1

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

Scenariusze lekcji. Klasa 5. Dział 1

Dział 1. Przed wędrówką po Polsce

ScenariuSz

lekcji 1.

TemaT:

każda mapa jeST wykonana w Skali

cele operacyjne

pp – uczeń:

• 

podaje definicję skali,

• 

podaje przykłady przedmiotów i obiektów z życia codziennego, które można przedstawić w skali.

pn – uczeń:

• 

wskazuje na podanych przykładach, która skala jest większa, która mniejsza i dlaczego,

• 

podaje na podstawie skali, ile razy odległość na mapie została zmniejszona w stosunku do odległości rzeczywistej,

• 

odróżnia mapy o dużej skali od map o małej skali,

• 

wskazuje obiekty zaznaczone na mapach o dużej i małej skali,

• 

rozpoznaje i nazywa różne rodzaje skali,

• 

przelicza skalę liczbową na mianowaną, liniową i odwrotnie,

• 

analizuje mapy w różnych skalach i porównuje ich szczegółowość.

metody pracy

• 

słowne – pogadanka, praca z książką, praca z mapą,

• 

oglądowe – pokaz.

Środki dydaktyczne

• 

podręcznik,

• 

zeszyt ćwiczeń,

• 

mapy ścienne o różnych skalach,

Atlas przyrodniczy

.

1. Faza wstępna

• 

Czynności organizacyjne.

• 

Nauczyciel prosi, by uczniowie przypomnieli sobie pojęcie skali.

• 

Uczniowie wymieniają, jakie przedmioty były rysowane w skali, np. ekierka – skala 1 : 1, zeszyt − skala 1 : 2, stolik

lekcyjny – skala 1 : 50, sala lekcyjna – skala 1 : 100.

2. Faza wykonawcza

• 

Nauczyciel zapisuje na tablicy różne skale, jedna pod drugą: 1 : 100, 1 : 1000, 1: 5000, 1: 300 000, 1 : 1 000 000.

• 

Prosi, aby uczniowie odczytali głośno skale, a następnie przepisali je do zeszytów i słowami przy każdej z nich za-

pisali, ile razy odległości na mapie zostały zmniejszone w stosunku do odległości w terenie.

• 

Nauczyciel zapisuje na tablicy przykład skali liczbowej i mianowanej (najlepiej z podręcznika) i tłumaczy, na czym

polega różnica między tymi zapisami. Podkreśla, że na mapach najczęściej są zapisane wszystkie skale. Informuje,

że uczniowie będą używać przede wszystkim skali (podziałki) liniowej.

• 

Nauczyciel wybiera dwie skale do porównania: 1 : 1000 i 1 : 1 000 000.

• 

Informuje, że:

skala 1 : 1000 oznacza, iż odległości na mapie zostały zmniejszone tysiąc razy w stosunku do odległości

rzeczywistych, a skala 1 : 1 000 000 oznacza, iż odległości na mapie zostały zmniejszone milion razy w stosunku do odległo-
ści rzeczywistych

. Zadaje pytanie:

Który mapa: wykonana w skali 1 : 1000, czy w skali 1 : 000 000, przedstawia większą

powierzchnię

?

• 

Przy założeniu, że obraz powierzchni Ziemi jest przedstawiony na jednakowych arkuszach, skala 1 : 1 000 000

przedstawia większy obszar, ale mało dokładnie.

• 

W skali 1 : 1 000, jest przedstawiony mniejszy obszar, ale za to bardzo szczegółowo.

Scenariusze lekcji

|

Przyrodo, witaj!

2

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

• 

Nauczyciel rysuje na tablicy tabelę (nie wpisuje skal).

Mała skala

Duża skala

1 : 10 000 000, 1 : 500 000, 1 : 300 000

1 : 10 000, 1 : 5000, 1 : 3000

• 

Następnie podaje kolejno różne skale, a uczniowie wskazują, do której kolumny należy je wpisać.

• 

Uwaga: należy w tym miejscu podawać następujące skale:

1 : 10 000 i 1 : 10 000 000; 1 : 5 000 i 1 : 500 000; 1 : 3 000 i 1 : 300 000

• 

Nauczyciel prosi, aby uczniowie przeliczyli liczbę zer w obu kolumnach tabeli. Uczniowie wysuwają wniosek:

Im

więcej zer jest w zapisie skali, tym skala jest mniejsza, a odległości na mapie są bardziej zmniejszone w stosunku do odległo-
ści w terenie

.

• 

Nauczyciel poleca uczniom, aby w parach obejrzeli dokładnie mapy w 

Atlasie przyrodniczym

i porównali skale wy-

branych map, w jakich zostały wykonane, a następnie określili, która skala jest większa, a która mniejsza.

• 

Po 6–7 minutach ćwiczeń z atlasami nauczyciel prosi o zwrócenie uwagi na mapy ścienne. Porównuje skalę mapy

Polski ze skalą mapy świata.

• 

Nauczyciel zadaje pytania:

• 

Co mogą przedstawiać mapy w zależności od skali

?

• 

Czy na mapie świata będzie zaznaczona mała miejscowość nad Morzem Bałtyckim

?

• 

Czy mapa Europy w tej samej skali co mapa ścienna Polski zmieściłaby się na całej ścianie klasy

?

• 

Nauczyciel prosi, aby uczniowie wskazali w atlasach do przyrody mapę w najmniejszej skali i mapę w największej

skali – po chwili uczniowie podają tytuły map, które znaleźli. Następnie prosi o wykonanie zadania 5. w zeszycie

ćwiczeń.

• 

Nauczyciel zapisuje na tablicy dowolną skalę i obok tę samą skalę w postaci ułamka, uświadamia uczniom, że to

taki sam zapis zmniejszenia.

• 

Nauczyciel wspólnie z uczniami wykonuje zadania 2.* i 3.* w zeszycie ćwiczeń.

3. Faza podsumowująca

• 

Nauczyciel zadaje uczniom krótkie pytania podsumowujące temat.

• 

Nauczyciel pyta uczniów, czy mają w domu inne atlasy lub mapy. Poleca, aby w domu wypisali tytuły map i ich

skale od największej do najmniejszej.

praca domowa

• 

Przeczytaj treść lekcji w podręczniku i opracuj ustnie polecenia zawarte w

Sprawdź, czy umiesz

.

• 

Wykonaj zadania: 1., 4.*, 5. w zeszycie ćwiczeń.

wymagania na oceny szkolne

Uczeń na ocenę:

dopuszczającą

dostateczną

dobrą

bardzo dobrą

celującą

• 

podaje przykłady przed-
miotów i obiektów
z życia codziennego,
które można przedstawić
w skali.

• 

podaje definicję skali.

• 

podaje na podstawie
skali, ile razy odległość
na mapie została zmniej-
szona w stosunku do
odległości w terenie,

• 

wskazuje, która skala jest
mniejsza, która większa.

• 

odróżnia mapy o dużej
skali od map o małej
skali,

• 

wymienia obiekty
zaznaczone na mapach
w różnej skali.

• 

przelicza skalę liczbową
na mianowaną, liniową
i odwrotnie,

• 

rozpoznaje i nazywa
różne rodzaje skali,

• 

analizuje mapy w róż-
nych skalach i porównuje
ich szczegółowość.

3

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

Scenariusze lekcji. Klasa 5. Dział 1

ScenariuSz

lekcji 2.

TemaT:

jak okreŚlić rzeczywiSTą odległoŚć za pomocą podziałki liniowej?

cele operacyjne

pp – uczeń:

• 

znajduje na mapie zapis skali liniowej,

• 

omawia metody obliczania odległości na podstawie podziałki liniowej,

• 

oblicza, na prostych przykładach, długość rzeczywistą prostego odcinka za pomocą skali liniowej.

pn – uczeń:

• 

dopisuje do skali liniowej skalę mianowaną i liniową,

• 

zamienia skalę liniową i mianowaną na skalę liczbową,

• 

oblicza długości rzeczywiste odcinków krętych i łamanych,

• 

oblicza skalę mapy na podstawie znanej odległości rzeczywistej.

metody pracy

• 

słowne – pogadanka, praca z książką,

• 

oparta na działalności praktycznej uczniów – problemowa.

Środki dydaktyczne

• 

podręcznik, zeszyt ćwiczeń,

Atlas przyrodniczy,

różne pojedyncze mapy.

1. Faza wstępna

• 

Czynności organizacyjne.

• 

Nauczyciel nawiązuje do lekcji poprzedniej, przypomina zapis skali w postaci liczbowej i prosi uczniów, aby zapia-

li skalę w postaci ułamka.

2. Faza wykonawcza

• 

Nauczyciel zapisuje na tablicy przykłady skali liczbowej i wyjaśnia:

• 

skala 1 : 1 000 000 (skala jeden do miliona) oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada milionowi centymetrów w terenie –

1 cm na mapie g 1 000 000 cm w terenie

,

• 

g

dy zamienimy milion centymetrów na metry, to 1 cm na mapie będzie odpowiadał 10 000 m w terenie, a gdy zamienimy

metry na kilometry – 1 cm na mapie będzie odpowiadał 10 km w terenie

.

• 

Uczniowie zapisują ten przykład w zeszycie.

• 

Nauczyciel zwraca uczniom uwagę na fakt, że przy przeliczaniu małej skali na kilometry w  terenie wystarczy

„odli czyć” 5 zer, aby otrzymać liczbę kilometrów rzeczywistych, które odpowiadają 1 cm na mapie.

• 

Nauczyciel poleca uczniom przeglądanie map w atlasie do przyrody i przeliczanie według skali odległości na mapie

na odległość w kilometrach w terenie. Nauczyciel podaje stronę w atlasie i tytuł mapy, pyta uczniów:

• 

Ilu kilometrom w terenie będzie odpowiadał 1 cm na mapie w skali np. 1 : 7 000 000?

• 

Takie ćwiczenia powinny trwać kilka minut. Po ćwiczeniach ustnych powinny nastąpić ćwiczenia pisemne.

przykłady ćwiczeń:

• 

Nauczyciel zapisuje skale liczbowe na tablicy, a uczniowie w zeszycie. Dopisują ilu kilometrom w terenie odpowia-

da 1 cm na mapie.

Przykłady zapisów:

Skala 1 : 100 000

1 cm g 1 km

Skala 1 : 30 000 000

1 cm g 300 km

Skala 1 : 1 000 000

1 cm g 10 km.

• 

Nauczyciel zwraca uwagę, że przy powyższych zapisach nie można stawiać znaku równości, a tylko strzałkę, która

oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada określonej odległości w terenie.

• 

Nauczyciel poleca uczniom zmierzyć linijką na mapie Polski w atlasie do przyrody odległość między Warszawą

a Toruniem i obliczyć, jaka jest odległość rzeczywista między tymi miastami w linii prostej.

Scenariusze lekcji

|

Przyrodo, witaj!

4

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

Przykład:

Mapa Polski w skali 1 : 4 500 000, 1 cm

g

45 km, między Warszawą a Toruniem odległość w linii prostej na mapie

wynosi 4 cm, czyli odległość rzeczywista to:

4 x 45 km = 180 km

Odległość w linii prostej między Warszawą a Toruniem wynosi 180 km.

• 

Następne ćwiczenie powinno polegać na wyznaczeniu na planie miasta trasy biegnącej kilkoma ulicami (trasy krę-

tej). Nauczyciel pokazuje uczniom, w jaki sposób zmierzyć odległość za pomocą nitki lub kawałka sznurka (należy

dopasować nitkę lub sznurek do trasy, a następnie przyłożyć do skali liniowej i podać rzeczywistą długość trasy.

• 

Nauczyciel decyduje o liczbie wykonanych zadań tego typu. Sprawdza pracę uczniów i ewentualnie ocenia.

• 

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, jak – na podstawie znanej odległości rzeczywistej i odległości na mapie – można

obliczyć skalę mapy.

Przypuśćmy, że znamy odległość w linii prostej z Warszawy do Krakowa (wynosi ona około 250 km).

Na mapie odległość ta wynosi 5 cm, czyli że 5 cm na mapie to 250 km w rzeczywistości, a 1 cm na mapie to 50 km. Mapa
jest wykonana w skali 1 : 5 000 000.

3. Faza podsumowująca

• 

Nauczyciel krótko podsumowuje lekcję, zadając pytania. Wskazani uczniowie odpowiadają na pytania zadawane

przez nauczyciela.

praca domowa

• 

Przeczytaj treść lekcji w podręczniku i opracuj ustnie polecenia zawarte w

Sprawdź, czy umiesz

.

• 

Wykonaj zadania 1.–5. w zeszycie ćwiczeń.

wymagania na oceny szkolne

Uczeń na ocenę:

dopuszczającą

dostateczną

dobrą

bardzo dobrą

celującą

• 

znajduje na mapie zapis
skali liniowej.

• 

opisuje metody oblicza-
nia odległości na podsta-
wie podziałki liniowej.

• 

oblicza, na prostych
przykładach, długość
rzeczywistą prostego
odcinka za pomocą skali
liniowej.

• 

oblicza odległość rze-
czywistą na podstawie
dowolnej skali,

• 

oblicza długości rzeczy-
wiste odcinków krętych
i łamanych.

• 

dopisuje do skali liniowej
skalę mianowaną i licz-
bową,

• 

zamienia skalę liniową
i mianowaną na skalę
liczbową,

• 

oblicza skalę mapy na
podstawie znanej odle-
głości rzeczywistej.

ScenariuSz

lekcji 3.

TemaT:

jak korzySTać z planu miaSTa?

cele operacyjne

pp – uczeń:

• 

wskazuje plany miast wśród innych map,

• 

wymienia przykładowe skale, w jakich są rysowane plany miast,

• 

„czyta” plan miasta w podstawowym zakresie:

• 

wskazuje ulice i określa kierunki geograficzne, w których biegną np. z północy na południe,

• 

pokazuje na planie punkty (obiekty) wymienione przez nauczyciela,

• 

wymienia sytuacje życiowe, w których jest potrzebny plan miasta.

5

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

Scenariusze lekcji. Klasa 5. Dział 1

pn – uczeń:

• 

orientuje plan miasta za pomocą kompasu lub charakterystycznych punktów (obiektów) w terenie,

• 

planuje trasę wycieczki po mieście z uwzględnieniem najciekawszych punktów lub wytycznych nauczyciela,

• 

opisuje przebieg trasy wycieczki zaproponowanej przez nauczyciela z uwzględnieniem kierunków, w których biegną

ulice, zabytków itp.

• 

podczas planowania trasy wycieczki oblicza odległości między wybranymi obiektami.

metody pracy

• 

słowne – pogadanka, praca z książką,

• 

oglądowe – pokaz,

• 

oparta na działaniu praktycznym.

Środki dydaktyczne

• 

podręcznik, zeszyt ćwiczeń, plany miast w różnych skalach, ewentualnie plansze wskazujące na przydatność pla-

nów w różnych dziedzinach życia codziennego.

czynności nauczyciela poprzedzające lekcję

• 

Nauczyciel wcześniej przygotowuje kartki do danego planu miasta opisujące trasę pomiędzy charakterystycznymi

punktami w mieście.

1. Faza wstępna

• 

Czynności organizacyjne: klasa zostaje podzielona na 3–4-osobowe zespoły, w zależności od liczby planów.

• 

Nauczyciel przypomina co jest plan, np. plan gumki w skali 1 : 1, plan zeszytu, plan boiska.

• 

Nauczyciel zadaje pytania:

• 

Dlaczego niektóre obiekty przedstawiamy w postaci planu?

• 

Do czego potrzebny nam jest plan miasta?

2. Faza wykonawcza

• 

Nauczyciel rozdaje zespołom po 2 plany miast w różnych skalach (najlepiej, aby jeden plan dotyczył miasta z regio-

nu, w którym znajduje się szkoła).

• 

Po rozłożeniu planów uczniowie porównują skale.

• 

Nauczyciel inicjuje krótką dyskusję w grupach na temat dokładności planu w zależności od skali oraz przedstawio-

nych na nich elementów.

• 

Po krótkiej dyskusji w grupach przedstawiciele grup podają wnioski.

• 

Nauczyciel zapisuje wnioski na tablicy, a uczniowie przepisują je do zeszytu.

• 

Nauczyciel rozdaje grupom kartki z opisem trasy wycieczki po mieście (do każdego planu).

• 

Uczniowie na podstawie opisu trasy identyfikują ważne punkty w mieście, od których wycieczka się zaczyna, przez

które przebiega i na których się kończy.

• 

Nauczyciel ocenia w trakcie lekcji pracę uczniów, a następnie prosi o wykonanie zadania 1. w zeszycie ćwiczeń.

• 

Nauczyciel zadaje pytanie:

Gdzie można kupić plan miasta?

• 

Uczniowie odpowiadają na pytanie, a następnie wykonują zadanie 2. w zeszycie ćwiczeń.

• 

Nauczyciel przypomina uczniom, że górna krawędź ramki planu najczęściej wskazuje północ i  pyta o  sposoby

orientowania planu miasta w terenie.

• 

Następnie nauczyciel prosi o wykonanie zadania 3.* w zeszycie ćwiczeń.

3. Faza podsumowująca

• 

Nauczyciel zadaje pytanie:

• 

W jakich okolicznościach są potrzebne plany miast?

• 

Uczniowie wykonują zadanie 4. w zeszycie ćwiczeń.

• 

Nauczyciel podsumowuje lekcję, podkreślając, jak ważna jest umiejętność posługiwania się planem miasta.

Scenariusze lekcji

|

Przyrodo, witaj!

6

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

praca domowa

• 

Przeczytaj treść lekcji w podręczniku i opracuj ustnie polecenia zawarte w

Sprawdź, czy umiesz

.

wymagania na oceny szkolne

Uczeń na ocenę:

dopuszczającą

dostateczną

dobrą

bardzo dobrą

celującą

• 

wskazuje plan miasta
wśród innych map,

• 

wymienia sytuacje
życiowe, w których jest
potrzebny plan miasta.

• 

wymienia przykładowe
skale, w jakich są rysowa-
ne plany miast,

• 

„czyta” plan miasta
w podstawowym za-
kresie:

–

wskazuje ulice i określa
kierunki geograficzne,
w których biegną, np.
z północy na południe,

–

pokazuje na planie
punkty (obiekty)
wymienione przez
nauczyciela.

• 

orientuje plan miasta
za pomocą kompasu
lub charakterystycznych
punktów (obiektów)
w terenie,

• 

opisuje przebieg trasy
wycieczki zapropono-
wanej przez nauczyciela
z uwzględnieniem
kierunków, w których
biegną ulice, zabytków
itp.

• 

planuje trasę wycieczki
po mieście i opisuje ją
z uwzględnieniem naj-
ciekawszych punktów w
mieście lub wytycznych
nauczyciela.

• 

podczas planowania
trasy wycieczki oblicza
odległości między wy-
branymi obiektami.

ScenariuSz

lekcji 4.

TemaT:

czym różni Się wySokoŚć względna od wySokoŚci bezwzględnej?

cele operacyjne

pp – uczeń:

• 

podaje różnice między wysokością względną i bezwzględną,

• 

wskazuje te wysokości na schematycznym rysunku,

• 

wskazuje na mapie szczyty górskie i odczytuje ich wysokości bezwzględne,

• 

wyjaśnia pojęcie poziomicy,

• 

rozpoznaje na podstawie rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy, formę wklęsłą i wypukłą.

pn – uczeń:

• 

podaje przykłady przedstawiania różnych form terenu na mapach dawniej,

• 

rozpoznaje i nazywa na podstawie rysunku poziomicowego wszystkie formy terenu,

• 

odczytuje z mapy poziomicowej wysokości bezwzględne punktów leżących na poziomicach,

• 

opisuje ukształtowanie terenu na podstawie rysunku poziomicowego,

• 

rozpoznaje w terenie formy powierzchni ziemi i wskazuje wysokość względną,

• 

podaje wysokości wskazanych punktów na podstawie mapy poziomicowej, przy niepełnym opisie poziomic,

• 

podaje wysokości punktów leżących między poziomicami, interpolując wyniki.

metody pracy

• 

słowne – pogadanka, praca z książką,

• 

oglądowe – pokaz,

• 

oparta na działalności praktycznej.

7

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

Scenariusze lekcji. Klasa 5. Dział 1

Środki dydaktyczne

• 

podręcznik,

• 

zeszyt ćwiczeń,

• 

Atlas przyrodniczy

, poziomicowe mapy konturowe (fragmenty), plansze edukacyjne, model pagórka z poziomicami.

1. Faza wstępna

• 

Czynności organizacyjno-porządkowe.

• 

Nauczyciel zwraca uwagę, że na planie miasta było zawartych bardzo dużo istotnych informacji z wyjątkiem jednej.

Pyta uczniów, jakiej istotnej informacji nie ma na planie miasta.

• 

Jeżeli uczniowie nie odpowiedzą, że na planie miasta nie widać ukształtowania powierzchni, nauczyciel podpowia-

da, stawiając pytania naprowadzające.

• 

Nauczyciel inicjuje podanie przez uczniów definicji wysokości względnej (np. wysokości pagórka widocznego w te-

renie).

2. Faza wykonawcza

• 

Nauczyciel demonstruje planszę pokazującą różnice między wysokością względną i bezwzględną, zadaje pytania

naprowadzające aż do momentu, kiedy zostaną określone definicje wysokości względnej i bezwzględnej.

• 

Uczniowie otwierają atlasy do przyrody i z mapy hipsometrycznej odczytują np. wysokości szczytów górskich.

• 

Nauczyciel zwraca uwagę na współkształtne linie na mapie z opisanymi wysokościami.

• 

Uczniowie analizują mapę i pod kierunkiem nauczyciela podają definicję poziomicy.

• 

Nauczyciel demonstruje na modelu pagórka, lub wykorzystując animacje i krótki film, co oznacza poziomica i jak

odczytuje się wysokość bezwzględną na mapie.

• 

Nauczyciel rozdaje uczniom mapy konturowe z  opisanymi poziomicami i  podaje przykładowo kilka wysokości

punktów, które odczytuje na podstawie poziomic.

• 

Nauczyciel poleca uczniom, aby w parach ćwiczyli odczytywanie wysokości różnych punktów na mapach konturo-

wych.

• 

Uczniowie zaznaczają punkty na mapie i zapisują ich wysokości w zeszycie.

• 

Nauczyciel na podstawie mapy poziomicowej pokazuje przykłady zaznaczania różnych form terenu za pomocą

poziomic, tłumaczy na modelu, dlaczego na stoku stromym poziomice są narysowane blisko siebie, a na stoku ła-

godnym są od siebie oddalone.

• 

Uczniowie wykonują zadanie 2. i 5. w zeszycie ćwiczeń.

3. Faza podsumowująca

• 

Nauczyciel zadaje kilka pytań podsumowujących temat, prosi jednego z uczniów, aby narysował schemat wzniesie-

nia i przypomniał, czym różni się wysokość względna od wysokości bezwzględnej.

• 

Nauczyciel rysuje na tablicy kilka prostych schematów układu poziomic (kotlina, pagórek, dolina rzeczna) i prosi

uczniów, aby rozpoznali te formy terenu.

praca domowa

• 

Wykonaj zadania 1., 3. i 4.* w zeszycie ćwiczeń.

• 

Dla chętnych: Wykonaj z gipsu lub plasteliny model pagórka i zaznacz na nim poziomice.

Nauczyciel poleca uczniom, aby na następną lekcję przynieśli kredki (3 odcienie zieleni, 3–4 odcienie żółtego i poma-

rańczowego, brązową, czerwoną i niebieską).

Scenariusze lekcji

|

Przyrodo, witaj!

8

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

wymagania na oceny szkolne

Uczeń na ocenę:

dopuszczającą

dostateczną

dobrą

bardzo dobrą

celującą

• 

wyjaśnia, czym różni się
wysokość bezwzględna
od wysokości względnej,

• 

wskazuje te wysokości
na schematycznym
rysunku,

• 

na podstawie układu po-
ziomic rozpoznaje formę
wklęsłą i wypukłą.

• 

wskazuje na mapie
szczyty górskie i od-
czytuje ich wysokości
bezwzględne,

• 

wyjaśnia pojęcie pozio-
micy,

• 

rozpoznaje na podstawie
rysunku poziomicowego
stok łagodny i stok
stromy.

• 

podaje przykłady
przedstawiania różnych
form terenu na mapach
dawniej,

• 

rozpoznaje i nazywa na
podstawie rysunku po-
ziomicowego wszystkie
formy terenu,

• 

odczytuje na mapie
poziomicowej wysokości
bezwzględne punktów
leżących na poziomicach.

• 

opisuje ukształtowanie
terenu na podstawie
rysunku poziomicowego,

• 

odczytuje z mapy po-
ziomicowej wysokości
bezwzględne punktów
leżących na poziomicach,

• 

rozpoznaje w terenie
formy powierzchni tere-
nu i wskazuje wysokość
względną.

• 

podaje wysokości
wskazanych punktów na
podstawie mapy pozio-
micowej, przy niepełnym
opisie poziomic,

• 

podaje wysokości punk-
tów leżących między
poziomicami, interpolu-
jąc wyniki.

ScenariuSz

lekcji 5.

TemaT:

co oznaczają barwy na mapie hipSomeTrycznej?

cele operacyjne

pp – uczeń:

• 

wyjaśnia, co oznaczają barwy na mapie hipsometrycznej,

• 

wymienia, jakimi kolorami oznacza się na mapach niziny, jakimi wyżyny i góry,

• 

podaje związek między wysokością n.p.m. a barwą na mapie hipsometrycznej,

• 

odczytuje z mapy hipsometrycznej i wskazuje, gdzie występują niziny, wyżyny i góry.

pn – uczeń:

• 

układa skalę barw dla mapy poziomicowej,

• 

odczytuje z rysunku poziomicowego formy terenu,

• 

opisuje ukształtowanie powierzchni terenu wybranego kraju na podstawie mapy hipsometrycznej,

• 

ocenia przydatność barw na mapie hipsometrycznej,

• 

wnioskuje na podstawie układu poziomic i barw między nimi o kierunku płynięcia rzeki, jeśli nie jest on zaznaczony

strzałką.

metody pracy

• 

słowne – pogadanka, praca z książką,

• 

oglądowe – pokaz,

• 

oparta na działalności praktycznej, ćwiczeniowo-problemowa.

Środki dydaktyczne

• 

podręcznik, zeszyt ćwiczeń, mapy konturowe, kredki, mapy ścienne,

Atlas przyrodniczy

.

1. Faza wstępna

• 

Nauczyciel zadaje krótkie pytania, aby przypomnieć uczniom, co to jest poziomica, w jakim celu stosuje się rysunek

poziomicowy, co to jest wysokość bezwzględna i wysokość względna. Jeżeli uczniowie nieprawidłowo odpowiadają

na pytania, nauczyciel naprowadza uczniów, ewentualnie rysuje na tablicy schematyczne rysunki.

• 

Nauczyciel przypomina, że:

Na mapie są zaznaczone wysokości bezwzględne, a opisane poziomice przedstawiają wyso-

kość w m n.p.m.

9

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

Scenariusze lekcji. Klasa 5. Dział 1

2. Faza wykonawcza

• 

Nauczyciel prosi uczniów o znalezienie mapy hipsometrycznej Polski w atlasach do przyrody (na każdej ławce

powinien być jeden atlas) i poleca przyjrzenie się legendzie mapy.

• 

Nauczyciel zadaje krótkie pytania:

• 

Jak w legendzie mapy są opisane poziomice?

• 

Jakimi barwami są zaznaczone obszary położone do 200 m n.p.m., a jakimi położone powyżej tej wysokości?

• 

Nauczyciel zwraca uwagę na to, że odstępy między poziomicami na mapie są zamalowane tymi samymi barwami,

co w legendzie.

• 

Uczniowie, pod kierunkiem nauczyciela, odczytują:

• 

0–200 m n.p.m. – na zielono są zamalowane obszary nizin,

• 

200–500 m n.p.m. – na żółto są zamalowane obszary wyżynne,

• 

powyżej 500 m n.p.m. – na pomarańczowo i brązowo są zamalowane obszary gór.

• 

Nauczyciel, wskazując na mapę ścienną Polski, zadaje pytanie:

Dlaczego na mapie hipsometrycznej stosuje się barwy?

• 

Uczniowie powinni odpowiedzieć:

• 

Barwy ułatwiają czytanie mapy. Nawet z większej odległości widać, gdzie występują obszary nizinne, wyżynne, a gdzie gór-
skie.

• 

Nauczyciel prosi o wykonanie zadania 6. w zeszycie ćwiczeń.

• 

Po wykonaniu zadania nauczyciel pyta o wnioski. Uczniowie powinni prawidłowo rozpoznać fragmenty map.

• 

Nauczyciel prosi o przygotowanie map konturowych i kredek. Prosi uczniów o pomalowanie legendy, a później na

jej podstawie o pomalowanie fragmentu mapy (należy pamiętać o odczytywaniu wartości poziomic). Wykonanie

zdania powinno trwać około 5–7 minut. Jeżeli uczniowie nie zdążą wykonać ćwiczenia, mogą dokończyć je w domu.

• 

Nauczyciel przypomina, że na podstawie układu poziomic można rozpoznać formę terenu i prosi uczniów o wyko-

nanie zadania 3. w zeszycie ćwiczeń. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonywania ćwiczeń.

3. Faza podsumowująca

• 

Nauczyciel zadaje kilka pytań w celu powtórzenia tematu, uczniowie zgłaszają się do odpowiedzi.

• 

Nauczyciel ocenia uczniów, którzy najlepiej pracowali na lekcji.

• 

Nauczyciel podkreśla, jak ważna jest skala barw dla prawidłowego odczytania rodzaju form terenu na małym ob-

szarze lub ukształtowania powierzchni całego kraju.

praca domowa

• 

Przeczytaj treść lekcji w podręczniku i opracuj ustnie polecenia zawarte w

Sprawdź, czy umiesz

.

• 

Wykonaj zadania: 1., 2., 4. i 5. w zeszycie ćwiczeń.

• 

Nauczyciel prosi, aby uczniowie przynieśli na następną lekcję mapy samochodowe lub atlas samochodowy (jeśli

mają je w domu).

wymagania na oceny szkolne

Uczeń na ocenę:

dopuszczającą

dostateczną

dobrą

bardzo dobrą

celującą

• 

wymienia, jakimi kolo-
rami są zaznaczone na
mapie niziny, wyżyny
i góry,

• 

wskazuje na mapie, gdzie
są niziny, wyżyny, a gdzie
góry.

• 

wyjaśnia, co oznaczają
barwy na mapie hipso-
metrycznej,

• 

podaje graniczne wyso-
kości nizin, wyżyn i gór,

• 

odczytuje z mapy hip-
sometrycznej położenie
nizin, wyżyn i gór.

• 

układa skalę barw dla
mapy poziomicowej,

• 

odczytuje z rysunku
poziomicowego formy
terenu.

• 

opisuje ukształtowanie
powierzchni terenu
wybranego kraju na
podstawie mapy hipso-
metrycznej.

• 

ocenia przydatność barw
na mapie hipsometrycz-
nej,

• 

wnioskuje na podstawie
układu poziomic i barw
między nimi o kierunku
płynięcia rzeki, jeśli
nie jest on zaznaczony
strzałką.

Scenariusze lekcji

|

Przyrodo, witaj!

10

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

ScenariuSz

lekcji 6.

TemaT:

poznajeSz różne rodzaje map

cele operacyjne

pp – uczeń:

• 

rozpoznaje i nazywa różne rodzaje map,

• 

wymienia sytuacje, w których przydaje się umiejętność korzystania z map,

• 

wyszukuje poszczególne rodzaje map w atlasie do przyrody.

pn – uczeń:

• 

wymienia informacje, które można odczytać z różnych rodzajów map,

• 

wybiera potrzebną mapę w zależności od zadanego do opracowania tematu,

• 

porównuje i analizuje różne mapy tego samego terenu, wyciąga wnioski dotyczące gospodarki, ukształtowania

powierzchni i innych elementów środowiska,

• 

ocenia przydatność map w różnych sytuacjach życiowych,

• 

opracowuje charakterystykę geograficzną zadanego regionu na podstawie różnych rodzajów map.

metody pracy

• 

słowne – pogadanka, praca z książką,

• 

oglądowe – pokaz,

• 

oparta na działalności praktycznej – problemowa.

Środki dydaktyczne

• 

podręcznik,

• 

zeszyt ćwiczeń,

• 

różne mapy ścienne,

Atlas przyrodniczy

, atlas samochodowy, mapy samochodowe.

1. Faza wstępna

• 

Nauczyciel zadaje pytanie:

Z jakich map korzystaliśmy do tej pory?

• 

Przypomina, że w klasie czwartej była omawiana mapa topograficzna, w klasie piątej została omówiona mapa

hipsometryczna, która po dodaniu niektórych treści jest nazywana mapą ogólnogeograficzną.

• 

Nauczyciel prosi o zapisanie tematu lekcji, a następnie wypisanie rodzajów map znajdujących się w atlasie do przy-

rody.

2. Faza wykonawcza

• 

Nauczyciel zapisuje na tablicy rodzaje map, które podają uczniowie. Spośród podanych wybiera następujące mapy:

• 

Europa – podział polityczny

• 

Polska – mapa turystyczna

• 

Polska – mapa krajobrazowa

• 

mapa tematyczna dowolna, np. Polska – zanieczyszczenie środowiska.

• 

Nauczyciel zadaje pytanie:

Z jakich map najczęściej korzystają kierowcy?

• 

Jeżeli uczniowie odpowiedzą, że z mapy drogowej lub samochodowej, nauczyciel zapisuje na piątym miejscu mapę

samochodową.

• 

Nauczyciel dzieli klasę na 5 grup i każdej z nich przydziela jedną z wypisanych na tablicy map. Jednej z grup daje

mapę samochodową, gdyż takiej nie ma w atlasie do przyrody.

• 

Nauczyciel prosi uczniów, aby każda grupa wypisała z legendy mapy informacje, jakie można odczytać z tej mapy

oraz podała przykłady sytuacji, w których się z niej korzysta. Prosi, aby uczniowie przygotowali się do prezentacji.

Nauczyciel w tym czasie rozwiesza dostępne mapy ścienne.

• 

Po kilkuminutowej pracy, każda grupa (jej przedstawiciel) prezentuje mapę, nad którą pracowała.

11

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

Scenariusze lekcji. Klasa 5. Dział 1

• 

Nauczyciel powinien podczas prezentacji zwrócić szczególną uwagę na to, jak uczniowie ocenili przydatność danej

mapy, a jeżeli nie radzą sobie z tym problemem, podpowiedzieć.

• 

Praca grup powinna zostać oceniona przez nauczyciela.

• 

Nauczyciel powinien po prezentacji sprowokować dyskusję na temat:

Która z omówionych map jest najbardziej przy-

datna w życiu codziennym?

• 

Uczniowie powinni wskazać na mapę samochodową.

3. Faza podsumowująca

• 

W ramach powtórzenia i podsumowania nauczyciel powinien, w formie zagadek, krótko scharakteryzować różne

mapy, tak aby uczniowie mogli na podstawie cech charakterystycznych i zastosowania zgadnąć, o jaką mapę cho-

dzi.

• 

Do powtórzenia nauczyciel może wykorzystać treść zadania 3. z zeszytu ćwiczeń i rozwiązać je wspólnie z ucznia-

mi.

• 

Nauczyciel powinien zwrócić uwagę na różnorodność map tematycznych w atlasie do przyrody i powiedzieć, że

opisana w podręczniku mapa klimatyczna jest jedną z nich.

praca domowa

• 

Przeczytaj treść lekcji w podręczniku i opracuj ustnie polecenia zawarte w

Sprawdź, czy umiesz.

• 

Wykonaj zadania 1. i 2. w zeszycie ćwiczeń.

• 

Dla chętnych: Wypisz z atlasu do przyrody tytuły map tematycznych i napisz, w jakich sytuacjach można z nich

korzystać.

wymagania na oceny szkolne:

Uczeń na ocenę:

dopuszczającą

dostateczną

dobrą

bardzo dobrą

celującą

• 

rozpoznaje i nazywa
mapy omówione na
lekcji,

• 

wyszukuje różne rodzaje
map w atlasie do przy-
rody.

• 

wymienia sytuacje,
w których potrzebna jest
mapa danego rodzaju.

• 

wymienia informacje,
które można odczytać
z różnego rodzaju map,

• 

wybiera potrzebną mapę
w zależności od zada-
nego do opracowania
tematu.

• 

porównuje i analizuje
różne mapy tego samego
terenu, wyciąga wnioski
dotyczące gospodarki,
ukształtowania po-
wierzchni i elementów
środowiska.

• 

ocenia przydatność map
w różnych sytuacjach
życiowych,

• 

opracowuje charakte-
rystykę geograficzną
zadanego regionu na
podstawie różnych
rodzajów map.

ScenariuSz

lekcji 7.

TemaT:

powTórzenie działu „przed wędrówką po polSce”

cele operacyjne

pp – uczeń:

• 

znajduje na mapie zapis skali liniowej,

• 

odczytuje z planu miasta i lokalizuje wskazane elementy,

• 

rozpoznaje plan miasta wśród innych map,

• 

wymienia sytuacje, w których jest potrzebny plan miasta,

• 

wskazuje wysokość względną i bezwzględną na schematycznym rysunku,

• 

na podstawie układu poziomic rozpoznaje formy wklęsłe i wypukłe,

• 

odczytuje z rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy,

• 

wskazuje na mapie hipsometrycznej obszary nizinne, wyżynne i górskie,

Scenariusze lekcji

|

Przyrodo, witaj!

12

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

• 

wymienia, jakimi barwami są zaznaczone na mapie niziny, wyżyny i góry,

• 

odróżnia i nazywa różne rodzaje map,

• 

wymienia przykłady zastosowania różnych map.

pn – uczeń:

• 

rozpoznaje skalę liczbową, mianowaną i liniową,

• 

wskazuje mapy w skali dużej i małej,

• 

zamienia skalę liczbową na liniową i mianowaną oraz odwrotnie,

• 

oblicza odległość rzeczywistą na podstawie skali mapy,

• 

oblicza skalę mapy na podstawie znanej odległości w terenie,

• 

orientuje plan miasta,

• 

wytycza i opisuje trasę wycieczki po mieście,

• 

wymienia obiekty zaznaczone na mapach w skali dużej i małej,

• 

odczytuje z mapy poziomicowej wysokość wskazanych punktów,

• 

opisuje ukształtowanie terenu na podstawie mapy hipsometrycznej,

• 

układa skalę barw dla mapy poziomicowej,

• 

wymienia elementy i obiekty zaznaczone na mapach różnych rodzajów,

• 

wybiera odpowiednią mapę w zależności od zadanego do opracowania tematu,

• 

analizuje mapy tematyczne tego samego terenu, wyciąga wnioski.

metody pracy

• 

słowne – pogadanka, praca z książką,

• 

oglądowe – pokaz,

• 

oparta na działalności praktycznej – problemowa.

Środki dydaktyczne

• 

podręcznik, zeszyt ćwiczeń,

• 

mapy ścienne, plany miast, mapy lub atlasy samochodowe,

Atlas przyrodniczy

, mapy turystyczne.

1. Faza wstępna

• 

Nauczyciel uświadamia uczniom, że celem lekcji jest przygotowanie do sprawdzianu.

• 

Nauczyciel przypomina, jakie tematy będzie obejmowało powtórzenie.

• 

Nauczyciel dzieli uczniów na 4-osobowe grupy, każda grupa powinna mieć: atlas do przyrody, mapę samochodo-

wą, dowolną mapę turystyczną, mapę hipsometryczną i plan miasta.

2. Faza wykonawcza

• 

Nauczyciel informuje uczniów, że powtórzenie materiału będzie polegało na wykonaniu w zeszycie wielu zadań,

które będzie im kolejno dyktował lub na ustnych odpowiedziach grupy na pytania.

• 

Nauczyciel podkreśla, że aby wykonać zadanie trzeba pracować z przydzielonymi mapami.

• 

Nauczyciel wyjaśnia formę oceny pracy grupy, lider grupy sumuje wszystkie punkty przydzielone grupie przez na-

uczyciela.

• 

Po każdym zadaniu nauczyciel daje uczniom 1–2 minuty na wykonanie zadania, a następnie, podchodząc do grupy,

ocenia, czy zadanie zostało dobrze rozwiązane i przydziela punkty.

Zadanie 1

Wśród przydzielonych map wskaż mapę w skali dużej i mapę w skali małej

(uczniowie podnoszą mapę wskazaną przez

nauczyciela).

Zadanie 2

Do mapy w skali liczbowej dużej dopisz skalę liniową i mianowaną.

13

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

Scenariusze lekcji. Klasa 5. Dział 1

Zadanie 3

Na podstawie mapy w dużej skali, oblicz odległość rzeczywistą między punktami A i B

(w zależności od mapy uczniowie

wybierają sobie 2 ważne punkty na mapie).

Zadanie 4

Spośród przydzielonych map wybierz plan miasta

(uczniowie w grupach podnoszą plan miasta w górę). Uczniowie od-

czytują skale, w jakich są wykonane plany miast, stwierdzają, że są to duże skale.

Zadanie 5

Co oznacza określenie „orientowanie planu”?

Uczniowie ustalają między sobą definicję i jedna osoba podaje odpowiedź.

Zadanie 6

Z dowolnej mapy hipsometrycznej podaj przykładową wysokość dowolnego punktu. Czy jest to wysokość względna czy bez-
względna?

(uczniowie znajdują podaną wysokość np. szczyt górski lub punkt wysokościowy i określają, że jest to wy-

sokość bezwzględna).

Zadanie 7

Na podstawie mapy hipsometrycznej uczniowie podają przykłady ukształtowania terenu, np. kotlina, stok stromy, pagórek.
Po czym poznać, że dana forma terenu to pagórek lub stok stromy?

Zadanie 8

Dlaczego stosuje się barwy na mapach hipsometrycznych?
Jakimi barwami oznacza się niziny, wyżyny, a jakimi górskich góry?

Zadanie 9

Uczniowie rozkładają mapy i na polecenie nauczyciela wskazują kolejno poznane rodzaje map.

3. Faza podsumowująca

• 

Nauczyciel prowokuje dyskusję na temat znaczenia map w życiu codziennym człowieka.

• 

Uczniowie wymieniają różne przykłady zastosowania map i ich znaczenie.

praca domowa

• 

Przeczytaj i odpowiedz ustnie na pytania po lekcji powtórzeniowej w podręczniku. Wykonaj zadania 1.–6. w zeszy-

cie ćwiczeń.

Scenariusze lekcji

|

Przyrodo, witaj!

14

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2013

wymagania na oceny szkolne

Uczeń na ocenę:

dopuszczającą

dostateczną

dobrą

bardzo dobrą

celującą

• 

podaje przykłady przed-
miotów i obiektów
przedstawianych w skali,

• 

podaje definicję skali,

• 

znajduje na mapie zapis
skali liniowej,

• 

rozpoznaje plan miasta
wśród innych map,

• 

wymienia sytuacje,
w których trzeba skorzy-
stać z planu miasta,

• 

wyjaśnia, czym różni się
wysokość bezwzględna
od wysokości względnej
i wskazuje je na schema-
tycznym rysunku,

• 

na podstawie układu po-
ziomic rozpoznaje formę
wklęsłą i wypukłą,

• 

wymienia, jakimi kolo-
rami są zaznaczone na
mapie niziny, wyżyny
i góry,

• 

wskazuje na mapie,
niziny, wyżyny i góry,

• 

wskazuje i nazywa różne
rodzaje map w atlasie do
przyrody.

• 

oblicza na prostych
przykładach odległość
rzeczywistą za pomocą
skali,

• 

wskazuje ulice na planie
i określa kierunki geogra-
ficzne, w jakich biegną,

• 

„czyta” plan miasta
w podstawowym za-
kresie:

• 

wskazuje i odczytuje
wysokości bezwzględne
szczytów górskich,

• 

podaje definicję pozio-
micy,

• 

rozpoznaje na podstawie
rysunku poziomicowego
stok łagodny i stok
stromy,

• 

podaje graniczne wyso-
kości nizin, wyżyn i gór
i lokalizuje je na mapie,

• 

wymienia sytuacje w
życiu codziennym, w
których jest potrzebna
mapa danego rodzaju.

• 

podaje na podstawie
skali, ile razy odległość
w terenie została zmniej-
szona na mapie,

• 

wskazuje, która skala jest
mniejsza, która większa,

• 

orientuje plan miasta
różnymi sposobami,

• 

wskazuje i opisuje
przebieg trasy wycieczki
zaproponowanej przez
nauczyciela,

• 

podaje przykłady
przedstawiania różnych
form terenu na mapach
dawniej,

• 

rozpoznaje i nazywa
wszystkie formy terenu
na podstawie rysunku
poziomicowego,

• 

odczytuje na mapie
poziomicowej wysokości
bezwzględne punktów
leżących na poziomicach,

• 

układa skalę barw dla
mapy poziomicowej,

• 

odczytuje z rysunku
poziomicowego formy
terenu,

• 

wymienia informacje,
które można odczytać
z map różnego rodzaju,

• 

wybiera potrzebną mapę
w zależności od zada-
nego do opracowania
tematu.

• 

odróżnia mapy o dużej
skali od map o małej
skali,

• 

wymienia obiekty
zaznaczone na mapach
w różnej skali,

• 

oblicza odległości
rzeczywiste odcinków
krętych i łamanych,

• 

planuje trasę wycieczki
i opisuje ją z uwzględ-
nieniem najciekawszych
punktów w mieście,

• 

opisuje ukształtowanie
terenu na podstawie
rysunku poziomicowego,

• 

odczytuje z mapy po-
ziomicowej wysokości
bezwzględne,

• 

rozpoznaje w terenie
formy powierzchni ziemi
i wskazuje wysokość
względną,

• 

opisuje ukształtowanie
powierzchni państwa na
podstawie mapy hipso-
metrycznej,

• 

porównuje i analizuje
różne mapy tego samego
terenu i wyciąga wnioski
dotyczące warunków na-
turalnych, gospodarki itp.

• 

rozpoznaje i nazywa
różne rodzaje skali,

• 

dopisuje do skali liniowej
skalę mianowaną i licz-
bową,

• 

przelicza skalę liczbową
na mianowaną, liniową
i odwrotnie,

• 

analizuje mapy w róż-
nych skalach i porównuje
ich szczegółowość,

• 

oblicza odległość rze-
czywistą na podstawie
dowolnej skali,

• 

oblicza skalę mapy na
podstawie znanej odle-
głości rzeczywistej,

• 

podczas planowania
trasy wycieczki oblicza
odległości między wy-
branymi obiektami,

• 

podaje wysokości
wskazanych punktów na
podstawie mapy pozio-
micowej, przy niepełnym
opisie poziomic,

• 

podaje wysokości punk-
tów leżących między
poziomicami, interpolu-
jąc wyniki,

• 

ocenia przydatność barw
na mapie hipsometrycz-
nej,

• 

wnioskuje na podstawie
układu poziomic i barw
między nimi o kierunku
płynięcia rzeki, jeśli
nie jest on zaznaczony
strzałką,

• 

ocenia przydatność map
w różnych sytuacjach
życiowych,

• 

opracowuje charakte-
rystykę geograficzną
wybranego regionu
na podstawie różnych
rodzajów map.