytów w dalszej części jajowodu – gotowe do zapłodnienia

7 dzieo – zarodek 2 komorkowy, u suk niepokrytych częśd komórek jajowych zaczyna obumierad

11 dzieo – 16-32 komórkowa morula w jajowodzie

13 dzieo – wewnątrz maciczna migracja blastocysty w rogach macicy

17 dzien – blastocysta powiększa się, migracja zatrzymuje się

19-20 dzieo – pęcherzyk widoczny w obrazie USG (3-6mm średnicy)

21-22 dzieo dochodzi do implantacji zarodka

25 dzieo – dobrze widoczna praca serca płodu

26 dzieo – wzrost poziomu relaksyny i białek ostrej fazy

28 dzieo – w USG widoczne dobrze łożysko

30 dzieo – macica kształtu ampułowatego, ampule ok. 3cm średnicy, łatwe do palpacji przez powłoki

32 dzieo – wzrost poziomu prolaktyny

36 dzieo – palpacja trudniejsza, w USG wyraźne kooczyny

42 dzieo – płód staje się dłuższy od sznura pępowinowego

46 dzieo – w obrazie RTG widoczne czaszka i kręgosłup

54 dzieo – w obrazie RTG mogą byd widoczne kooczyny i miednica

56 dzieo – w RTG dobrze widoczne konczyny, miednica, dostrzegalne także zawiazki zębów

62 dzieo – progesteron zaczyna gwałtownie spadad poniżej 3ng/ml. Poród w ciągu 2-4 dni

Metody rozpoznawania ciąży u suk

Badanie kliniczne – palpacja jamy brzusznej między 25 a 28 dniem do pierwszego krycia

Badanie USG od 46 dnia do kooca ciąży

Badanie USG na obecnośd płynu lub detekcji tętna płodów od połowy ciąży

Oznaczenie biochemiczne i serologiczne w surowicy krwi

Palpacja jamy brzusznej

Badanie wykonuje się w dniach 25-28, nie później niż 30 dnia

U psów dużych, otyłych, okarmionych palpacja może byd utrudniona

Czułośd metody 87-88% - diagnoza pozytywna, 73% - diagnoza negatywna

Liczebnośd miotu prawdziwa tylko w 12%

Badanie USG
B-mode (brightness mode) – intensywnośd odbicia fali pokazywana na ekranie jako różnej skali szarośd
Real time – obraz rzeczywisty w danym momencie
Sondy – zewnętrzne (przez brzuszne, przez skórne)

Liniowe

Sektorowe

Konwers

Mikrokonweks

Rozród ćwiczenia 2012

8

Badanie suki, kotki sondą zewnętrzną

Przygotowanie do badania – dieta, pęcherz miernie wypełniony, wygolenie, żel

Pozycja – stojąca, leżąca

Ciąża – obecnośd, liczba (??) płodów, żywotnośd, płody pozostałe po pozornie zakooczonym porodzie

Typ ekspozycji B-mode

Częstotliwośd głowicy 5MHz, a u ras miniaturowych 7,5 MHz

Czułośd w 25 dniu ciąży to 94-98%, powyżej 28 dnia czułośd 99%

Pozwala na określenie żywotności i rozwoju płodów

Nie jest dobrą metodą do określenia liczby płodów – dokładnośd 31-36%

U ras małych notuje się zawyżenie liczby płodów, u ras dużych zaniżenie. Większa dokładnośd przy

miotach poniżej 5 płodów

Można wykazad cechy obumieralności zarodkowo/płodowej:

o Brak akcji serca
o Zmiana kształtu ściany pęcherza płodowego
o Rozpad tkanek płodu
o Zmętnienie (zwiększona echogenicznośd) wód płodowych

Ultradźwiękowe wykrywacze ciąży

Badanie od 30-40 dnia po pokryciu

Wykrywanie wód płodowych

Wykrwanie uderzeo serca płodów

Ułatwia postawienie trafnej diagnozy potwierdzającej lub wykluczającej ciążę

Badanie RTG

Po 45 dniu, zdjęcie w projekcji bocznej uwidacznia zmineralizowane płody

W tym okresie niewielkie narażenie płodów na działanie promieniowania jonizującego (największe w

okresie organogenezy – pierwszy trymestr ciąży)

Nie jest badaniem z wyboru w celu stwierdzenia żywotności płodów (w 24h po obumarciu można

zaobserwowad nietopograficzne ułożenie kości kooczyn, gaz wokół szkieletów)

Czułośd metody w określeniu liczby płodów wynosi 93%

Uwidocznienie w RTG zębów płodu może sugerowad poród ciągu 4 dni

Diagnostyka laboratoryjna ciąży u suk

Relaksyna – wydzielana przez łożysko od 20 do 30 dnia ciąży (najbardziej specyficzny wskaźnik

biochemiczny ciąży u suk). Opracowano komercyjne testy – diagnozujące ciąże od 21 dnia po kryciu

Peptyd C – składowa pro hormonu relaksyny, oznaczana w moczu w drugim i trzecim trymestrze ciąży.

Może byd wykorzystany do produkcji testów domowego użycia przez właścicieli

Prolaktyna – u suk ciężarnych poziom zdecydowanie wyższy między 30 a 45 dniem

Białka ostrej fazy – podwyższone poziomy w trakcie ciąży

o Białko c-reaktywne czułośd 78% od 20 dnia ciąży
o Fibrynogen – poziom powyżej 300mg/dl między 21 a 30 dniem ciąży, czułośd 100%

Rozród ćwiczenia 2012

9

Ćwiczenia 3.

Zastosowanie leków antykoncepcyjnych u psów i kotów

Cele zastosowania antykoncepcji i aborcji hormonalnej

Permanentna blokada cyklu jajnikowego

Przesunięcie cieczki na bardziej korzystny termin

Zahamowanie owulacji

Przerwanie niechcianej ciąży

Występowanie określonych zmian fizjologicznych u zwierząt np. ruja u kotki jest przez właściciela
niedopuszczalne i stąd antykoncepcja

Środki stosowane w antykoncepcji hormonalnej:

Gestageny – jedne z najstarszych

MAP – octan medroksyprogesteronu

PRG – proligestone

MA – octan megestrolu

Efekty uboczne:

Sterylizacja hormonalna – czasowe wyłączenie zdolności rozrodczych zarówno u samca jak i samicy,

odwracalne.

Brak skutecznej blokady – czasami mimo podania słabo działają

Hyperplasia glangularis cystica endometria – torbielowate zwyrodnienie błony śluzowej macicy

Zamknięta lub otwarta pyometra – przy wtórnym zapaleniu bakteryjnym

Androgeny – rzadko stosuje się u ludzi, ale u zwierząt stosuje się u suk, które są psami myśliwskimi albo
wyścigowymi (głównie w celach dopingowych)

Mibolerone

Testosteron

I inne

U zwierząt stosuje się tylko jednoskładnikowe środki antykoncepcyjne. U ludzi są 2 lub 3 i ma to zmniejszad
efekty uboczne antykoncepcji.

Antykoncepcja hormonalna

Zastosowanie mają głównie preparaty progestagenowe o przedłużonym działaniu

Map – np. Depo-Promone

PLG – np. Delvosteron, Covinan

MA – Depo-geston

Działanie:

Antygonadoropowe - hamują wydzielanie gonadotropin z przysadki co nie dopuszcza do rozwoju

pęcherzyków jajnikowych.

na błonę śluzową macicy poprzez działanie progestagenne pobudzając gruczoły endometrium do

sekrecji śluzu. Te gruczoły produkują śluz tak intensywnie, że mogą się stad torbielami.

Najstarszy jest MAP, potem MA a PLG (najmłodszy) ma w tej chwili około 25 lat. PLG mniej negatywnie
oddziaływuje na endometrium błony śluzowej macicy
Natomiast stosunkowo słaby wpływ na endometrium ma proligestron
W tabletkach lub iniekcji – te iniekcyjne są zazwyczaj dłuższe

Rozród ćwiczenia 2012

10

Podawanie

po raz pierwszy w anestrus (3 opcje):

o 3 miesiące po cieczce
o 2 miesiące po porodzie
o najpóźniej 1 miesiąc przed cieczką.

Stosowanie progestagenów, a zwłaszcza MAP poza tym okresem zwiększa dośd istotnie ryzyko

ropomacicza.

Hormonów tych nie powinno się stosowad przed osiągnięciem dojrzałości płciowej tzn. przed pierwszą

cieczką.

Najlepiej rozpocząd ich podawanie po drugiej cieczce, kiedy znana jest już mniej więcej długośd

odstępu międzyrujowego.

UWAGA: Nie stosowad progestagenów u suk ze mianami w obrębie gruczołu mlekowego, metropatiami i
cukrzycą.

U kotek oprócz MAP i PLG stosuje się krótko działające gestageny medroxyprogesteron (Provera) lub
megestrol (Pill’kan). Formy długo działające częściej stosuje się u suk, a u kotek częściej tabletki czyli krótko
działające.

Schemat stosowania formy DePo: 1 zastrzyk, powtórka po 3, kolejna po 4 i następnie co 5 miesięcy

Możliwe skutki uboczne blokowania cyklu progestagenami w formie DePo:

Możliwe wystąpienie rui po 3-4 miesiącach po pierwszym podaniu progestagenów. Szczególnie u suk

trzymanych grupowo lub mających kontakt z samcem. Wówczas trzeba skrócid odstępy między
podaniami leku. Pojawienie się cieczki czasami może byd spowodowane podaniem preparatu krótko
przed rują lub błędem lekarskim polegającym na niedokładnym wymieszaniu podawanego preparatu.

Metropatie, mają byd wynikiem podawania progestagenów w niewłaściwym okresie, bowiem

progestageny pobudzają endometrium do sekrecji

Przy podwyższonym poziomie estrogenów, kiedy endometrium znajduje się w fazie proliferacji lub

kiedy procesy regeneracyjne nie zostały zakooczone, podanie hormonów powoduje torbielowaty
przerost gruczołów endometrium,

Gromadzenie się śluzu w macicy (mukometra), a przy infekcji ropomacicze.

Ryzyko metropatii po podaniu MAP ok. 10%, po PLG 1,2%

Ciąża urojona i nowotwory gruczołu mlekowego. Progestageny a głównie MAP powodują wzrost

gruczołu mlekowego. Po dłuższym podawaniu zwiększa się ryzyko powstawania procesów
nowotworowych. Po zaprzestaniu stosowania progestagenów może wystąpid ciąża rzekoma.
Obniżenie poziomu tych hormonów we krwi powoduje, podobnie jak spadek progesteronu, wzrost
poziomu prolaktyny.

Możliwe są zaburzenia endokrynne. Progestageny pobudzają wydzielanie hormonu wzrostu, co może

prowadzid do akromegalii. Występuje to rzadko. Koniecznie wówczas trzeba odstawid progestageny i
wykonad kastrację. Podwyższony poziom hormonu wzrostu może niekiedy spowodowad niewrażliwośd
na insulinę poprzez zmniejszenie koncentracji receptorów insuliny. Na początku następuje wzrost
produkcji insuliny, później wskutek przeciążenia komórek beta, jej produkcja spada i rozwija się
cukrzyca. Duże dawki progestagenów mogą powodowad w niewielkim stopniu nadczynnośd kory
nadnerczy, ponieważ wykazują słabe właściwości glikokortykoidowi.

Możliwa jest otyłośd oraz zmiany okrywy włosowej w miejscach podania preparatu

Rozród ćwiczenia 2012

11

Przerwanie cieczki

Przerwanie cieczki można przeprowadzid w ciągu pierwszych 3 dni proestrus. Zastosowanie mają krótko
działające progestageny w większych dawkach per os lub proligestron s.c. Jeśli prawidłowo zastosujemy to
udaje nam się cieczkę wytłumid po 3-4 dniach

Provera (medroxyprogesteron) – zwykle u kotek ze względu na niską dawkę

Suki do 25kg 10mg/ zwierzę przez 3 dni. Potem 5mg przez 12-14 dni

U suk powyżej 25 kg stosuje się dawki podwójne

U kotek 5mg/ zwierze codziennie. W ciągu 3-4 dni objawy rui znikają.

Modyfikacja Jurka: Przez pierwsze 3 dni po całej tabletce, potem ewentualnie przez 3 dni po pół i 7
dnia całą. Zrobid tydzieo odstępu i kolejną tabletkę.

Pill’kan 20 u suk 1,5mg/kg przez 3 dni potem połowę dawki przez 7 dni
Pill’kan u kotek 5mg/zwierzę dziennie przez 8 dni
Pill’kanu już niestety nie ma na rynku wiec mamy do dyspozycji provere dla kotów lub dla kobiet.

Można również w pierwszych 3 dniach pro estrus użyd długodziałających gestagenów w formie de po, ale ich
wadą jest to, że zaczną działad po 5 dniach i na długo (3-4 miesiące) oraz mają większe skutki uboczne niż ta
sama forma w podaniu doustnym

Przesunięcie cieczki

Stosujemy krótko działające progestageny

Provera – począwszy od 10go dnia przed spodziewaną cieczką w dawce 5mg/zwierze/dzieo, u kotek 2,5mg.
Długośd stosowania zależy od okresu na jaki ma byd przesunięta cieczka. Po zaprzestaniu podawania, cieczka
występuje po 4-5 dniach.

Pill’kan stosuje się od 7 dnia przed cieczką w dawce 0,5mg/kg/dzieo. Ruja występuje po kilku dniach od
zaprzestania podawania preparatu.

Delvosteron – podaje się na 2-3 tygodnie przed cieczką. Ruja występuje po 6 miesiącach. Przesunięcie cieczki
związane jest ze zwiększonym ryzykiem ropomacicza. Przy zbyt późnym rozpoczęciu podawania progestagenów
przed cieczką może dojśd do jej wystąpienia.

Androgeny

Jedno wielkie oszustwo w antykoncepcji, bo stosuje się je tak naprawdę dla efektów ubocznych. Uzyskuje się
suki o zwiększonej muskulaturze

Mibolerone, efekty uboczne:

Sterylizacja hormonalna

Maskulinizacja

Vaginitis

Przerost łechtaczki, często stany zapalne

Rozród ćwiczenia 2012

12

Aborcja hormonalna

Przerywanie wczesnej

estrogeny

antagoniści progesteronu

Przerywanie późnej (powyżej 30 dnia) ciąży:

Prostaglandyny

Antagoniści dopaminy

Bromo-kryptyna

Cabergolina

Glikokortykoidy

Przerywanie wczesnej ciąży, skutki uboczne:

Estrogeny

o Cysty jajnikowe
o Obrzęk pochwy z możliwością wypadnięcia pochwy i prostnicy
o Przedłużająca się cieczka
o Hyperplasia glandularis cystica endometria
o Otwarta pyometra
o Szkodzenie szpiku kostnego – anemia plastyczna ( tylko przy b. długim stosowaniu w dużych

dawkach)
(skuteczne leczenie nandrolonem 2,5 mg/kg m.c IM raz w tygodniu)

Estrogeny przeszkadzają w transporcie zapłodnionej komórki przez jajowód, działają toksycznie na zapłodnioną
komórkę jajową mogąc prowadzid do jej obumarcia, a także zapobiegają implantacji

Zapobieganie nidacji (transport przez jajowód)

Mesalin (benzoesan estradiolu) 0,1 mg/10kg m.c lub .c. 2-3x co 48h. Pierwsza iniekcja 1go, 2go

najpóźniej 3 go dnia po kryciu

Oestradioil-Depot (walerian oestardiolu)

ECP, Depo-Estradiol (cyponian estradiolu) 44

Możliwe jest, że u niektórych suk może wystąpid przedłużenie cieczki lub jej ponowne wystąpienie. Ewentualne
krycie nie prowadzi do zapłodnienia.
Nidację hamuje także podanie krótko działających progestagenów w ciągu 24h po kryciu w dawce 5mg/zwierzę.
Hormony te powodują zaburzenia w transporcie zygoty przez jajowód.
Możliwośd wystąpienia metropatii jest zwiększone. Mesalin nie jest zalecany przez producenta do stosowania
u kotów.

Przerywanie późnej ciąży efekty uboczne
Prostaglandyny:

Występuje nadwrażliwośd gatunkowa – różnica pomiędzy dawką efektywną i letalną jest bardzo mała

Objawy uboczne: niepokój, ślinotok, wymioty, hipotermia, biegunka, nietrzymanie moczu.
Zatrucie: przyśpieszony oddech, niezbornośd ruchowa, rozszerzenie a następnie zwężenie źrenic.

Nie ma PGF2alfa zarejestrowanego dla zwierząt – musimy mied zgodę. Do tego występują wyżej wymienione
reakcje osobnicze. Więc stosowanie wymaga doświadczenia i przygotowania psychicznego właściciela. Przed
podaniem można podad:

Atropinę 15 min przed podaniem (Hamuje ślinienie, dyszenie etc)

Spacer bezpośrednio po podaniu - lepiej nie, bo nie wróci jak dostanie ataku 10min po podaniu z

daleka od lecznicy

Rozród ćwiczenia 2012

13

Użyteczna u psów jest PGF2alfa w preparacie dinolitic, 30 µg/kg (minimalna skuteczna dawka) i.m
Powoduje luteolinę ciałka żółtego ciążowego oraz powoduje relaksację szyjki macicy umożliwiając ewakuację
zawartości macicy na zewnątrz. Zwierzęta szybko przyzwyczajają się do prostaglandyn, więc przy drugim
zastrzyku nie będzie już tak źle.
Preparaty podaje się od 3-7(9) dni, codziennie. 9 jeśli nie mamy dodatkowego wspomagania (połączenia z
innymi lekami czyli antagonistami dopaminy, pochodnymi sporyszowymi w postaci tabletek)
Antagoniści dopaminy

Bromokryptyna (tabletki)

Efektywna w dawce 20-30 µg/kg m.c 2 razy dziennie
Przez 4 dni po 6 tygodniu ciąży
Objawy uboczne: niepokój, intensywne wymioty, biegunka, ślinotok (jeśli podane w zawiesinie to
ograniczone)

Cabergolina (Galastop 7 i 15ml)

Efektywna w dawce 5 µg/kg m.c przez kilka (2-6) dni – częściowo skuteczny w pierwszej, efektywny w
drugiej połowie ciąży.
Objawy uboczne: niepokój, wymioty

Wg. nas takie postępowanie jest nieetyczne (chodzi o stosowanie powyżej 45 dnia ciąży ponieważ powoduje to
wydalanie płodów, które oddychają i umierają na niedorozwój płuc)
Jeśli stosujemy prostaglandynę z antagonistami dopaminy możemy obie dawki obniżyd ze względu na
synergistyczne działanie na ciałko żółte.

Nowe generacje leków:

Antagoniści progesteronu

Mitepristone (RU486) – wczesno poronne u kobiet

Efektywny przy podawaniu przez 4-5 dni po 32 dniu ciąży
Objawy uboczne: drapanie miejsca podania, spadek apetytu, osowiałośd, podniesienie niektórych
enzymów wątrobowych

Alizine (aglepriston) – blokują receptory progesteronowe, co skutkuje przerwaniem ciąży

Wg ulotki stosuje się zaraz po kryciu aż do 45 dnia (ale powinno się od 7 do 45)
10mg/kg m.c (suki) u kotki 15mg/kg. 1 podanie, powtórka po 24h i po 7 dniach od pierwszego podania.
Zarejestrowany tylko dla suk (u kotek – zgoda właściciela)

Glukokortykoidy

5 mg deksametazonu 2 razy dziennie przez 10 dni

Objawy uboczne: immunosupresja, zaburzenie funkcji kory nadnerczy
Uwaga: nie stosowad do przerywania ciąży! Podane tutaj jako przestroga, aby przed zastosowaniem
się dowiedzied czy suka nie była kryta lub nie jest w ciąży – spowoduje poronienie

Antykoncepcja immunologiczna

Odbywa się na zasadzie indukowania przez organizm samicy przeciwciał blokujących hormony rozrodcze lub
powodujących dysfunkcję oogenezy.
Antykoncepcja immunologiczna przebiega w kilku etapach:

Immunizacja zwierzęcia

Wytwarzanie przeciwciał w organizmie

Antykoncepcyjne działanie przeciwciał

Zanikanie przeciwciał

Istotne są przeciwciała przeciwko LH, GnRH, antygenom osłonki przejrzystej. Immunizacja kotek przeciwko
GnRH w efekcie dała immunoneutralizację trwającą ponad 20 miesięcy.

Rozród ćwiczenia 2012

14

Obecnie trwają badania nad stosowaniem implantów podskórnych zawierających analogi GnRH. Doprowadzają
one do zahamowania aktywności jajników nawet na kilkanaście miesięcy.

Od 3 lat jest produkowany preparat antykoncepcyjny w formie implantów podskórnych (suprelorin).
Wstrzykuje się podobnie jak mikrochip. Jest on agonistą GnRH. Występuje w postaciach 4,7 mg i 9,4 mg. Ta
druga dawka jest w Australii (nie wiadomo czy w Europie jest dostępny).
Preparat jest zarejestrowany przez firmę do hamowania popędu płciowego u samców psów. Jest agonista
GnRH.
Pobudzenie przysadki -> jądra -> wyrzut testosteronu
Lek działa na podwzgórze działa bardzo intensywnie na przysadkę i działa jak przeciążony komputer -> brak
stymulacji jąder.
Stosuje się antykoncepcyjnie u suk i kotek ale wywołuje on ruję i cieczkę. Ale po jej przejściu potrafi zablokowad
cykl na 6-12 miesięcy. Trwają próby jak zapobiec tej rujce i cieczce.

Ćwiczenia 4

Kastracja kota/psa

Kastracja

gonadektomia

(trzebienie)

orchiektomia

orchidektomia

TECHNIKA ZABIEGU:

Cięcie PRZEDmosznowe:

o Najczęściej wykonywane u psów, tutaj szyjemy skórę moszny

Cięcie PRZEZmosznowe:

o Najczęściej wykonywane u kotów, skóry moszny nie szyjemy

Cięcie OKOŁOmosznowe (amputacja jąder wraz z moszną):

o Gdy mamy specjalne wskazania

 Odjęcie jąder z osłonami:

o Metoda trudniejsza
o Nie pozostawia się osłon, które mogą ulegad zakażeniom

 Odjęcie jąder bez osłon:

o Po usunięciu gonad, wycięcie wystających ich fragmentów

Powrózek nasienny (funiculus spermaticus):

żyła i tętnica nasienna (żyła tworzy splot wiciowaty – plexus pampiniformis)

(nerw) współczulny splot jądrowy

naczynia limfatyczne

nasieniowód

m. dźwigacz jąder

otrzewna trzewna – przedłuża się na powrózek, gdzie tworzy krezkę powrózka (mesofuniculus)

Rozród ćwiczenia 2012

15

Technika zabiegu bez użycia materiałów do podwiązania:

taosza

szwy – mogą tworzyd odczyny

metoda podwiązywania dla kotów, ze względu na to, że jądro wyosobnia się z osłonki (cięcie bez
osłon) z powrózka wyciąga się nasieniowód i odseparowuje się go od pęczka naczyniowego.
Nasieniowód i pęczek naczyniowy – podwiązuje się i odcina jądro

moszny NIE szyjemy

Wskazania do orchiektomii:

antykoncepcja

choroby jąder i najądrzy

choroby gruczołu krokowego

inne choroby związane z testosteronem (np. nowotwory, niektóre zapalenia, skręty jąder, przepukliny
mosznowe)

leczenie zaburzeo behawioralnych

Chirurgiczne powikłania orchiektomii:

krwawienie :

o z naczyo niedokładnie podwiązanych z powrózka nasiennego
o naczynia z zewnętrznej ściany jądra (jądrowód) i moszny (stąd oddzielamy na tępo)

zakażenie:

o pozostałe osłony pochwowe, cały kikut powrózka nasiennego, zatem podanie antybiotyków,

bo mamy funiculitis

zapalenie powrózka nasiennego (funiculitis)

Skutki uboczne gonadektomii:

↑ apetytu i ↑ pobierania karmy + zmniejszona aktywnośd ruchowa = otyłośd

Ryzyko nasilenia agresji ???

o Niektóre formy agresji sterowane są hormonalnie
o Badania (agresja):

 25% udało się
 50% bez zmian
 25% nasiliła się

Dermatozy ???

o Na tle niedoborów testosteronu

Zwiększone ryzyko niedoczynności tarczycy

o Dane nie są jednoznaczne, pewna tendencja może występowad
o Histologicznie, widoczne zmiany w tarczycy na poziomie budowy komórkowej

Zwiększone ryzyko zespołu urologicznego kotów???

o Zapalenia w obrębie dróg wyprowadzających mocz (zatrzymanie moczu)
o Głównie samce (kocury) – wąska cewka moczowa!

Pośredni wpływ :
Pozbawienie jąder → ↓aktywnośd ruchowa → ↓pobieranie wody →↓filtracja (diureza) → ↓ wydalania
moczu (substancji organicznych) → osadzanie się w cewce = zatkanie jej

Skutki uboczne kastracji (gonadektomii) u młodocianych osobników:

Zaburzenia rozwojowe męskich narządów rozrodczych → zapalenie prącia (balanitis): zaburzenia związane z
deficytem testosteronu
Przedłużony czas wzrostu kości długich → zwierzę wyższe :po osiągnięciu pewnego stężenia w jądrach
następuje zmniejszenie wzrostu nasad kości długich

Rozród ćwiczenia 2012

16

Niepożądane skutki uboczne kastracji (gonadektomii) u osobników dorosłych:

Przetrwale zachowania płciowe ( i zdolnośd do kopulacji)
Zachowania płciowe po niecałkowitej kastracji (np. przy wnętrostwie)
Przetrwała płodnośd!!! ( pozostaje częśd powrózka nasiennego a w nim znajdują się jeszcze plemniki →
znajdowano plemniki w ejakulacie kastrowanych psów i kotów do 21. i 49. dnia po zabiegu

Rozpoznawanie wnętrostwa lub pozostałości tkanki jądra po niecałkowitej kastracji:

Test stymulacji GnRH: (preparat np. Receptal)

PSY:

o Iniekcja GnRH (gonadorelina 2,2

µg/ kg)

o

Przy obecności tkanki jądra stężenie testosteronu we krwi wzrasta po 1 godzinie do wartości
podstawowej (0,5-5,0 ng/ml) do 3,7 – 6,2 ng/ml

KOTY:



Iniekcja GnRH

(gonadorelina 25

µg i.m.)

 Przy obecności tkanki jądra stężenie testosteronu we krwi wzrasta po 1 godzinie do

5-12 ng/ml

Ćwiczenia 5.

Kastracja suki/kotki

Cele postępowania antykoncepcyjnego:

Przeciwdziałanie rozrodczości

Unikanie rui (cieczki) jako sytuacji kłopotliwej dla właściciela i innych domowników ze względów

higienicznych, estetycznych, problemów podczas spacerów (psy), głośnego zachowania się (kotki)

Ograniczenie zachowao płciowych, w tym niektórych form agresji

Sterylizacja chirurgiczna:

Usunięcie jajników (ovariectomia)

Usunięcie jajników i macicy (ovariohisterectomia)

Optymalny termin zabiegu:

Po uzyskaniu dojrzałości płciowej

W czasie gdy jajniki są czasowo nieczynne (anestrus)

Korzystne skutki sterylizacji:

Zapobieganie chorobom

o jajników,
o Macicy
o guzom sutków

Powikłania

Komplikacje związane ze znieczuleniem

Krwawienie śródoperacyjne (z kikutów krezki jajnika lub macicy)

Zmniejszony apetyt lub nawet całkowity jego brak przez kilka dni po operacji

Zakażenia linii szwu

Nieinfekcyjne zaburzenia gojenia się rany

Ziarniniaki i ropnie kikutów jajnika lub macicy

Zespół pozostałości jajnika

Wystąpienie objawów rui (cieczki) po sterylizacji

Wystąpienie objawów ciąży urojonej po sterylizacji

Rozród ćwiczenia 2012

17

Możliwe skutki uboczne owariektomii samic młodocianych:

Niedorozwój narządów płciowych

Zwiększone ryzyko chorób:

o zagłębiony srom,
o zapalenie skóry sromu,
o zapalenie pochwy

Możliwe skutki uboczne owariektomii:

Nie trzymanie moczu:

o Najczęściej u suk >20 kg m.c.
o Średnio w czasie 2 lat i 10 mies. po operacji

Farmakologiczne leczenie trzymania moczu u kastrowanych suk: - wspomaganie napięcia mięśnia zwieracza
cewki moczowej

Phenylpropanolamina (PPA), an alpha1-adrenergic agonist

o 1,5 mg/kg dwa razy dziennie
o (Incontex Sirup, Dr. F. Graub AG, 3001 ???
o PROPALIN® sirup, Vetoquinol Biowet Sp.z o.o.

Efedryna

Estrogeny

W przypadku opornych na leczenie zachowawcze można stosowad leczenie chirurgiczne!

Otyłość jako następstwo sterylizacji

Czynniki predysponujące ( u zwierząt sterylizowanych i niesterylizowanych):

Wiek

Zmniejszona aktywnośd ruchowa oraz dieta przygotowywana w domu

Skłonności rasowe:

o Labrador
o Cocker spaniel
o Colie
o Jamnik

o Cairn terier
o West Highland White Terier
o Terier szkocki