monter instalator urzadzen technicznych w budownictwie wiejskim 723[05] o1 03 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Marian Grabkowski

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 723[05].O1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Karbowiak
mgr inż. Jolanta Skoczylas

Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Marian Grabkowski

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[05].O1.03
„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu monter – instalator urządzeń technicznych w budownictwie wiejskim.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rodzaje i znaczenie rysunków technicznych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Materiały i przybory do rysowania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Opisywanie i wymiarowanie rysunków technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Podstawowe konstrukcje geometryczne

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady rzutowania

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Oznaczenia graficzne na rysunkach budowlanych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Przekroje i schematy części maszyn

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Uproszczenia rysunkowe

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.

Dokumentacja rysunkowa

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Przedmiar robót

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o posługiwaniu się dokumentacją

techniczną w budownictwie.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−

materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Po
ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian postępów
powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo
nie,

−

sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi,

−

wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
który umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli będziesz mieć trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[05].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony

środowiska

723[05].O1

Podstawy

zawodu

723[05].O1.02

Rozpoznawanie obiektów

budownictwa wiejskiego

723[05].O1.03

Posługiwanie się dokumentacją

techniczną

723[05].O1.04

Określanie zasad gospodarki wodnej

w środowisku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

stosować przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

stosować przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej,

−

stosować przepisy dotyczące ochrony środowiska,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić znaczenie rysunku w technice,

−

rozróżnić rodzaje rysunków technicznych,

−

dobrać materiały rysunkowe oraz posłużyć się podstawowymi przyborami rysunkowymi,

−

wykonać rysunki podstawowych konstrukcji geometrycznych w różnych skalach,

−

wykonać proste rysunki techniczne,

−

zastosować zasady wymiarowania i opisywania rysunków technicznych,

−

wykonać rysunki części i zespołów maszyn,

−

sporządzić rysunki rzutów i przekrojów różnych elementów,

−

zastosować znormalizowane oznaczenia graficzne materiałów budowlanych oraz
elementów instalacji sanitarnych,

−

odczytać proste rysunki techniczne i uproszczenia rysunkowe,

−

odczytać rysunki wykonawcze i złożeniowe,

−

odczytać i zinterpretować rysunki schematyczne maszyn,

−

wykonać szkice maszyn i urządzeń oraz elementów instalacji budowlanych,

−

posłużyć się dokumentacją konstrukcyjną i technologiczną w zakresie odczytywania
wielkości parametrów technicznych instalacji i urządzeń technicznych,

−

wykonać przedmiar robót instalacyjnych na podstawie dokumentacji technicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rodzaje i znaczenie rysunków technicznych

4.1.1. Materiał nauczania

Historia rysunku rozpoczyna się w początkowym okresie rozwoju cywilizacji i kultury.

Już podczas wznoszenia budowli w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie (piramidy, świątynie)
posługiwano się rysunkiem. W XVII w. próbowano rysunek udoskonalić, przedstawiając
rysowany przedmiot w dwóch rzutach: pionowym i poziomym.

W czasach obecnych rola rysunku technicznego ogromnie wzrosła. Bez odpowiednio

opracowanych rysunków wykonawczych nie można byłoby właściwie zorganizować żadnej
produkcji seryjnej. Rysunek techniczny (np. części maszyn) sporządzony zgodnie
z wymaganiami określonymi w normach umożliwia wykonywanie tych części przez różne
zakłady, a ich montaż w innym określonym zakładzie. Aby rysunek mógł być łatwo
i jednoznacznie odczytany, musi być prosty i jasny oraz powinien zawierać wszystkie
informacje potrzebne wykonawcy. Czytelność rysunku technicznego osiąga się przez
stosowanie umownych znaków i linii, prawidłowe rozmieszczenie poszczególnych rzutów
danego przedmiotu na znormalizowanym arkuszu papieru oraz właściwe i czytelne opisanie
rysunku. Znaki umowne, zastępujące często opisy na rysunkach, muszą być jednakowo
rozumiane przez projektantów i wykonawców.

Rysunek techniczny jest środkiem wyrażania myśli technicznej, podstawą porozumiewania

się między projektantem a wykonawcą w toku produkcji.

Bardzo ważną cechą rysunków technicznych jest przedstawienie danego elementu,

konstrukcji lub pewnych fragmentów w zmniejszeniu, często bardzo znacznym w stosunku do
wielkości rzeczywistej.

Rysunki techniczne możemy podzielić na:

Rysunki ogólne:

−

rysunki orientacyjne, które określają położenie obiektu budowlanego w stosunku do
danego osiedla, dzielnicy, drogi czy innego obiektu; całość rysunku musi być
zorientowana względem stron świata z podaniem orientacji północnej; rysunki
orientacyjne wykonuje się w podziałkach od 1:5000 do 1:25000,

−

rysunki sytuacyjne, określają położenie obiektu budowlanego w stosunku do granic
obiektów sąsiadujących; na tych rysunkach podaje się numer działki, długość i szerokość
obiektu, jego odległość od sąsiednich działek, od ulicy, linii zabudowy itp.; na rysunkach
sytuacyjnych podaje się kierunek przebiegu sieci i jej rodzaj, np. sieć wodociągowa,
kanalizacyjna i gazu; wykonuje się je w podziałkach 1:200 do 1:1000.

Rysunki zasadnicze:

−

rzuty poziome przedstawiają przedmiot leżący na płaszczyźnie poziomej widzianej z góry;
wykonuje się je w celu przedstawienia istniejących budynków, dróg, chodników,

−

przekroje poziome stosuje się wtedy, gdy trzeba przedstawić usytuowanie poszczególnych
urządzeń na różnych kondygnacjach budynku; przekroje poziome, w odniesieniu do
rysunków elementów budowlanych lub całych budynków, nazywa się rzutami poziomymi;
wykonuje się je w podziałkach1:100 lub 1:50,

−

przekroje pionowe stosuje się, aby oznaczyć wysokości, na których należy montować
wszelkiego rodzaju urządzenia, jak np.: grzejniki, nagrzewnice, wymienniki ciepła
i wentylatory, na podstawie przekrojów pionowych można stwierdzić, jaka jest wysokość

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kondygnacji, grubość stropów i ław fundamentowych itp.; przekroje te wykonuje się
w podziałce 1:100 lub 1:50,

−

rozwinięcia instalacji są odpowiednikami przekrojów; wykonuje się je w ten sposób, że
rzutuje się je na jedną płaszczyznę pionową; na tym rysunku umieszcza się tylko wymiary
pionowe,

−

rysunki aksonometryczne instalacji wykonuje się w celu ich dokładniejszego
przedstawienia; rysunki te są odpowiednikiem przekrojów poziomych i pionowych;
ułatwiają orientację w układach przewodów i urządzeń: kotłowni, hydroforni, stacji
uzdatniania wody i innych.

Rysunki schematyczne:

−

wykonuje się w celu dokładnego zobrazowania zasad obsługi danej instalacji podczas jej
pracy; stanowią uzupełnienie instrukcji o eksploatacji instalacji i zawierają często opis
poszczególnych urządzeń, sposób ich uruchamiania i zatrzymywania.

Rysunki szczegółowe:

−

instalacyjne rysunki szczegółowe obejmują części urządzeń lub urządzenia bardziej
skomplikowane, których wykonanie na zasadach rysunków przedstawiających rzuty czy
rozwinięcia byłoby niemożliwe; wykonuje się je z zachowaniem odpowiedniej podziałki.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak należy wykonać rysunek techniczny?
2. Jakich zasad należy przestrzegać podczas wykonywania rysunku technicznego?
3. Jak osiąga się czytelność rysunku technicznego?
4. Co oznaczają znaki umowne na rysunku technicznym?
5. Jak klasyfikujemy rysunki techniczne?
6. Jakie znasz rodzaje rysunków ogólnych?
7. Jakie znasz rodzaje rysunków zasadniczych?
8. Jakie znaczenie ma rysunek techniczny w pracy montera?
9. Jakie znasz rodzaje przekrojów na rysunkach budowlanych?
10. Czym charakteryzują się rysunki aksonometryczne?
11. Czym charakteryzują się rysunki schematyczne?
12. Czym charakteryzują się rysunki szczegółowe?
13. Czym charakteryzuje się rysunek rozwinięcia instalacji?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród przedstawionych rysunków wybierz te, które przedstawiają przekroje pionowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć rysunki,
2) wybrać te rysunki, które przedstawiają przekroje pionowe,
3) uzasadnić swój wybór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze, na których przedstawione są różnego rodzaju rysunki techniczne,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków technicznych.

Ćwiczenie 2

Spośród przedstawionych rysunków wybierz te, które przedstawiają przekroje poziome.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć rysunki,
2) wybrać te rysunki, które przedstawiają przekroje poziome,
3) uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze, na których przedstawione są różnego rodzaju rysunki techniczne,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków technicznych.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać rodzaje rysunków technicznych?



2) rozróżnić przekrój pionowy od przekroju poziomego?



3) posłużyć się odpowiednim nazewnictwem rysunków technicznych?



4) określić znaczenie rysunków technicznych?



5) określić różnicę między przekrojem pionowym, a poziomym?



6) określić czym charakteryzuje się rysunek aksonometryczny?



7) określić różnicę między rysunkiem schematycznym, a szczegółowym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Materiały i przybory do rysowania

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały do rysowania

Niezbędnymi materiałami do rysowania i opisywania rysunków są:

−

kalka techniczna, to rodzaj bardzo gładkiego, cienkiego, przezroczystego papieru
o szarym zabarwieniu; nadaje się zarówno do kreślenia ołówkiem jak i tuszem,

−

kalka milimetrowa, służy głównie do wykonywania wykresów, nomogramów,

−

karton kreślarski (brystol), to dość gruby i sztywny papier; nadaje się zarówno do
kreślenia tuszem, jak i do rysowania ołówkiem; nadaje się do sporządzania rysunków
potrzebnych tylko w jednym egzemplarzu,

−

tusz kreślarski służy do kreślenia i opisywania rysunków,

−

ołówki kreślarskie, w zależności od twardości są oznaczone literami B, F, H i HB; symbol
B oznacza grafit miękki, F – średni i H – twardy. Ponadto, twardość grafitu określa się
numeracją, np. 2B, 3B, 2H, HB; im większy jest numer przy symbolu H, tym grafit jest
twardszy; ołówki twarde stosuje się do kreślenia linii cienkich i dokładnych wykresów,
natomiast ołówki miękkie służą do szkicowania odręcznego i opisywania rysunków,

−

gumki służą do usunięcia śladów ołówka i ewentualnych zabrudzeń; ściera się nimi
również zbędne linie pomocnicze narysowane ołówkiem.

Przybory do rysowania

Niezbędnymi przyborami do wykonywania rysunków technicznych są:

−

rysownica (rys. 1), deska kreślarska, jest to prostokątna płyta o znormalizowanych
wymiarach, do której przypina się papier; wykonuje się na niej rysunki w formatach A2,
A3, A4,

Rys. 1. Rysownica [3, s. 12]

−

przykładnica (rys. 2), służy do kreślenia linii poziomych oraz do prowadzenia trójkątów
podczas rysowania linii prostopadłych (pionowych) i nachylonych pod dowolnym kątem
do linii poziomych; przykładnicę wykonuje się z twardego gatunku drewna lub
z tworzywa sztucznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Kreślenie linii za pomocą przykładnicy i trójkąta [1, s. 12]

−

trójkąty kreślarskie (rys. 3), służą do kreślenia linii pionowych i skośnych; wykonywane są
najczęściej z przezroczystego tworzywa sztucznego,

Rys. 3. Trójkąty kreślarskie [3, s. 12]

−

przymiary (rys. 4), – liniały służą do odmierzania długości odcinków lub do odczytywania
wymiarów; wykonując rysunki w różnych podziałkach, można posługiwać się bardzo
praktycznym przymiarem o przekroju trójkątnym ze skalami redukcyjnymi; na przymiarze
tym oznaczono podziałki 1:5, 1:10, 1:20, 1:25, 1:50, 1:100,

Rys. 4. Przymiary: a) zwykły, b) ze skalami redukcyjnymi [3, s.13]

−

krzywiki (rys. 5), służą do kreślenia linii krzywych, których nie można wykreślić cyrklem,
ponieważ nie są łukami koła,

Rys. 5. Krzywiki [3, s.13]

−

cyrkle (rys. 6), służą do rysowania ołówkiem lub tuszem okręgów i łuków; cyrkiel
uniwersalny wyposażony jest w trzy wymienne końcówki: do rysowania ołówkiem, do
kreślenia tuszem oraz igielnik; do kreślenia okręgów o bardzo dużej średnicy używa się
przedłużacza cyrkla; do kreślenia bardzo małych okręgów używa się zerownika; cyrkiel

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podziałowy, zwany odmierzaczem ma dwa ramiona zakończone igłami, służy on do
przenoszenia długości odcinków z przymiaru na rysunek i odwrotnie oraz do dzielenia
odcinków na części,

Rys. 6. Cyrkle: a) uniwersalny z wymiennymi końcówkami,

b) zerownik, c) podziałowy [3, s. 14]

−

grafiony (rys. 7), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych; grubość linii kreślonych
grafionem zależy od ustawienia ostrzy grafionu, odległość między ostrzami grafionu
reguluje się śrubką,

Rys. 7. Grafion [3, s.14]

Rys. 8. Grafos [3, s.14]

−

grafosy (rys. 8), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych, składają się z obsadki
napełnionej tuszem i specjalnych stalówek,

−

rapidografy (rys.9), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych, sprzedaje się je
w zestawach składających się z kilku wymiennych końcówek, wkręcanych w obsadkę;
zestaw taki umożliwia kreślenie linii o różnych grubościach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Rapidograf: 1- obsadka, 2- zbiornik na tusz,

3- zabezpieczenie pisaków, 4- zabezpieczenie obsadki [1, s.16]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak klasyfikujemy materiały do rysowania?
2. Jak klasyfikujemy przybory do rysowania?
3. Czym charakteryzuje się kalka techniczna?
4. Do czego służy kalka techniczna?
5. Do czego służy kalka milimetrowa?
6. Jak klasyfikujemy ołówki kreślarskie?
7. W jaki sposób określa się twardość grafitu w ołówku?
8. Do czego służy rysownica?
9. Do czego służy przykładnica?
10. Jakie jest zastosowanie krzywików?
11. Jakie przybory służą do kreślenia tuszem?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z zestawu przyborów do kreślenia tuszem wybierz rapidograf i opisz jego zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć przybory kreślarskie,
2) wybrać rapidograf spośród przyborów do kreślenia tuszem,
3) opisać zastosowanie rapidografu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestawy przyborów do kreślenia tuszem,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

Ćwiczenie 2

Spośród ołówków leżących na stole wybierz te, które mają najtwardszy grafit i opisz ich

zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć ołówki,
2) wybrać ołówki o najtwardszym graficie,
3) uzasadnić swój wybór,
4) opisać zastosowanie najtwardszych ołówków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw ołówków o różnych stopniach twardości grafitu,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

Ćwiczenie 3

Za pomocą krzywika narysuj 4 linie krzywe według podanego wzoru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać spośród przyborów do rysowania krzywik,
2) obejrzeć rysunek z liniami krzywymi,
3) narysować 4 linie krzywe według podanego wzoru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw przyborów do rysowania,

−

kartki bloku technicznego,

−

przykładowy rysunek z liniami krzywymi,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

Ćwiczenie 4

Wykreśl ołówkiem linię cienką, grubą i bardzo grubą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiednie rodzaje ołówków,
2) narysować linię cienką, grubą i bardzo grubą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw ołówków o różnym stopniu twardości,

−

kartki bloku technicznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić przybory do rysowania?



2) posłużyć się materiałami i przyborami do rysowania?



3) opisać zastosowanie ołówków w zależności od grubości grafitu?



4) narysować linie o różnej grubości?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Opisywanie i wymiarowanie rysunków technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

Opisywanie rysunków

Każdy rysunek powinien być wykonany w sposób estetyczny i komunikatywny. Napisy

mogą być wykonywane różnymi przyborami, np. ołówkiem, rapidografem itp. Opisy najlepiej
wykonywać ołówkiem umiarkowanej twardości (HB, F lub B).

Do opisywania rysunków można stosować szablony do liter, jest to sposób wygodny

i szybki. Powszechnie stosuje się też flamastry, są one różnego rodzaju i grubości; można nimi
wykonywać grube lub cienkie napisy w różnych kolorach.

Wykonując napisy na kalce, można ułatwić pracę, podkładając kartkę z wykreśloną na niej

siatką linii poziomych oraz pionowych lub pochyłych. Wstępne ćwiczenia w pisaniu liter należy
zacząć od rysowania kresek pionowych, poziomych, a potem przejść do rysowania linii
ukośnych i łuków. Kreśli się z góry na dół i z lewej do prawej.

Po uzyskaniu pewnej wprawy w pisaniu można przystąpić do opisywania rysunków.

Dobrze jest wykonać w tym celu linie pomocnicze, aby napis wykonany był równo.
Rozróżniamy dwa rodzaje pisma technicznego:

−

pismo typu A, w którym grubość linii pisma (d) wynosi 1/14 wysokości pisma (h),

−

pismo typu B, w którym grubość linii pisma (d) wynosi 1/10 wysokości pisma (h).

Podstawą konstrukcji pisma jest siatka pomocnicza prosta lub pochyła (rys. 10). Kwadraty lub
romby na siatce pomocniczej odpowiadają grubościom liter, cyfr i znaków.

Rys.10. Siatka pomocnicza [2, s.32]

Wysokość pisma określa się wysokością liter dużych mierzoną w milimetrach. Wysokość

liter małych (c) wyznacza się ze stosunku ich wysokości do wysokości pisma, np. c = (7/10)h.
Wysokość pisma wynosi: 2,5; 3,5; 5,0; 7,0; 10,0; 14,0 i 20,0.

Szerokość liter (g) określa się ze stosunku szerokości litery do wysokości pisma h;

np. g = (6/10)h; albo ze stosunku szerokości litery do grubości linii pisma d – np. g = 6d.

Komponując napisy, należy zwrócić uwagę na właściwe rozmieszczenie liter. Wykonanie

napisu polega na takim rozmieszczeniu liter, aby odnosiło się wrażenie, że przestrzenie między
poszczególnymi literami są prawie jednakowe. Największe odstępy powinny być zachowane
między literami, w których występują elementy pionowe, np. I, H, N, L, E.

W nieco mniejszej odległości umieszcza się litery składające się z łuków i linii prostych,

np. N i O, H i C. Najmniejsze odstępy pozostawia się między literami, które są zwrócone do
siebie łukami, jak np. O i C, D i O, oraz między literami, z których jedna zawiera element
pionowy, a druga – pochyły, np. Ł i A, Y i T, A i K, K i T. Bez żadnych odstępów zestawia się
litery A i W.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymiarowanie rysunków technicznych

Każdy rysunek budowlany należy zwymiarować, tzn. zapisać rzeczywiste wymiary

wykreślonego obiektu, jego części lub elementu budowlanego.

Wymiar rysunkowy jest to wielkość liniowa lub kątowa wyrażona w określonych

jednostkach miary, której formą graficzną na rysunku jest zespół linii, znaków i liczb. Wymiar
rysunkowy przedstawia się za pomocą linii wymiarowej ze znakami ograniczającymi (groty,
kreski lub kropki), liczby wymiarowej i pomocniczych linii wymiarowych (rys. 11).

Rys.11. Forma graficzna wymiaru [2, s.40]

Liczby wymiarowe umieszcza się nad liniami wymiarowymi, w pobliżu środka ich

długości. Wymiary liniowe podaje się w milimetrach, bez oznaczenia mm.

Rzędne poziomów (wysokości, głębokości) konstrukcji na rzucie z góry oznacza się

i wymiaruje bezpośrednio na tym rzucie lub na pomocniczej linii odniesienia (rys. 12). Ze
znakiem plus podaje się rzędne poziomów położone powyżej poziomu zerowego,
oznaczonego znakiem

0,00. Zazwyczaj rzędną zerową oznacza się poziom podłogi parteru

budynku.

Rys.12. Przykład umieszczenia rzędnych poziomów [2, s.40]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakimi cechami powinno wyróżniać się pismo techniczne?
2. Pod jakim kątem są nachylone linie siatki pomocniczej w znormalizowanym piśmie

pochyłym?

3. Jakie oznaczenia mają ołówki umiarkowanej twardości?
4. Jakie znasz rodzaje pisma technicznego?
5. Czym charakteryzuje się pismo rodzaju A?
6. Czym charakteryzuje się pismo rodzaju B?
7. Jak określa się wymiary pisma technicznego?
8. Jak należy właściwie rozmieścić litery w określonym napisie?
9. W jakich jednostkach podaje się wymiary?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Z jakich elementów składają się oznaczenia wymiarowe?
11. Gdzie powinna być umieszczona liczba wymiarowa?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Napisz dowolny tekst pismem znormalizowanym typu A.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru,
2) wykonać pomocniczą siatkę do pisma technicznego,
3) napisać dowolny tekst,
4) uzasadnić sposób wykonania zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania: ołówki i kartki papieru,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca opisywania i wymiarowania rysunków technicznych.

Ćwiczenie 2

Napisz kilka dowolnych liter pismem znormalizowanym typu B.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania: ołówki i kartki papieru,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca opisywania i wymiarowania rysunków technicznych

Ćwiczenie 3

Narysuj dowolny trójkąt kreślarski i zwymiaruj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru,
2) wybrać przybory do wykreślenia trójkąta,
3) narysować trójkąt kreślarski,
4) zwymiarować trójkąt kreślarski,
5) ocenić sposób wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca opisywania i wymiarowania rysunków technicznych.

Ćwiczenie 4

Wykreśl i zwymiaruj sześciokąt foremny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru,
2) wybrać przybory do wykreślenia sześciokąta,
3) wykreślić sześciokąt foremny,
4) zwymiarować sześciokąt foremny,
5) ocenić sposób wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały, cyrkle,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca opisywania i wymiarowania rysunków technicznych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić kąt nachylenia linii siatki pomocniczej w piśmie pochyłym?



2) określić wysokość pisma rodzaju A w stosunku do grubości?



3) wyjaśnić różnicę między pismem rodzaju A i rodzaju B?



4) wykonać napis pismem znormalizowanym rodzaju A?



5) wykonać napis pismem znormalizowanym rodzaju B?



6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?



7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?



8) określić elementy wymiaru rysunkowego?



9) zaznaczyć rzędne poziomów na rysunku?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Podstawowe konstrukcje geometryczne

4.4.1. Materiał nauczania

Przedmioty przedstawione na rysunkach technicznych mają zazwyczaj kształty składające

się z prostych brył geometrycznych, jak sześciany, prostopadłościany, ostrosłupy. Na
rysunkach bryły te są przedstawione jako figury płaskie. Płaskimi figurami geometrycznymi są
np.: trójkąty, kwadraty, prostokąty, trapezy, koła i elipsy.

Rysowanie elementów figur płaskich

Proste leżące w jednej płaszczyźnie, pokrywające się lub nie mające żadnych punktów

wspólnych, nazywamy prostymi równoległymi.

Proste, które przecinają się pod kątem prostym, nazywamy prostopadłymi. Aby wykreślić

prostą prostopadłą do prostej m, należy z punktu A leżącego na tej prostej zakreślić dowolnym
promieniem r półkole przecinające prostą m w dwóch punktach B i C. Następnie z punktów B
i C promieniem R większym od AB zakreślamy łuki, których przecięcie stanowi punkt D.
Punkt D łączymy z punktem A. Prosta n przeprowadzona przez punkty A i D jest prostopadłą
do prostej m (rys. 13).

Rys. 13. Rysowanie za pomocą cyrkla i linijki prostopadłej

do prostej m przeprowadzonej przez punkt A [1, s. 30]

Aby podzielić odcinek AB na siedem równych części musimy z punktu A poprowadzić

pod dowolnym kątem prostą pomocniczą. Na tej prostej, zaczynając od punktu A odkładamy
cyrklem siedem odcinków równej długości. Koniec odcinka AB łączymy z punktem K.
Prowadzimy przez punkty C, D, E, F, G i H proste równoległe do BK. Podzielą one odcinek
AB na siedem równych części (rys. 14).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Podział odcinka na 7 równych części [1, s. 31]

Rysowanie figur płaskich

Aby zbudować trójkąt równoboczny mając dany bok AB, należy z punktów A i B

zakreślić łuki promieniem równym bokowi AB. Punkt przecięcia promieni oznaczamy literą C.
Następnie łączymy punkt C z punktami A i B (rys. 15).

Rys.15. Wykreślanie trójkąta równobocznego [1, s.33]

Aby zbudować trójkąt prostokątny mając dane przyprostokątne: podstawę AB i bok AC.

W punkcie A wystawiamy prostą prostopadłą do podstawy AB, następnie odmierzamy na niej
odcinek AC i punkt C łączymy z punktem B (rys. 16).

Rys. 16. Wykreślanie trójkąta prostokątnego [1, s. 33]

Aby zbudować kwadrat, gdy mamy dany jego bok AB, należy punkcie A na prostej p

wystawiać prostą prostopadłą do p, a następnie z punktu A promieniem r = AB zakreślamy
łuk, który przetnie prostą p w punkcie B oraz prostopadłą do niej w punkcie D. Następnie tym
samym promieniem zakreślamy łuki z punktów B i D. Punkty przecięcia tych łuków
oznaczamy literą C i łączymy go z punktem D i B otrzymując kwadrat (rys. 17).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.17. Wykreślanie kwadratu [1, s. 34]

Aby wykreślić trapez równoramienny, gdy mamy dane boki równoległe AB i CD oraz

wysokość AE. Z punktu A wystawiamy prostą prostopadłą do AB i na niej odkładamy
wysokość AE. Przez punkt E prowadzimy prostą p równoległą do AB. Na prostej p
odkładamy odcinek EC = 0,5(AB-CD) oraz dany bok CD. Otrzymane punkty C i D są
wierzchołkami trapezu. Łącząc punkty C z A i D z B otrzymamy trapez równoramienny
(rys. 18).

Rys. 18. Wykreślanie trapezu równoramiennego [1, s. 34]

Chcąc znaleźć środek okręgu rysujemy dwie nierównoległe względem siebie cięciwy AB

i CD. Symetralne tych cięciw a i b przetną się w punkcie O, który jest szukanym środkiem
okręgu (rys. 19).

Rys. 19. Wyznaczanie środka okręgu [1, s. 36]

Chcąc w okrąg o danym promieniu r wpisać pięciokąt foremny, kreślimy dwie średnice do

siebie prostopadłe AB i CD. Następnie dzielimy promień AO na połowę i otrzymujemy punkt
E. Z tego punktu kreślimy łuk o promieniu EC, który przetnie średnicę AB w punkcie F.
Odcinek CF jest bokiem n (rys. 20).

Rys.20. Wpisywanie pięciokąta foremnego w okrąg [1, s. 36]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje figur płaskich?
2. Jakie znasz sposoby wykreślania prostych prostopadłych i prostych równoległych?
3. W jaki sposób można podzielić odcinek na dowolną liczbę równych części?
4. Jaki znasz sposób wykreślania trapezu równoramiennego?
5. Jakie znasz sposoby wykreślania trójkątów równoramiennych i prostokątnych?
6. W jaki sposób można wyznaczyć środek okręgu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl prostą równoległą do prostej m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) narysować prostą m,
3) zakreślić z punktu A łuk b, przecinający prostą m w punkcie B,
4) zakreślić z punktu B łuk c, przecinający prostą m w punkcie C,
5) zakreślić odcinkiem AC jako promieniem, z punktu B, łuk d do przecięcia z łukiem

b w punkcie D,

6) połączyć punkt D z punktem A,
7) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory kreślarskie,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca podstawowych konstrukcji geometrycznych.

Ćwiczenie 2

Wykreśl sześciokąt foremny wpisany w okrąg o danym promieniu r.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować materiały i przybory kreślarskie,
2) wykreślić okrąg o promieniu r,
3) podzielić okrąg koła cyrklem, na sześć równych odcinków o długości r,
4) połączyć liniami prostymi punkty podziału okręgu,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory kreślarskie,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca podstawowych konstrukcji geometrycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić figury płaskie?



2) wykreślić prostą prostopadłą i prostą równoległą?



3) podzielić odcinek na dowolną liczbę równych części?



4) wykreślić trapez równoramienny?



5) wykreślić trójkąt równoramienny i prostokątny?



6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?



7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady rzutowania

4.5.1. Materiał nauczania

Jeżeli na dowolną płaszczyznę pionową, zwaną rzutnią

, poprowadzimy linię prostą

prostopadłą od punktu A, nie należącego do tej rzutni, to przebije ona tę płaszczyznę
w punkcie A'. Punkt ten nazywa się rzutem prostokątnym punktu A na płaszczyznę rzutów –
rzutnię (rys. 21).

Rys. 21. Rzut prostokątny punktu A na rzutnię [3, s. 63]

Rzuty punktu, odcinka i prostej na trzy płaszczyzny rzutów

Przestrzenny układ trzech rzutni

można sprowadzić do jednej płaszczyzny

rysunkowej, obróciwszy rzutnię boczną

na prawo, rzutnię

na lewo, a rzutnię

w dół,

wzdłuż osi x (rys. 22).

Rys. 22. Rzut punktu A na trzy rzutnie [3, s. 68]

Po rozwinięciu układu otrzymujemy rysunek płaski rzutni (rys. 23).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 23. Rzut punktu A na trzy rzutnie z pominięciem zarysu płaszczyzn rzutów [3, s. 69]

Przyglądając się rysunkowi 23, łatwo zauważyć zależności między odcinkami. Odcinek

położony na rzutni

równa się odcinkowi OA

położonemu na rzutni

, ponieważ

przed rozwinięciem układu rzutni był to ten sam odcinek. Ponadto AA

′

=A"A

=AA

AA"=A'A

=AA

O i AA=A'A

=A"A

Biorąc pod uwagę wymienione związki geometryczne, można wyznaczyć rzuty na bocznej

płaszczyźnie rzutów

, mając dane tylko rzuty na płaszczyznach

W ten sposób można

wyznaczyć rzuty na każdą z płaszczyzn, jeżeli dane są rzuty na dwie pozostałe płaszczyzny.

Rzuty figur geometrycznych

Rzutując odcinek na trzy płaszczyzny rzutów, można zaobserwować następujące

właściwości rzutów prostokątnych:

−

długość rzutu odcinka równoległego do płaszczyzny rzutów jest równa rzeczywistej
długości odcinka,

−

rzut odcinka prostopadłego do płaszczyzny rzutów jest punktem,

−

rzut odcinka położonego ukośnie w stosunku do rzutni jest odpowiednio krótszy od
odcinka rzutowanego.
Z przedstawionych właściwości rzutów wynika, że rzut trójkąta równoległego do

płaszczyzny rzutów zachowuje ten sam kształt i wielkość, natomiast rzutem trójkąta
prostopadłego do płaszczyzny rzutów jest odcinek (rys. 24).

Rys. 24. Rzuty trójkąta równoległego i prostopadłego do rzutni poziomej [2, s. 71, 72]

Wyznaczanie rzeczywistej długości odcinków i kłady płaszczyzn

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W rysunku technologicznym często trzeba odczytywać z rzutów prostokątnych

rzeczywiste długości odcinków. Jeżeli odcinek znajduje się w płaszczyźnie równoległej do
jednej z rzutni to zachowuje w tym położeniu swą rzeczywistą długość. Inaczej jest, gdy
odcinek jest położony skośnie w stosunku do płaszczyzny rzutów.

Przyjmijmy odcinek AB usytuowany dobrowolnie w układzie rzutni

Wyobraźmy sobie, że przez ten odcinek poprowadzimy płaszczyznę prostopadłą do rzutni

a następnie obrócimy ją o kąt 90

wzdłuż krawędzi A

. Opisaną czynność nazywamy kładem

odcinka AB na płaszczyznę poziomą. Odcinek A

obrazuje rzeczywistą długość odcinka AB

(rys. 25).

Rys. 25. Kład odcinka AB na płaszczyznę poziomą [2, s. 73]

Kład odcinka można wykonać na rzutnię pionową lub boczną. Do wyznaczenia

rzeczywistej wielkości i kształtu figur płaskich stosuje się metodę kładu płaszczyzn na jedną
z rzutni: płaszczyznę, w której znajduje się figura obraca się wokół śladu, aż do sprowadzenia
jej na płaszczyznę rzutów.

Rzuty brył

Bryły najłatwiej jest rzutować, jeśli ustawi się je w takim położeniu, aby jak najwięcej

krawędzi i osi było prostopadłych do płaszczyzn rzutów, a ściany brył były do nich równoległe.
Gdy bryła jest tak ustawiona, na rysunku rzutowym nie ma skrótów lub występuje ich najmniej
(rys. 26).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Rzuty prostokątne sześcianu, którego ściany są ustawione równolegle do rzutni [2, s. 75]

Rzutowanie brył, których ściany boczne nie są ustawione równolegle do rzutni, jest

trudniejsze. Na rzutniach

występują skróty, a rysunek jest mało przejrzysty (rys. 27).

Rys. 27. Rzut prostokątny prostopadłościanu, którego ściany boczne nie są równoległe do rzutni [2, s. 76]

Na rzutach brył obrotowych, np.: kuli, stożka, walca oraz na graniastosłupach

i ostrosłupach, których podstawą są wielokąty foremne, oznacza się osie symetrii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28. Pustak ścienny typu Alfa: a) w rzutach prostokątnych, b) w izometrii [2, s. 77]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób wyznacza się rzut prostokątny punktu?
2. Co oznaczają ślady prostych?
3. Co oznaczają ślady płaszczyzn?
4. W jakim położeniu należy ustawić bryły geometryczne, aby najłatwiej było wykreślić ich

rzuty?

5. Jakie znasz położenia płaszczyzn w stosunku do rzutni?
6. Jak wygląda bryła geometryczna, której wszystkie trzy rzuty prostokątne są kołami?
7. Jak wygląda bryła geometryczna, której dwa rzuty prostokątne są prostokątami, a trzeci

kwadratem?

8. Jak wygląda bryła geometryczna, której rzut prostokątny na płaszczyznę pionową jest

kołem, a na płaszczyznę poziomą kwadratem?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl rzuty odcinka AB prostopadłego do rzutni pionowej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić rzuty punktów A i B na trzy płaszczyzny rzutów,
2) połączyć punkty A" z B" i A z B,
3) zaprezentować wykonane zadanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad rzutowania.

Ćwiczenie 2

Wykreśl rzuty prostokątne ostrosłupa, ustawionego równolegle do rzutni pionowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy do wykonania zadania,
2) wykreślić rzuty wszystkich wierzchołków ostrosłupa,
3) połączyć odpowiednie rzuty wierzchołków liniami prostymi,
4) zaprezentować wykonane zadanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad rzutowania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady rzutowania prostokątnego?



2) wyznaczyć rzuty prostokątne odcinka?



3) wyznaczyć rzuty prostokątne figur płaskich?



4) wyznaczyć rzuty prostokątne brył geometrycznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Oznaczenia graficzne na rysunkach budowlanych

4.6.1. Materiał nauczania

Oznaczenia graficzne na rysunkach budowlanych opracowuje się w zależności od stopnia

dokładności rysunku. W I stopniu dokładności wykonuje się rysunki w podziałce mniejszej niż
1:100, w II stopniu dokładności w podziałkach 1:100 – 1:50, a w III stopniu dokładności
w podziałkach większych niż 1:50.

W każdym stopniu dokładności stosuje się umowne znaki graficzne, za pomocą których

przedstawia się przedmioty, elementy i obiekty budowlane.

Oznaczenia graficzne materiałów budowlanych

Podstawowe oznaczenia graficzne materiałów budowlanych ilustruje tabela 1.

Tabela 1. Oznaczenia graficzne materiałów budowlanych (wg PN-70/B-01030) [2, s. 110]

Numerowanie kondygnacji

Parter budynku przyjmuje się za kondygnację podstawową. W części nadziemnej budynku

kondygnacje numeruje się kolejno w górę zaczynając od parteru. Kondygnację przyziemną i
podziemną oznacza się kolejno numerami, zaczynając od kondygnacji przyziemnej w dół (rys.
29).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 29. Numerowanie kondygnacji [2, s. 105]

Numerowanie pomieszczeń

Pomieszczenia, które znajdują się na jednej kondygnacji oznacza się kolejnymi liczbami 1,

2, 3, 4, itd. Zaczyna się od pomieszczenia znajdującego się najbliżej pierwszej (głównej) klatki
schodowej przesuwa zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Klatki schodowe oznacza się literą
K, szyby dźwigów literą D.

Przekroje pionowe i poziome budynków

Przekrój poziomy budynku wykonuje się na takiej wysokości od poziomu podłogi, aby

umożliwić pokazanie charakterystycznych szczegółów oraz uwidocznić w szczególny sposób
funkcję użytkową pomieszczenia (rys. 30).

Rys. 30. Rzut poziomy i przekrój pionowy budynku, wykonane w I stopniu dokładności [2, s. 102]

Przekrój pionowy budynku prowadzi się w taki sposób, aby ukazywał jak największą

liczbę jego charakterystycznych części (rys. 30).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odnośniki szczegółów

Odnośniki szczegółów stosuje się do oznaczania oddzielnych rysunków, na których

przedstawiono zaznaczony fragment w dużym zmniejszeniu. Oznacza się go dużą literą
umieszczoną nad linią odniesienia lub obok okręgu opisanego na szczególe (rys. 31).

Rys. 31. Odnośniki szczegółu [2, s. 108]

Odnośniki elementów wielowarstwowych

Odnośniki elementów wielowarstwowych stosuje się do opisywania materiałów, które

składają się z kilku różnych warstw lub oddzielnych elementów ułożonych warstwowo.
Kolejność opisu warstw w odnośniku powinna być zgodna z rzeczywistym układem warstw,
liczonym od dołu do góry w układach poziomych i od strony lewej do prawej w układach
pionowych (rys. 32).

Rys. 32. Odnośniki elementów wielowarstwowych w układzie poziomym i pionowym [2, s. 108]

Odnośniki elementów powtarzalnych

Jeśli na rysunku występują jednakowe elementy obok siebie to stosuje się odnośniki

elementów powtarzalnych. Oznaczenie literowe lub liczbowe wpisane wewnątrz okręgu
umieszcza się nad linią wymiarową umieszczoną między skrajnymi osiami symetrii
powtarzających się elementów. Obok oznaczenia wpisuje się liczbę elementów (rys. 33).

Rys. 33. Odnośniki elementów powtarzalnych [2, s. 108]

Rzędne w przekrojach pionowych i poziomych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wartości liczbowe rzędnych w przekrojach pionowych i poziomych podaje się w metrach

z dokładnością do trzech miejsc po przecinku, bez określania jednostki miary. Rzędne dotyczą
poziomu stanu wykończeniowego lub stanu surowego w budynku (rys.34).

Rys. 34. Oznaczenia poziomu: a) stanu surowego, b) stanu wykończeniowego [3, s. 125]

Oznaczanie wzniesień i spadków

Wzniesienia i spadki schodów, pochylni, ześlizgów, drabin, oznacza się strzałką

skierowaną ku górze (rys. 35).

Rys. 35. Oznaczenia wzniesień i spadków [2, s. 109]

Spadki połaci dachowych, chodników, kanałów oznacza się strzałką skierowaną w stronę

spływu wód (rys. 36).

Rys. 36. Oznaczenia spadków: a) dachu w przekroju pionowym, b) połaci dachowych w widoku z góry,

c) chodnika w przekroju pionowym [2, s. 109]

Nachylenie skarp, wykopów i nasypów

Oznaczenie nachylenia skarp, wykopów i nasypów oznacza się:

−

stosunkiem odciętej poziomej a do rzędnej h,

−

w procentach,

−

w stopniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Oznaczenie nachylenia wykopu i nasypu [2, s. 109]

Wejścia

W zależności od usytuowania wejścia w pomieszczeniu oznacza się je następująco:

−

wejścia usytuowane w poziomie zerowym (rys. 38a),

−

wejścia usytuowane powyżej poziomu zerowego (rys. 38b),

−

wejścia usytuowane poniżej poziomu zerowego (rys. 38c).

Rys.38. Oznaczenie wejść: a) usytuowanych w poziomie zerowym, b) powyżej poziomu zerowego, c) poniżej

poziomu zerowego [2, s.109]

Otwory w przegrodach budowlanych pionowych i poziomych

Oznaczenia otworów drzwiowych w przekroju poziomym i pionowym zilustrowano

w tabeli 2.

Tabela 2. Oznaczenia otworów sięgających podłogi stosowane na rysunkach (wg PN-70/B-01025) [2, s. 113]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczenia otworów okiennych w przekroju poziomym i pionowym zilustrowano w tabeli

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Oznaczenia otworów nie sięgających podłogi stosowane na rysunkach (wg PN-70/B-01025) [2, s.

113]

Oznaczenia kanałów dymowych, spalinowych i wentylacyjnych

Kanały dymowe, spalinowe i wentylacyjne są oznaczane według zasad zilustrowanych na

rys. 39.

Rys. 39. Oznaczenia kanałów w II stopniu dokładności: a) dymowych, b) spalinowych, c) wentylacyjnych

[2, s. 114]

Oznaczenie klatki schodowej

Oznaczenie klatki schodowej w II stopniu dokładności ilustruje rys. 40.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 40. Oznaczenie klatki schodowej w przekroju poziomym w II stopniu dokładności [2, s. 118]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia ogrzewcze

Przekroje pionowe i widoki urządzeń ogrzewczych rysuje się zgodnie z ich rzeczywistym

kształtem (tab. 4).

Tabela 4. Oznaczenia urządzeń ogrzewczych (wg PN-70/B-01025) [2, s.120]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia wodociągowo- kanalizacyjne

Przekroje pionowe i widoki urządzeń wodociągowo – kanalizacyjnych rysuje się zgodnie

z ich rzeczywistym kształtem (tab.5).

Tabela 5. Oznaczenia urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych (wg PN-70/B-01025 i PN-84/B-01701)

[2, s. 121]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia instalacji elektrycznych

Oznaczenia podstawowych urządzeń instalacji elektrycznych zobrazowano w tabeli 6.

Tabela 6. Oznaczenia urządzeń instalacji elektrycznych (wg PN-70/B-01025) [2, s. 122]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym są oznaczenia umowne?
2. O ile stopni dokładności rozróżnią się opracowania rysunków budowlanych?
3. W jaki sposób oznacza się strony świata na rysunkach?
4. W jaki sposób oznacza się wzniesienia i spadki?
5. W jaki sposób oznacza się kanały dymowe, spalinowe i wentylacyjne?
6. W jakim celu wykonuje się odnośniki elementów powtarzalnych?
7. W jakim celu wykonuje się odnośniki elementów wielowarstwowych?
8. Na jakiej wysokości od poziomu podłogi wykonuje się przekrój poziomy budynku?
9. W jaki sposób oznacza się na rysunkach budowlanych materiały termoizolacyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj

fragment

ściany zewnętrznej z zaznaczeniem rodzajów materiałów

i przykładowych grubości warstw.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać materiały i przybory do rysowania,
2) narysować fragment ściany zewnętrznej z zaznaczeniem rodzajów materiałów,
3) narysować i nanieść wymiary grubości warstw w ścianie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca oznaczeń graficznych na rysunkach budowlanych.

Ćwiczenie 2

Narysuj fragment ściany murowanej grubości 38 cm, w której znajdują się kanały

dymowe, spalinowe i wentylacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać materiały i przybory do rysowania,
2) narysować fragment ściany murowanej grubości 38 cm,
3) nanieść na rysunek ściany kanały dymowe, spalinowe i wentylacyjne,
4) zaprezentować rozwiązanie swojego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca oznaczeń graficznych na rysunkach budowlanych.

Ćwiczenie 3

Wykreśl i zwymiaruj położenie otworu drzwiowego w ścianie wewnętrznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać materiały i przybory do rysowania,
2) narysować fragment ściany wewnętrznej z otworem drzwiowym,
3) zwymiarować otwór drzwiowy w ścianie,
4) zaprezentować rozwiązanie swojego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca oznaczeń graficznych na rysunkach budowlanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykreśl i zwymiaruj rzut poziomy sali lekcyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać materiały i przybory do rysowania,
2) narysować rzut poziomy sali lekcyjnej z zaznaczeniem otworów drzwiowych i okiennych,
3) zwymiarować wykonany rzut,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca oznaczeń graficznych na rysunkach budowlanych.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) narysować oznaczenia podstawowych materiałów budowlanych?



2) narysować oznaczenia graficzne kanałów dymowych, spalinowych

i wentylacyjnych?



3) narysować oznaczenia graficzne otworów okiennych i drzwiowych?



4) odczytać z rzutu poziomego budynku oznaczenia graficzne?



5) odczytać z przekroju pionowego budynku oznaczenia graficzne?



6) zaprojektować i narysować węzeł kuchenno – łazienkowy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Przekroje i schematy części maszyn

4.7.1. Materiał nauczania

Monterzy instalacji urządzeń technicznych często wykonują różne elementy na podstawie

rysunków maszynowych. Różnią się one od instalacyjnych tym, że wykonuje się je dokładniej.
Połączenia gwintowe w maszynach muszą być odpowiednio dopasowane, bo mają inne
przeznaczenie niż w instalacjach. Osie i wały, aby nie niszczyły się szybko, muszą być bardzo
dokładnie wykonane.
Przekroje

Przekroje wykonuje się w celu uwidocznienia na rysunkach wnętrza przedmiotów, których

nie można przedstawić tylko w rzutach. Płaszczyzny przecięcia prowadzimy najczęściej
równolegle do jednej z płaszczyzn rzutów.

Przekroje wzdłużne ścian, tarcz, żeber i ramion kół należy rysować w ten sposób, jak

gdyby ściany, tarcze, żebra czy ramiona, znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju (rys. 41).

Rys. 41. Przekrój koła do zasuwy lub zaworu [1, s. 75]

Wykonując przekroje złożone danego elementu, można go częściowo obrócić w celu

uniknięcia trudnych do rysowania skrótów (rys. 42).

Rys. 42. Przekrój łamany[1, s. 75]

Przy wykonywaniu przekrojów połączeń nitowych, śrubowych czy klinowych, wykonuje

się przekrój części łączonych, natomiast element łączący rysuje się bez zmian (rys. 43).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 43. Szwy nitowe: a) jednorzędowe, b) dwurzędowe [1, s. 75]

Rysowanie przekładni

Przekładnią nazywamy zespół elementów pośredniczących przy przenoszeniu mocy.

Podstawowymi elementami przekładni są koła osadzone na wałach – napędzającym
i napędzanym.
W zależności od tego czy koła na wałach stykają się bezpośrednio, czy są związane za pomocą
cięgna, wyróżniamy przekładnie, które na rysunkach oznaczamy za pomocą odpowiednich
symboli:

−

pasowe (rys. 44),

Rys. 44. Przekładnie pasowe: a) symbol ogólny, b) pas klinowy, c) pas płaski [1, s. 93]

−

łańcuchowe (rys. 45),

Rys. 45. Przekładnia łańcuchowa: a) łańcuch pierścieniowy, b) łańcuch sworzniowy [1, s. 93]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

cierne (rys. 46),

Rys. 46. Przekładnia cierna: a) symbol podstawowy, b) symbol dopuszczalny [1, s. 93]

−

zębate (rys. 47).

Rys. 47. Przekładnie zębate: a) zewnętrzna, b) wewnętrzna (symbole podstawowe), c, d) symbole dopuszczalne

[1, s. 93]

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym różni się rysunek maszynowy od rysunku budowlanego?
2. W jakim celu wykonuje się przekroje części maszyn?
3. Jak powstaje przekrój?
4. Jak należy rysować przekroje wzdłużne ścian, tarcz i żeber?
5. Jak oznacza się rodzaje przekładni?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek przekładni łańcuchowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować materiały i przybory kreślarskie,
2) wykonać rysunek przekładni łańcuchowej,
3) sprawdzić poprawność wykonanej pracy,
4) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory kreślarskie,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca przekrojów i schematów części maszyn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Z podanych rysunków przekrojów, wybierz przekrój studzienki i scharakteryzuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć rysunki przekrojów,
2) wybrać spośród rysunków przekrój przez studzienkę,
3) scharakteryzować wybrany przekrój.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki przekrojów,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca przekrojów i schematów części maszyn.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić różnicę między rysunkiem instalacyjnym a maszynowym?



2) określić cel wykonywania przekrojów?



3) odczytać dowolny przekrój?



4) narysować dowolny przekrój?



5) rozróżnić rodzaje przekładni na schematach?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Uproszczenia rysunkowe

4.8.1. Materiał nauczania

Uproszczenia rysunkowe są to schematy graficzne, przedstawiające układy, przebieg

zjawisk lub proces. Rozróżnia się trzy rodzaje schematów:
–

strukturalny, przedstawiający zasadę działania urządzenia,

–

ideowy, przedstawiający wzajemne połączenia elementów urządzenia, instalacji rurowych,

–

montażowy, przedstawiający rozmieszczenie elementów składowych danego urządzenia.
Na schematach przedstawiamy wzajemne związki między elementami składowymi,

połączonymi zwykle za pomocą sieci przewodów. W zależności od rodzaju dokumentacji rozróżnia
się schematy instalacji: elektrycznych, wodociągowych, ogrzewania centralnego i inne.

Przez rysunek schematyczny należy rozumieć rysunek przedmiotu lub instalacji w postaci

bardzo uproszczonej z zachowaniem znormalizowanych symboli wg PN.

Na rysunkach schematycznych elementy instalacji rurowych przedstawia się podobnie jak

na rzutach, czy rozwinięciach w rysunkach technicznych. Jedyna różnica polega na tym, że na
rysunkach schematycznych nie stosujemy podziałki, a schemat urządzenia bądź przedmiotu
staramy się przedstawić, aby był czytelny, a tym samym zrozumiały.

Uproszczenia wymiarowe

Wymiarowanie z pominięciem linii wymiarowych można stosować dla większej

czytelności rysunku, jeżeli nie ma wątpliwości, którego odcinka dotyczy liczba wymiarowa
(rys. 48).

Rys. 48. Wymiarowanie elementu budowlanego z pominięciem linii wymiarowych [2, s. 135]

Wymiary przedmiotów symetrycznych i symetrycznie rozmieszczonych elementów podaje

się tylko raz, grupując w miarę możliwości wszystkie wymiary.

Wymiarowanie szeregu powtarzających się elementów można upraszczać, wymiarując

szczegółowo pierwszy element (rys. 49).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 49. Wymiarowanie rzutu budynku złożonego z powtarzających się części [2, s. 136]

W uzasadnionych przypadkach na rysunku przedstawia się tylko część obiektu lub

elementu z pominięciem miejsc bez istotnych szczegółów, np. nie rysuje się ścian o dużej
powierzchni, na których nie występują otwory, wnęki, filary. Odrzuca się na rysunku środkową
część elementów długich, jeśli nie różni się ona od części skrajnych. Przedstawiane części
zbliża się na rysunku, tak jakby nie było części odrzuconej, zaznaczając tylko symbolicznie, że
rysunek przerwano (rys. 50).

Rys. 50. Wymiarowanie rysunków fragmentarycznych [2, s. 136]

Wymiary, które mają większą liczbę miejsc po przecinku niż wynosi dokładność

wykonawstwa zastępuje się oznaczeniem literowym. Wartość liczbową takiego wymiaru
wpisuje się obok rysunku (rys. 51).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 51. Wymiarowanie algebraiczne kraty okiennej [2, s. 136]

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rysunki wymiaruje się szczegółowo, a na jakich podaje się tylko główne wymiary?
2. Co rozumiesz przez pojęcie schematu?
3. W jakim celu rysujemy schematy i jakie stosujemy oznaczenia?
4. Jakie znasz rodzaje schematów?
5. Co przedstawia schemat ideowy?
6. Co przedstawia schemat strukturalny?
7. Co przedstawia schemat montażowy?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek schematyczny urządzenia do przygotowywania ciepłej wody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
2) dobrać materiały i przybory piśmiennicze,
3) wykonać rysunek schematyczny urządzenia do przygotowania ciepłej wody,
4) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca uproszczeń rysunkowych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek schematyczny rozmieszczenia instalacji gazu w określonym budynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
2) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,
3) wykonać rysunek schematyczny rozmieszczenia instalacji gazu w danym budynku,
4) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca uproszczeń rysunkowych.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastosować w rysunku budowlanym uproszczenia rysunkowe?



2) rozróżnić trzy rodzaje schematów na rysunkach?



3) wyjaśnić cel stosowania uproszczeń wymiarowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Dokumentacja rysunkowa

4.9.1. Materiał nauczania

Dokumentacja instalacji rurowych składa się z opisu technicznego, obliczeń, rysunków

i kosztorysu.

Dokumentacja rysunkowa instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych

W dokumentacji rysunkowej instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej wyróżniamy:

−

rysunek orientacyjny – służy do zorientowania w terenie budowy, musi być zorientowany
w stosunku do stron świata; podaje się orientację północy,

−

rysunek sytuacyjny (rys. 52) – określa dokładniej w porównaniu z rysunkiem
orientacyjnym położenie (lokalizację) obiektu; na tych rysunkach zaznacza się kierunek
przebiegu sieci i jej rodzaj; uwzględnia się również sieć istniejącą i projektowaną,

Rys. 52. Rysunek sytuacyjny [1, s. 148]

−

rzuty kondygnacji; w instalacjach wodociągowych rysowanie instalacji rozpoczynamy od
rzutu najniższej kondygnacji (piwnic) (rys. 53). Jeżeli woda do budynku doprowadzana
jest z sieci miejskiej, to na rzucie piwnic zaznacza się trasę ulicznego przewodu
wodociągowego. Oznaczając przewody podajemy średnicę oraz najbliższe elementy sieci,
takie jak zasuwy, hydranty, kształtki. Na rzucie najniższej kondygnacji zaznacza się
również miejsca połączeń poziomych przewodów wodociągowych wraz z pionami.
Rozkład pionów zależy od usytuowania łazienek, kuchni, a tym samym od punktów
poboru wody. Po ustaleniu liczby pionów nanosi się układ przewodów poziomych, dbając
o to aby przewody poziome były możliwie krótkie. Miejsca przejścia pionów przez
poszczególne kondygnacje powinno oznaczać się cyfrą arabską z zaznaczeniem numeru
pionu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 53. Projekt instalacji wodociągowej [1, s. 150]

W instalacjach kanalizacyjnych ścieki płyną samoczynnie (grawitacyjnie) przy zachowaniu

odpowiednich spadków przewodów. Rysunki tych instalacji wykonuje się podobnie jak rysunki
instalacji wodociągowych; na rzucie zaznacza się trasę ulicznego przewodu kanalizacyjnego,
jeżeli ścieki z budynku będą odprowadzane do sieci miejskiej. Uwzględniając dane dotyczące
sieci kanalizacyjnej rysuje się przykanalik. Jest to odcinek przewodu kanalizacyjnego, który
łączy instalację kanalizacyjną z kanałem ulicznym (rys. 54).

Rzuty instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych wykonuje się na podkładach

podziałce 1:100 lub 1:50. Na rzutach zaznacza się wszystkie przybory sanitarne, jakie

występują na danej kondygnacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 54. Projekt instalacji kanalizacyjnej [1, s. 153]

−

rozwinięcia instalacji – wykonujemy, aby prawidłowo wykonać instalację, ponieważ na
rzutach poziomych nie widać np. średnicy pionów na poszczególnych kondygnacjach (rys.
55). Rozwinięcie więc, polega na przedstawieniu instalacji wraz ze wszystkimi
urządzeniami w jednej płaszczyźnie. W celu zorientowania pionów określa się
w rozwinięciu, podobnie jak w rzutach poziomych, numerację cyframi arabskimi w kółku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 55. Projekt instalacji wodociągowej [1, s.155]

Dokumentacja rysunkowa instalacji gazu

W dokumentacji rysunkowej instalacji gazu wyróżniamy:

−

rzuty instalacji gazu wykonuje się na podkładach budowlanych, a zasady ich wykonywania
są takie same jak w instalacjach wodociągowych i kanalizacyjnych;

−

rozwinięcia instalacji gazu (rys. 56), są wykonywane w postaci uzupełnienia rzutów
poziomych.

Na rys. 52 przedstawiono plan sytuacyjny, z którego możemy odczytać, że gaz do budynku
jest doprowadzany z istniejącej sieci gazu o średnicy przewodu 200 mm, przewodem średnicy
80 mm. Na przewodzie doprowadzającym umieszcza się zasuwę odcinającą.

W zależności od układu instalacji stosuje się rozwinięcia płaskie lub aksonometryczne.

Z rysunków aksonometrycznych możemy odczytać średnicę rur i uzbrojenie przewodów oraz
projektowaną ilość przepływającego gazu przez poszczególne odcinki przewodów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 56. Projekt instalacji gazu. Aksonometria poziomów [1, s. 163]

Dokumentacja rysunkowa instalacji ogrzewania centralnego

W dokumentacji rysunkowej instalacji ogrzewania centralnego wyróżniamy:

1. Rzuty kondygnacji.

Na rys. 57 przedstawiono instalację ogrzewania centralnego piwnicy. Doprowadzenie

czynnika grzejnego – linia ciągła – woda o temperaturze 95ºC, przewodem średnicy 65 mm do
rozdzielacza umieszczonego w piwnicy. Powrót wody – linia kreskowa – od rozdzielacza
przewodem średnicy 65 mm i temperaturze wody 70ºC. Przewody poziome w piwnicy są
prowadzone przy ścianach zewnętrznych. Poszczególne odcinki rur mają określone na rysunku
średnice. Piony oznaczono cyframi arabskimi 1 – 10. Zadaniem pionów jest doprowadzanie
czynnika grzejnego (wody) do poszczególnych grzejników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 57. Projekt instalacji ogrzewania centralnego [1, s. 166]

Na rys. 58 przedstawiono instalację ogrzewania centralnego na parterze. Z rysunku

możemy odczytać, w jakich pomieszczeniach prowadzony ma być pion, jak rozmieszczono
grzejniki. W pomieszczeniu nr 1 przyjęto temperaturę obliczeniową 20

C i zastosowano

12 elementów grzejnych nr 1. W pomieszczeniu 4 (łazienka) przyjęto temperaturę
obliczeniową 25

C i zastosowano grzejnik rurowy gładki kolektorowy. Czynnik grzejny do

poszczególnych grzejników jest doprowadzany gałązkami średnicy 10 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.58. Projekt instalacji ogrzewania centralnego [1, s.167]

2. Rozwinięcia instalacji.

Rozwinięcia instalacji ogrzewania centralnego wykonuje się w ten sposób, że patrząc na

kocioł lub rozdzielacz od przodu przedstawia się w jednej płaszczyźnie całą instalację. Od
przyjętego środka rysuje się część instalacji po lewej, a część po prawej stronie. Podziałkę
zachowuje się tylko pionową, długości poziome rysuje się tak, aby rysunek był przejrzysty. Na
rozwinięciach podaje się wszystkie podłączone do pionów grzejniki. W celu uniknięcia
pomyłek, nad grzejnikami umieszcza się numery pomieszczeń. Na rozwinięciach instalacji
podaje się wszystkie wymiary, średnice rur, liczbę elementów grzejnych.

Na rys. 59 przedstawiono aksonometrię poziomów ogrzewania centralnego. Z rysunku

możemy odczytać średnice przewodów poziomych, ich obciążenie cieplne i średnice pionów.

Rys. 59. Projekt instalacji ogrzewania centralnego. Aksonometria poziomów [1, s. 170]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak wykonuje się projekt instalacji wodociągowej?
2. Jak wykonuje się projekt instalacji kanalizacyjnej?
3. Jak wykonuje się projekt instalacji ogrzewania centralnego?
4. Jak wykonuje się projekt instalacji gazowej?
5. W jakim celu wykonujemy rysunek orientacyjny oraz sytuacyjny instalacji?
6. Co możemy odczytać z rysunku centralnego ogrzewania?
7. W jakim celu wykonuje się rozwinięcia instalacji?
8. W jaki sposób oznacza się piony wodociągowe i kanalizacyjne na przekrojach poziomych?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj rozwinięcie instalacji wodociągowej w budynku jednorodzinnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować materiały i przybory do rysowania,
2) wykonać przekrój pionowy budynku,
3) nanieść wszystkie urządzenia w jednej płaszczyźnie,
4) nanieść piony,
5) zaznaczyć średnicę wszystkich rur i pionów,
6) nanieść rzędne poziomów w budynku,
7) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
8) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji rysunkowej.

Ćwiczenie 2

Spośród kilku rysunków wchodzących w skład dokumentacji rysunkowej, wybierz projekt

sieci kanalizacyjnej i scharakteryzuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjrzeć się dokładnie rysunkom,
2) wybrać rysunek przedstawiający projekt sieci kanalizacyjnej,
3) omówić wybrany rysunek,
4) dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki wchodzące w skład dokumentacji technicznej,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji rysunkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odczytać projekt instalacji wodociągowej w budynku?



2) odczytać projekt instalacji kanalizacyjnej w budynku?



3) odczytać projekt instalacji gazowej w budynku?



4) odczytać z dokumentacji projektowej potrzebne ci dane?



5) scharakteryzować dokumentacje rysunkowe poszczególnych instalacji w

budynkach?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Przedmiar robót

4.10.1. Materiał nauczania

Przedmiar robót jest to obliczenie ilości robót w celu sporządzenia kosztorysu,

tj. obliczenia kosztu budowy (inwestycji) przed jej rozpoczęciem.

W celu określenia zapotrzebowania materiałów, a szczególnie limitowania i kontroli ich

zużycia, posługujemy się normami zużycia materiałów. Normy te określają ilości
poszczególnych materiałów, niezbędne do prawidłowego technicznie wykonania określonej
pracy. Normy obejmują również pewne nakłady materiałów na ubytki naturalne (np.
wysychanie rozpuszczalnika) oraz straty produkcyjne (np. straty przy cięciu materiałów).

Normy zużycia materiałów budowlanych do wykonania określonych jednostek robót są

zawarte w katalogach. Normy te określają największą dopuszczalną ilość materiałów, które
mogą być zużyte do wykonania określonej roboty.

Ilość materiałów ustala się na podstawie przedmiaru robót, posługując się projektem

i oblicza się je np. w metrach kwadratowych układanej powierzchni.

Opracowując zestawienia potrzebnych materiałów w instalacjach urządzeń technicznych,

należy przede wszystkim dokładnie przeanalizować dokumentację. Następnie sporządzić
zestawienie dla poszczególnych pomieszczeń, a następne otrzymane ilości materiałów należy
zsumować, oddzielnie dla każdego pionu. Przy pionach kanalizacyjnych należy zwrócić uwagę
na kształtki, potrzebne do wykonania podejść, redukcje. Łącząc zapotrzebowanie na
poszczególne piony, otrzymuje się zestawienie ogólne.

W zestawieniu ogólnym należy zachować odpowiednią kolejność, np.: od najmniejszych

średnic rury stalowe, rury żeliwne, zawory oraz inne materiały, jak grzejniki, materiały
izolacyjne.

Zestawienie rozpoczynamy od materiałów podstawowych, a na zakończenie

zamieszczamy materiały pomocnicze. Obliczenie ilości materiałów podstawowych wykonujemy
na podstawie dokumentacji (projektu). Ilości materiałów pomocniczych otrzymujemy z
katalogów.

Do materiałów podstawowych zalicza się rury, armaturę, przybory, urządzenia; do

materiałów pomocniczych – haki, uchwyty, pokost.

Wyliczone materiały wpisuje się w tabelę, zachowując odpowiedni układ. Wpisane do

tabeli materiały powinny mieć wszystkie oznaczenia i ewentualnie określony numer PN. Przy
materiałach innych, np. armatura, podaje się figurę katalogu. Przy oznaczeniu odgałęzień
kanalizacyjnych należy zwrócić szczególną uwagę na ich kąty, bo nie zawsze każde
odgałęzienie może być zamontowane.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu wykonujemy przedmiar robót?
2. W jakim celu posługujemy się normami zużycia materiałów?
3. Co określają normy zużycia materiałów?
4. Na podstawie jakich projektów można sporządzić zestawienie materiałów?
5. Jakie materiały zaliczamy do podstawowych, a jakie do pomocniczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj zestawienie materiałów z dowolnego projektu instalacyjnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać dowolny projekt instalacyjny,
2) wykonać zestawienie materiałów z wybranego projektu,
3) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

materiały i przybory do pisania,

−

projekty instalacyjne,

−

katalogi nakładów rzeczowych,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca przedmiaru robót.

Ćwiczenie 2

Wykonaj zestawienie materiałów do wykonania instalację centralnego ogrzewania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać dowolny projekt instalacji centralnego ogrzewania,
2) wyszczególnić podstawowe materiały, takie jak rury stalowe, zawory odcinające, kurki

spustowe, uchwyty do rur,

3) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

materiały i przybory do pisania,

−

projekty instalacyjne centralnego ogrzewania,

−

katalogi nakładów rzeczowych,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca przedmiaru robót.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, w jakim celu sporządzamy przedmiar robót?



2) określić, jakie materiały zaliczamy do podstawowych, a jakie do

pomocniczych?



3) wykonać zestawienie materiałów podstawowych?



4) wykonać zestawienie materiałów pomocniczych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania typu wielokrotnego

wyboru. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna, Wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

6. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeśli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź, którą uważasz za poprawną.

7. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,

natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań
o numerach od 20 do 25).

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

10. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

11. Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Rysunek orientacyjny określa położenie obiektu budowlanego w stosunku do

a) danego osiedla, dzielnicy, drogi.
b) granic obiektów sąsiadujących.
c) strony wschodniej budynku.
d) linii zabudowy.

2. Rzut poziomy przedstawia przedmiot leżący na płaszczyźnie

a) poziomej widzianej z boku.
b) poziomej widzianej z góry.
c) pionowej widzianej z boku.
d) pionowej widzianej z góry.

3. Rzuty poziome wykonuje się w podziałce

a) 1:100.
b) 1:20.
c) 1:10.
d) 1:5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Rysunki zasadnicze to

a) przekroje poziome, pionowe i rozwinięcia.
b) rysunki schematyczne.
c) rysunki szczegółowe.
d) rysunki ogólne.

5. Do kreślenia linii poziomych służy

a) przykładnica.
b) rysownica.
c) przymiar.
d) krzywik.

6. Oznaczenie ołówka twardego to

a) 2B.
b) H.
c) F.
d) B.

7. Znaki ograniczające w wymiarze rysunkowym to

a) liczby wymiarowe.
b) linie pomocnicze.
c) wymiary liniowe.
d) groty, kreski.

8. Dwie proste leżące w jednej płaszczyźnie, pokrywające się lub niemające punktów

wspólnych, to proste
a) prostopadłe.
b) równoległe.
c) odcinki.
d) zbieżne.

9. Dwie proste prostopadłe przecinają się pod kątem

a) 120

b) 110

c) 100

d) 90

10. Rzutnia to płaszczyzna, na którą rzutujemy

a) przekrój pionowy budynku.
b) przekrój poziomy budynku.
c) punkt, prostą, płaszczyznę.
d) elewacje budynku.

11. Rzut odcinka prostopadłego do płaszczyzny rzutów jest

a) prostą prostopadłą.
b) prostą równoległą.
c) odcinkiem.
d) punktem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Rzutem trójkąta prostopadłego do płaszczyzny rzutów jest

a) prosta równoległa.
b) odcinek.
c) trójkąt.
d) prosta.

13. Rysunki wykonywane w I stopniu dokładności mają podziałkę mniejszą niż

a) 1:100.
b) 1:50.
c) 1:20.
d) 1:10.

14. Rysunek schematyczny to rysunek

a) szczegółowy.
b) uproszczony.
c) złożony.
d) główny.

15. W instalacjach wodociągowych rysowanie instalacji rozpoczynamy od rzutu

a) pierwszego piętra.
b) trzeciego piętra.
c) drugiego piętra.
d) piwnic.

16. Aby prawidłowo wykonać instalację wykonujemy

a) rzuty pionowe instalacji.
b) rzuty poziome instalacji.
c) rozwinięcia instalacji.
d) przekroje.

17. Zadaniem pionów w instalacjach C.O. jest doprowadzenie

a) czynnika grzejnego do grzejników.
b) ciepłej wody do sanitariatów.
c) klimatyzacji.
d) gazu.

18. Normy zużycia materiałów służą do określenia

a) właściwego wykorzystania i sprawdzenia materiałów.
b) właściwego zapotrzebowania materiałów.
c) właściwości materiałów.
d) jakości materiałów.

19. Materiały podstawowe w zestawieniu materiałowym to

a) uchwyty.
b) pokost.
c) haki.
d) rury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Rozkład pionów zależy od

a) usytuowania punktów poboru wody w budynku.
b) ilości kondygnacji w budynku.
c) ilości pomieszczeń w budynku.
d) rozkładu pokoi w budynku.

21. W instalacjach kanalizacyjnych ścieki płyną

a) prostoliniowo.
b) grawitacyjnie.
c) dwurzędowo.
d) szeregowo.

22. Odcinek przewodu kanalizacyjnego, który łączy instalację kanalizacyjną z kanałem

ulicznym, to
a) przykanalik.
b) studzienka.
c) kanalik.
d) zawór.

23. Przekładnia to zespół elementów pośredniczących przy przenoszeniu

a) obciążeń.
b) naprężeń.
c) mocy.
d) siły.

24. Bryły najłatwiej rzutować, jeśli ich krawędzie i osie będą

a) zbieżne ukośnie do płaszczyzny rzutów.
b) prostopadłe do płaszczyzny rzutów.
c) równoległe do płaszczyzny rzutów.
d) zbieżne do płaszczyzny rzutów.

25. Rzut odcinka położonego ukośnie do rzutni jest

a) takiej samej długości co rzutowany odcinek.
b) dwa razy dłuższy od odcinka rzutowanego.
c) dłuższy od rzutowanego odcinka.
d) krótszy od rzutowanego odcinka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.....................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zaznacz poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1993
2. Wojciechowski L.: Rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1998
3. Wojciechowski L.: Zawodowy rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1999