plik

NASŁONECZNIENIE W RÓŻNYCH SYSTEMACH PROWADZENIA
DRZEW

mgr Zbigniew Buler, prof. dr Augustyn Mika

Nasłonecznienie w obrębie koron zmienia się w zależności od gęstości sadzenia drzew,
stosunku odległości drzew w rzędzie do odległości między rzędami, wysokości, rozpiętości,
kształtu i zagęszczenia koron, siły wzrostu drzew oraz od kierunku rozmieszczenia rzędów.
Z nasłonecznieniem drzew związane są ściśle dwa pojęcia: intercepcja i dystrybucja
światła. Intercepcją nazywamy tę część światła słonecznego, która zostaje pochłonięta przez
liście drzew i może być wykorzystana w procesie fotosyntezy. Natomiast dystrybucja
światła to rozkład nasłonecznienia w obrębie korony.

W intensywnych nasadzeniach

Gęste sadzenie drzew sprzyja wysokiej intercepcji światła i znakomicie podwyższa plony,
lecz stwarza problemy z równomierną dystrybucją światła, przez co pogarsza się jakość
owoców. Dla drzew już rozrośniętych, posadzonych gęsto intercepcja światła wynosi 60–
70%, co jest wartością bardzo dobrą. Pozostała część światła pada na glebę w
międzyrzędziach lub przenika pomiędzy gałęziami. Podwyższenie koron drzew sprzyja
większej intercepcji światła. Dla optymalnego nasłonecznienia wysokość koron drzew nie
powinna jednak przekraczać 0,7 szerokości międzyrzędzia. Przy międzyrzędziu równym 4 m,
wysokość drzew nie powinna przekraczać 2,8 m (4 m x 0,7). Powierzchnię liści w koronie
określa się wskaźnikiem powierzchni liściowej (WPL). Jest to powierzchnia liści z korony
drzewa wyrażona w metrach kwadratowych przypadająca na 1 m

gleby pod koronę. W

sadach, w których korony drzew są w pełni wyrośnięte, WPL wynosi zazwyczaj 2–4.

Doświadczenie z porównaniem drzew prowadzonych w formie korony HYTEC (fot. 1), Solen
(fot. 2), Mikado (fot. 3) i wrzecionowej (fot. 4) założono w Sadzie Doświadczalnym w
Dąbrowicach koło Skierniewic. Materiał doświadczalny stanowiły drzewa jabłoni odmiany
'Sampion' na półkarłowej podkładce 'M.26', posadzone w rozstawie 4 m x 1,8 m.

Fot. 1. HYTEC

Fot. 4. Wrzeciono

Pomiar sumarycznej powierzchni liściowej został wykonany w 1999 roku na
reprezentatywnym drzewie z każdej formy korony. Uzyskane wyniki wykazały bardzo duże
różnice między systemami prowadzenia drzew. Największą powierzchnię liści miała korona
Mikado, mniejszą — wrzeciono, a najmniejszą — HYTEC i Solen. Korona Solen miała o
połowę mniejszą sumę powierzchni liści niż Mikado. Z całego drzewa prowadzonego w
formie Mikado zebrano prawie 13 tysięcy liści, a z systemu Solen niecałe 6,5 tysiąca. Formy
HYTEC, Solen i Mikado miały zbliżoną do siebie średnią powierzchnię liścia. Średnia
powierzchnia liścia z korony wrzecionowej była większa niż z innych form. Wskaźnik
powierzchni liściowej (WPL) był najniższy w koronie Solen (2,6) i wrzecionowej (2,7), a
następnie w systemie HYTEC (3,3). Najwyższą wartość tego wskaźnika stwierdzono w
systemie Mikado (4,2). Ta ostatnia wartość jest charakterystyczna dla układów supergęstych
(tabela).

WPL i intercepcja światła u jabłoni odmiany 'Sampion'/'M.26'

Intercepcja światła mierzona w latach 1999 i 2000 wykazywała duży związek i prostą
zależność z powierzchnią liści na drzewie. Najwyższa była w systemie Mikado i w koronach
wrzecionowych. Korony mające około 10 m

powierzchni liści, czyli HYTEC i Solen,

zatrzymały około 40% światła słonecznego. Natomiast korona Mikado mająca ponad 18 m

liści, zatrzymała aż 60% światła (tabela).

Rozkład nasłonecznienia

Rozkład nasłonecznienia wewnątrz koron zależał od ich formy. W 1999 roku korony Mikado
i HYTEC były najbardziej równomiernie nasłonecznione, natomiast korony Solen i
wrzecionowa najmniej. System Solen charakteryzował się nierównomierną dystrybucją

światła, głównie w górnej i środkowej części korony, gdzie znajdowało się najwięcej
owoców. Szczególnie słabe nasłonecznienie stwierdzono w środkowej części tej korony. W
porównaniu z systemem Solen, dystrybucja światła była o wiele bardziej wyrównana w
systemach Mikado i HYTEC. Ten ostatni typ korony miał najbardziej równy rozkład
nasłonecznienia u podstawy oraz w części środkowej i szczytowej korony. W porównaniu z
systemem Solen, wykazywał lepsze nasłonecznienie w środkowej części korony i bardzo
dobre w części górnej.
W przypadku tej korony główna masa owoców znajdowała się jednak w jej dolnej części.
System Mikado korzystał z bardzo obfitego nasłonecznienia w środkowej części korony,
gdzie znajdowało się najwięcej owoców. System ten ma konary skierowane na boki i otwartą
górną część korony. Należy podkreślić, że system Mikado wykazywał bardzo dobre
nasłonecznienie w całej objętości korony. W koronie wrzecionowej zwraca uwagę, podobnie
jak w systemie HYTEC, wyjątkowo dobre nasłonecznienie w górnej części korony. Środkowa
część była jednak już o wiele gorzej nasłoneczniona, a właśnie tam znajdowała się główna
masa owoców.

Pomiary nasłonecznienia wykonane w czerwcu 2000 roku wykazały, że średnie
nasłonecznienie było najlepsze w systemie HYTEC i Mikado, natomiast słabsze w systemie
Solen i wrzecionowej. Wewnątrz korony Mikado dało się zauważyć dobre nasłonecznienie
środka korony na wysokości 1,2 m oraz jej górnej części na wysokości 1,8 m. W systemie
HYTEC poziom nasłonecznienia był wysoki na trzech analizowanych poziomach. W
systemie Solen oraz wrzecionowym zanotowano najmniej korzystny rozkład nasłonecznienia.

Pomiary nasłonecznienia wykonane w lipcu 2000 roku wykazały ponownie najwyższe
nasłonecznienie średnie na wszystkich trzech poziomach w koronie Mikado. Jedynie w części
dolnej średnie nasłonecznienie tego systemu było nieco mniejsze niż formy HYTEC.
Najniższe średnie nasłonecznienie stwierdzono w systemie HYTEC, w koronie Solen i w
systemie wrzecionowym. Równomiernością nasłonecznienia — zwłaszcza na poziomie
dolnym i środkowym — wyróżniała się korona Mikado, u której przenikanie światła do
środka korony było równie obfite, jak na obwodzie. W jej środkowej części zanotowano
ponad 600 W/m

. Rozkład nasłonecznienia w koronie HYTEC był mniej równomierny, lecz i

tutaj zanotowano około 500 W/m

w środkowej części korony, podczas gdy u koron Solen i

wrzecionowej wartości te przekraczały zaledwie 200 W/m

. Korona wrzecionowa była

najmniej równomiernie nasłoneczniona, z najniższym średnim nasłonecznieniem w środkowej
części (rys. 1, 2).

Rys. 1. Dystrybucja światła od obrysu do środka korony (SK) na trzech poziomach

(0,5;1,2;1,8 m) u jabłoni 'ampion' prowadzonych w formie HYTEC i Solen (A, B) i

średnie nasłonecznienie na trzech poziomach (C, D)

Rys. 2. Dystrybucja światła od obrysu do środka korony (SK) na trzech poziomach

(0,5;1,2;1,8 m) u jabłoni 'ampion' prowadzonych w formie Mikado i wrzecionowej (A,

B) i średnie nasłonecznienie na trzech poziomach (C, D)

Cięcie letnie

Pod koniec sierpnia 2000 roku wykonano we wszystkich systemach formowania drzew cięcie
letnie w celu poprawy nasłonecznienia w środkowych partiach koron i poprawienia jakości
jabłek. Następnie wykonano pod koniec wegetacji pomiary dystrybucji światła w każdym z
systemów. Stwierdzono, że cięcie letnie spowodowało poprawę średniego nasłonecznienia na
wszystkich badanych poziomach, zwłaszcza u koron HYTEC i Mikado. Najciekawsze wyniki
w rozkładzie nasłonecznienia uzyskano w koronach Mikado i HYTEC. W systemie Mikado
docierało do środka korony po cięciu letnim więcej światła słonecznego w części środkowej i
górnej niż w strefie peryferyjnej korony. W systemie wrzecionowym jest to niespotykane.

Nawet po cięciu letnim środek korony wrzecionowej przy przewodniku był słabo
nasłoneczniony na wszystkich trzech poziomach. Dosyć równomiernie nasłoneczniony po
cięciu letnim okazał się system Solen, lecz niestety środkowa i dolna część korony były nadal
słabo nasłonecznione, a tam właśnie znajdowała się główna masa owoców.

Wyniki pomiarów rozkładu nasłonecznienia wykonane we wrześniu 2000 roku były podobne
do wyników sierpniowych. Stwierdzono również bardzo dobre nasłonecznienie środka korony
Mikado na wszystkich trzech poziomach pomiarowych. Również w koronie HYTEC był
dosyć wysoki poziom światła na trzech poziomach. System wrzecionowy miał już słabsze
nasłonecznienie w koronie, a najsłabsze — forma Solen.

W koronach jednoprzewodnikowych, zwłaszcza prowadzonych w formie wrzecionowej,
obserwuje się spadek nasłonecznienia w kierunku osi centralnej drzewa, czyli przewodnika.
W celu zapewnienia dobrej penetracji światła zarówno do środkowych, jak i dolnych części
korony, należy rozchylić główne konary na boki w kierunku międzyrzędzia. Takie właśnie
rezultaty otrzymano w tym doświadczeniu formując koronę Mikado.