Tam, gdzie stało ZOMO...

Instytucje milicyjne okresu PRL

1943/1944 r. dwie koncepcje organów przymusu

w obozie polskich komunistów

PPR

polscy komuniści

w ZSRR

podporządkowanie organów
przymusu radom narodowym

powielenie modelu radzieckiego

21 lipca 1944 r. manifest PKWN

[…] Rodacy! (…) Polski Komitet Wyzwolenia
Narodowego nakazuje natychmiastowe rozwiązanie
tzw. granatowej policji. Rady Narodowe tworzą
niezwłocznie podlegającą im Milicję Obywatelską,
której zadaniem będzie utrzymanie porządku i
bezpieczeństwa. […]

21 lipca 1944 r. manifest PKWN

27 lipca 1944 r. dwa dekrety PKWN:

1) rozwiązujący Policję Państwową

2) ustanawiający Milicję Obywatelską

15 sierpnia 1944 r. KRN zatwierdza dekrety

Dekret PKWN z dn. 15 sierpnia 1944 r.

o ustanowieniu Milicji Obywatelskiej

[…] Art. 1. Każda Rada Narodowa Miejska, czy Gminna ustanawia

Milicje, dla strzeżenia bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie
swego działania.

Art. 2. Miejscowa Milicja Obywatelska podlega pod względem

gospodarczym i budżetowym oraz z punktu widzenia kontroli społecznej
Radzie Narodowej, która ją ustanowiła, i działa na podstawie

rozporządzeń, zarządzeń i instrukcji wydanych przez Kierownika
Resortu Bezpieczeństwa Publicznego.

Art. 3. Władzą nadzorczą i zwierzchnią w stosunku do Milicji

Obywatelskiej jest władza Bezpieczeństwa Publicznego I instancji.

Art. 4. Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

Art. 5. Wykonanie dekretu porucza się Kierownikowi Resortu
Bezpieczeństwa Publicznego.

Dekret PKWN z dn. 7 października 1944 r. o MO

[…] Art. 1. MO jest prawno-publiczną formacją służby Bezpieczeństwa Publicznego.

Art. 2. Do zakresu działania MO należy: a) ochrona bezpieczeństwa, spokoju i

porządku publicznego; b) dochodzenie i ściganie przestępstw; c) wykonywanie zleceń

władz administracyjnych, sądów i prokuratury w zakresie prawem przewidzianym.

[…] Art. 4. MO podlega Kierownikowi Resortu Bezpieczeństwa Publicznego. Na

czele MO stoi Komendant Główny.

Art. 5. Komendanta Głównego MO mianuje i zwalnia Polski Komitet Wyzwolenia

Narodowego na wniosek Kierownika Bezpieczeństwa Publicznego. […]

Art. 6. […] organizację wewnętrzną, szczegółowy zakres działania władz MO,

stosunki służbowe w MO, jak również prawa i obowiązki, odpowiedzialność

dyscyplinarną członków MO określi rozporządzenie Kierownika Resortu

Bezpieczeństwa Publicznego.

Art. 7. Kontrolę społeczną nad działalnością MO […] sprawują rady narodowe

terytorialnie właściwe, za pośrednictwem swoich prezydiów względnie przez

wyłonione komisje.

18 marca 1949 r. rozkaz kierownika aparatu

bezpieczeństwa publicznego dotyczący pełnego

organizacyjnego podporządkowania MO

aparatowi bezpieczeństwa publicznego

§ 1 rozkazu → działalność organów MO na wszystkich

szczeblach zespolona i powiązana z pracą całego aparatu
bezpieczeństwa pod kierownictwem ministerstwa i
urzędów bezpieczeństwa publicznego

Ideologizacja służby bezpieczeństwa

por.: pion polityczno-wychowawczy w
strukturze MO

por.: nowe obowiązki MO, np. zwalczanie
pijaństwa, zabezpieczanie akcji skupu zboża,
walka ze stonką ziemniaczaną

1954 r. audycje płk Józefa Światły

i burza na szczytach władzy

dekret z dn. 7 grudnia 1954 r. Rady Państwa PRL

o naczelnych organach administracji państwowej

w zakresie spraw wewnętrznych

i bezpieczeństwa publicznego

Dekret z dn. 7 grudnia 1954 r.

W celu usprawnienia działalności organów bezpieczeństwa
publicznego,

wzmocnienia,

ochrony

własności

społecznej,

bezpieczeństwa i mienia obywateli, pogłębienia kontroli społecznej
i zacieśnienia więzi organów państwowych z masami pracującymi,
dalszego umocnienia praworządności ludowej, rozszerzenia
uprawnień rad narodowych w zakresie zabezpieczenia porządku i
ładu wewnętrznego powierza się kierownictwo administracją
spraw wewnętrznych i ochronę bezpieczeństwa publicznego
odrębnym organom – Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i
Komitetowi do spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie
Ministrów.

Dekret z dn. 7 grudnia 1954 r.

[…] Art. 1. Tworzy się urząd Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 2. Zakres działania Ministra Spraw Wewnętrznych obejmuje:
1) kierownictwo działalnością MO […].

Art. 4. 1. Do zakresu działania rad narodowych i ich prezydiów
należą: nadzór i kontrola nad działalnością MO [...].

Art. 6. 1. Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego jest
organem Rządu PRL w zakresie bezpieczeństwa publicznego. […]

Art. 9. Znosi się urząd Ministra Bezpieczeństwa Publicznego. […]

Koniec separacji MO i aparatu bezpieczeństwa

ustawa z dn. 13 listopada 1956 r.

o zmianie organizacji naczelnych oragnów administracji publicznej

w zakresie bezpieczeństwa publicznego

Art. 1. 1. Znosi się Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego przy
Radzie Ministrów.
2. Sprawy ochrony ustroju ludowo-demokratycznego ustalonego w
Konstytucji PRL i interesów Państwa przed wrogą dzialalnością
szpiegowską i terrorystyczną przechodzą do zakresu działania
Ministra Spraw Wewnętrznych.

Wewnętrzne reformy MO w latach 1955-80

por.: przywrócenie pionu techniki kryminalistycznej

prof. P. Majer: (…) stosunkowo najmniejsze sukcesy w

dziale wewnętrznej reformy milicja odnotowała przy
próbie zracjonalizowania jej kontaktów ze społeczeństwem
(...)

por.: akcja Porządek, uspołecznianie MO i jej wizerunek

w społeczeństwie

działalność ZOMO a wizerunek MO

Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej

(ZOMO)

4 grudnia 1956 r. decyzja Rady Ministrów o powołaniu ZOMO

najważnijsze zadania:
- prowadzenie działań milicyjnych w warunkach poważnego

zagrożenia lub naruszenia porządku i bezpieczeństwa

publicznego,

- prowadzenie pościgów za szczególnie niebezpiecznymi

przestępcami,

- ochrona porządku publicznego podczas akcji ratowniczych,

klęsk żywiołowych i katastrof,

- ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas

przejazdów pociągów specjalnych, kolumn samochodowych,
imprez i uroczystości publicznych

Ku alienacji MO – lata 1980-89

koniec lat 70. i początek lat 80. - rola SB i MO w wygaszaniu

strajków i demonstracji – milicja-gestapo i atmosfera wrogości

19 marca 1981 r. prowokacja bydgoska

nadzieje na współpracę MO i „Solidarności”, idea związku

zawodowego milicjantów

13 grudnia 1981 r. - 22 lipca 1983 r. stan wojenny
internowania i rozmowy profilaktyczno-wychowawcze
16 grudnia 1981 r. tragedia w kopalni „Wujek”
ustawa z dn. 14 lipca 1983 r. o urzędzie ministra spraw

wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów

Ustawa z dn. 14 lipca 1983 r.

Art. 1. 1. Minister Spraw Wewnętrznych jest naczelnym organem

administracji państwowej w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa i

państwa i porządku publicznego, a także ochrony przed
bezprawnymi zamachami na życie i zdrowie ludzkie oraz dorobek

materialny i kulturalny społeczeństwa.

2. Minister Spraw Wewnętrznych, w ramach swoich kompetencji,
strzeże praworządności ludowej oraz współdziała z innymi

organami państwowymi w zakresie ochrony praw i wolności

obywatelskich. […]

Art. 5. 1. Minister Spraw Wewnętrznych wykonuje swoje zadania

poprzez Służbę Bezpieczeństwa, MO, podległe jednostki wojskowe i
straż pożarną. […]

Okrągły Stół i jego konsekwencje

co dalej?

22 sierpnia 1989 r. uchwała Rady Ministrów dotycząca struktury

resortu spraw wewnętrznych

7 września 1989 r. zniesienie ZOMO

23 listopada 1989 r. zniesienie ORMO

6 kwietnia 1990 r. przyjęcie przez Sejm tzw. pakietu ustaw

policyjnych → urząd Ministra Spraw Wewnętrznych i dwie

podległe mu formacje – Urząd Ochrony Państwa i Policja

Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej

(ORMO)

22 lutego 1946 r. zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych

dotyczące trybu i formy organizowania Oddziałów ORMO

cel: wzmożenia walki z bandytyzmem, rabunkami i innego rodzaju

przestępstwami oraz wzmocnienie ochrony spokoju i porządku

publicznego

organizacyjna podległość formacji MO

służba: bezpłatna, honorowa i dobrowolna

upolitycznienie formacji – por.: rola ORMO w okresie wyborów,

szkolenia polityczne, ORMO i tzw. bitwa o handel

Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej

(ORMO) [c.d.]

rozkaz Komendanta Głównego MO z dn. 20 października 1951r.

dotyczący realizacji instrukcji organizacji i pracy ORMO

zadaniem ORMO pomoc MO w utrzymaniu porządku, ładu
publicznego w Polsce Ludowej, w zwalczaniu jej wrogów, bandytów,
terrorystów, dywersantów i wszystkich innych szkodników

[...] dobrze zorganizowana ORMO otoczona należytą opieką,
wyszkolona i uświadomiona politycznie stanowi przedłużone ramię
organów MO, docierające do najdalszych zakątków wrogiej
działalności reakcyjnej, spekulantów i złodziei dobra narodowego [...]

Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej

(ORMO) [c.d.]

1955-56 r. od partyjnej bojówki do organizacji społecznej

profilaktyczno-wychowawcza funkcja ORMO i ogniwa

specjalistyczne

ustawa z dn. 13 czerwca 1967 r. o ORMO:

ORMO organizacją o charakterze społecznym zrzeszającą

oddanych socjalizmowi i Polsce Ludowej obywateli, gotowych

czynnie i w sposób zorganizowany uczestniczyć w ochronie ładu i
porządku publicznego

najważniejsze zadania:

- rozwijanie i umacnianie wśród szerokich rzesz społeczeństwa

poszanowania zasad współżycia społecznego oraz kształtowanie

właściwego stosunku do mienia społecznego,

- uczestnictwo w czynach społecznych,
- współdziałanie z MO i administracją państwową w ochronie

porządku i mienia obywateli

Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej

(ORMO) [c.d.]

15 lipca 1967 r. minister spraw wewnętrznych: statut ORMO:

min. jedna ośmiogodzinna służba w miesiącu; służba bezpłatna,
honorowa i pełniona samodzielnie lub wraz z MO

społeczny wizerunek ORMO w kontekście roli organizacji w

tłumieniu strajków i demonstracji

19 marca 1987r. trzy kategorie członków ORMO

Bibliografia

Majer P., Milicja Obywatelska w systemie organów władzy PRL

(zarys problematyki i źródła), Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2003
Majer P., Model Milicji Obywatelskiej realizowany w latach 1944-
1990 [w:] Policja w Polsce. Stan obecny i perspektywy. Tom 1,

Szymaniak A., Ciepiela W. (red.), Wyd. Naukowe INPiD UAM,

Poznań 2007, s. 27-49
Misiuk A., Historia Policji w Polsce od X wieku do współczesności,
Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2008
Pytel J., Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej (1946-1989),

Wyd. Comandor, Warszawa 2009
Osęka P., Jako ORMO czuwało [w:] Polityka nr 8/2011