11

Praca stanowi przyk³ad analizy jednostki treningowej p³ywaka ucznia Szko³y

Mistrzostwa Sportowego w Gdañsku (lat 16, I klasa sportowa), maj¹cej na celu

kszta³towanie jego wytrzyma³oœci specjalnej. Obci¹¿enia treningowe zaplanowano

na podstawie wyników wczeœniej przeprowadzonego 12-minutowego testu wytrzy-

ma³oœci specjalnej, podczas którego rejestrowano czêstoœæ skurczów serca oraz

stê¿enie kwasu mlekowego we krwi kapilarnej, pobieranej z p³atka ucha bezpo-

œrednio po wysi³ku oraz co trzy minuty a¿ do momentu obni¿ania siê stê¿enia mle-

czanu. Obliczono ponadto prêdkoœæ p³ywania podczas testu. Czêstoœæ skurczów

serca rejestrowano (Sport Tester PE-3000) tak¿e podczas treningów, natomiast

stê¿enie kwasu mlekowego po zadaniach g³ównych, wed³ug odpowiedniej proce-

dury na analizatorze Accusport, metod¹ enzymatyczn¹. Za³o¿ono, ¿e zawodnik po-

winien wykonywaæ zadania treningowe z wyznaczon¹ prêdkoœci¹ (1,31 m/s) przy

odpowiednich wartoœciach czêstoœci skurczów serca (200 sk./min) i stê¿enia

kwasu mlekowego (6,1 mmol/l). Analiza omawianej jednostki treningu ujawni³a

trudnoœci w doborze w³aœciwej liczby powtórzeñ przep³ywanych odcinków, wskutek

narastaj¹cego zmêczenia i wzrostu poziomu kwasu mlekowego powy¿ej zak³ada-

nej wartoœci, tj. 6,1 mmol/l, przy utrzymaniu za³o¿onych wartoœci czêstoœci skur-

czów serca i prêdkoœci p³ywania. Wyci¹gniêto st¹d wniosek, ¿e nale¿y zmniejszyæ

liczbê powtórzeñ æwiczenia, gdy¿ organizm zawodnika okaza³ siê nie zaadapto-

wany do przyjêychj wielkoœci wstêpnych i charakteru obci¹¿enia. W przeciwnym

wypadku trening prowadzi³by do celów odmiennych od zaplanowanych.

S£OWA KLUCZOWE: trening p³ywacki – planowanie i kontrola obci¹¿eñ – ko-

rygowanie zadañ jednostki treningowej

„Sport Wyczynowy” 2001, nr 1-2/433-434

T

eoria

treningu

Z Zak³adu Teorii i Metodyki P³ywania AWF w Gdañsku.

W planowaniu i analizie obci¹¿eñ jednostek treningowych

w p³ywaniu nale¿y braæ pod uwagê aktualne indywidualne wartoœci

wskaŸników fizjologicznych - czêstoœci skurczów serca (têtna),

poziomu kwasu mlekowego - i prêdkoœci p³ywania.

Stanis³aw Przybylski, Piotr Makar

Analiza jednostki treningowej

p³ywaka

12

W procesie treningu zawodnika pod-

stawowe znaczenie ma racjonalne pla-

nowanie i bie¿¹ca kontrola skutków

obci¹¿eñ treningowych (1-4,11-12,14-

15,18-19). Przy planowaniu i kontroli

(analizie) obci¹¿eñ jednostek treningo-

wych w p³ywaniu nale¿y opieraæ siê na

aktualnych, indywidualnych warto-

œciach wskaŸników fizjologicznych -

czêstoœci skurczów serca (têtna), po-

ziomu kwasu mlekowego i prêdkoœci

p³ywania. Informacje te mo¿na uzyskaæ

po przeprowadzeniu odpowiednich te-

stów (8-10,13,16-17,20).

WskaŸnikami szeroko wykorzysty-

wanymi w bie¿¹cej kontroli treningu s¹

- czêstotliwoœæ skurczów serca oraz

poziom kwasu mlekowego (5-7). Zmia-

ny wartoœci têtna i poziomu mleczanu

w odpowiedzi na wysi³ek fizyczny infor-

muj¹ o reakcji organizmu na zastosowa-

ne œrodki treningowe, o przebiegu pro-

cesów metabolicznych restytucji i efek-

tach adaptacyjnych. Uzyskane w trakcie

kontroli informacje pomagaj¹ we wpro-

wadzaniu korekt do zastosowanych tre-

œci treningowych oraz upewniaj¹ trenera

i zawodnika o stopniu realizacji celu tre-

ningu (ujmowanego np. w kategoriach

kszta³towania rozwoju, regeneracji, sta-

bilizacji lub ekonomizacji poziomu da-

nych funkcji czy sprawnoœci). Wartoœæ

tych informacji jest wiêksza, je¿eli testy

kontrolne przeprowadzone s¹ w natural-

nych warunkach pracy sportowca (p³y-

waka na p³ywalni, biegacza na bie¿ni,

kolarza na trasie wyœcigu). Osobnym

problemem jest umiejêtnoœæ w³aœciwej

interpretacji uzyskanych wyników, która

bêdzie zale¿a³a w najwiêkszym stopniu

od wiedzy i doœwiadczeñ praktycznych

trenera.

Praca niniejsza ukazuje analizê jed-

nostki treningowej, maj¹cej na celu

kszta³towanie (rozwój) wytrzyma³oœci

specjalnej p³ywaka, dokonan¹ na podsta-

wie wyników rejestracji czêstoœci skur-

czów serca, poziomu kwasu mlekowego

i prêdkoœci p³ywania.

Materia³ i metody badañ

Badaniom poddano zawodnika M. W.

ze Szko³y Mistrzostwa Sportowego

w Gdañsku (lat 16, I klasa sportowa).

Za³o¿ono, ¿e zawodnik mia³ realizowaæ

trening wytrzyma³oœciowy w okresie

przygotowawczym rocznego cyklu tre-

ningowego. Wytycznymi do zaplanowa-

nia obci¹¿eñ treningowych w jednostce

treningowej by³y wyniki, uzyskane

Ryc. 1. Zmiany czêstoœci

skurczów serca zawodnika

M. W. w 12-minutowym

teœcie wytrzyma³oœci spe-

cjalnej.

Stanis³aw Przybylski, Piotr Makar

13

przez p³ywaka we wczeœniej przepro-

wadzonym 12-minutowym teœcie wy-

trzyma³oœci specjalnej, podczas którego

rejestrowano czêstoœæ skurczów serca

(ryc. 1) oraz oznaczano stê¿enie kwasu

mlekowego we krwi kapilarnej, pobranej

z p³atka ucha bezpoœrednio po wysi³ku

oraz kolejno co trzy minuty, a¿ do mo-

mentu zaobserwowania obni¿ania siê

jego poziomu. Obliczano równie¿ prêd-

koœæ p³ywania (v) podczas testu na po-

stawie przep³yniêtego dystansu (m) oraz

czasu (t), (v=s/t). Czêstoœæ skurczów

serca rejestrowano podczas ca³ej za-

planowanej jednostki treningowej, po-

s³uguj¹c siê urz¹dzeniem Sport Tester

PE-3000, natomiast poziom kwasu mle-

kowy oznaczano po zadaniach g³ów-

nych, na analizatorze Accusport, metod¹

enzymatyczn¹ (8).

Omówienie wyników badañ

Analizowano zarejestrowane przez

Sport Tester zmiany czêstoœci skur-

czów serca oraz wartoœci kwasu mle-

kowego w zaplanowanej jednostce tre-

ningowej (tabela 1, ryc. 2). Za³o¿ono

wczeœniej, ¿e maksymalne wartoœci

czêstoœci skurczów serca, poziomu

kwasu mlekowego i prêdkoœci uzyska-

ne w 12-minutowym teœcie odpowia-

daj¹ aktualnym maksymalnym mo¿li-

woœciom tlenowym zawodnika. Zada-

nia, za pomoc¹ których miano kszta³-

towaæ wytrzyma³oœæ w oparciu o wy-

znaczon¹ prêdkoœæ przep³ywanych od-

cinków (1,31 m/s), czêstoœci skur-

czów serca (HR=200 sk./min) i kwasu

mlekowego (6,1 mmol/l), by³y nastê-

puj¹ce:

Tabela 1

Realizacja zadañ treningowych przez zawodnika M. W.

Zadania treningowe

V [m/s]

HR [sk./min]

LA [mmol/l]

plan

reali-

plan

reali-

plan

reali-

zacja

zacja

zacja

Rozgrzewka - 1000 m

-

-

ok. 130 ok. 130

-

-

16 x 25 m kraulem (przerwa 5 s)

1,31

1,31

190-200 ok. 135

6,1

1,7

200 m - æwiczenia techniki

-

-

-

-

-

-

12 x 50 m kraulem (przerwa 10 s)

1,31

1,31

190-200 ok. 150

6,1

2,2

100 m stylem grzbietowym

-

-

-

-

-

-

300 m NN

(50 m mocno/50 m swobodnie)

-

-

-

-

-

-

600 m kraulem

1,31

1,31

190-200 ok. 185

6,1

6,4

200 m stylem grzbietowym

-

-

-

-

-

-

1000 m kraulem

1,31

1,31

190-200 ok. 190

6,1

6,1

200 m stylem klasycznym

-

-

-

-

-

-

Analiza jednostki treningowej p³ywaka

14

1) 16 x 25 m kraulem z przerw¹ 5

sekund,

2) 12 x 50 m kraulem z przerw¹ 10

sekund,

3) 600 m kraulem,

4) 1000 m kraulem.

Z ryc. 2 wynika, ¿e zadania 1. i 2. nie

zosta³y w pe³ni zrealizowane. Wprawdzie

badany zawodnik utrzymywa³ odpo-

wiedni¹ prêdkoœæ na poszczególnych

odcinkach, ale zarówno czêstoœæ skur-

czów serca, jak i stê¿enie kwasu mleko-

wego nie osi¹gnê³y wyznaczonych war-

toœci. Analizuj¹c mozliwe tego powdy,

stwierdzono, i¿ obci¹zenia okaza³y siê

zbyt ma³e. Wprowadzono wiêc do nich

nastepujace korekty:

– w zadaniu 1. (16 x 25 m) - skró-

cenie czasu przep³yniêcia 25 m o 4-6 s

lub skróceniu przerwy wypoczynkowej

– w zadaniu 2. (12 x 50 m) - ograni-

czenie czasu przep³yniêcia 50 m o 2-4 s

i/lub skróceniu przerwy wypoczynkowej.

Po uwzglêdnieniu powy¿szej korekty

analiza zmian czêstoœci skurczów serca

u badanego p³ywaka (ryc. 3) wykaza³a,

¿e i wtej postaci trening zosta³ tylko czê-

œciowo zrealizowany. W trzech pierw-

szych zadaniach czêstoœæ skurczów ser-

ca ustabilizowa³a siê na oczekiwanym

poziomie, natomiast wartoœci kwasu

mlekowego by³y zbyt wysokie. Dopiero

w ostatnim zadaniu (1000 m kraulem)

zarówno czêstoœæ skurczów serca, jak

i poziom kwasu mlekowego osi¹gnê³y

wartoœci zbli¿one do zaplanowanych.

Analiza powy¿sza ujawnia problemy

praktyczne, z jakimi spotyka siê trener

(nie tylko p³ywania) w trakcie planowa-

nia i realizacji obci¹¿eñ, majacych okre-

œlony cel. Gdy sprawa dotyczy p³ywa-

nia, to okazuje siê - po pierwsze - ¿e po-

s³ugiwanie siê wy³¹cznie prêdkoœciami,

wyznaczonymi w teœcie 12-minutowym,

mo¿e prowadziæ do b³êdnego planowa-

nia, a nastêpnie wypaczenia celu trenin-

gu (por. ryc. 2), gdyby nie by³o korekty

obci¹¿eñ. Problem drugi wi¹¿e siê z do-

borem optymalnej dla danego zawodnika

liczby powtórzeñ przep³ywanych odcin-

ków. Nieodpowiednia, nadmierna ich

liczba, powoduje narastanie zmêczenia,

o czym œwiadczy wzrost poziomu kwa-

su mlekowego. U badanego zawodnika

w zadaniu 1., 2. i 3. poziom kwasu

mlekowego przewy¿szy³ zak³adan¹ war-

Ryc. 2. Zmiany czêstoœci skurczów serca i stê¿enia kwasu mlekowego w jednostce treningowej za-

wodnika M. W.

Stanis³aw Przybylski, Piotr Makar

15

toœæ 6,1 mmol/l (wartoœci czêstoœci

skurczów serca i prêdkoœci p³ywania

by³y zgodne z planowanymi) (ryc. 3).

W zwi¹zku z powy¿szym korekta tre-

ningu powinna polegaæ na zmniejszeniu

liczby powtórzeñ. Organizm zawodnika

- jak sie okaza³o - nie by³ jeszcze nale¿y-

cie przygotowany do zaplanowanych

obci¹¿eñ. Proces adaptacji rozwija siê

stopniowo i wymaga czasu.

W planowaniu obci¹¿eñ treningo-

wych i kontroli ich skutków w p³ywaniu

wyczynowym nale¿a³oby równie¿ ko-

rzystaæ z pomiarów innych wskaŸni-

ków, np.: bilansu azotowego, poziomu

kinazy kreatynowej oraz oceniaæ efek-

tywnoœæ techniki p³ywania (poprzez ba-

dania rozk³adu tempa i kroku p³ywackie-

go na danym dystansie). Informacje, ja-

kie zawieraj¹ wymienione wskaŸniki, po-

winny u³atwiæ trenerowi dobór optymal-

nej intensywnoœci obci¹¿eñ poprzez

okreœlenie wartoœci takich ich elemen-

tów, jak - czas trwania wysi³ku, liczba

powtórzeñ, struktura ruchu, pozwol¹

równie¿ na klasyfikacjê energetyczn¹

poszczególnych æwiczeñ itd. Dowodzi

to s³usznoœci stwierdzenia Costilla (6),

¿e dalsza poprawa wyników w p³ywaniu

bêdzie zale¿a³a od skutecznoœci prób

dostosowania programów treningowych

(a wiêc ka¿dego æwiczenia i ich zesta-

wów) do wymagañ fizjologicznych da-

nej konkurencji i poziomu adaptacji orga-

nizmu zawodnika.

Wnioski

1. Dwunastominutowy test wytrzy-

ma³oœci specjalnej mo¿e byæ przydatny

do uzyskiwania wyjœciowych danych do

planowania obci¹¿eñ w treningu wytrzy-

ma³oœciowym p³ywaka po wprowadze-

niu poprawek, dotycz¹cych prêdkoœci

pokonywania odcinków krótszych ni¿

600 m.

2. Analiza jednostki treningowej

kszta³tuj¹cej wytrzyma³oœæ p³ywaka na

podstawie wartoœci prêdkoœci p³ywania,

czêstoœci skurczów serca i poziomu

kwasu mlekowego mo¿e dostarczyæ

Ryc. 3. Zmiany czêstotliwoœci skurczów serca i stê¿enia kwasu mlekowego podczas jednostki tre-

ningowej p³ywaka M. W., po uwzglêdnieniu poprawek w zadaniach g³ównych.

Analiza jednostki treningowej p³ywaka

16

obiektywnych informacji, niezbêdnych

w planowaniu i kontroli obci¹¿eñ trenin-

gowych, pomagaj¹c w racjonalizacji kie-

rowania procesem treningu, realizuj¹cym

konkretne cele danego etapu (okresu)

szkolenia p³ywaka.

Piœmiennictwo

1. Bartkowiak E.: Trening p³ywac-

ki. Warszawa 1976. Sport i Turystyka.

2. Bartkowiak E.: P³ywanie. Pro-

gram szkolenia dzieci i m³odzie¿y. War-

szawa1997. RCMSKFiS.

3. Bartkowiak E.: P³ywanie sporto-

we. Warszawa 1999. COS.

4. Bompa T. O.: Teoria planowania

treningu. Warszawa 1988. RCMSKFiS.

5. Burke E. R.: Precision Heart

Rate Training. Champaign 1998. Human

Kinetics.

6. Costill D. L.: Zmiany w miêœniu

szkieletowym podczas szybkoœciowego i

wytrzyma³oœciowego treningu p³ywac-

kiego. „Sport Wyczynowy” 1979, nr 8.

7. Counsilman J. E.: Competetive

swimming manual for coaches and

swimmers. London 1977. Peham Books.

8. Emmert J.: Analytical Require-

ments for the Measurement of Lactate.

Workshop Report Accusport. Zurich

1994, March 18, 1994.

9. Janssen P. : Training Lactate

Pulse - Rate. 1989. Oulu 1989. Finland.

Polar Electro Oy.

10. Kosmol A. i in.: Wp³yw obci¹-

¿eñ treningowych na zmiany poziomu

wytrenowania p³ywaków. „Wychowanie

fizyczne i sport” 1998, nr 1.

11. Koziñski E.: Kontrola pracy ser-

ca w ocenie intensywnoœci wysi³ku.

„Sport Wyczynowy” 1989, nr 6.

12. Maglischo E. W.: Swimming

Even Faster. Mountain View, California,

1993. Mayfield Publishing Company.

13. Olbrecht J. et al.: Vergleichen-

de Untersuchungen des Laktat-Ge-

schwindigkeitsverhaltens im Zweistrek-

kentest über 400 m Kraulschwimmen

zum 30- und 60-minutigen maximalen

und 30-minutigen submaximalen

Schwimmen. „Deutsche Zeitschrift für

Sportmedizin” 1985, nr 1.

14. P³atonow W. N.: Trening wyczy-

nowy w p³ywaniu. Warszawa 1997,

RCMSKFiS.

15. Pöhlitz L.: Eine moderne Metho-

de zur computer gestutzten Erfassung

und Auswertung von Trainings- und

Wettkampfdaten für die Ausdauerdiszi-

plinen. „Leistungssport” 1998, nr 5.

16. Prins J.: Setting a Standard.

„Swimming Technique”1988, 5-7.

17. Przybylski S. i in.: Próg prze-

mian tlenowych i beztlenowych u po-

cz¹tkuj¹cych p³ywaków. Materia³y z

konferencji naukowej nt.: „P³ywanie

sportowe”. Gdañsk 1996. AWF.

18. Sozañski H. i in.: Obci¹¿enia tre-

ningowe. Warszawa 1995. RCMSKFiS.

19. Sozañski H., Kosmol A.: Zasto-

sowanie mikrokomputerów w analizie

obci¹¿eñ treningowych. „Sport Wyczy-

nowy” 1987, nr 8-9.

20. Wo³kow N. I.: Bioenergetyczne

podstawy i ocena wytrzyma³oœci. „Sport

Wyczynowy” 1989, nr 7-8.

Stanis³aw Przybylski, Piotr Makar