MINISTERSTWO
EDUKACJI NARODOWEJ
Katarzyna Maćkowska
Marcin Olifirowicz
Charakteryzowanie procesów poligraficznych
734[02].O1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Bogdan Kostecki
mgr inż. Przemysław Śleboda
Opracowanie redakcyjne:
Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 734[02].O1.02
 Charakteryzowanie procesów poligraficznych zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu introligator.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Proces przygotowania do drukowania (prepress) 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.1.3. Ćwiczenia 16
4.1.4. Sprawdzian postępów 19
4.2. Drukowanie (press) 20
4.2.1. Materiał nauczania 20
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.2.3. Ćwiczenia 28
4.2.4. Sprawdzian postępów 33
4.3. Procesy introligatorskie (postpress) 34
4.3.1. Materiał nauczania 34
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.3.3. Ćwiczenia 41
4.3.4. Sprawdzian postępów 44
5. Sprawdzian osiągnięć 45
6. Literatura 49
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej charakteryzowania
procesów poligraficznych.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
734[02].O1
Podstawy zawodu
734[02].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska
734[02].O1.02
Charakteryzowanie procesów poligraficznych
734[02].O1.03
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
i technologicznÄ…
734[02].O1.04
Stosowanie maszyn i urządzeń
734[02].O1.05
Stosowanie materiałów introligatorskich
Schemat układu jednostek modułowych w module
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- posługiwać się komputerem w zakresie podstawowym,
- korzystać z różnych z
ródeł w poszukiwaniu informacji,
- rozróżniać podstawowe typy produktów poligraficznych,
- opisywać podstawowe zjawiska fizykochemiczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- zastosować terminologię z zakresu poligrafii,
- dokonać klasyfikacji wyrobów poligraficznych,
- scharakteryzować procesy poligraficzne,
- określić znaczenie wody w poligrafii,
- scharakteryzować sposoby oczyszczania i neutralizacji zanieczyszczeń wody,
- wyjaśnić zastosowanie światła w poligrafii,
- określić zasady reprodukcji barw,
- określić sposoby wykonywania form kopiowych,
- scharakteryzować podstawowe i pochodne techniki drukowania,
- określić zasady przygotowania maszyny do drukowania,
- określić technologię wykonywania form drukowych,
- określić metody obróbki wykończeniowej produktów poligraficznych,
- scharakteryzować sposoby uszlachetniania druków,
- scharakteryzować i opisać rodzaje opraw przemysłowych,
- określić parametry technologiczne i użytkowe wyrobów poligraficznych,
- scharakteryzować introligatorskie procesy jednostkowe i złożone,
- zaplanować proces technologiczny wykonania określonego wyrobu introligatorskiego,
- scharakteryzować systemy zapewnienia jakości w procesie wytwarzania wyrobów
poligraficznych,
- skorzystać z różnych z
ródeł informacji zawodowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Proces przygotowania do drukowania (prepress)
4.1.1. Materiał nauczania
Poligrafia jest to słowo pochodzenia greckiego, w tłumaczeniu znaczy  wielokrotne
pisanie". Przemysł poligraficzny obejmuje opracowanie, drukowanie oraz obróbkę
wykończeniową druków, w większości na potrzeby masowego odbiorcy. Prepress  press 
 postpress to fazy produkcyjne wyrobów poligraficznych. Przed nimi znajduje się
przygotowanie materiałów przez autorów, natomiast po nich jest już dystrybucja gotowych
wyrobów. Wymienione 3 terminy są kalką z angielskiego, niemniej jednak zadomowiły się na
dobre w branży także w Polsce.
Według stosowanej w Polsce klasyfikacji wyroby poligraficzne dzielą się na następujące
grupy:
 wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma),
 wydawnictwa nieperiodyczne (broszury  objętość do 48. stronic, książki  objętość
powyżej 48. stronic),
 akcydensy wydawnicze (mapy, plakaty, foldery),
 akcydensy informacyjne (cenniki, programy, katalogi),
 akcydensy manipulacyjne (bilety, znaczki pocztowe, papiery wartościowe),
 akcydensy opakowaniowe (koperty, pudełka, torby),
 akcydensy przemysłowe.
Proces przygotowania do drukowania (prepress) można podzielić na kilka etapów:
opracowanie tekstu, obróbkę obrazu, łamanie publikacji, a w dalszej części montaż, czyli
impozycję, wykonanie odbitki próbnej (proofu) oraz wykonanie formy drukowej.
Proces drukowania (press) obejmuje przygotowanie do drukowania  czyli
zamocowanie form drukowych na maszynie drukarskiej, regulacjÄ™ maszyny, sam proces
drukowania, a następnie, już po drukowaniu, wstępne przekrawanie i ewentualnie złamywanie
zadrukowanych arkuszy papieru oraz ich suszenie (o ile procesy te odbywajÄ… siÄ™ na maszynie
drukarskiej).
Procesy introligatorskie (postpress) obejmujÄ… wszystkie prace zwiÄ…zane
z przetwarzaniem zadrukowanych materiałów w celu nadania im ostatecznego kształtu
wyrobu gotowego. Rola introligatorni w zakładach poligraficznych jest różna, a zależy to od
produktu jaki jest wykonywany, np. przy wykańczaniu wszelkiego rodzaju akcydensów
najczęściej potrzebnym urządzeniem będzie krajarka jednonożowa, przy produkcji etykiet
mogą być stosowane urządzenia do wykrawania, brązowania, lakierowania, gumowania,
w innym przypadku, np. ulotki, konieczne okaże się jej złamywanie.
Najbardziej skomplikowana jest produkcja opraw, liczba procesów jakie trzeba wykonać oraz
pracochłonność zależy od stopnia skomplikowania oprawy, wielkości wykonywanego
nakładu, stopnia zmechanizowania i zautomatyzowania procesów oprawiania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Przygotowanie do drukowania
(prepress)
(prepress)
obróbka tekstu i grafiki,
Å‚amanie stronic
montaż form kopiowych
przygotowanie form drukowych
Drukowanie
(press)
drukowanie
lakierowanie
Procesy introligatorskie
(prepress)
obróbka arkuszy
przygotowanie wkładów
przygotowanie okładek
wykonywanie opraw
Rys. 1. Schemat poligraficznego procesu technologicznego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Proces przygotowania do drukowania rozpoczyna pracę nad przyszłym wyrobem
poligraficznym i obejmuje:
 przygotowanie makiety lub adiustacjÄ™ tekstu,
 wprowadzanie tekstu,
 tworzenie materiału ilustracyjnego,
 łamanie publikacji  tworzenie układu poszczególnych stron (ułożenie na nich
w odpowiednich miejscach tekstu i grafiki)  naniesienie korekt i zmian zaznaczonych
przez klienta,
 wykonanie wydruków kontrolnych,
 montaż arkusza drukarskiego (wykonanie form kopiowych),
 naświetlenie form drukowych lub też zamiast etapu  kliszowego" naświetlenie form do
drukowania bezpośrednio z plików postscriptowych. Metoda naświetlania
bezpośredniego nazywana jest CtP.
Makieta (szkic projektowy) jest projektem graficznym pracy przygotowywanej do
drukowania. Makietę może dostarczyć klient lub wykonuje ją grafik, w tym przypadku musi
być ona zaakceptowana przez klienta.
Adiustacja tekstu to ustalenie koncepcji układu typograficznego przyszłej książki.
Adiustacja polega na wprowadzeniu na kartkach maszynopisu lub wydruku komputerowego
umownych oznaczeń i określeń dotyczących:
 stopnia i kroju pisma,
 szerokości składu,
 długości kolumny,
 wielkości wcięć akapitowych,
 sposobu składania i stopnia pisma tytułów,
 odstępów pomiędzy tytułami a tekstem,
 rodzaju paginacji itp.
W trakcie projektowania układu graficznego i typograficznego należy uwzględnić
ostateczny format książki oraz sposób jej oprawy.
Tab.1. Przykładowe znaki stosowane podczas adiustacji
wykonać spacjowanie każda litera
- - - - - - - - - - w danej partii tekstu powinna być rozstrzelona
zastosowanie kursywy
tekst normalne
pogrubienie tekstu
zastosowanie wersalików
uuuuuuuuuuuuu
zlikwidowanie spacjowania
Wprowadzanie tekstu na dysk twardy komputera dokonywane jest poprzez:
 skład tekstu w edytorze tekstu,
 skanowanie tekstów i wygenerowanie ich w postaci plików do dalszej obróbki za pomocą
oprogramowania OCR (w procesie OCR tekst najpierw zostaje zeskanowany, następnie
poszczególne litery tekstu są porównywane z obrazami liter w bazie danych programu
OCR),
 Å‚Ä…cza internetowe,
 kopiowanie z dysków innego komputera lub nośników elektronicznych (dyskietka, CD,
DVD).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Poniżej podano kilka pojęć związanych ze składem tekstów:
Font  cyfrowy nośnik pisma, elektroniczny następca czcionki drukarskiej (stąd czasami
potocznie używa się również terminu czcionka komputerowa). Font jest plikiem
komputerowym, w którym kształty znaków jednego kroju są zakodowane w postaci cyfrowej.
Czcionka stanowi podstawowy materiał zecerski w postaci prostopadłościanu (słupka)
i tak na nim wykonanej główki (oczka), że podczas drukowania daje na podłożu obraz znaku
 litery, cyfry.
Krój pisma to komplet znaków pisarskich o jednolitych podstawowych cechach
graficznych: stylu, proporcji, właściwościach optycznych (czytelności), itp. Krój pisma może
mieć wiele odmian, czasami nawet znacznie różniących się od kroju podstawowego, lecz
nadal zachowujących w sposób konsekwentny podstawowe założenia graficzne danej rodziny
krojów.
Stopień pisma określa wielkość liter, wyrażoną w punktach typograficznych, stanowi
wysokość między górną a dolną linią pisma.
Punkt typograficzny wprowadził Pierre Simon Fournier w 1737 r. w oparciu o stopę
francuską. W roku 1785 paryski drukarz Firmin Didot przystosował podział Fourniera do
obowiązującej ówcześnie stopy paryskiej. W 1879 roku Herman Berthold określił
i dostosował punkt typograficzny do wartości metrycznych,
 1 punkt typograficzny = 0,376 mm,
 1 punkt typograficzny = 1/2660 m,
czyli 2660 punktów typograficznych = 1000 mm = 100 cm = 1 m.
Punkt ten jest obecnie powszechnie obowiÄ…zujÄ…cÄ… najmniejszÄ… jednostkÄ… systemu miar
typograficznych nazwanego systemem Didota lub paryskim. Nosi on również nazwę systemu
normalnego lub metrycznego.
System typograficzny Didota został powszechnie przyjęty przez drukarstwo europejskie.
Tabela 2. Nazwy stopni czcionek
Nazwy stopni czcionek
Stopień Stopień
czcionki Wielkość czcionki Wielkość
Nazwa stopnia Nazwa stopnia
w punktach czcionki w punktach czcionki
typograficznych typograficznych
Åšrednian
4 Diament 1,504 14 5,265
(Mitel)
5 Perl (Perła) 1,880 16 Tercja 6,016
Dwugarmond
6 Nonparel 2,256 20 7,520
(Tekst)
7 Kolonel 2,632 24 Półkwadrat 9,024
8 Petit 3,008 28 Dwuśrednian 10,528
9 Borgis 3,385 36 Konkordans 13,536
Garmond
10 3,760 48 Kwadrat 18,048
(Korpus)
11 Brewier 4,136 60 5 cycer 22,560
12 Cycero 4,512 72 6 cycer 27,072
Interlinia  w DTP jedna z najważniejszych cech tekstu sformatowanego. Jest to
odległość między sąsiednimi wierszami tekstu, liczona jako odstęp pomiędzy dolną linią
pisma w wierszu górnym a górną linią pisma w wierszu dolnym.
Tworzenie materiału ilustracyjnego. Oryginały analogowe, takie jak: fotografie,
rysunki techniczne, zostają zeskanowane i w postaci cyfrowej stanowią materiał wejściowy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
do dalszej obróbki. Zdjęcia z fotograficznych aparatów cyfrowych są bezpośrednio
zapisywane na dyski twarde komputera. Elementy graficzne takie: jak loga, znaki firmowe, tła
napisy są tworzone od podstaw przez operatorów DTP lub grafików komputerowych.
Klasyfikacja i rodzaje oryginałów. Oryginał w poligrafii jest elementem wyjściowym
dla procesu reprodukcji. Zadaniem reprodukcji poligraficznej jest przetworzenie oryginału do
takiej postaci, z której możliwe jest drukowanie.
Istnieją różne rodzaje oryginałów:
 klasyczne analogowe oryginały graficzne, np. zdjęcia na filmie, papierze, malowidła,
rysunki na papierze,
 cyfrowe  obrazy sporządzone bezpośrednio w formie cyfrowej, np. wykresy i obrazy
stworzone komputerowo, zdjęcia z cyfrowego aparatu fotograficznego lub kamery
cyfrowej.
Oryginały graficzne klasyfikuje się według 4. podstawowych kryteriów:
 według charakteru obrazu rozróżnia się oryginały jednotonalne (kreskowe) lub
wielotonalne (półtonowe). Oryginały jednotonalne (kreskowe) składają się z linii,
punktów lub innych figur wykonanych pełnymi liniami lub pełnymi powierzchniami.
Obraz składa się podłoża (jednolitego tła, np. białego) i rysunku o jednolitym nasyceniu
barwy (np. czarny rysunek). Oryginały wielotonalne (półtonowe) zawierają paletę odcieni
różnej jasnoÅ›ci od tonów najciemniejszych (cieni) przez tony ¾ (75%), półtony (50%),
ćwierćtony (25%) i tony najjaśniejsze (światła). W czarno-białej fotografii skalę tę
reprezentują tony czarne, ciemnoszare, szare, jasnoszare, białe;
 według sposobu obserwacji oryginały dzieli się na nieprzezroczyste (refleksyjne)
i przezroczyste (transparentne). Oryginał refleksyjny ogląda się w świetle odbitym, np.
fotografię, rysunek na papierze. Oryginał transparentny ogląda się w świetle
przechodzÄ…cym, np. diapozytyw;
 według barwności oryginały dzieli się na jedno- i wielobarwne. W oryginale
jednobarwnym występuje tylko barwa podłoża i barwa farby. Wielobarwny oryginał
zawiera odcienie wielu barw (nawet kilka milionów kolorów);
 według przekazywania tonów oryginały dzieli się na: pozytywowe, które odwzorowują
tony wprost i negatywowe, które odwzorowują tony w sposób odwrotny.
Reprodukcja wartości tonalnych poprzez rastrowanie. Reprodukcja wartości
tonalnych oryginałów jednotonalnych jest bardzo prosta, natomiast reprodukcja wartości
tonalnych oryginałów wielotonalnych jedno- i wielobarwnych jest złożonym zagadnieniem.
Oryginał wielotonalny jednobarwny, np. akwarela malowana czarną farbą, posiada duży
zakres tonów. Odcienie szarości powstały wskutek zmiany nasycenia farby  rozcieńczenia farby
wodą lub malowania grubszą warstwą farby. Poza drukowaniem wklęsłym wszystkie inne
techniki drukowania (offset, sitodruk, typografia, fleksografia) nanoszą praktycznie stałą grubość
warstwy farby, o stałej gęstości optycznej (stopniu zaczernienia), wobec czego tony (odcienie
szarości) mogą powstawać tylko poprzez różne pokrycie powierzchni farbą.
Ze względu na ograniczoną zdolność postrzegania małych detali oko ludzkie nie
rozróżnia z normalnej odległości do czytania (ok. 30 cm) poszczególnych linii lub punktów
położonych od siebie bliżej niż 0,2 mm. Oko łączy te linie lub punkty w spójną powierzchnię.
Rezultatem rozbicia czarnej powierzchni przez cienkie linie lub małe punkty będzie wrażenie
powierzchni szarej (rozcieńczonej czerni). Przez zmianę stosunku pomiędzy powierzchnią,
którą zajmują linie lub punkty, a powierzchnią podłoża otrzymuje się wrażenie różnych stopni
szarości. Zasadę symulacji odcieni szarości (wartości tonalnych) przez jedną gęstość optyczną
wykorzystywano od dawna w rycinach, drzeworytach, akwafortach stosujÄ…c, linie o zmiennej
grubości i częstotliwości.
Taką samą symulację skali szarości otrzyma się, wykorzystując plamki różnej wielkości,
zwane punktami rastrowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Odwzorowanie rzeczywistej skali tonalnej oryginałów na reprodukcji poprzez punkty
różnej wielkości nazywa się reprodukcją autotypijną lub rastrowaniem.
Obecnie rastrowanie jest realizowane
elektronicznie. RastrujÄ…ce oprogramowanie RIP
(Raster Image Processor) przetwarza dane
cyfrowe obrazu półtonowego przy użyciu
algorytmów tworzenia punktów rastrowych. RIP
przesyła dane cyfrowe zrastrowanego obrazu do
naświetlarki, która na ich podstawie aktywuje
laser przy naświetlaniu filmu lub bezpośrednim
naświetlaniu formy drukowej w technologii
CTP.
Rys. 2. Struktura rastra i punkty rastrowe [7]
Środki punktów rastrowych w zrastrowanym obrazie są zawsze w tej samej odległości
względem siebie, zmienna jest jedynie wielkość punktu rastrowego. Jeżeli np. na 1 cm
przypada sześćdziesiąt środków punktów rastrowych mówimy, że raster ma liniaturę 60 linii
na centymetr (60 l/cm). Przy stosowaniu rastrów o niższej liniaturze punkty rastrowe stają się
bardziej widoczne dla obserwatora, przejścia i gradienty kolorów są mniej subtelne, co
pogarsza jakość drukowania. Stosowanie rastrów o wysokiej liniaturze powoduje jednak
pewne ograniczenia związane z jakością papieru używanego w druku, parametrami
wykonywania form drukowych i możliwościami maszyny drukującej.
Wielkości punktu rastrowego nie określa się w praktyce jego rzeczywistą średnicą
w mikronach. Do określania wielkości punktu rastrowego (a tym samym do określania
nasycenia koloru) służy parametr zwany wartością tonalną lub procentowym pokryciem
powierzchni. Jest to suma pól powierzchni, jakie w kwadracie utworzonym przez cztery
środki sąsiadujących ze sobą punktów rastrowych zajmują wycinki punktów rastrowych,
znajdujące się w obrębie tego kwadratu (zwanego zresztą kwadratem elementarnym). Jeśli
punkty rastrowe zajmują np. 90% powierzchni kwadratu, to odnosi się wrażenie, że taki
obszar jest bardzo ciemny, intensywny, bo prawie cała płaszczyzna papieru jest pokryta farbą.
Rys. 3. Raster konwencjonalny [14]
W przypadku rastrowania stochastycznego nie występuje stały rozkład punktów, lecz
punkty o stałej średnicy (wielkości) są rozmieszczone w różnych odległościach od siebie.
Zagęszczenie ilości punktów na jednostce powierzchni powoduje zwiększenie pokrycia
powierzchni
Rys. 4. Raster stochastyczny [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 5. Procentowe pokrycie powierzchni przez punkty rastrowe [14]
Rozróżnia się drukowanie:
 jednokolorowe (wykonywane z formy drukowej),
 wielokolorowe (uzyskiwane za pomocą wielu form, z których każda przenosi inną barwę,
 wielobarwne (wykorzystujÄ…ce zjawisko uzyskiwania wszystkich barw pochodnych przez
nałożenie na siebie w drukowaniu trzech barw podstawowych, uzupełnionych jeszcze
o czarną barwę w celu osiągnięcia większej plastyki). Drukowanie wielobarwne realizuje
się za pomocą tzw. farb triadowych: niebieskozielonej (C), purpurowej (M) i żółtej (Y).
W praktyce zbiór trzech barw triadowych rozszerza się o barwę czarną (K), określając je
w skrócie CMYK. Poszczególne warstwy farb drukarskich nanoszone są na podłoże,
każda za pomocą własnej formy drukowej.
Reprodukcja barw w procesie drukowania. Barwa jest to wrażenie wzrokowe
wywołane przez widzialną część promieniowania elektromagnetycznego  promieniowanie
dzienne. Światło widzialne to promieniowanie o długości fal w przedziale 380 780 nm.
Światło o krótszej długości fali wywołuje postrzeganie barwy fioletowej i niebieskiej, średnia
długość fal charakteryzuje barwy zieloną, żółtą i pomarańczową, zaś fale długie powodują
postrzeganie barwy czerwonej. Światło białe składa się ze wszystkich długości fal.
Każda barwna powierzchnia charakteryzuje się pochłanianiem światła o określonych
długościach fali oraz odbijaniem światła o pozostałych długościach. Zależności pomiędzy
światłem pochłanianym a odbitym przez powierzchnię barwną określa widmo odbicia,
nazywane też widmem reemisji. Zazwyczaj obserwując barwy przedmiotów, mamy do
czynienia z barwą wynikową, otrzymaną w wyniku obserwacji promieniowania o różnych
długościach fali. Światło białe padając na powierzchnie barwną (zgodnie z widmem odbicia)
zostaje w części pochłonięte przez tę powierzchnię, pozostała część światła o długościach fal
niepochłoniętych odbija się od powierzchni. To właśnie promieniowanie odbite od
powierzchni wywołuje wrażenie barwy w układzie wzrokowym człowieka.
Mieszanie odpowiednich długości fal światła emitowanego nosi nazwę syntezy
addytywnej. W takim przypadku zmieszane zostają światła trzech podstawowych barw:
czerwonej (R), zielonej (G) i niebieskiej (B). W oparciu o syntezÄ™ addytywnÄ… mieszania barw
pracują monitory oraz inne wyświetlacze kolorowe, czarny ekran to wynik braku emisji
światła, a biały to wynik złożenia świateł R + G + B z maksymalną jasnością.
Jeżeli z widma światła białego usuniemy jedną z barw podstawowych np. czerwoną, to
pozostałe barwy dadzą tzw. barwę dopełniającą do światła białego, w tym przypadku będzie
to barwa niebieskozielona  tzw. Cyjan.
C = 1  R
Jeśli z widma światła białego usuniemy barwę zieloną, to otrzymamy barwę
dopełniającą do światła białego  purpurę  tzw. Magentę.
M = 1  G
Jeśli z widma światła białego usuniemy barwę niebieską, to otrzymamy barwę
dopełniającą do światła białego  tzw. żółtą  Yellow.
Y = 1  B
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Te barwy dopełniające cyjan, magenta, yellow, które powstają w wyniku odjęcia ze
światła białego barw podstawowych nazywamy barwami subtraktywnymi.
Syntezą subtraktywną nazywamy mieszanie kolorów światła odbitego. Zjawisko to
wykorzystuje się m.in. do drukowania na białym papierze. Farba drukarska, pokrywając
papier, tworzy filtr, który pochłania część promieniowania, a niepochłonięte długości fal
świetlnych docierają do oka wywołując wrażenia określonej barwy.
W drukowaniu wielobarwnym wykorzystuje siÄ™ trzy barwy farb drukarskich: niebieskozielonÄ…,
purpurową i żółtą (CMY). Farby te nazywane są farbami triadowymi (procesowymi). Warstwa
farby niebieskozielonej (C) pochłania czerwony składnik światła białego, warstwa purpury (M)
pochłania zielony składnik światła białego, a warstwa żółtej farby (Y) pochłania niebieski składnik
światła białego.
Każda warstwa farby drukarskiej (C, M, Y) jest nanoszona na drukowany materiał
oddzielnie, za pomocą własnej formy drukowej. Formy kopiowe dla form drukowych
poszczególnych kolorów triadowych wykonuje się na zasadzie tzw. wyciągów barw.
Wyciągi barw w przeszłości były wykonywane metodami klasycznej technologii
fotograficznej. Obecnie proces ten realizowany jest elektronicznie, np. podczas pracy
przygotowania pliku do naświetlania lub podczas skanowania.
Wyciągi barwne podczas skanowania otrzymuje się poprzez pomiar każdego fragmentu
barwnego oryginału przez trzy filtry dla wyciągów: czerwony (R) dla cyjanu, zielony (G) dla
magenty i niebieski (B) dla yellow.
Obraz oryginału zostaje rozłożony na 3 cyfrowe obrazy, które tworzą sygnały R, G i B
dla każdego fragmentu oryginału. Cyfrowy obraz oryginałów RGB jest transformowany
(i korygowany) na obraz sygnałów barw dopełniających CMY.
Wyciągi barw CMY określają rozkład farb drukarskich w reprodukcji i według nich
naświetlarka steruje ekspozycją form kopiowych lub naświetlaniem bezpośrednim form
drukowych w technologii CTP.
Dla każdego wyciągu tworzony jest obraz rastrowy. Po zadrukowaniu farbami
drukarskimi CMY na papierze powstaje wielobarwna reprodukcja oryginału.
Gdyby farby triadowe CMY miały idealne właściwości optyczne, to za pomocą równych
proporcji tych farb można byłoby w drukowaniu uzyskać pełną skalę szarości od barwy białej
do czarnej.
W rzeczywistości w efekcie złożenia kolorów CMY w równym pełnym nasyceniu
(100%) pokrycia powierzchni zadruku każdej z farb uzyskuje się kolor ciemnoszary
z domieszką brązu. W związku z tą niedoskonałością farb triadowych CMY rozszerza się
zbiór farb triadowych o farbę czarną (K), a zbiór podstawowych farb drukarskich i zbiór
wyciągów barw tych farb oznacza się skrótem CMYK. Farba czarna w wielobarwnej
reprodukcji podnosi kontrast druku.
Forma drukowa w drukowaniu wielokolorowym jest nośnikiem  udziału w danym
obrazie jednego z czterech kolorów CMYK-a. Aby wydrukować obraz wielobarwny, należy
wobec tego wykonać cztery formy drukowe i zadrukować papier (lub jakiekolwiek inne
podłoże drukowe) każdą z czterech podstawowych farb, używając do tego czterech form
drukowych.
Farby drukarskie w kolorach CMYK są transparentne (oczywiście oprócz czarnej), a na
druk kolorowy należy patrzeć jak na cztery warstwy kolorowej, przepuszczającej światło folii
lub cztery warstwy kolorowego żelu, gdyż farba drukarska jest na tyle gęsta, że kolejne jej
warstwy nie mieszają się na zadrukowanym podłożu, a jedynie są położone jedna na drugiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
a) b)
c)
Rys. 6. Pochłanianie składowych światła białego w zależności od koloru farby drukarskiej (światło białe jest
schematycznie przedstawione jako kolejno promień niebieski, zielony i czerwony): a) farba
niebieskozielona pochłania światło czerwone, przepuszcza zielone i niebieskie, b) farba purpurowa
pochłania światło zielone, przepuszcza niebieskie i czerwone, c) farba żółta pochłania światło
niebieskie, przepuszcza zaÅ› zielone i czerwone [4]
Przykład 1
Jeżeli na biały papier drukowy nałożymy w kolejności farby: niebieskozieloną (C) i żółtą
(Y), to wrażenie wzrokowe odbierze ten układ jako barwę zieloną. Wynika to stąd, że światło
białe (składające się z promieni czerwonych, niebieskich i zielonych) padając na żółtą
warstwę farby zostanie pochłonięte w zakresie długości fali odpowiadającej światłu
niebieskiemu, a w części przepuszczone (promieniowanie zielone i czerwone). Przepuszczone
promieniowanie o długości odpowiadającej promieniowaniu czerwonemu i zielonemu
padając na kolejną warstwę farby  niebieskozieloną zostanie pochłonięte w części
czerwonej, promienie zielone przejdzie przez obie warstwy, odbije się od podłoża i da barwę
wynikowÄ… zielonÄ….
Podsumowując synteza CMYK polega w skrócie na:
 uzyskaniu z oryginału czterech różnych obrazów achromatycznych, dzięki zastosowaniu
odpowiednich filtrów (uzyskaniu  wyciągów każdej z barw CMYK);
 rozbiciu każdego obrazu na sieć małych punktów (raster) o lokalnej wielkości zależnej od
natężenia czerni w tym miejscu;
 przygotowaniu osobnej kliszy z rastrowanym obrazem każdego  wyciągu ;
 czterokrotnym drukowaniu jednego arkusza papieru, przy czym obraz z kolejnych klisz
nakładany jest kolejnymi farbami CMYK.
A
amanie polega na tworzeniu obrazu stronicy. W gotowÄ… makietÄ™ strony wlewany
najpierw tekst. Następnie dzieli się go na szpalty, tworzy w nim tytuły
i śródtytuły, a także dobiera odpowiednie kolory. Bardzo ważnym etapem łamania tekstu jest
także wczytanie ilustracji i wkomponowanie ich w materiał oraz przygotowanie do nich
odpowiednich podpisów. A
amanie wykonuje się na podstawie wykonanej wcześniej makiety
lub adiustacji tekstu.
Układ stronicy określają format druku i rozmieszczenie składu na stronicy. Określając
format druku, należy wziąć pod uwagę: charakter publikacji, treść, zawartość, grupę
odbiorców oraz ograniczenia techniczne (format papieru i maszyny drukującej). Planując
rozmieszczenie składu na stronicy, oprócz formatu przyszłej publikacji, należy brać pod
uwagę zasady składania, dobrą czytelność, estetykę.
Montaż. W trakcie montażu zostaje przygotowany komplet form kopiowych do
przygotowania form drukowych. Kryterium sposobu wykonania montażu pozwala rozróżnić
montaż analogowy i cyfrowy.
Montaż stronicy. Montaż stronicy polega na umiejscowieniu poszczególnych elementów
na stronicy. Taki typ montażu wykonuje się, gdy nie można elektronicznie zmontować
np. tekstu i ilustracji na stronicy. Obecnie montaż stronicy wykonywany jest zazwyczaj za
pomocą odpowiednich programów komputerowych.
Montaż arkusza drukarskiego. Wielostronicowa publikacja ma najczęściej znacznie
mniejszy format arkuszy niż format możliwy do wydrukowania na maszynie drukarskiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
W tym celu należy przygotować taki układ różnych stron dokumentu, aby po ich
wydrukowaniu na jednym arkuszu i odpowiednim złożeniu otrzymać prawidłową kolejność
stronic publikacji. Działanie takie nosi nazwę impozycji. Obecny rozwój oprogramowania
dostarcza różnych systemów do impozycji elektronicznej przyszłego arkusza drukarskiego.
Jeżeli drukarnia nie korzysta z takiego oprogramowania, to montażysta musi ręcznie
zmontować właściwe strony przygotowywanego arkusza. W trakcie montażu
przygotowywane są formy kopiowe, które kopiowane na płytę drukową, tworzą formę do
drukowania.
Danymi wejściowymi do przygotowania schematu montażowego są: format arkuszy papieru,
na którym drukowany będzie nakład, format końcowy druków lub publikacji, format
kolumny tekstowej, wielkości marginesów, sposób wykończenia introligatorskiego. Schemat
montażowy przygotowuje się kreśląc ręcznie lub wyklejając barwną taśmą rysunek opisujący
położenie poszczególnych elementów na arkuszu. Schemat montażowy odzwierciedla
ułożenie układu stronic na arkuszu w trakcie drukowania.
Prawidłowo przygotowany schemat zawiera miejsce na umieszczeniu na montażach
dodatkowych elementów: znaków kontrolnych i pasowania, znaków złamywania, znaków
cięcia oraz miejsce na umieszczenie testów kontrolnych.
Schematy montażowe wykonuje się na przezroczystych foliach.
Rys. 6. Przykładowy schemat montażowy [7]
Naświetlarki CtF, to urządzenia wykorzystywane do nanoszenia metodą optyczną
obrazu bezpośrednio na formę kopiową służącą póz
niej do wykonania formy drukowej.
Wynikiem przygotowania materiałów do drukowania i naświetlania jest zbiór danych
zapisanych w formacie Postscript lub PDF. Naświetlarki rozpoznają i analizują poszczególne
obiekty lub stronice. W wyniku tej interpretacji powstajÄ… jednobitowe rysunki odpowiednich
separacji.
W technologii CtF wykorzystuje się naświetlarki laserowe, służące do naświetlania klisz
(czyli form kopiowych), które póz
niej będą wykorzystywane do naświetlania metodą stykową
form drukowych w rozmaitych technikach druku. W zależności od docelowej techniki druku,
obraz na kliszach może być naświetlany pozytywowo lub negatywowo, oraz prawo- lub
lewoczytelnie (czyli w odbiciu lustrzanym).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Spotykane są dwa rozwiązania naświetlarek:
 Naświetlarka bębnowa  w której klisza rozciągnięta jest na wycinku obwodu
specjalnego bębna warstwą światłoczułą do wewnątrz, a przesuwający się powoli wzdłuż
osi bębna (a jednocześnie szerokości kliszy) laser z wirującym zwierciadłem oświetla po
obwodzie kolejne fragmenty bębna.
 Naświetlarka liniowa (kapstanowa)  w której klisza jest ze stałą prędkością przesuwana
przed nieruchomym laserem, którego światło za pomocą wirującego zwierciadła omiata
kolejne poprzeczne fragmenty kliszy,
W obu powyższych rozwiązaniach, na kliszy powstaje w wyniku naświetlenia obraz
utajony, który trzeba następnie poddać obróbce chemicznej w celu wywołania i utrwalenia
obrazu.
Przygotowanie form drukowych. Sposób przygotowania form drukowych oraz ich
charakterystyka są specyficzne w zależności od techniki drukowania, dlatego zostaną opisane
w 4.2.1. Drukowanie (press).
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznaczają pojęcia: prepress, press, postpress?
2. Na czym polega adiustacja tekstu?
3. W jaki sposób operator DTP wprowadza teksty do komputera?
4. W jakich jednostkach określamy stopień pisma?
5. W jaki sposób wprowadzamy do komputera oryginały analogowe?
6. Jak klasyfikujemy oryginały graficzne?
7. W jakim celu rastruje się oryginały wielotonalne?
8. Co to jest liniatura rastra?
9. Jakich kolorów farb używa się w drukowaniu wielobarwnym?
10. Dlaczego w drukowaniu stosuje siÄ™ farbÄ™ czarnÄ…?
11. Na czym polega Å‚amanie tekstu?
12. Na czym polega montaż stronicy?
13. Na czym polega montaż arkusza drukarskiego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj podane poniżej wyroby poligraficzne do odpowiednich grup.
W rozwiÄ…zaniu podaj grupy litery i cyfry.
Grupy wyrobów Wyroby poligraficzne
A. akcydensy opakowaniowe 1. książka
B. wydawnictwa nieperiodyczne 2. mapa
C. wydawnictwa periodyczne 3. gazeta
D. akcydensy informacyjne 4. katalog
E. akcydensy wydawnicze 5. pudełko
F. akcydensy manipulacyjne 6. znaczek pocztowy
RozwiÄ…zanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie klasyfikację wyrobów poligraficznych,
2) uważnie przeczytać zamieszczone w tabeli grupy i nazwy wyrobów poligraficznych,
3) przyporządkować każdy wyrób do określonej grupy,
4) zapisać rozwiązanie w tabeli, podając pary litera-cyfra.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj podane poniżej etapy produkcji poligraficznej do ich opisu.
W rozwiÄ…zaniu podaj grupy litery i cyfry.
Etap produkcji poligraficznej Opis
A. Proces przygotowania do drukowania 1. obejmuje zamocowanie form drukowych
(prepress) na maszynÄ™ drukarskÄ…, regulacjÄ™ maszyny
oraz sam proces drukowania.
B. Procesy introligatorskie (postpress) 2. można podzielić na kilka etapów:
opracowanie tekstu, obróbkę obrazu,
łamanie stronic, a w dalszej części montaż
obrazu oraz wykonanie formy drukowej.
C. Proces drukowania (press) 3. wszystkie prace zwiÄ…zane z przetwarzaniem
zadrukowanych arkuszy.
RozwiÄ…zanie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie schemat procesu poligraficznego,
2) uważnie przeczytać zamieszczone opisy etapów procesu,
3) przyporządkować każdy opis do nazwy procesu,
4) zapisać rozwiązanie w tabeli, podając pary litera cyfra.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Ułóż w prawidłowej kolejności czynności operatora DTP, który przygotowuje do
drukowania książkę. Rozwiązanie w postaci cyfr określających kolejne czynności napisz
w wykropkowanych miejscach.
................ Zeskanowanie zdjęć.
................ Montaż arkusza drukarskiego.
................ Wprowadzanie tekstu.
................ Przygotowanie makiety.
................ Naświetlenie form drukowych.
................ A
amanie publikacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie etapy prepressu,
2) uważnie przeczytać wymienione czynności,
3) zastanowić się, w jakiej kolejności operator DTP musi je wykonać,
4) zapisać rozwiązanie, wpisując cyfry w wykropkowane miejsca.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Uzupełnij poniższe zdania.
Obraz rozbity na punkty to obraz ...................., punkty tworzÄ…ce ten obraz to punkty
..............................
W przypadku rastrowania ................................... elementy rastra sÄ… ustawione w jednakowych
odległościach od siebie, wyznaczając tzw. siatkę rastra oraz różnią się od siebie wielkością.
Im większe punkty  tym ............................................... pokrycie powierzchni i tym
ciemniejszy obraz. W przypadku rastrowania .................................. nie występuje stały
rozkład punktów, lecz punkty o stałej średnicy (wielkości) są rozmieszczone w różnych
odległościach od siebie.
Jeżeli np. na 1 cm przypada sześćdziesiąt środków punktów rastrowych, to mówimy, że raster
ma liniaturÄ™ .......................... linii na centymetr.
Do określania wielkości punktu rastrowego służy parametr zwany wartością .........................
lub procentowym pokryciem powierzchni. Jeśli punkty rastrowe zajmują np. 90%
powierzchni kwadratu, to odnosi się wrażenie, że taki obszar jest bardzo ........................
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uważnie przeczytać powyższe zdania,
2) zastanowić się jakich określeń brakuje w powyższym tekście,
3) uzupełnić zdania w wykropkowanych miejscach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Narysuj trzy schematy obrazujące selektywne pochłanianie składowych światła białego
przez warstwÄ™ farby:
- niebieskozielonÄ…,
- purpurowÄ…,
- żółtą.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie zjawisko syntezy subtraktywnej,
2) narysować białe podłoże drukowe oraz warstwę farby,
3) schematycznie zaznaczyć światło białe w rozbiciu na składową: czerwoną, niebieską
i zielonÄ…,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4) zastanowić się jaką składową (część promieniowania) światła białego pochłania
narysowana warstwa farby,
5) narysować te składowe światła białego, które nie uległy pochłonięciu i odbiły się od
podłoża,
6) powtórzyć wyżej wymienione czynności dla wszystkich kolorów farby.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Uzupełnij poniższe zdania.
A
amanie tekstu polega na ....................................... stronicy. W gotowÄ… makietÄ™ strony jest
najpierw wlewany ............................. Następnie dzieli się go na szpalty, tworzy w nim tytuły
i śródtytuły, a także dobiera odpowiednie kolory. Bardzo ważnym etapem łamania tekstu jest
także wczytanie ............................. i wkomponowanie ich w materiał. A
amanie wykonuje siÄ™
na podstawie wykonanej wcześniej ................................ lub ......................................... tekstu.
W trakcie .................................. zostaje przygotowany komplet form kopiowych do
przygotowania form drukowych. Kryterium sposobu wykonania montażu pozwala rozróżnić
montaż ................................. i ...........................................
Montaż stronicy polega na umiejscowieniu poszczególnych elementów na ..............................
Danymi wejściowymi do przygotowania schematu montażowego są: format
...................................., na którym drukowany będzie nakład, format ........................ druków
lub publikacji, format ............................, wielkości ............................., sposób wykończenia
introligatorskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uważnie przeczytać powyższe zdania,
2) zastanowić się, jakich określeń brakuje w powyższym tekście,
3) uzupełnić zdania w wykropkowanych miejscach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia prepress, press, postpress?
ðð ðð
2) objaśnić, na czym polega adiustacja tekstu?
ðð ðð
3) objaśnić sposoby wprowadzania na dysk twardy komputera tekstu?
ðð ðð
4) objaśnić sposoby wprowadzania na dysk twardy materiału ilustracyjnego?
ðð ðð
5) zdefiniować pojęcia: font, stopień pisma, punkt typograficzny, interlinia?
ðð ðð
6) wyjaśnić proces rastrowania oryginałów wielotonalnych?
ðð ðð
7) opisać różnicę pomiędzy rastrem konwencjonalnym a stochastycznym?
ðð ðð
8) opisać zjawisko selektywnego pochłaniania składowych światła białego
przez powierzchnie barwne? ðð ðð
9) wyjaśnić, dlaczego w poligrafii stosujemy farby CMYK?
ðð ðð
10) objaśnić, na czym polega łamanie teksu?
ðð ðð
11) objaśnić, na czym polega montaż arkusza drukarskiego?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2. Drukowanie (press)
4.2.1. Materiał nauczania
Drukowanie  wielokrotne odbicie obrazu z formy drukowej na podłoże drukowe (np. na
papier). Drukowanie można dzielić stosując różne kryteria.
PrzyjmujÄ…c jako kryterium rodzaj stosowanej do drukowania formy, drukowanie
można podzielić na:
 analogowe techniki poligraficzne:
 drukowanie wypukłe (elementy formy przenoszące farby są wypukłe),
 drukowanie wklęsłe (elementy formy przenoszące farbę są wklęsłe),
 drukowanie płaskie (elementy formy drukujące i niedrukujące są na jednym
poziomie),
 sitodrukowe (forma ma postać siatki, przez otwory której jest przepychana farba);
 drukowanie cyfrowe:
 drukowanie laserowe (promień lasera generuje obraz, druk za pomocą tonerów,
zasady działania analogiczne do drukarek laserowych),
 drukowanie inkjet, czyli kropelkowe (krople farby są wyrzucane z dysz na podłoże
drukowe).
Rys. 8. Klasyczne techniki drukowania: 1  forma drukowa, 2  zadrukowane
podłoże, 3  farba drukarska, 4  cylinder dociskowy, 5  rakiel [6]
Ze względu na postać podłoża drukowanie dzielimy na:
 drukowanie arkuszowe (podłoże drukowe w postaci arkuszy),
 drukowanie zwojowe (podłoże drukowe w postaci roli).
Ze względu na zadruk podłoża drukowego rozróżniamy:
 drukowanie jednostronne (zadruk z jednej strony podłoża drukowego),
 drukowanie dwustronne (obustronny zadruk podłoża drukowego).
Ze względu na sposób przenoszenia obrazu (podział stosowany w analogowych technikach
poligraficznych):
 druk bezpośredni (forma drukowa stykając się z podłożem, przenosi obraz),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 druk pośredni (forma drukowa przekazuje obraz na element pośredni, np. gumę, a ten
przekazuje go na podłoże drukowe).
Rozpatrzymy kolejno techniki drukowania, stosując kryterium wzajemnego położenia
względem siebie elementów drukujących i niedrukujących formy drukowej.
Drukowanie techniką płaską. Forma drukowa do drukowania płaskiego charakteryzuje
się tym, iż elementy drukujące  przyjmujące farbę drukarską  znajdują się pozornie
w jednej płaszczyz
nie z elementami niedrukującymi, które nie są zwilżalne przez farbę.
Najpowszechniejszą odmianą drukowania płaskiego jest drukowanie offsetowe.
Wykonywanie offsetowych form drukowych. Do wykonywania offsetowych form
drukowych stosuje się płyty presensybilizowane zbudowane z podłoża (aluminium, folia
poliestrowa, papier) oraz światłoczułej warstwy kopiowej. Warstwa kopiowa może być
pozytywowa (fotorozpuszczalna) lub negatywowa (fotoutwardzalna). Warstwa kopiowa
składa się głównie ze związku światłoczułego, który jest zdyspergowany w materiale
tworzącym warstwę. Naświetlenie warstw kopiowych fotorozpuszczalnych powoduje
przemiany fotochemiczne, w wyniku których powstają nowe związki rozpuszczalne
w wywoływaczu. W czasie wywoływania naświetlone miejsca całkowicie się rozpuszczają,
odsłaniając podłoże  które stanowi w procesie drukowania miejsca niedrukujące. Miejsca
nienaświetlone, w których reakcje fotochemiczne nie zaszły, są nierozpuszczalne
w wywoływaczu i tworzą elementy drukujące formy offsetowej.
Płyty presensybilizowane naświetla się przez przygotowane formy kopiowe.
PÅ‚yta presensybilizowana
Naświetlanie
Płyta po wywołaniu
Rys. 9. Sposób wykonywania formy drukowej: 1  podłoże aluminiowe
z przygotowanÄ… powierzchniÄ…, 2  pozytywowa warstwa kopiowa,
3  z
ródło światła, 4. montaż, 5. elementy drukujące
Obecnie coraz powszechniejszÄ… technologiÄ… wykonywania offsetowych form drukowych
jest technologia CtP (Computer-to-Plate). Polega ona na zapisie obrazu za pomocÄ… promienia
lasera na warstwach światło- i termoczułych. W przypadku CtP odpada etap pośredni
polegający na naświetlaniu najpierw błon (filmów poligraficznych), a dopiero potem
wykorzystaniu tych błon (po ich uprzednim montażu) do naświetlania płyt. CtP polega na
bezpośrednim naświetlaniu form drukowych z plików postscriptowych. Zaletą tej technologii
jest maksymalna dokładność wszystkich parametrów oraz skrócenie całego cyklu
przygotowania formy drukowej i jej narządu (montażu na maszynę i regulacji maszyny).
Offset to technika drukowania płaskiego pośredniego, rotacyjnego. Zespół drukujący
maszyny offsetowej składa się z trzech cylindrów: formowego, pośredniego z obciągiem
gumowym i dociskowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 10. Budowa zespołu drukującego offsetowej maszyny arkuszowej [14]
Na cylindrze formowym za pomocą listew mocujących lub szczęk unieruchomiona jest
forma drukowa. Forma drukowa początkowo zostaje zwilżona roztworem nawilżającym,
który zostaje nadany jedynie na
elementy niedrukujÄ…ce formy 
odsłonięte podłoże płyty
presensybilizowanej. Następnie
poprzez wałki zespołu farbowego
na elementy drukujÄ…ce formy
nadawana jest farba. W procesie
tym wykorzystuje siÄ™ hydrofilowe
własności podłoża (aluminium),
i oleofilowe własności warstwy
kopiowej. Na cylinder pośredni
Rys. 11. Schemat budowy czterokolorowej maszyny [14]
zakładany jest gumowy obciąg,
za pośrednictwem którego farba z formy drukowej zostaje przenoszona na zadrukowywane
podłoże. Z cylindra pośredniego farba jest przenoszona na podłoże przez docisk,
spowodowany obracajÄ…cym siÄ™ cylindrem dociskowym.
Maszyny offsetowe mogą być zwojowe lub arkuszowe w zależności od postaci
zadrukowywanego podłoża (papieru).
Rys. 12. Offsetowa maszyna drukujÄ…ca [15]
Zalety drukowania offsetowego:
 duży wybór podłoży,
 ogólna dostępność technologii,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
 niskie koszty,
 duża szybkość drukowania,
 powtarzalność procesu.
Wady drukowania offsetowego:
 konieczna płaskość podłoża.
Znaczenie jakości wody. Substancje znajdujące się w wodzie mogą w różny sposób
oddziaływać na proces lub na jakość drukowania offsetowego. Należy rozpatrzyć różne
aspekty uzdatniana wody. Wartość pH. Zakres optymalnej wartości pH, wymaganej
w drukowaniu offsetowym wynosi 4,8 5,5. Zgodnie z przepisami woda pitna ma pH
w zakresie 6,5 9,5. Konieczne jest więc dostosowanie wody pitnej do drukowania poprzez
dodatek odpowiednich środków chemicznych. Tworzenie mydeł wapniowych. Pod
względem chemicznym farby składają się ze związków, które mogą wytwarzać kwasy
tłuszczowe. Te z kolei mogą reagować z wapniem znajdującym się w wodzie, tworząc
tzw. nierozpuszczalne mydła wapniowe. Związki takie poważnie zakłócają proces
drukowania. Oszczędność alkoholu i dodatków do wody zależy również od racjonalnego
uzdatniania wody. Redukcja chlorków w wodzie pozwala na ograniczenie zjawiska korozji,
a tym samym zwiększa się żywotność parku maszynowego. Powstające w maszynie na skutek
odparowywania wody osady utrudniają również proces drukowania.
Ogólne zasady uzdatniania wody. Podstawowymi substancjami, przysparzającymi kłopoty
w drukowaniu są rozpuszczone sole. Twardość wody zależy od zawartości soli wapnia
i magnezu. Woda z wysoką zawartością tych soli określana jest jako twarda, z małą zawartością
jako miękka. Najbardziej popularną metodą uzdatniania wody jest jej zmiękczanie.
Drukowanie techniką wypukłą. Typografia jest techniką drukowania wypukłego.
Forma drukowa typograficzna jest najczęściej płaska, metalowa, a elementy drukujące
wystają nad powierzchnią formy. Niektóre formy drukowe, np. fotopolimerowe, mogą być
wykonane na podłożu giętkim i wtedy mogą zostać zamocowane wokół cylindra formowego.
Rys. 13. Typograficzna forma drukowa [14]
Typograficzne formy drukowe. Jedynymi obecnie stosowanymi rodzajami form
typograficznych sÄ…: klisze chemigraficzne i formy fotopolimerowe.
Klisze chemigraficzne to wytrawione płyty cynkowe lub magnezowe. Przed procesem
trawienia zabezpiecza się przyszłe elementy drukujące za pomocą kopii fotochemicznej.
Przygotowanie form fotopolimerowych polega na naświetlaniu warstwy fotopolimeru przez
formy kopiowe. W trakcie naświetlania dochodzi do procesu polimeryzacji, elementy
naświetlone tracą własności rozpuszczania się w wywoływaczu.
Maszyny typograficzne sÄ… urzÄ…dzeniami zazwyczaj arkuszowymi. Poprzez nacisk na
podłoże obszary drukujące formy dotykają do niego, powodując przeniesienie obrazu.
Typografia jest techniką drukowania bezpośredniego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Zalety drukowania typograficznego:
 niski koszt form drukowych,
 drukowanie na gorszych papierach,
 niski koszt procesu.
Wady drukowania typograficznego:
 stosunkowo długi czas drukowania,
 konieczna płaskość podłoża.
Rys. 14. Maszyna typograficzna [16]
Odmianą drukowania wypukłego jest
fleksografia.
Cechami charakterystycznymi fleksografii sÄ…:
elastyczna wypukła forma drukowa, zasada
rotacyjnego zespołu drukującego, metalowy
cylinder dociskowy bez obciągu i bezpośrednie
przenoszenie farby na zadrukowywany materiał.
Farba z elastycznej formy przenoszona jest
bezpośrednio na podłoże przez dociśnięcie
cylindrem dociskowym. Zespół farbowy maszyny
fleksograficznej tworzÄ…: walec farbowy, walec
 anilox i kałamarz.
Rys. 15. Schemat drukowania fleksograficznego [17]
Walec farbowy  duktor zanurzony jest częściowo w farbie. Styka się on z aniloxem 
walcem rastrowym, podającym farbę bezpośrednio na formę drukową. Rakiel służy do
ściągania nadmiaru farby z aniloxa. Farba z formy przenoszona jest na zadrukowywane
podłoże dzięki dociskowi, który wywołuje cylinder dociskowy.
Maszyny fleksograficzne mają najczęściej konstrukcje przystosowane do podłoża
podawanego ze zwoju.
Zastosowanie drukowania fleksograficznego.
Fleksografia znajduje zastosowanie przede wszystkim
w drukowaniu opakowań na podłożach z folii o dowolnej
grubości, tworzywa sztucznego i aluminium, stosowana
jest również do drukowania prasy, książek, ubrań, etykiet
i kartonów składanych, papierów z przeznaczeniem na
torby, odzieży specjalnej, proporców, koszulek, kart
kredytowych oraz drukowania na papierach z klejem
etykiet itp. Zwykle zadrukowywane sÄ… zwoje papieru lub
folii, a nie arkusze, fleksografia drukuje na każdym
podłożu, które przechodzi przez maszynę zwojową.
Rys. 16. Maszyna fleksograficzna [17]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Zalety drukowania fleksograficznego:
 drukowanie na różnorodnych podłożach.
Wady drukowania fleksograficznego:
 możliwość odkształcania giętkich form podczas drukowania,
 konieczna płaskość podłoża,
 drogie formy fotopolimerowe.
Drukowanie wklęsłe. Jest to technika, w której wgłębne elementy drukujące formy
znajdują się poniżej elementów niedrukujących. Proces drukowania polega na nałożeniu farby
drukarskiej na powierzchnię cylindra, a następnie usunięcia jej nadmiaru za pomocą rakla,
usuwającego farbę z wyższych (niedrukujących) elementów formy. Farba pozostaje tylko
w niższych (drukujących) elementach formy, tzw. rowkach, skąd przez silny docisk cylindra
drukowego zostaje przeniesiona na papier.
Przygotowanie form drukowych do drukowania wklęsłego. Formy drukowe
przygotowuje się ręcznie (obecnie tylko dla technik graficznych), fotomechanicznie lub
elektromechanicznie. FormÄ™ drukowÄ… stanowi metalowy (zwykle stalowy) cylinder pokryty
galwanicznie cienką warstwą miedzi, tzw. koszulką Ballarda, na którą kopiuje się obraz
w sposób fotomechaniczny lub elektromechaniczny. Pierwszy polega na przeniesieniu obrazu
z formy kopiowej na cylinder, a następnie poddaniu go trawieniu. W rezultacie uzyskuje się
na cylindrze wklęsłe elementy drukujące w postaci mikroskopijnych (odpowiadających
punktom rastra) czworobocznych tzw. kałamarzyków różnej głębokości. Elektromechaniczny
sposób przygotowania cylindra polega na zastąpieniu
procesów trawienia metodą grawerowania za pomocą
skanerów z głowicami grawerującymi.
W trakcie drukowania formÄ™ drukowÄ… (cylinder
formowy) zanurza się w zbiorniku (tzw. kałamarzu) z płynną
farbą graficzną, która dokładnie wypełnia mikroskopijne
wgłębienia. Nadmiar farby usuwa się stalowym raklem.
W procesie drukowania farba zostaje przeniesiona pod
wpływem silnie naciskających na siebie cylindrów:
drukowego i formowego na przesuwający się między nimi
papier wklęsłodrukowy. Wklęsłodruk to technika, która
umożliwia osiągnięcie wysokiej jakości druku z ilustracjami
barwnymi. Z powodu wysokich kosztów wytwarzania formy
wklęsłodruk przeznaczony jest do produkcji o dużym
nakładzie. Wykorzystywany jest głównie do drukowania
barwnych, ilustrowanych czasopism, katalogów oraz zadruku
opakowań i wyrobów dekoracyjnych.
Rys. 17. Maszyna wklęsłodrukowa [16]
Odmianą drukowania wklęsłego jest tampondruk.
Tampondruk polega na nakładaniu farby drukarskiej
za pomocą miękkiego gładkiego stempla zwanego tamponem.
Za pomocą tamponu wykonywany jest nadruk na nierównych
i nieregularnych powierzchniach. Przez dobranie odpowiedniej
farby możliwe jest drukowanie na podłożach takich jak:
tworzywa sztuczne, guma, szkło, metal, a także tkaniny itp.
Tampondruk stosuje się do wykonywania napisów na
powierzchniach bardzo zróżnicowanych (tzw. kształtkach)  od
długopisów przez części samochodowe aż po panele czołowe
różnego sprzętu AGD i RTV.
Rys. 18. Maszyna tampodrukowa [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Sitodruk to jedna z najstarszych metod drukowania. Technika ta wywodzi siÄ™
z tzw. malowania szablonowego, znanego już w czasach starożytnych w Chinach i Japonii.
Formę drukową tworzy utwardzona warstwa światłoczuła, nie przepuszczająca farby,
stanowiÄ…ca negatywowy obraz drukowanego wzoru. Elementami drukujÄ…cymi formy
drukowej sÄ… nie zakryte oczka siatki, przepuszczajÄ…ce farbÄ™. Podczas drukowania, mazista
farba drukowa jest rozprowadzana na całej powierzchni siatki i przesuwającym się po niej
raklem jest przenoszona przez wolne oczka siatki bezpośrednio na podłoże.
Sitodruk jest wykorzystywany do drukowania jedno- i wielobarwnego, również
wielkoformatowego, na papierze, tekturze, foliach i płytach z tworzyw sztucznych, metalach
(np. plakatów, etykiet, opakowań, kalkomanii, reklam) oraz na przedmiotach uformowanych,
tzw. kształtkach z różnych materiałów, m.in. na butelkach szklanych i z tworzyw sztucznych,
pojemnikach na butelki czy płytach kompaktowych.
Ograniczenia drukowania z form sitowych:
 większy stopień tolerancji pasowania,
 jakość kroju i stopień pisma  jeżeli przyjęto pismo o stopniu mniejszym niż 8 pkt,
będzie ono gorzej odwzorowane,
 ograniczenia w reprodukcji tonów  duży przyrost punktu rastrowego przeszkadza
w reprodukcji wysokich świateł i głębokich cieni.
Zalety sitodruku:
 drukowanie na podłożu płaskim i cylindrycznym,
 drukowanie na praktycznie każdym rodzaju podłoża,
 gruba warstwa farby (10 15 µm), co daje dobre nasycenie barw,
 wysoka odporność na promieniowanie UV.
Maszyny sitodrukowe ze względu na konstrukcję dzielimy na:
 płaskie, gdzie sito jest płaskie, dociskane do cylindra  sito wykonuje w nich ruch
postępowo-zwrotny, a cylinder obraca się,
1  sito
2  rakiel
3  farba
4  zadrukowywane podłoże
Rys. 19. Schemat drukowania na maszynach płaskich [14]
 dociskowe, gdzie sito i powierzchnia nadruku są płaskie,
1  sito
2  rakiel
3  farba
4  zadrukowywane podłoże
Rys. 20. Schemat drukowania na maszynach płaskich i płaskim podłożu [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
 rotacyjne, w których siatka rozpięta jest na ramie o kształcie cylindrycznym, a sito
dociskane jest do zadrukowywanego podłoża przez cylinder dociskowy.
1  sito
2  rakie
3  farba
4  zadrukowywane podłoże
Rys. 21. Schemat drukowania rotacyjnego [14]
Cyfrowe techniki drukowania. Do powstania cyfrowych technik drukowania
przyczyniło się komputerowe opracowywanie oryginałów tekstowych i rysunkowych oraz
tworzenie cyfrowych, kompletnych dokumentów wielobarwnych, a także przystępne ceny
komputerów i oprogramowania, niezbędnych do tworzenia tego typu prac. Udoskonalenia
w dziedzinie komputerowych urządzeń wyjściowych, pracujących na zasadzie
elektrofotograficznej, ink-jetowej lub innej, wytworzyły przesłanki do powstania cyfrowego
drukowania kolorowego niskonakładowego. Termin  drukowania cyfrowe oznacza obecnie:
 drukowanie na klasycznych maszynach drukujÄ…cych z formÄ… drukowÄ… jedno- lub
wielokrotnego użytku,
 drukowanie na cyfrowych maszynach drukujących bez oddziaływania nacisku i bez
użycia formy drukowej.
Druk cyfrowy stosuje się tam, gdzie nakłady są na tyle małe, że nie jest opłacalne
stosowanie offsetu, jednak oczekiwana jest jakość zbliżona do niego. Wysoki poziom tej
jakości widoczny jest nie tylko w druku kolorowym, ale nawet w przypadku samego czarnego
tekstu. Typowe zastosowania druku cyfrowego to krótkie serie materiałów na konferencje,
materiały reklamowe i biznesowe, raporty itp. oraz całe spektrum druków akcydensowych.
Na szczególną uwagę zasługuje możliwość personalizacji druków. W stosunku do druku
cyfrowego stosuje siÄ™ te same technologie introligatorskie co w przypadku innych odmian
druku.
Zalety druku cyfrowego
 Realizacja zleceń  od ręki . Faza przygotowawcza trwa bardzo krótko i może odbywać
się w trakcie drukowania innych zleceń.
 Jakość otrzymywanych druków jest znacznie wyższa od wydruków z typowej drukarki
lub plotera i jest zbliżona do offsetu.
 Prędkość drukowania jest dużo szybsza niż w typowych drukarkach komputerowych,
choć trochę wolniejsza od offsetu.
 Możliwość druku na wielu różnych podłożach oraz w szerokim przedziale gramatur.
 Brak konieczności przygotowywania formy drukowej znacząco obniża koszty druku,
szczególnie przy nakładach małych i bardzo małych, oraz daje bardzo krótki czas
uzyskania pierwszej odbitki.
 Oszczędności z powodu braku druków próbnych. Pierwsza odbitka schodząca z maszyny
jest odbitką nakładową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 Cena druku wyłącznie jednej kopii oraz cena druku jednej kopii w dużym nakładzie jest
taka sama, natomiast ceny rynkowe tych kopii, uwzględniające fazę przygotowawczą
(obróbka komputerowa), różnią się między sobą niewiele, znacznie mniej niż
w przypadku offsetu, i jest to w praktyce stosunek ok. 1:2 do 1:5 (dla offsetu byłby to
stosunek o kilka rzędów wielkości większy).
 Każdorazowe odnawianie obrazu drukowego umożliwia personalizację wydruków,
np. nadawanie każdej odbitce indywidualnego numeru seryjnego, stosowanie list
adresowych.
 Nie ma przestojów pomiędzy kolejnymi zleceniami, a ich archiwizacja oraz ponowny
druk są proste, szybkie i co bardzo ważne  powtarzalne.
 Całkowicie cyfrowa obróbka obrazu daje szereg możliwości, jak np. skalowanie czy też
łatwe i pełne zarządzanie kolorem.
 Nie ma typowego dla offsetu mycia zespołów farbowych w przypadku wymiany
kolorów, a zamiana tonerów jest prosta i szybka.
Wady druku cyfrowego:
 Jakość druku cyfrowego jest niewiele, ale jednak zauważalnie gorsza od offsetu 
szczególnie w pełnych kryciach, czyli aplach.
 Koszty druku cyfrowego plasują go do nakładów rzędu od jednej do kilkuset sztuk dla
identycznej odbitki, gdyż przy większych nakładach wciąż bardziej opłacalny jest offset.
 Istotną wadą jest mały format papieru.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Według jakich kryteriów można rozróżniać proces drukowania?
2. Czym charakteryzuje siÄ™ offsetowa forma drukowa?
3. Jakimi sposobami otrzymuje siÄ™ offsetowe formy drukowe?
4. Czym charakteryzuje siÄ™ drukowanie offsetowe?
5. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ formy drukowe stosowane w typografii i fleksografii?
6. W jaki sposób otrzymuje się typograficzne formy drukowe?
7. Jakie zastosowanie znajduje druk fleksograficzny?
8. Czym charakteryzuje się forma do drukowania wklęsłego?
9. Do druku jakich prac wykorzystuje się wklęsłodruk?
10. Jak zbudowana jest forma do druku sitowego?
11. Jakie sÄ… ograniczenia druku sitowego?
12. Jakie zalety ma druk cyfrowy?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj poniższe pojęcia. Opis umieść w wolnych rubrykach, sąsiadujących
z opisywanym pojęciem.
pojęcie opis
drukowanie arkuszowe
drukowanie zwojowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
drukowanie pośrednie
drukowanie płaskie
drukowanie wypukłe
drukowanie wklęsłe
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie wiadomości z rozdziału 4.2.1,
2) uważnie przeczytać zamieszczone w tabeli pojęcia,
3) scharakteryzować podane pojęcia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Narysuj schematycznie formy do drukowania: płaskiego, wypukłego i wklęsłego.
Forma do drukowania płaskiego Forma do drukowania wypukłego
Forma do drukowania wklęsłego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie, czym charakteryzują się formy drukowe dla poszczególnych technik
drukowania,
2) narysować schemat formy drukowej płaskiej, wklęsłej i wypukłej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj podane poniżej techniki drukowania do ich opisu. W rozwiązaniu podaj
grupy litery i cyfry.
technika drukowania opis
A) Drukowanie offsetowe 1) odmiana drukowania wypukłego.
Cechami charakterystycznymi sÄ…:
elastyczna forma drukowa, zasada
rotacyjnego zespołu drukującego,
metalowy cylinder dociskowy bez
obciągu i bezpośrednie przenoszenie farby
na zadrukowywany materiał.
B) Typografia 2) technika drukowania płaskiego
pośredniego, rotacyjnego. Farba drukarska
przenoszona jest z formy drukowej na
podłoże drukowe za pośrednictwem
cylindra, pokrytego warstwÄ… gumy.
C) Fleksografia 3) technika polegająca na nakładaniu farby
drukarskiej za pomocą miękkiego
gładkiego stempla zwanego tamponem.
D) Drukowanie wklęsłe 4) technika drukowania wypukłego. Forma
drukowa typograficzna jest najczęściej
płaska, metalowa.
E) Sitodruk 5) technika, w której wgłębne elementy
drukujące formy znajdują się poniżej
elementów niedrukujących. Proces
drukowania polega na nałożeniu farby
drukarskiej na powierzchniÄ™ cylindra,
a następnie usunięcia jej nadmiaru za
pomocÄ… rakla, usuwajÄ…cego farbÄ™
z wyższych (niedrukujących) elementów
formy.
F) Tampondruk 6) technika, w której formę drukową tworzy
utwardzona warstwa światłoczuła, nie
przepuszczajÄ…ca farby, stanowiÄ…ca
negatywowy obraz drukowanego wzoru.
Elementami drukujÄ…cymi formy drukowej
sÄ… nie zakryte oczka siatki,
przepuszczajÄ…ce farbÄ™.
RozwiÄ…zanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie charakterystykę technik drukowania,
2) uważnie opisy technik zawarte w tabeli,
3) przyporządkować każdy opis do właściwiej techniki,
4) zapisać rozwiązanie w tabeli, podając pary litera cyfra.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Uzupełnij poniższą tabelę.
technika zalety wady przykłady stosowania
druku
Offset
Typografia
Fleksografia
Wklęsłodruk
Sitodruk
Tampondruk
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie wady i zalety poszczególnych technik drukowania,
2) zastanowić się do druku jakich prac można zastosować poszczególne techniki
drukowania,
3) uzupełnić tabelę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Uzupełnij poniższe zdania.
PrzyjmujÄ…c jako kryterium & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. drukowanie
można podzielić na: drukowanie wypukłe, drukowanie wklęsłe, drukowanie płaskie,
sitodrukowe.
Forma drukowa do druku płaskiego charakteryzuje się tym, iż elementy drukujące 
przyjmujÄ…ce farbÄ™ drukarskÄ… znajdujÄ… siÄ™ & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
z elementami niedrukującymi, które przyjmują roztwór nawilżający przez co nie są zwilżalne
przez farbÄ™.
Offset to technika drukowania & & & & & & & & & & & & & & & . Farba drukarska
przenoszona jest z formy drukowej na podłoże drukowe za pośrednictwem
& & & & & & & & & & & & & ... Odbitka powstała na cylindrze pośrednim zostaje następnie
przeniesiona (odciśnięta) na zadrukowywany materiał. Zespół drukujący maszyny offsetowej
składa się z trzech cylindrów:& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Typografia jest technikÄ… drukowania & & & & & & & & & .. Forma drukowa
typograficzna jest najczęściej płaska, metalowa, a elementy drukujące
& & & & & & & & & & nad powierzchniÄ… formy. Typografia jest technikÄ… drukowania
& & & & & & & & & & & & & & & .
Odmianą drukowania wypukłego jest & & & .& & & & & & & & & & & .. Cechami
charakterystycznymi fleksografii sÄ…: & & & & & & & & & . forma drukowa, zasada
& & & & & & & & & & zespołu drukującego, metalowy cylinder dociskowy
i & & & & & & & & & & & ..przenoszenie farby na zadrukowywany materiał.
Drukowanie & & & & & & & jest to technika, w której wgłębne elementy drukujące
formy znajdują się poniżej elementów nie drukujących. Proces drukowania polega na
nałożeniu farby drukarskiej na powierzchnię cylindra, a następnie usunięciu jej nadmiaru za
pomocÄ… & & & & & Farba pozostaje tylko w & & & & & .. (drukujÄ…cych) elementach formy,
tzw. rowkach, skÄ…d przez silny docisk cylindra drukowego zostaje przeniesiona na papier.
& & & & & & & & & . polega na nakładaniu farby drukarskiej za pomocą miękkiego
gładkiego stempla zwanego tamponem. Za pomocą tamponu wykonywany jest nadruk na
nierównych i nieregularnych powierzchniach.
W technice & & & & & & & & . formÄ™ drukowÄ… tworzy utwardzona warstwa
światłoczuła, nie przepuszczająca farby, stanowiąca negatywowy obraz drukowanego wzoru.
Elementami & & & & & & & & & & .. formy drukowej sÄ… nie zakryte oczka siatki,
przepuszczajÄ…ce farbÄ™. Podczas drukowania mazista farba drukarska jest rozprowadzana na
całej powierzchni siatki i przesuwającym się po niej raklem jest przenoszona przez wolne
oczka siatki bezpośrednio na podłoże.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Druk cyfrowy stosuje się tam, gdzie nakłady są & & & & & & & . i nie jest opłacalne
stosowanie offsetu. Typowe zastosowania druku cyfrowego to & & & & & & .. materiałów na
konferencje, materiały reklamowe i biznesowe, raporty itp. oraz całe spektrum druków
akcydensowych. Na szczególną uwagę zasługuje możliwość & & & & & & & & & & & ..
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uważnie przeczytać powyższe zdania,
2) zastanowić się, jakich określeń brakuje w powyższym tekście,
3) uzupełnić zdania w wykropkowanych miejscach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) objaśnić na czym polega: drukowanie wklęsłe, drukowanie wypukłe,
drukowanie pÅ‚askie, drukowanie sitowe? ðð ðð
2) scharakteryzować formy drukowe dla poszczególnych technik
drukowania? ðð ðð
3) objaśnić sposoby wykonywania form drukowych dla: offsetu, typografii,
wklÄ™sÅ‚odruku, sitodruku? ðð ðð
4) wymienić wady i zalety poszczególnych technik drukowania?
ðð ðð
5) wskazać zastosowania poszczególnych technik drukowania?
ðð ðð
6) wyjaśnić proces rastrowania oryginałów wielotonalnych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.3. Procesy introligatorskie (postress)
4.3.1. Materiał nauczania
Procesy introligatorskie (postpress) to etap, podczas którego druki uzyskują swoją
formę ostateczną. Wymogi końcowe obróbki druków są różne. Niektóre druki, zwłaszcza
akcydensy, wymagają minimalnych prac wykończeniowych, np.: wykrawania, bigowania,
złamywania. Oprawa książki czy broszury wymaga wielu procesów, które w nowoczesnych
zakładach poligraficznych są wykonywane na wysoko automatyzowanych liniach
produkcyjnych.
Najbardziej ogólnym podziałem produktów introligatorskich są:
Druki luz
ne  jest to produkt introligatorski składający się z jednej lub kilku części nie
połączonych ze sobą może to być zadrukowana kartka w postaci ulotki, plakatu, ulotki
prospektowe wykonane z jednego arkusza, które po złamaniu dają nam wygląd druku cztero
stronicowego. Drukiem luz
nym będzie również torebka wykonana jednego arkusza papieru.
Druki łączone  są produktami introligatorskimi składającymi się z 2 lub więcej arkuszy
połączonych ze sobą nie mające jednak oddzielnie wykonanej okładki; są to: np. czasopisma
złożone z arkuszy odpowiednio złamanych i zszytych stanowiących całość w których rolę
okładki spełnia zewnętrzny arkusz czasopisma, będzie to również papierowa torebka powstała
przez połączenie dwóch zadrukowanych arkuszy.
Oprawy  najbardziej skomplikowany produkt charakteryzuje siÄ™ oddzielnie
połączonymi kartkami do których przymocowana jest okładka. Każda oprawa składa się
z dwóch połączonych ze sobą części okładki i wkładu. Okładka jest zewnętrzną częścią
oprawy, wkład jest częścią oprawy stanowiącą połączone ze sobą w odpowiednia sposób
kartki. Oprawa składa się z okładziny przedniej tylniej i grzbietu.
Procesy obróbki introligatorskiej można podzielić na: operacje jednostkowe, procesy
oprawiania i specjalistyczne operacje introligatorskie.
Introligatorskie operacje jednostkowe dotyczą wyrobów w postaci arkusza lub arkusza
złożonego, wykonanego z jednego materiału. Do operacji jednostkowych zaliczamy:
 liczenie,
 wyrównywanie,
 krojenie,
 okrawanie  krojenie mające na celu doprowadzenie materiału do odpowiedniego
formatu oraz doprowadzenie arkuszy przed drukiem do jednakowo równych krawędzi,
 wykrawanie  jest rodzajem krojenia przy zastosowaniu noży określonych kształtów,
tzw. wykrojników,
 nadkrawanie  jest rodzajem krojenia materiału na niecałej jego grubości,
 złamywanie i przegniatanie,
 lakierowanie,
 laminowanie.
Wykonywanie opraw  zarówno miękkich, jak i twardych  charakteryzuje się użyciem
co najmniej dwóch różnych materiałów oraz połączeniem poszczególnych elementów oprawy
w określony sposób.
Specjalne operacje jednostkowe to wszystkie inne, których nie można zaliczyć do
wyżej wymienionych grup: należy tu wymienić oprawy kalendarzy, notatników i innych
niestandardowych produktów.
Introligatorskie operacje jednostkowe
Wyrównywanie arkuszy. Wyrównywanie ma na celu przesunięcie wzajemne względem
siebie arkuszy w stosie tak, by wszystkie wzdłuż dwóch przylegających do siebie boków
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
stanowiły jedną płaszczyznę. Wyrównywanie stosuje się przed krojeniem na krajarce
jednonożowej lub złamywaniem. Wyrównywanie arkuszy wykonuje się w wyrównywarkach
składających się z pochylonego drgającego stołu i systemu nadmuchowego. Na powierzchni
stołu układa się stos druków. Układ napowietrzający wprowadza powietrze pomiędzy
arkusze, drgania stołu powodują przesuwanie się arkuszy do ustawionych na bokach oporów.
Krojenie. Krojenie to mechaniczny podział większego arkusza na mniejsze przy użyciu
krajarki (gilotyny)  maszyny jedno- lub wielonożowej. Stos druków nakłada się na stół
krajarki i dosuwa do oporów bocznych, następnie ustawia się linię krojenia do właściwego
wymiaru. Stos unieruchamia się dzięki belce dociskowej. Elementem tnącym jest belka
z nożem. Krajarki są wyposażone w urządzenia do programowania przesuwu stosu druków,
ruchów belki dociskowej i noża.
Tłoczenie. Jest to proces tworzenia w materiale trójwymiarowego wzoru przez ściśnięcie
matrycą, zazwyczaj w celu uwypuklenia nadrukowanego wcześniej wzoru (napis, logo,
element zdobniczy).
Wykrawanie (potocznie: sztancowanie)  czynność polegająca na wykrawaniu z arkusza
(lub stosu arkuszy) pożądanego kształtu wyrobu o skomplikowanych kształtach, których nie
można uzyskać za pomocą zwykłego krojenia na gilotynie introligatorskiej.
Lakierowanie. Lakierowanie druków polega na wytworzeniu bezbarwnej warstwy,
zazwyczaj o wysokim połysku. Celem lakierowania jest nadanie odbitkom połysku i ochrona
wydrukowanego obrazu.
Laminowanie (foliowanie)
polega na pokryciu powierzchni
druku foliÄ… z tworzyw
sztucznych. Dzięki foliowaniu
zadrukowana powierzchnia
uzyskuje dodatkowe walory
estetyczne, zostaje zabezpieczona
przed działaniem mechanicznym,
chemicznym, wilgociÄ….
Foliować można
powierzchnie jednostronnie lub
dwustronnie. Folia może być
matowa lub błyszcząca.
ZÅ‚amywanie (falcowanie) 
jedno- lub wielokrotne składanie
arkusza papieru, czystego lub
zadrukowanego, w dowolnych
proporcjach, na różne sposoby (w
różnych kierunkach),
w celu osiągnięcia docelowego
formatu i liczby stron składki.
Arkusze mogą być
złamywane: prostopadle (kolejne
złamy są wykonywane prostopadle
do linii poprzedniego), równolegle
(kolejne złamy są wykonywane
równolegle do linii poprzedniego)
i w sposób mieszany.
Rys. 22 Sposoby falcowania arkuszy po druku
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Do złamywania służą złamywarki. Złamywarki można podzielić na trzy rodzaje:
 złamywarki nożowe  złam powstaje na skutek uderzenia noża, który wykonuje ruch
posuwisto-zwrotny i wsuwa arkusz pomiędzy obracające się wałki złamujące,
 złamywarki kasetowe  złam powstaje pod wpływem uderzenia arkusza o opór kasety,
a wytworzone zagięcie chwytane jest przez wałki złamujące,
 złamywarki lejowe  stosowane w maszynach rolowych.
Złamywarki mogą również pracować w formie kombinowanej kasetowo
-nożowej.
Rys. 23. Złamywarka kasetowo-nożowa [17]
Oprawa introligatorska. Oprawa introligatorska to sposób wykończenia
wielostronicowej publikacji poligraficznej (np. czasopisma, książki, kalendarza, albumu) oraz
każdego innego wielostronicowego wytworu papierniczego, polegający na trwałym
połączeniu kart wnętrza wyrobu z okładką.
Oprawa określa ostateczny kształt i wygląd wyrobu poprzez zdefiniowanie:
 sposobu łączenia ze sobą kartek we wnętrzu wyrobu, czyli sposobu wykonania wkładu;
 rodzaju okładki i jej wewnętrznej budowy;
 sposobu łączenia wkładu z okładką.
Podział opraw. Oprawy dzieli się na:
 oprawy miękkie,
 oprawy półtwarde,
 oprawy twarde,
 oprawy specjalne.
Oprawy miękkie to oprawy, w których trwałe połączenie wkładu z okładką następuje
poprzez ich grzbiety (bez połączenia przez wyklejkę).
Oprawy półtwarde zaliczane są do opraw nieprzemysłowych.
Oprawy twarde  charakteryzują się połączeniem wkładu z okładką poprzez wyklejkę,
grzbiet wkładu i okładki nie są połączone ze sobą.
Rys. 24. Oprawa twarda
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Oprawy specjalne  każda inna oprawa niż zeszytowa lub klejona; np. oprawa
grzebieniowa, listwowa, pierścieniowa, spiralowa.
Słownik terminów związanych z oprawą
Arkusz zadrukowany lub czysty arkusz papieru, który złamany stanowi element
książki.
Składka  zadrukowany arkusz złamany do żądanego formatu. Arkusz papieru
przechodzący przez maszynę drukarską jest najczęściej wielokrotnie większy niż wielkość
pojedynczej kartki końcowego wyrobu. Papier jest zadrukowywany z obu powierzchni, po
czym jest kilkakrotnie składany, aby osiągnąć rozmiary gotowej publikacji. Zadrukowany
arkusz po złożeniu otrzymuje postać składki składającej się najczęściej z 4, 8, 16 lub 32 stron.
Tradycyjna nazwa składki w języku drukarzy to lega.
Wkład  może być stosem luz
nych kartek, którego grzbiet jest pokryty klejem, lub
zestawem odpowiednio zszytych kart z jednej składki lub wielu składek wchodzących jedna
w drugą; wreszcie wkład może być zestawem składek ułożonych obok siebie i połączonych
jednocześnie klejem i nićmi.
Wkład jednoskładkowy  jedna składka lub więcej składek wchodzących w siebie
(składka w składkę), które tworzą od tego momentu jedną wspólną składkę.
Wkład wieloskładkowy  dwie lub więcej składek leżących obok siebie (składka na
składkę).
Grzbiet może być krawędzią (w oprawie zeszytowej) lub płaszczyzną (w oprawie
klejonej) i może stanowić jeden arkusz razem z obiema okładzinami okładki, jak również
może stanowić oddzielną płaszczyznę połączoną z okładzinami okładki za pomocą tkaniny,
skóry lub pasków papieru.
Wyklejka jest to arkusz papieru o gramaturze zwykle trochę większej od arkuszy
wkładu, który jest przyklejony zarówno do wewnętrznej strony okładziny okładki, jak i do
pierwszej (lub ostatniej) kartki wkładu. Głównym zadaniem wyklejki jest właśnie połączenie
okładki z wkładem.
Oklejka jest elastycznym wytworem papierniczym, włókienniczym lub skórzanym
przyklejanym od zewnątrz na okładziny i grzbiet okładki. Cele oklejki są dwa: 1. Oklejka
służy do połączenia sztywnych okładzin i grzbietu, a w szczególnych sytuacjach może nawet
sama stanowić grzbiet. 2. Służy jako materiał pokryciowy, który łatwiej się zadrukowuje (lub
w inny sposób zdobi) niż sztywne elementy okładki. W tym zastosowaniu oklejki najpierw się
zadrukowuje, a potem przykleja do elementów okładki, natomiast inne formy zdobienia, jak
tłoczenie, złocenie itp. wykonuje się na oklejce już przyklejonej do okładzin.
Obwoluta  papierowa okładka zakładana na właściwą okładkę książki, posiadająca
zagięte brzegi (skrzydełka) zachodzące na wewnętrzne strony okładzin okładki.
Przygotowanie wkładów do opraw jest procesem wielostopniowym zależnym od
rodzaju oprawy.
Kompletowanie składek lub kartek. Kompletowanie to uporządkowanie elementów
wkładu książki w komplet, tak aby zachowana została ciągłość stronnic. W procesie
poligraficznym kompletowanie składek może być prowadzone przez:
 nakładkowanie składek, składki są kompletowane poprzez nałożenie jednej na drugą,
tworząc w ten sposób wkład publikacji zwany potocznie zeszytem. Składka wierzchnia
zawiera w pierwszej połowie strony początkowe, a w drugiej strony końcowe publikacji;
 zbieranie składek poprzez kompletowanie polega na dokładaniu kolejnych składek do już
zebranych. Dokładana składka zachowuje ciągłość paginacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 25. Sposoby kompletowania składu: a) nakładkowe, b) zbieranie [7]
A
ączenie składek we wkład. Stosuje się dwie metody
łączenia kompletu składek we wkład: szycie za pomocą drutu
i szycie za pomocÄ… nici.
Szycie za pomocą drutu. Rozróżniamy szycie przez
grzbiet (zeszytowe)  zszywka przebija złam grzbietowy
wkładu jednoskładkowego oraz szycie boczne. Obecnie
zszywarki łączone są z maszynami do nakładkowania
w agregaty zbierajaco-zszywajÄ…ce.
Rys. 26. Zszywarka drutem
Szycie za pomocÄ… nici polega na Å‚Ä…czeniu
składek całego wkładu poprzez wzajemne
przyszywanie. Zaletą wkładów szytych nićmi jest
duża wytrzymałość i trwałość.
W procesie szycia można zastosować różne
rodzaje ściegów: łańcuszkowy, prosty, przesuwany,
przeplatany, skrzyżowany.
Rys. 27. Niciarka
Wykonując oprawy złożone wkład poddawany jest jeszcze: zaklejaniu, kalibrowaniu,
okrawaniu, kształtowaniu, barwieniu oraz kapitałkowaniu i naklejaniu paska grzbietowego.
Zaklejanie grzbietu wkładu stosuje się w celu jego wzmocnienia. Proces polega na
nadaniu warstwy kleju na wyrównany grzbiet wkładu.
Kalibrowanie wkładu wykonuje się w celu doprowadzenia wszystkich wkładów do
jednakowej grubości. Czynność tę wykonuje się w specjalnych prasach.
Okrawanie wkładu ma na celu wyrównania krawędzi przedniej oraz bocznej i górnej,
odbywa się na krajarkach trójnożowych.
Kształtowanie grzbietu wkładu oraz barwienie boków oprawy wykonuje się w celu
zwiększenia estetyki oprawy.
Kapitałkowanie i przyklejanie paska grzbietowego ma na celu wzmocnienie grzbietu
i ozdobienie krawędzi grzbietowych kapitałką.
Przygotowanie okładek do opraw miękkich. Okładki do opraw miękkich dzieli się na:
 zeszytowe (okładka ma jedno załamanie lub przegniecenie),
 przylegające (charakteryzuje się dwoma złamami, oddalonymi na szerokość grzbietu),
 zakrywające (charakteryzuje się czterema złamami, dwa środkowe wyznaczają grzbiet,
zewnętrzne oddalone są 4 6 mm od złamań grzbietowych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
A
ączenie wkładów z okładką przy wykonywaniu opraw miękkich. Oprawa miękka
charakteryzuje się połączeniem szytego lub klejonego bloku książkowego z okładką
papierową, kartonową lub płócienną. W ramach tej grupy można wyróżnić:
 oprawę miękka zeszytową  rodzaj
oprawy w której okładka jest połączona
z arkuszami wkładu wspólnym szyciem
(zszywkami z drutu lub nićmi) przez
grzbiet. Oprawa. zeszytowa jest jedynÄ…
oprawą, w której występuje grzbiet
w postaci krawędzi (złamu); cechą
charakterystycznÄ… tej oprawy jest
również okładka jednolita oraz wkład
jednoskładkowy. Liczba zszywek
zależna jest od wysokości grzbietu
wkładu;
Rys. 28. Linia zbierajÄ…co-szyjÄ…ca
 oprawę miękką klejoną/bezszwową  oprawa, w której kartki wkładu są z sobą połączone
metodÄ… klejenia. Po sklejeniu oprawa jest z trzech stron okrawana;
 oprawę miękką szytą  przed klejeniem składki są szyte nićmi;
Oprawy miękkie klejone i szyte możemy
jeszcze podzielić na:
 przylegajÄ…ce  oprawa prosta klejona
z okładką przyklejoną tylko do grzbietu;
w tej oprawie okładka ma dokładnie dwa
złamy,
 zakrywające  oprawa klejona z okładką
jednolitÄ… przyklejonÄ… do grzbietu oraz
częściowo do zewnętrznych stronic
wkładu; w tej oprawie okładka ma cztery
złamy.
Rys. 29. Oklejarka z transporterem
Przygotowanie okładek do opraw twardych
Okładki do opraw twardych, ze względu na ich konstrukcję, dzielimy na:
 okładki z kombinowanym pokryciem, w której tylko niektóre fragmenty oklejki są
wykonane z wytworu włókienniczego, a reszta z wytworu papierniczego;
 okładki jednorodne  oprawa, w której zarówno grzbiet okładki, jak i narożniki
okładzin pokryte są wytworem
papierniczym lub włókienniczym;
 okładki specjalne.
Proces technologiczny wykonywania
okładek obejmuje:
 przygotowanie materiałów,
 montowanie okładek,
 zdobienie okładek.
Rys. 30. Maszyna do montowanie okładek do oprawy twardej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Maszyny do montowania okładek wykonują kolejno następujące czynności:
 nałożenie kleju na oklejkę,
 naklejenie okładzinówek na oklejkę,
 naklejenie grzbietówki na oklejkę,
 zagięcie zawinięć górnych i dolnych,
 zagięcie zawinięć przednich,
 sprasowanie gotowej okładki.
Zdobienie okładek. Zdobnictwo okładek jest bardzo ważne, gdyż wpływa na ostateczny
wygląd opraw. Rozróżnia się następujące rodzaje zdobienia:
 tłoczenie bezbarwne,
 tłoczenie barwne folią,
 tłoczenie barwne farbą,
 tłoczenie wypukłe.
A
ączenie wkładu z okładką przy
wykonywaniu opraw twardych. A
Ä…czenie
wkładu z okładką i prasowanie oprawionego
egzemplarza można wykonywać ręcznie lub
maszynowo. A
Ä…czenie polega na naniesieniu
warstwy kleju ma przedniÄ… i tylnÄ… wyklejkÄ™,
a następnie dociśnięciu przygotowanej okładki
do wyklejek. Ostateczne połączenie okładki
i wyklejek następuje w czasie prasowania.
Gotowe egzemplarze poddaje siÄ™ operacji
rowkowania w celu ułatwienia otwierania
oprawy.
Rys. 31. Linia do oprawy twardej
Systemy zarządzania jakością w procesie wytwarzania wyrobów poligraficznych
Standardy z grupy ISO-9000 stanowią rodzinę norm międzynarodowych opracowanych
do zapewnienia wytycznych na bazie których można efektywnie wdrożyć system zarządzania
jakością, bez względu na rodzaj ich działalności. Ich celem jest zapewnienie, iż wymagania
klienta są spełnione.
Posiadanie certyfikatu ISO z serii 9000 znacząco wyróżnia daną firmę, świadczy dobitnie
o jakości świadczonych przez nią usług, przez co staje się ona bardziej konkurencyjna
w stosunku do innych.
Zdobycie certyfikatu przez przedsiębiorstwo daje jego klientom gwarancję
wiarygodności świadczonych usług i może być przyczyną zwiększenia liczby przyjmowanych
przez nie zleceń, ponieważ klienci zgłaszający się z dużymi zamówieniami przywiązują
obecnie dużą wagę do solidności i jakości ich wykonania. Nad posiadaczami certyfikatu ISO
ciąży presja utrzymywania najwyższego poziomu świadczonych usług i przestrzegania
obowiązujących standardów. Kontrola jakości pozwala uzyskać przewagę poszczególnym
zakładom działającym w obszarze związanym z poligrafią, dając im pierwszeństwo
w wykonywaniu zleceń specjalnych, które muszą spełniać surowe normy.
System OHSAS 18001. System OHSAS 18001 jest systemem zarzÄ…dzania
bezpieczeństwem i higieną pracy. OHSAS 18001 definiuje następujące zadania:
 określenie stopnia ryzyka zawodowego,
 wyznaczenie potencjalnych zagrożeń w miejscu wykonywania pracy,
 koordynowanie całokształtu prac związanych z istnieniem zagrożenia życia podczas
pracy lub utraty zdrowia,
 monitoring miejsc pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
 kontrolowanie prawa dotyczącego bezpieczeństwa pracy.
System zarządzania środowiskowego. Celem norm ISO serii 14000 jest zdefiniowanie
podstawowych wymagań w odniesieniu do systemu zarządzania środowiskowego. Normy te
stanowią instrument wspomagający świadome oddziaływanie ekologiczne przedsiębiorstwa
z korzyścią dla środowiska. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego z zgodności
z wymaganiami tych norm pozwala:
 metodycznie oceniać wpływy działalności przedsiębiorstwa na środowisko naturalne;
 podejmować skuteczne działania w celu minimalizowania negatywnych oddziaływań na
środowisko;
 kontrolować efekty działalności w stosunku do otoczenia.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie operacje zaliczamy do introligatorskich operacji jednostkowych?
2. Na czym polegają operacje: wyrównywania arkuszy, krojenia, tłoczenia, lakierowania,
laminowania, złamywania?
3. Na czym polega kompletowanie składek lub kartek?
4. Jakie stosuje się metody łączenia kompletu składek we wkład?
5. Czym charakteryzuje się oprawa miękka broszurowa?
6. Jakie grupy opraw zalicza siÄ™ do opraw klejonych?
7. Czy różnią się oprawa przylegająca i zakrywająca?
8. Czym charakteryzuje siÄ™ oprawa twarda?
9. Jakie grupy opraw zaliczamy do oprawy twardej?
10. Jakie czynności należy wykonać w trakcie procesu wykonywania okładki do oprawy
twardej?
11. Jakie stosuje się sposoby zdobienia okładek?
12. Jakie istnieją systemy zapewnienia jakości w procesie wytwarzania wyrobów
poligraficznych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj poniższe operacje. Opis umieść w wolnych rubrykach, sąsiadujących
z opisywanym pojęciem.
operacja opis
wyrównywanie arkuszy
krojenie
tłoczenie
lakierowanie
laminowanie
złamywanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie wiadomości z rozdziału 4.3.1,
2) uważnie przeczytać zamieszczone w tabeli nazwy operacji,
3) scharakteryzować podane operacje.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj podane poniżej pojęcia do ich opisu. W rozwiązaniu podaj grupy litery
i cyfry.
pojęcie opis
1. arkusz A. arkusz papieru, który jest przyklejony
zarówno do wewnętrznej strony okładziny
okładki, jak i do pierwszej (lub ostatniej)
kartki wkładu.
2. składka B. wytwór papierniczy, włókienniczy lub
skórzany przyklejany od zewnątrz na
okładziny i grzbiet okładki.
3. wkład C. zadrukowany lub czysty arkusz papieru
przed operacją złamywania.
4. wyklejka D. zadrukowany arkusz złamany do
żądanego formatu.
5. oklejka E. element oprawy zakładany na właściwą
okładkę książki, posiadający zagięte
brzegi (skrzydełka) zachodzące na
wewnętrzne strony okładzin okładki.
6. obwoluta F. stos luz
nych kartek lub zestaw składek
ułożonych obok siebie i połączonych
jednocześnie klejem lub nićmi.
RozwiÄ…zanie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie słownik terminów związanych z oprawą,
2) uważnie przeczytać opisy pojęć,
3) przyporządkować każdy opis do właściwego pojęcia,
4) zapisać rozwiązanie w tabeli, podając pary litera cyfra.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Ćwiczenie 3
Narysuj schematycznie sposoby kompletowania składek: a) przez nakładkowanie,
b) przez zbieranie.
Kompletowanie składek przez nakładkowanie Kompletowanie składek przez zbieranie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sposoby kompletowania składek,
2) narysować schematy sposobów kompletowania,
3) uzupełnić tabelę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Uzupełnij poniższe zdania.
Oprawa miękka zeszytowa to rodzaj oprawy, w której okładka jest połączona z arkuszami
wkładu wspólnym szyciem przez & & & & & & & & & & & &
Oprawa miękka klejona/bezszwowa to oprawa, w której kartki wkładu są z sobą
połączone & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Oprawa przylegająca to oprawa klejona z okładką przyklejoną tylko do
& & & & & & & & ..; w tej oprawie okładka ma dokładnie & & & & & & & złamy.
Oprawa zakrywająca to oprawa klejona z okładką przyklejoną do grzbietu oraz
częściowo do & & & & & & & & & & & ; w tej oprawie okładka ma & & & & & & & & .
złamy.
Oprawa twarda charakteryzuje się połączeniem wkładu z okładką poprzez
& & & & & & ., grzbiet wkładu i okładki & & & & & & . połączone ze sobą.
Okładki do opraw twardych dzielimy na:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uważnie przeczytać powyższe zdania,
2) zastanowić się, jakich określeń brakuje w powyższym tekście,
3) uzupełnić zdania w wykropkowanych miejscach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować operacje jednostkowe w introligatorstwie?
ðð ðð
2) scharakteryzować sposoby kompletowania składek?
ðð ðð
3) rozróżnić i scharakteryzować oprawy klejone?
ðð ðð
4) rozróżnić oprawę zeszytową?
ðð ðð
5) rozróżnić i scharakteryzować oprawy twarde?
ðð ðð
6) wymienić, jakie czynności należy wykonać, przygotowując wkład do
oprawy twardej? ðð ðð
7) wymienić czynności jakie należy wykonać, przygotowując okładkę do
oprawy twardej? ðð ðð
8) wymienić sposoby zdobienia okładek?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań.
5. Zadania sÄ… wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz

zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Prepress-press-postpress sÄ… to
a) sposoby dobierania materiałów poligraficznych.
b) techniki drukowania.
c) ilość pieniędzy, jaką trzeba zapłacić za drukowanie książki.
d) fazy produkcyjne wyrobów poligraficznych.
2. Proces przygotowania do drukowania (prepress) można podzielić na kilka etapów
a) opracowanie tekstu, obróbkę obrazu, łamanie stronic, a w dalszej części montaż
obrazu, czyli impozycję, wykonanie odbitki próbnej (proofu) oraz wykonanie formy
drukowej.
b) drukowanie i kontrolÄ™ drukowania.
c) wykonanie opisu technicznego przyszłej publikacji i oprawę introligatorską.
d) zależnych od zmechanizowania i zautomatyzowania procesów składu.
3. Makieta (szkic projektowy) jest
a) opisem montażu.
b) próbą rastrowania obrazu.
c) projektem graficznym pracy przygotowywanej do drukowania.
d) próbą separacji kolorów CMYK.
4. Adiustacja nie polega na wprowadzeniu oznaczeń i określeń dotyczących
a) stopnia i kroju czcionki.
b) szerokości i długości kolumny.
c) wytwarzania dóbr poligraficznych.
d) sposobu składania tytułów.
5. Wprowadzanie tekstu na dysk twardy komputera dokonywane jest przez
a) rastrowanie obrazów.
b) skład tekstu w edytorze tekstów.
c) skanowanie ilustracji.
d) określenie stopnia pisma.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. Wielkość punktu rastrowego określa
a) adiustacja tekstu.
b) sposób skanowania obrazu.
c) decyzja ekonomiczna.
d) wartość tonalna.
7. Obraz rozbity na punkty to
a) obraz zrastrowany.
b) obraz monochromatyczny.
c) obraz typograficzny.
d) obraz poligraficzny.
8. W trakcie montażu wykonywane są
a) formy kopiowe.
b) formy drukowe.
c) szkice techniczne.
d) skład i skanowanie.
9. AnalogowÄ… technikÄ… drukowania nie jest
a) drukowanie wypukłe.
b) drukowanie wklęsłe.
c) drukowanie laserowe.
d) drukowanie sitodrukowe.
10. Ze względu na postać podłoża drukowanie dzielimy na
a) analogowe.
b) arkuszowe.
c) wklęsłe.
d) laserowe.
11. Ze względu na zadruk podłoża rozróżniamy
a) drukowanie dwustronne.
b) drukowanie wklęsłe.
c) drukowanie analogowe.
d) drukowanie laserowe.
12. Forma drukowa do drukowania płaskiego charakteryzuje się tym, iż
a) elementy drukujÄ…ce  przyjmujÄ…ce farbÄ™ drukarskÄ…  znajdujÄ… siÄ™ pozornie w jednej
płaszczyz
nie z elementami niedrukujÄ…cymi.
b) elementy drukujące są wypukłe.
c) elementy drukujące są wklęsłe.
d) elementy niedrukujące znajdują się poniżej elementów drukujących.
13. Do wykonywania offsetowych form drukowych stosuje się płyty presensybilizowane
zbudowane z
a) podłoża oraz światłoczułej warstwy kopiowej.
b) sita rozpiętego na ramie.
c) cylindra z grawerowanÄ… powierzchniÄ….
d) utwardzonej warstwy polimerowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
14. Offset to technika drukowania
a) wypukłego, rotacyjnego.
b) wypukłego, pośredniego, arkuszowego.
c) płaskiego, bezpośredniego, rotacyjnego.
d) płaskiego pośredniego, rotacyjnego.
15. Zespół drukujący maszyny offsetowej składa się z
a) trzech cylindrów.
b) dwóch cylindrów.
c) czterech cylindrów.
d) pięciu cylindrów.
16. W jakiej technice drukowania wykorzystuje się hydrofilowe własności podłoża
i oleofilowe własności warstwy kopiowej
a) drukowania offsetowego.
b) drukowania wklęsłego.
c) drukowania wypukłego.
d) sitodruku.
17. W technice drukowania offsetowego na cylinder pośredni
a) zakładana jest elastyczna forma drukowa.
b) zakładany jest gumowy obciąg.
c) zakładana jest rastrowana forma kopiowa.
d) nic się nie zakłada.
18. ZaletÄ… drukowania offsetowego nie jest
a) duży wybór podłoży.
b) niskie koszty.
c) duża szybkość drukowania.
d) płaskość podłoża.
19. Typografia jest technikÄ… drukowania
a) wypukłego.
b) wklęsłego.
c) płaskiego.
d) cyfrowego.
20. Fleksografia jest odmianÄ… drukowania
a) wypukłego.
b) wklęsłego.
c) płaskiego.
d) sitodrukowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Charakteryzowanie procesów poligraficznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. LITERATURA
1. Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba
druku, Warszawa 1999
2. Haftman H.: Podstawy techniki pomiarowej dla poligrafów. WNT, Warszawa 1983
3. Jakucewicz S., Magdzik S.:Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 2004
4. Kamiński B., Cyfrowy prepress, drukowanie i procesy wykończeniowe, Translator,
Warszawa 1999
5. Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999
6. Praca zbiorowa: Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1993
7. Praca zbiorowa. Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie z języka słowackiego.
COBRPP, Warszawa 2002
8. Technologia offsetowa. Zagadnienia standaryzacji. COBRPP, Warszawa 2002
9. Trzaska F.: Podstawy techniki wydawniczej. Instytut Wydawniczy Związków
Zawodowych 1987
10. www.poligrafika.pl
11. www.swiatdruku.com.pl
12. www.poligraf.com.pl
13. www.printpublishing.pl
14. www.swiatpoligrafii.pl
15. www.dtp.pl
16. www.scorpio.pl
17. www.kordus.com.pl
18. www.kalendarze.dt.pl
19. www.przedsiebiorczosc.pl
20. www.portaldtp.
21. www.typografia.info
22. www.drukskerwis.pl
23. www.wydawca.com.pl
24. www.grafikus.com.pl
25. www.dd.com.pl
26. www.signs.pl
Czasopisma:
-  Poligrafika ,
-  Poligrafia Polska ,
-  Åšwiat Druku ,
-  Print Publishing ,
-  Åšwiat Poligrafii .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49