Kurs Protela
Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
z Protelem 99 SE
z
P
r
o
t
e
l
e
m
9
9
S
E
z Protelem 99 SE
z
P
r
o
t
e
l
e
m
9
9
S
E
Spotkanie 11
Na kolejnych spotkaniach zaprojektujemy płytkę do przystawki uruchomieniowej i przy okazji znów się czegoś nauczymy. Omówimy
też sprawę wydruków. Komplet materiałów do opisanych ćwiczeń można znalez
ć na naszej stronie internetowej w projekcie
Przystawka.ddb.
Schemat przystawki w wersji odręcznej po- Płytka sign, Update PCB) wrzuciłem bez problemu
kazany jest na rysunku 57a. Na podstawie Mając gotowy schemat, stworzyłem nowy wszystkie elementy na płytkę (obok płytki).
tego szkicu narysowałem w Protelu schemat, arkusz  płytkowy  dokument PCB (F N) Upewniłem się, że włączone jest sprawdzanie
pokazany na rysunku 57b. i najpierw w warstwie KeepOutLayer ręcznie bieżące - On-line DRC: T Doraz D O.
Ten prosty układ zostanie umieszczony narysowałem na nim obrys płytki odpowie- Potem patrząc na schemat i analizując ob-
w niewielkiej obudowie z tworzywa sztucz- dni do obudowy. Będzie to, płytka jedno- wody przepływu prądu, po kilku próbach
nego. Tylna ścianka obudowy zostanie wy- stronna o wymiarach około 53x37mm ręcznie ustawiłem elementy, by było jak naj-
korzystana jako radiator - zamiast plastiko- z dwoma otworami o średnicy 3,2mm w od- mniej skrzyżowanych  nitek połączeń (Con-
wej wkładki będzie tam umieszczony odpo- stępie 41mm. Zaznaczyłem te otwory i ob- nections). Przewidziałem od razu przebieg
wiedniej wielkości kawałek blachy alumi- szary, gdzie nie powinno być elementów ani kluczowych szerokich ścieżek, gdzie będą
niowej o grubości 1...1,5mm, więc trzeba ścieżek.  Surowa płytka pokazana jest
odpowiednio ustawić na płytce tranzystor na rysunku 58a. Rysując obrys, prze-
MOSFET. łączałem jednostki klawiszem Q z ca-
Projektując płytkę trzeba też zadbać, by lowych (milsów) na metryczne (mili-
obwody wiodące znaczne prądy zawierały metry), mając wcześniej ustawiony
szerokie ścieżki lub pola miedzi. skok kursora równy 25mil.
Jeśli chodzi o diodę LED, zostanie ona Po wykonaniu obrysu płytki przełą-
umieszczona na płycie czołowej i dołączona czyłem się na schemat. Mając na ekranie
za pomocą przewodów, więc na płytce wy- otwarty schemat, poleceniem D- P(De-
starczyłyby jakkolwiek umie-
szczone dwa otwory. Ja od razu,
rysując schemat, przypisałem Rys. 57a
diodzie D1 obudowę oznaczoną
D4 (odstęp punktów 400mil),
by między nóżkami w razie po-
trzeby można było przeprowa-
dzić ścieżki.
Dwa przełączniki też będą
dołączone przewodami, więc
też można przypisać im dowol- Rys. 57b
ne obudowy. Ja zdecydowałem
się na obudowę oznaczoną T2 Rys. 58a
w jednej z moich starszych bi-
bliotek. Pierwotnie była to alter-
natywna obudowa dla zwykłego
tranzystora w obudowie TO-92.
Ponieważ nie miałem do-
tychczas w bibliotece  schema-
towej symbolów przełączni-
ków, na poczekaniu wykonałem
dwa: przełącznik trzypozycyjny
(3POZ) i dwupozycyjny
(2POZ). Po skończeniu rysowa-
nia schematu  podłożyłem pod
niego ramkę.
Elektronika dla Wszystkich
22
Kurs Protela
płynąć znaczne prądy i od razu zdecydowa- czyć (wybrać, podświetlić, wyselekcjono- nych elementów) - zaznaczyłem to na rysun-
łem, że na płytce będzie jedna krótka zwora wać), klikając na nie z wciśniętym klawi- ku kolorem zielonym.
ze z
ródła tranzystora do kondensatora C3. szem Shift (Shift + kliknięcie). Jeśli elementy Skoncentruj się: chcemy zmienić wszyst-
Tranzystor mocy umieściłem przy tej krawę- są rozmieszczone luz
no, można też kliknąć kie punkty obszaru selekcji. Informujemy
dzi płytki, obok której umieszczony będzie i trzymając klawisz myszy przeciągnąć kur- o tym program, klikając strzałkę przy środko-
radiator. Wstępny układ elementów pokaza- sor, zaznaczając prostokąt  objęte nim ele- wym okienku Selection i wybierając Same,
ny jest na rysunku 58b. menty zostaną wybrane i zaznaczone. Można jak pokazuje rysunek 61. Masz do wyboru
też zaznaczyć naciskając klawisze E S lub trzy możliwości: albo zmieniasz obiekty ma-
Rys. 58b krócej po prostu S i wybrać opcję (np. Inside jące takie same atrybuty (Same), albo dowol-
Area). Polecam dwa pierwsze sposo- ne, jakiekolwiek (Any), albo też różne (Dif-
by: Shift+kliknięcie oraz przeciąga- ferent) od atrybutu klikniętego obiektu.
nie myszą.
Zaznacz więc prze-
łączniki J1 i J2, jak po-
kazuje rysunek 59
Rys. 61
i podwójnie kliknij na dowolnym
z zaznaczonych punktów, by otwo- My w środkowym oknie Selection wybie-
rzyć okno z właściwościami tego ramy Same, żeby zmiany dotyczyły tylko
punktu. Ponieważ chcemy zmienić składników (punktów) zaznaczonych  o ta-
właściwości nie tylko tego punktu, kim samym atrybucie, jak w lewym okienku.
więc koniecznie kliknij przycisk Inaczej mówiąc - wszystkich zaznaczonych
Global, by rozwinąć szersze okno. punktów.
Okno to wręcz przeraża wielu po- To naprawdę nie jest trudne. Przeanalizuj
Przed poprowadzeniem ścieżek trzeba czątkujących, ale Ty jak zwykle zachowaj to jeszcze raz: W lewym rządku okienek
wprowadzić szereg zmian. Przede wszystkim spokój. wpiszesz, co chcesz zmienić. Jeśli zmiany
trzeba powiększyć punkty lutownicze, do Okno wcale nie jest straszne, a za to oka- dotyczą jednego punktu, masz tylko ten jeden
których przewodami zostaną dołączone prze- zuje się niezmiernie pożyteczne, oferując nie- rządek okienek (bo nie klikniesz przycisku
łączniki J1 i J2. samowite możliwości, z których zresztą bę- Global). Przy zmianach globalnych, w pra-
dziesz wykorzystywać tylko malutką część. wym rządku okienek zostanie zaznaczone,
Punkty i punkciki Najpierw zastanów się, co chcemy zmie- które atrybuty zostaną zmienione w in-
Przy tego typu operacjach będziemy korzy- nić: średnice i otwory we wszystkich punk- nych elementach podlegających zmianie.
stać z selekcji, czyli wybiórczego zaznacza- tach obu zaznaczonych elementów. Wpisz Natomiast środkowy rząd okienek wykorzy-
nia niektórych elementów. W dalszej części (dwukrotnie) średnicę punktu np. 120mil stasz, żeby określić, jakie składniki (punkty)
kursu będę wymiennie używał określeń za- i (raz) średnicę otworu, np. 40mil w odpowie- mają podlegać zmianie. Zwróć uwagę, że na
znaczenie i selekcja. Elementy można zazna- dnie okienka. Na rysunku 60 odpowiednie początku we wszystkich środkowych okien-
okienka zaznaczyłem kolorem niebieskim. kach masz opcję Any, co oznacza, że domy-
Zwróć uwagę, że automatycznie zostały za- ślnie zmiany dotyczą wszystkich składników.
znaczone odpowiednie okienka z prawej stro- W środkowych okienkach możesz dowolnie
ny - co ja zaznaczyłem kolorem żółtym. Zna- wybierać opcje Any, Same, Different, i wła-
czy to, że do wszystkich zmienianych punk- śnie w ten sposób określisz precyzyjnie,
tów skopiowane zostaną te zaznaczone atry- które punkty zostaną zmienione.
buty: zmienione zostaną rozmiary punktów Często wykorzystasz tu możliwość wcze-
i średnice otworów. śniejszej selekcji, czyli wybrania jednego lub
Tym sposobem poznałeś przeznaczenie kilku elementów bibliotecznych.
okienek z prawej strony ramki  określasz tu, Jak widzisz, okno globalnych zmian daje
Rys. 59
co będzie zmieniane. Ci mnóstwo możliwości. Ale to jeszcze nie
Na razie jeszcze nie ustaliłeś, jakich koniec. W prawym dolnym rogu masz bardzo
Rys. 60
obiektów (punktów lutowni- ważne okienko Change Scope. My nie chce-
czych) dotyczyć będą zmia- my zmieniać All FREE primitives - wszyst-
ny. Czy wszystkich punktów kich wolnych, czyli niezwiązanych składni-
na płytce? Nie, w tym przy- ków (punktów, które nie wchodzą w skład
padku tylko punktów dwóch elementów bibliotecznych, np. zostały umie-
przełączników. Aby nie szczone poleceniem P-P). My chcemy zmie-
zmienić wszystkich punktów nić właściwości wszystkich składników, tak-
na płytce, celowo zaznaczyli- że tych związanych, wchodzących w skład
śmy tylko te dwa elementy elementów bibliotecznych. Dlatego koniecz-
(dokonaliśmy selekcji). I te- nie musimy zmienić opcję w okienku Chan-
raz dzięki temu zaznaczeniu ge Scope na All primitives.
selektywnie dokonamy Po kliknięciu OK pokaże się małe okien-
zmian. Pomoże nam w tym ko z bardzo ważną informacją: ile dodatko-
środkowy rząd okienek. wych elementów będzie zmienionych. Rysu-
Wcześniej zwróć uwagę, że nek 62 pokazuje, że w tym przypadku będzie
lewe okienko Selection jest to pięć dodatkowych elementów. Kliknij Yes
zaznaczone (dlatego, że klik- i ewentualnie rozsuń elementy, jeśli powstał
nięty punkt należy do wybra- konflikt, jak na rysunku 63.
Elektronika dla Wszystkich
23
Kurs Protela
Okienko z rysunku 62 z liczbą zmienia-
nych elementów jest naprawdę ważne, bo
od razu zorientujesz się, czy czegoś nie
przegapiłeś. Jeśli przykładowo wcześniej
nie zmieniłbyś zawartości okienka Change
Scope, w okienku z rysunku 62 otrzymał-
byś informację, że zostanie zmienionych 0
dodatkowych elementów. Jeśli z kolei
w środkowym okienku Selection zamiast
Same, pozostawiłbyś Any, otrzymałbyś in-
formację o zamianie 43 elementów i pro-
gram zmieniłby właściwości wszystkich
punktów. Dzięki zaznaczeniu potrzebnych
elementów i wybraniu opcji Same zmieni-
łeś tylko to, co chciałeś.
Rys. 65
znaczenia (selekcji) elementów podlegają- punktów i otworzyć tabelkę właściwości
cych zmianie. Tabelka po zmianach będzie (globalnych). Trzeba zmienić opcję Any na
wyglądać, jak na rysunku 64. W środko- Same w środkowym okienku Selection
Rys. 62
wym okienku X-Size zaznaczyłem Same, że- i opcję w okienku Change Scope. Na pozór
by zmienione zostały elementy, które wcze- odwrotne wartości wpisane w okienkach X-
A teraz dla wprawy pozmieniajmy właści- śniej miały wielkość 80mil. Wybrałem też Size oraz Y-Size wynikają z tego, że element
wości jeszcze innych punktów. Przykładowo Same w środkowym okienku Shape (kształt), został wcześniej odwrócony o 90 stopni - za-
większość punktów ma średnicę 80mil. żeby program nie zmienił kwadratowych znaczyłem to czerwoną linią (Rotation
Zmieńmy ją na 90mil. Podwójne kliknięcie punktów tranzystora, które też mają wiel-
na dowolny z takich kość 80mil. Po dokonaniu zmian program
punktów otworzy zasygnalizuje naruszenie reguł w elemencie
okno właściwości, C3. Słusznie, odstęp wynosi teraz tylko 10
które poszerzysz, milsów. Zmieńmy to.
klikając przycisk Osoby przyzwyczajone do Autotraxa ma-
Global. ją kłopoty ze zmianą punktów tylko jednego
Chcemy zmie- elementu. Rzeczywiście Protel nie oferuje
nić tylko rozmiary specjalnej opcji zmiany punktów w obrębie
wszystkich punk- jednego elementu. Ale nie jest to żadna wa-
tów okrągłych, ma- da. Trzeba się tylko przyzwyczaić do innego
jących wcześniej sposobu pracy. Po prostu najpierw trzeba za-
średnicę 80mil. znaczyć potrzebny element (np. Shift+klik-
Tym razem nie do- nięcie), w tym przypadku kondensator C3.
Rys. 66
Rys. 63
konujemy więc za- Potem trzeba kliknąć podwójnie na jeden z
Rys. 67
Rys. 64
Elektronika dla Wszystkich
24
Kurs Protela
90.000). Po zmianach tabelka będzie wyglą- dnicy otworu punktów lu-
Rys. 68
R
y
s
.
6
8
Rys. 68
R
y
s
.
6
8
dać jak na rysunku 65, a po zatwierdzeniu towniczych. Dobrze utrwal
i usunięciu zaznaczenia (odznaczenie) kon- sobie w pamięci sposób
densatora, punkty będą wyglądać jak na zmiany punktów tylko
rysunku 66. w jednym elemencie - bę-
Zmieńmy jeszcze dla nabrania wprawy dziesz często przeprowa-
punkty lutownicze tranzystora T1. Trzeba go dzał takie zmiany.
zaznaczyć (Shift+kliknięcie) i podwójnie Ja po wprowadzeniu opi-
kliknąć na którymś punkcie. Wygląd tabelki sanych zmian staranniej
po zmianach pokazuje rysunek 67. ustawiłem elementy i zaczą-
Zaznacz jeszcze punkty lutownicze ozna- łem prowadzić te ścieżki,
czone A, B, C, D. W tych obwodach będą które trzeba poprowadzić
płynąć znaczne prądy, więc możemy po- ręcznie. Resztę zrobi potem
większyć te punkty i ich otwory według ry- automat.
sunku 68.
A teraz zadanie domowe: koniecznie
poćwicz zmiany wielkości, kształtu i śre- Piotr Górecki
Elektronika dla Wszystkich
25