Kurs Protela
Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
z Protelem 99 SE
z
P
r
o
t
e
l
e
m
9
9
S
E
z Protelem 99 SE
z
P
r
o
t
e
l
e
m
9
9
S
E
Spotkanie 13
Na kolejnych spotkaniach projektujemy płytkę do przystawki uruchomieniowej i przy okazji znów się czegoś nauczymy. Omówimy
też sprawę wydruków. Komplet materiałów do opisanych ćwiczeń można znalez
ć na naszej stronie internetowej w projekcie
Przystawka.ddb.
Wydruki płytki Kliknij prawym klawi- opcję Show Holes (pokaż otwory). Wydruk
W przypadku płytki drukowanej sprawa jest szem myszy gdziekolwiek powinien być kontrastowy, więc poniżej za-
nieco bardziej skomplikowana. I nic dziwne- w lewym panelu i wybierz znacz, że wydruk ma być czarno-biały
go, bo twórcy Protela zadbali o to, by kon- Insert Printout, czyli (Black&White). Wygląd ramki po zmianach
struktor mógł wydrukować dowolne warstwy wstaw, dodaj nowy wy- pokazuje rysunek 78. Kliknij Close. W le-
projektu, które są mu potrzebne. Wcale nie druk, jak pokazuje rysu- wym panelu pojawi się nowy wydruk 
jest to trudne, trzeba tylko poznać i przyzwy- nek 77. Pojawi się spora Sciezki, a w prawym panelu zobaczysz pod-
Rys. 77
czaić się do specyficznego sposobu przygo- ramka. W górnym okienku gląd wydruku. Ekran będzie wyglądał mniej
towywania wydruków. Zdziwienie początku- Printout Name wpisz własną nazwę wydruku, więcej jak na rysunku 79. Płytka wygląda
jących budzi fakt, że wydruków nie dokonu- np. Sciezki (dla zasady nie używaj typowo dziwnie. Czy wiesz, dlaczego nie widać
je się, mając na ekranie projekt płytki, jak to polskich liter). Ponieważ ma to być warstwa wszystkich otworów?
było w przypadku schematu. Najpierw, ma- ścieżek, w prawym oknie Layers dodaj war-
jąc na ekranie płytkę, trzeba wykonać polece- stwę Bottom Layer. Kliknij przycisk Add
nie F P(File, Print/Preview). Spowoduje to i w nowym oknie (Printout Properties) roz-
utworzenie nowego dokumentu, mającego wiń okienko Print Layer Type i wybierz tam
rozszerzenie .PPC (Power Print Configura- warstwÄ™ Bottom Layer i kliknij OK. Zaznacz
tion). Na ekranie pojawi się domyślny wy- istniejącą warstwę Top Layer, klikając na niej.
druk płytki. Co ważne i ciekawe, dokument Usuń ją, klikając Remove i potwierdzając de-
.PPC nie zawiera kopii płytki. Zawiera tylko cyzję (Yes). Oprócz samych ścieżek dodaj je-
opis, co i jak ma zostać wydrukowane. Na szcze do wydruku dwie warstwy: obrys w war- Oczywiście! Protel ko- Rys. 79
podstawie takich danych konfiguracyjnych stwie Keep Out Layer oraz Multilayer, czyli lejno rysuje warstwy i gór-
Rys. 80
program na bieżąco opracowuje materiał do punkty lutownicze. Dodasz je, klikając jak po- na warstwa ścieżek prze-
wydruku na podstawie zaprojektowanej przednio Add i wybierając kolejno te warstwy słania otwory, które prze-
wcześniej płytki i pokazuje na ekranie, jak w rozwiniętym okienku Print Layer Type. cież w sumie znajdują się
będzie wyglądał wydruk, a właściwie wydru- Jeśli planujesz ręczne malowanie ścieżek na  dolnej warstwie Mul-
ki, bo zwykle drukujemy kilka. i punktów, musisz mieć wydruk lustrzany. tilayer. Trzeba zmienić
Utwórz więc plik PPC poleceniem Z lewej strony okna zaznacz więc opcję Mir- kolejność warstw: w le-
F  P i koniecznie kliknij zakładkę Browse ror Layers. Wydruk będzie wyglądał ładniej, wym panelu kliknij  pra-
w lewym panelu. Ekran będzie wyglądał jeśli będą widoczne otwory. Zaznacz więc też wą myszą wydruk Sciez-
mniej więcej, jak na rysunku 76. ki i tym razem wybierz
Na razie domyślnie utworzony został je- Properties. Otworzy się
Rys. 78
den wydruk: nazywa się Multilayer Compo- znane Ci już okno. Kolejność warstw zmienisz
site Print, czyli rysunek złożeniowy wszyst- łatwo: zaznacz warstwę Multilayer klikając ją,
kich istotnych warstw. Jest on przygotowany a potem dwa razy kliknij przycisk Move Up, by
dla domyślnej drukarki komputera, w moim uzyskać kolejność jak na rysunku 80. Po klik-
przypadku HP 2000C. nięciu OK na ekranie pojawi się potrzebny
nam obraz jak na rysunku 81.
Taki wydruk możesz wykorzystać do
ręcznego malowania ścieżek, ale też do wy-
wiercenia potrzebnych otworów. Ale szcze-
rze mówiąc, do wiercenia otworów przydał-
by się inny, dokładniejszy wydruk. Zróbmy
go! Kliknij  prawÄ… myszÄ… gdziekolwiek
w lewym panelu i znów wybierz Insert Prin-
Rys. 76 tout. Dodaj potrzebne warstwy: Keep Out
Elektronika dla Wszystkich
24
Kurs Protela
Layer oraz Drill Guide, a usuń domyślną Top wybierzesz nowy kolor (np. podwójnym
Layer. Wykorzystaj warstwę Drill Guide, kliknięciem). Wygląd obu okien pokazuje
a nie Drill Drawing. Jeśli będziesz wiercić od rysunek 86. Ja wybrałem kolory, jak pokazu-
strony druku, zaznacz opcjÄ™ Mirror Layers, je rysunek 87.
by okno wyglądało jak na rysunku 82. Po W lewym panelu mam teraz określone
kliknięciu OK uzyskasz podgląd wydruku, cztery wydruki, jak pokazuje rysunek 88.
jak na rysunku 83. Zwróć uwagę, że wiel- Możesz wydrukować je pojedynczo polece-
kość krzyżyka wskazuje na średnicę otworu. niem F U(File, Print Current) albo lepiej
Do pełni szczęścia potrzebujemy jeszcze wszystkie poleceniem F P(File, Print All).
wydruku warstwy opisu (Top Overlay). Wy- Jeśli kiedyś otworzysz plik PPC, a na ekra-
drukujemy go na papierze samoprzylepnym nie w prawym panelu będzie tylko maleńki
i nakleimy na płytkę. Znów po kliknięciu  pra- znaczek w lewym górnym rogu, powiększ
wą myszą w lewym panelu otwórz okno no- obraz: najpierw Z A, potem dodatkowo Z I.
wego wydruku i zmień je według rysunku 84 Uwaga! Ważne! Dany użytkownik po-
i kliknij Close. Pojawi się potrzebny wydruk. trzebuje takich samych wydruków dla każdej
I to w zasadzie wszystko, jednak my
wrócimy jeszcze do pierwszego wydruku
Multilayer Composite Print  kliknij go w le-
wym panelu. Dokładnie się mu przypatrz. Po-
majstrujemy przy nim trochÄ™. W lewym pane-
lu kliknij ten wydruk  prawÄ… myszÄ… i wy-
bierz Properties. W otwartym tak znajomym
oknie zmień nazwę na np. Wszystko. Ja mam
kolorową drukarkę HP2000, więc dla fantazji
chcę mieć dodatkowo kolorowy wydruk
wszystkich istotnych warstw. Domyślne usta-
Rys. 83
wienia nie sÄ… jednak zbyt dobre. Przede wszy-
Rys. 84
stkim włącz wyświetlanie otworów i zmień
kolejność warstw, jak pokazuje rysunek 85.
Możesz też zmienić kolory wyświetlania
poszczególnych warstw poleceniem T 
P (Tools, Preferences). Otworzysz okno
z trzema zakładkami. Środkowa pozwala
zmienić kolory oraz stopnie szarości (w try-
bie Gray Scale). Aby zmienić kolor danej
warstwy, kliknij nie nazwÄ™ warstwy, tylko jej
kolor. Otworzysz nowe okno, w którym
Rys. 81
Rys. 85
Rys. 82
Rys. 86
Elektronika dla Wszystkich
25
Kurs Protela
projektowanej płytki. Nie musi jednak za można prościej zaimportować go do dowol- jest plikiem tekstowym z nagłówkiem PCB
każdym razem mozolnie dodawać wydruków nego projektu. FILE 6 VERSION 2.80, jednak nie można go
do pliku PPC i ustawiać ich właściwości. Warto też wiedzieć, że poszczególne wy- w prosty sposób  ręcznie zamienić na uboż-
Może to zrobić raz, tworząc wzorcowy plik druki możesz skopiować przez schowek szy format Autotraksa (z nagłówkiem PCB
PPC dla dowolnej płytki, a potem będzie ko- Windows do innej aplikacji (Word, Corel, FILE 4). Można go natomiast otworzyć za
piować ten plik z ustawieniami. Jest to o tyle itp.). Mając na ekranie w prawym panelu po- pomocą programu TraxMaker, którego 30-
wygodne, że w pliku PPC nie ma żadnej kon- trzebny wydruk, wykonaj polecenie E  dniowa wersja testowa też jest dostępna
kretnej płytki. Plik ten zawiera tylko infor- C (Edit, Copy), przełącz się do innej aplika- w firmie Altium (dawniej Protel). Pliki zapi-
macje konfiguracyjne, co i jak wydrukować cji i wklej (lepiej wklej specjalnie) do doku- sane przez TraxMaker są to pliki takie, jak
oraz informację, z jakiej płytki korzystać. mentu. Szybko przekonasz się, że nie zawsze spod Autotraxa.
jest to skuteczna metoda. Jeśli taka droga nie jest możliwa, trzeba
Wszystkie wydruki można też wyeksporto- z programu Protel wygenerować pliki dla au-
wać jako pliki wektorowe w formacie WMF tomatu wiertarskiego (NC Drill) oraz dla fo-
(16-bitowy) lub EMF (32-bitowym). Po pole- toplotera (w formacie Gerber) lub naświetlar-
ceniu F E(File, Export) otworzy siÄ™ okno, ki postscriptowej. Wykorzystuje siÄ™ do tego
w którym wpiszesz, gdzie ma zostać umie- rodzaj kreatora, uruchamiany z poziomu
szczony katalog z plikami. W dolnym okienku płytki poleceniem F M(File, CAM Mana-
(Create Enhanced Metafile) ustawisz, czy ma ger). Opis tych zagadnień i rozlicznych moż-
to być  zwykły WMF, czy EMF. Potem te liwości wykracza jednak poza ramy cyklu.
pliki możesz zaimportować do innych progra- W każdym razie z producentem płytek
mów. Zapewne i tu przekonasz się, że niekie- warto i trzeba ustalić liczne szczegóły, takie
Rys. 87
dy wyniki bywają co najmniej dziwne. jak sposób oznaczania obrysu płytki, sposób
Jeszcze inną możliwością jest zainstalo- cięcia płytek, ewentualne ograniczenia doty-
Możesz skopiować plik wanie w roli drukarek sterowników do two- czące średnicy otworów. Czy podana w pliku
PPC między projektami, na rzenia plików PDF czy postscriptowych. Te PCB średnica otworu w płytce dwustronnej
przykład otwierając w Prote- sposoby przydatne są głównie profesjonali- z metalizowanymi otworami to średnica
lu dwa projekty i najzwyczaj- stom, którzy chcieliby wykonać klisze nie wiertła czy rzeczywista średnica metalizowa-
niej przeciągając myszką za pomocą fotoplotera, tylko na naświetlarce. nego otworu (zwykle mniejsza od średnicy
ikonkę pliku PPC do folderu W przypadku zainstalowania takiej wirtu- wiertła o ok. 0,1mm). Czy projektant płytki
Documents drugiego projek- alnej drukarki trzeba wygenerować z płyt- sam ma  rozmnożyć płytki i złożyć w for-
tu, jak pokazuje rysunek 89. ki.pcb oddzielny plik .PPC, zmieniajÄ…c na- matkÄ™ o konkretnych wymiarach?
Kliknięcie na ikonce tak sko- zwę tego, który przeznaczony jest dla zwy- Zalecane odstępy  miedzi równe 12mil to
piowanego pliku PPC otwo- kłej drukarki. Po stworzeniu drugiego pliku wartość bezpieczna, akceptowana przez
rzy okno, w którym wybie- PPC trzeba wybrać inną drukarkę, np. pole- wszystkie zakłady. Jeśli ktoś chciałby zmniej-
rzesz nowy plik PCB, bo ceniem F R(File, Setup Printer). szyć minimalne odstępy, powinien skonsulto-
Rys. 88
przecież w tym drugim pro- wać się w tej sprawie z producentem płytek.
Współpraca
jekcie nie ma pliku PCB I to już koniec cyklu o pakiecie projekto-
Rys. 89
z projektu z
ródłowe- z wytwórcą płytek wym Protel 99SE. Na kolejnych spotkaniach
go  wybierz plik Hobbyści wykonują płytki w warunkach do- omówiliśmy zagadnienia najbardziej podsta-
PCB, który będzie mowych na podstawie zwyczajnych wydru- wowe i praktyczne, a pominęliśmy ogromną
podstawą wydruków ków. Inni zlecają wykonanie płytek więk- ilość dodatkowych szczegółów. Wyposażony
i kliknij OK. Na szym i mniejszym firmom. Wtedy przede w podstawowÄ… wiedzÄ™ (i ewentualnie
ekranie powinny po- wszystkim trzeba się upewnić, czy dany pro- w słownik angielsko-polski) możesz śmiało
jawić się nowe wy- ducent przyjmie pliki PCB z Protela. Nie badać dalsze możliwości Protela. A pozosta-
druki. Jeśli się to nie każdy zakład potrafi z nich skorzystać. Jeśli ło do zbadania niemało. Nie wspomniałem
stanie, w lewym pa- takiej możliwości nie ma, należy dokładnie wcale o możliwości trójwymiarowej wizuali-
nelu pod zakładką ustalić z wytwórcą, w jakiej postaci przyjmie zacji płytki  z poziomu płytki poleceniem
Browse kliknij Pro- on projekt. Często może on przyjąć plik V 3 (View, Board in 3D). Nic nie mówili-
cessPCB. PCB, ale nie w formacie Protela, tylko Auto- śmy o możliwościach programowania ele-
Możesz też w do- traxa (który obecnie ma status Freeware). mentów PLD. Pominęliśmy wiele zagadnień
wolnej chwili zmienić płytkę, która jest pod- Niestety, Protel 99SE nie może bezpośrednio dotyczących symulacji.
stawą wydruków poleceniem T  B (Tools, zapisać płytki w formacie Autotraxa (o ile Zachęcam Cię do samodzielnego  drąże-
Select Target Board) na inną zawartą w tym dobrze pamiętam, taką możliwość miała jed- nia Protela. Ale przede wszystkim wypracuj
samym projekcie. na z poprzednich wersji, jeszcze przed wersją sobie własny styl pracy, począwszy od sche-
Z takich możliwości kopiowania pliku Protel 98). Niektórzy radzą sobie, eksportu- matu ideowego, przez symulację do projektu
PPC na pewno chętnie skorzystasz, a przy jąc płytkę (F E) w formacie Protel PCB 2.8 płytki.
okazji samodzielnie sprawdzisz, czy nie ASCII File. Plik w formacie Protel 2.8 ASCII Piotr Górecki
R E K L A M A · R E K L A M A · R E K L A M A · R E K L A M A
Elektronika dla Wszystkich
26