kraje alpejskie i skandynawskie test

( kraje_alpejskie_i_skandynawskie_test.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hpob/kraje_alpejskie_i_skandynawskie_test#

Podobne: klasa 5 polska i krzyzacy test, prawo rzymskie osobowe test, smaki polskie i opolskie cena,

prawo rodzinne i spadkowe testy, teraz polski 4 sprawdziany testy, tatry polskie i slowackie mapa,

sesje z plusem klasa 6 test, prawo rzymskie rozwadowski pdf, teraz polski klasa 4 test,

KRAJE BLISKIEGO WSCHODU

Bialystok, 2004

SPIS TRESCI

1. CHARAKTERYSTYKA------------------------------------------------------------------------------4

1. 1BLISKI WSCHOD – INFORMACJE4

1-wsza. 2PANSTWA5

AFGANISTAN5

ARABIA SAUDYJSKA7

BAHRAJN8

IRAK10

IRAN13

IZRAEL16

AUTONOMIA PALESTYNSKA18

JORDANIA20

KUWEJT22

LIBAN23

ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE25

1. 3POROWNANIE PANSTW27

2. ISLAM – PRAWDA Na temat LUDZIACH A, takze BOGU30

2. 1 RELIGIA ISLAMSKA – WIARA BLISKIEGO WSCHODU30

Bog31

Aniolowie32

Dzinny32

Swiete ksiegi32

Prorocy32

Dzien Trybunalu Ostatecznego33

Raj33

Pieklo33

2. 2 KORAN - ZDECYDOWANIE WYKLADNIA EGZYSTENCJI I POSTEPOWANIA LUDZI. 33

Kobieta34

Zakazy Alimentacyjne34

Zalozenie Aerodynamiki35

Rozwod35

2. 3 DZIHAD36

2. 4 TERRORYSCI ISLAMSCY37

Palestynski Islamski Dzihad38

Organizacja Mudzahedinow Narodu Iranskiego38

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny38

Hezbollah39

Hamas39

Fatah – rada rewolucyjna39

Fatah Tanzim40

Al – Qaeda40

Saddam Husajn41

3. LUDNOSC BLISKIEGO WSCHODU42

3. 1 OBSZAR KULTUROWY NA PRZELOMIE DZIEJOW A, takze OBECNIE42

Tworczosc literacka Arabska42

NAUKA I OSWIATA W GLOBIE ARABSKIM43

Sztuka45

Muzyka45

Kaligrafia46

Alfabet47

3. 2 ZYCIE CODZIENNE A, takze ZWYCZAJE50

Obyczaje50

Miasto51

Wies52

Dom52

Kuchnia53

3. 3 WOJNA Po IRAKU A, takze AFGANISTANIE54

Walka w Iraku54

Polska Rejon Stabilizacyjna po Iraku57

Walka w Afganistanie58

3. 4 KONFLIKT BLISKOWSCHODNI – IZRAEL I PALESTYNA59

4. BIBLIOGRAFIA60

Strony WWW60

Ksiazki60

Programy60

1. Charakterystyka

1. 1Bliski Wschod – informacje

KONFIDENCJONALNY WSCHOD, (Srodkowy Wschod, ang. The Middle East, fr. Moyen-Orient) a mianowicie jest to kategoria stosowana sluzace do

obszaru polozonego na styku Europy, Azji i Afryki. Obejmuje dzisiaj Azje Poludniowo-Zachodnia i poludniowo-wschodni skrawek Polwyspu Balkanskiego

na starym kontynencie. W regionie tym znajduja sie nastepujace panstwa: Afganistan, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Irak, Iran, Izrael, Jordania, Kuwejt,

Liban, Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Region ten wykazuje wiele lacznych cech kulturowych, etnicznych, wyznaniowych, a takze przyrodniczych. Najbardziej rozpowszechnionym jezykiem w

obszarze bliskowschodnim jest jezyk mahometa, wiekszy zasieg maja co wiecej jezyki: perski, kurdyjski, hebrajski, niewielki — berberski, baluczi (Iran).

Sposrod trzech wielkich religii monoteistycznych powstalych w Bliskim Wschodzie dominujacym wyznaniem jest religia islamska. Podobienstwo ubioru,

budownictwa a, takze sposobu preferencji zywieniowych sie wspollokatorow krajow bliskowschodnich wynika cos znacznie wiecej anizeli tylko z starego

testamentu kulturowych, ale przystosowania sie do istnienia w postanowieniach goracego a, takze suchego a takze skrajnie suchego klimatu.

Najogromniejsza powierzchnie tegoz regionu zajmuja pustynie, min. wielkie pustynie piaszczyste Ar-Rub al-Chali, Wysoki i Miniaturowy Nefud, Wielka

Pustynia Slona w Iranie. Deficyt paliwa zmuszal wspollokatorow tego regionu do roznorakich sposobow do niej pozyskiwania a, takze bardzo rozumnego

wykorzystania. Od chwili czasow dawnych tworzono systemy irygacyjne gwarantujace uprawe zielenin w postanowieniach klimatu suchego; w

Mezopotamii, w dolinach Tygrysu a, takze Eufratu budowali je Sumerowie, Babilonczycy, Asyryjczycy.

Bliski Wschod polozony okazuje sie byc na pograniczu Europy, Azji i Afryki, byl od chwili wiekow istotnym szlakiem komunikacyjnym w kontaktach

handlowych Europejczykow z krajami azjatyckimi a, takze afrykanskimi. Tej znaczenie polityczne i ekonomiczne wzroslo wedlug wybudowaniu (1869)

Kanalu Sueskiego, ktory skrocil blisko na temat polowe sciezke z Europy do Azji Poludniowej a, takze Azji Zachodniej. Odkrycie wedlug II wojnie

swiatowej po krajach powyzej Zatoka Perska, zwlaszcza po Arabii Saudyjskiej, Iranie, Iraku, Kuwejcie a, takze Zjednoczonych Emiratach Arabskich,

najbogatszych na Ziemi regionow roponosnych, skupiajacych ponad 60% swiatowych rezerw ropy naftowej i malo mniej gazu ziemnego uczynilo z

Bliskiego Wschodu region o fundamentalnym znaczeniu strategicznym dla gospodarki swiatowej, przewaznie dla panstwa rozwinietych gospodarczo.

W wiekszosci panstwa, zwlaszcza polozonych nad Zatoka Perska, po drugiej polowie XX po. nastapily rozlegle przeobrazenia ekonomiczne i

cywilizacyjne; dochody uzyskiwane w takich panstwach pochodzace z eksportu ropy naftowej umozliwily rozbudowe przemyslu naftowego a, takze

odsalania paliwa morskiej, budowe szos, rurociagow, nowych miejscowosci i portow, takze stworzenie infrastruktury spolecznej (oswiata, sluzba zdrowia).

Miara tych przeobrazen jest metrow. in. zmiana struktury osadniczej; 1950 w porzadku. 80% populacji na takich obszarach stanowila ludnosc wiejska,

glownie koczownicy wedrujacy ze stadami zwierzakow, pol wieku pozniej ponad 80% populacji mieszka po miastach na temat nowoczesnej zabudowie, a

tradycje koczownictwa zanikaja. Najbardziej uprzemyslowionym panstwem po regionie okazuje sie byc Izrael, zaliczany do ekipy najlepiej rozwinietych

krajow swiata.

Zostaly przesloniete tu jedne z pierwszych na swiecie miejscowosci i nalot rolniczych, jakim sposobem np. Jerycho, rozwijaly sie na terenie bogatej krainy

zwanej „zyznym polksiezycem―. Jest to region bardzo niespokojny, czeste konflikty na tle religijnym (np. rewolucja islamska w Iranie, wojna domowa

w Libanie) lub ekonomicznym (np. walka w Zatoce Perskiej). Duzo ofiar pochlonely rowniez walki i zbrojne incydenty pomiedzy Izraelem a, takze jego

arabskimi sasiadami.

Wieksza czesc terenow to gorace, suche, skaliste pustynie, gdzie osobistosci sa nieliczni i rozsiani daleko od chwili siebie. Istnieja tez wysokie gory,

jakim sposobem Asir po Arabii Saudyjskiej i Jemenie w poblizu Morza Czerwonego, a, takze plaskowyze Iranu, gdzie jesieni moga byc przejmujaco

zimne. Morze Martwe w granicy Izraela i Jordanii jest jednym pochodzace z najnizszych paragrafow na Ziemi 396m p. p. m. Jest to najbardziej zasolone

jezioro na ziemi. Wysokie zasolenie powoduje, ze nie ma tam zywych organizmow i wiec nazywane okazuje sie byc Morzem Martwym. Zasolona ciecz

jest naprawde gesta, ze prawie niewykonalne jest utoniecie. Najdluzsza rzeka jest Eufrat – 2815 km. W tym miejscu, gdzie gleba moze byc

nawodniona, rosna daktyle, owoce, bawelna, soczewica a, takze zboza. Panstwa Arabskie oprocz Izraelem zdominowane sa poprzez tradycje islamska;

rzady sprawuja krolowie, emirowie, sultani, szejkowie, ktorzy posiadaja wladze absolutna. Arabski okazuje sie byc uzywany we wszystkich panstwach

islamskich, oprocz Iranem, porzadnych mowi sie jezykiem farsi (perskim). Po Izraelu Zydzi mowia wedlug hebrajsku. Religia islamska jest dominujaca

religia po krajach arabskich. Liban posiada wielu chrzescijan; w Izraelu przewaza Mozaizm. Sport okazuje sie byc malo chodliwy, ale raz za razem

wieksza popularnosc zdobywa pilka nozna, a takze sport motorowy (w Bahrajnie wybudowano trajektoria wyscigowy F1).

SPIS TRESCI

1. 2Panstwa

Afganistan

AFGANISTAN to srodladowe panstwo umiejscowione w Azji. Graniczy pochodzace z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem i

Tadzykistanem, oraz Chinami. Afganistan okazuje sie byc krajem wyzynno-gorskim Polnocno a mianowicie wschodnia a, takze srodkowa czesc kraju

frapuje rozciagajacy sie rownoleznikowo system gorski Hinkuszu, gdzie lezy najwyzszy zenit kraju a mianowicie Noszak (7485 m n. p. metrow. ).

Centralna czesc Afganistanu zajmuje wyzyna Hazaradzat, dochodzaca niekiedy sluzace do 4000 metrow n. p. m. Na poludniu od chwili niej rozciagaja sie

wyzynne tereny zajete poprzez pustynie (Margo, Registan).

Afganistan cechuje nastroj podzwrotnikowy kontynentalny suchy, przechodzacy w polnocnej czesci panstwa w wybitnie suchy. Srednie temperatury

najcieplejszego miesiaca po roku (lipiec) sa rozne i siegaja od ponad 32C we wschodzie a, takze poludniowo a mianowicie wschodniej czesci kraju

sluzace do 5C po Hindukuszu Wschodnim. Opady znajduja sie niewielkie (od 100 sluzace do 400 mm rocznie) a, takze przypadaja przewaznie na wiosne

i zime. Najsuchszymi rejonami kraju znajduja sie obszary pustyn w poludniowym Afganistanie (roczny opad 50 mm), oraz najzasobniejszymi po opady a

mianowicie wschodnie stoki pasm dzikich polozonych w granicy pochodzace z Pakistanem (maksymalnie do tysiac mm). Od chwili poczatku czerwca do

wrzesnia nad zachodnim i poludniowym Afganistanem wieje goracy, suchy wiatr pochodzace z kierunku polnocnym zwany "wiatrem 120 dni".

Siec rzeczna Afganistanu tworza przede wszystkim gorskie rzeki na temat zmiennych wodostanach. Wiekszosc pochodzace z nich rozpala swoj zaczatek

na wyzynie Hazaradzat a, takze znika po bezodplywowych jeziorach lub po piaskach pustyni. Najwieksza rzeka kraju okazuje sie byc wyplywajaca ze

stokow Wschodniego Hindukuszu Amu-daria. Pozostale lepsze rzeki to: Helmand (1150 km), Harirud (800 km) oraz Kabul, ktory odprowadza swoje

paliwa do Indusu. Jezior okazuje sie byc niewiele. Najwieksze to: Saberi i PuzakwSistanie, Nawur w wyzynie Hazaradzat oraz Ab-i Istoda po Ghazni. Na

rzekach Helmand i Argandab zlokalizowane zostaly zbiorniki retencyjne.

Pokrywe glebowa tworza gl. rozciagajace sie w zach. i pn. czesci panstwa szaroziemy a takze gleby gorskie. W dolinach rzecznych powstaja gleby

aluwialne (fluwiosole), oraz na obszarach pustynnych po pd. czesci kraju podloza slone.

Po szacie roslinnej dominuja zbiorowiska stepowe a, takze formacje roslinne pustyn a, takze polpustyn. Tereny gorskie po wyzszych partiach sa w

wiekszosci pozbawione roslinnosci. Lasy konstytuuja ok. 3% pow. panstwa i powstaja we Wschodnim Hindukuszu a takze w Firoz Koh. Posrod ssakow

zaznacza sie duzy udzial kopytnych: jelenie kobi, jelenie daszti, antylopy, kozly skalne, muflony, dzikie osly, oraz drapieznikow: rysie a, takze

niedzwiedzie (Hindukusz Wschodni), tygrysy bengalskie (dolina rzeki Kabul, dolina Amu-darii), lamparty, gepardy, szakale, hieny i karakale. Ptaki opisane

sa metrow. in. poprzez orla przedniego, sokola, sepa plowego a takze kraski a, takze bazanty. Zyja tu tez jadowite stawonogi: skorpion a takze tarantula.

Tereny chronione zajmuja tylko 0, 3% terytorium kraju.

Afganistan jest panstwem wielonarodowosciowym. Najliczniejsza grupe konstytuuja rdzenni obywatele tego regionu: Pasztunowie a, takze Tadzycy (63%

ogolu ludnosci). Pasztunowie zamieszkuja przede wszystkim poludniowa czesc panstwa, a Tadzycy polnocna prowincje (Badachszan, Parwan,

Kattangan, Herat). Pozostale ekipy narodowosciowe to: Hazarowie (15%), Uzbecy (5%), Ajmakowie (3%), Turkmeni (2%) oraz Kazyl Baszowie,

Beludzowie, Nuristanczycy, Brahui i in. (lacznie 12%). Zroznicowana szyk etniczna odzwierciedla sie po mnogosci jezykow, ktorymi posluguja sie

obywatele kraju. Wchodza one po sklad kilku rodzin jezykowych: iranskiej (jezyki: paszto, dari, beludzi, nuristanski), tureckiej (uzbecki i turkmenski) i

hinduskiej (paszaj). Status jezykow urzedowych maja paszto i dari.

Oficjalna religia Afganistanu okazuje sie byc islam, ktory wyznaje 99% ogolu populacji (wyznanie sunnickie 84%, szyickie 14%). Wedlug szacunkow

pochodzace z 1998 Afganistan liczy w porzadku. 24, jedenastu min wspollokatorow. Blisko 80% ludnosci zamieszkuje obszary wsiowe i trudni sie

przewaznie uprawa ziemi i hodowla. Duzy odsetek Afganczykow (ok. 15%) prowadzi nomadyczny lub polkoczowniczy tryb istnienia. Najwiekszymi pod

wzgledem liczby populacji miastami panstwa sa: stoleczny Kabul (1400 tys. ), Kandahar (238 tys. ), Herat (187 tys. ), Mazar-i Szarif (128 tys. ),

Dzalalabad (59 tys. ).

Ludnosc Afganistanu odznacza sie wysokim przyrostem przyrodzonym (2, 5%), co tuz przy niskiej przecietnej dl. trwania zycia (47 lat w celu mezczyzn,

46 lat w celu kobiet) sprawia, ze po strukturze wiekowej duzy udzial maja jednostki ponizej kolejny roku istnienia (ok. 43%). Tylko w porzadku. 12%

wspollokatorow ma wejscie do ujec nieskazonej paliwa. Wskaznik analfabetyzmu wsrod populacji powyzej kolejny roku istnienia jest bardzo wysoki a,

takze wynosi 69%. Glownymi osrodkami uniwersyteckimi panstwa sa: Kabul i Mazar-i Szarif.

Gospodarka Afganistanu polega na rolnictwie. Prawie 58% terytorium panstwa zajmuja uzytki rolne (grunty orne 12%, a laki i pastwiska 46%). Slabe

warunki glebowe i niewielkie opady powoduja, ze ogromniejsza czesc rubryk musi byc sztucznie nawadniana. Najbardziej sprzyjajace warunki sluzace do

rozwoju rolnictwa panuja po dolinach rzek Harirud (spichlerz Afganistanu), Kabul, Helmand, Arganbad oraz po polnocnym Afganistanie. Uprawia sie

przede wszystkim zboza (pszenica, ryz, kukurydza, jeczmien), wsrod ktorych najwiekszy areal upraw przypada na pszenice (ok. 20% gruntow ornych).

Wazna funkcje odgrywaja dodatkowo uprawy bawelny w polnocnej czesci panstwa, cytrusow, winorosli i trzciny cukrowej (glownie okolice Dzalalabadu w

dolinie Kabulu). Afganistan jest globalnym potentatem po produkcji opium i jednym sposrod wiekszych wytworcow haszyszu. Gospodarka zwierzeca

obejmuje hodowle baranow (14, 2 mln. szt. ), oslow i mulow (2, piec mln. szt. ), koz oraz bydla. W polnocnej czesci panstwa, na stokach gorskich, wiedzie

sie polkoczowniczy chow baranow karakulowych (4, 5 mln. szt. ) w celu pozyskania cennych skor.

Sektor produkcyjno-magazynowy jest slabo rozwiniety (ok. 28, 5% PKB). Na terenie kraju powstaja zloza wegla kamiennego, gazu ziemnego, rud zelaza,

rud metali niezelaznych, kamieni polszlachetnych, jednakze eksploatowane sa ow lampy tylko po niewielkim poziomie. Zaklady produkcyjne

zlokalizowane znajduja sie w kilkunastu osrodkach magazynowych (Kabul, Kunduz, Bagrami, Mazar-i Szarif, Kandahar, Pul-i Chumri) i produkuja glownie

artykuly spozywcze, tekstylne i skorzane. Sektor energetyczny wytwarza 660 mln. kWh, z czegoz ok. 64, 8% ciepla pochodzi pochodzace z elektrowni

wodnych. Znaczna funkcje odgrywa rzemioslo (m. in. dywany pochodzace z owczej welny, skory karakulowe).

Siec drogowa Afganistanu okazuje sie byc slabo rozwinieta i sklada sie w nia 21 tys. km drog, pochodzace z czego tylko i wylacznie 2793 km ma

nawierzchnie bitumiczna. Po Afganistanie nie ma linii kolejowych, a przewoz rzeczny pelni niewielka funkcje (dl. zeglownych drog wodnych - 1200 km).

Komunikacje lotnicza obsluguje 8 portow lotniczych zlokalizowanych w niepotrzebnych miastach panstwa, w tym 2 lotniska internacjonalne: w Kabulu i

Kandaharze.

Sposrod wielu zabytkow zwiazanych z kultura na uwage zasluguja przede wszystkim: pozostalosci wedlug okresie panowania Grekow (ruiny miast po

Balch pierscien Mazar-i Szarif oraz obok Kandaharu), zabytkowe budowle indyjskie (Bajman - gl. centrum buddyzmu w V i VI w., Dzalalabad - miasteczko

przy granicy z Pakistanem, wspolczesne srodku buddyzmu) a, takze z okresu panstwa Ghanzawidow (ruiny palacow i zabudowan obronnych po Ghazni

w wsch. kraju) oraz konstrukcje z czasow pierwszego panstwa (m. in. ruiny meczetu w Balch z VIII w., minaretu w Munari Jam pochodzace z XII po. ).

Sluzace do najcenniejszych przynalezy Blekitny Swiatynia muzulmanska w Mazar-i Szarif (XV w. ) z mauzoleum czwartego kalifa islamu a mianowicie

Chazrati Ali, bedacy zamiarem pielgrzymek muzulmanow.

W XII 1979 nastapila radziecka wkroczenie wojskowa po Afganistanie, ktora to zapoczatkowala dlugometrazowa wojne www. Pomocy partyzantom

udzielaly: Stany Zjednoczone, panstwa Europy Zachodniej oraz kraje arabskie, przede wszystkim Arabia Saudyjska. Po 1985 nastapilo stopniowe

ograniczanie radzieckiej interwencji wojskowej, a po 1988 podpisano porozumienie na temat wycofaniu sluzace do 1989 wszelkich wojsk radzieckich z

Afganistanu. W III 1996 Rabbani i Hekmatjar podpisali uklad wojskowy skierowany przeciwko talibom. W nastepstwie serii militarnych ofensyw, talibowie

zajeli we IX 1996 Kabul a, takze utworzyli Konferencje Najwyzsza naprzod z Mul-lahem Mohammadem Rabbanim. Parlament przestal funkcjonowac,

prezydent i premier zostali zmuszeni do ucieczki na polnoc kraju. Podczas 1997 talibowie opanowali 70% powierzchni panstwa, wprowadzajac w zajetym

obszarze zasady panstwa wyznaniowego, opartego na regulach prawa muzulmanskiego, szari’atu. Kategorie kraju zmieniono na Muzulmanski

Emirat Afganistanu. 11 wrzesnia 2001 talibowie pod kierownictwem Bin Ladena zorganizowali atak na STANY gdzie zginelo 5000 osob. Swiat byl

wstrzasniety tymi wydarzeniami. Amerykanie w odwecie najechali w Afganistan. Talibowie nie mieli szans. Po 2003 Afganistan odzyskal niepodleglosc.

Do aktualnie nie ujeto Bin Ladena. Amerykanie utworzyli rzad. Obecnie Afganistan okazuje sie byc niepodlegla republika.

SPIS TRESCI

Arabia Saudyjska

ARABIA SAUDYJSKA lezy po Azji Poludniowo-Zachodniej, na Polwyspie Arabskim. Dotyka z Jordania, Irakiem, Kuwejtem, Katarem, Zjednoczonymi

Emiratami Arabskimi, Omanem, Jemenem. Od wschodu Arabie Saudyjska oblewaja paliwa Zatoki Perskiej (610 km), a od chwili zachodu Morza

Czerwonego (1800 km).

Arabia Saudyjska frapuje ok. 80% pow. Polwyspu Arabskiego. Najwyzsza gora to Sauda 3132 m n. p. metrow. Wnetrze polwyspu stanowi plaskowyz

zwany Nadzd. Od polnocy, wschodu a, takze poludnia objety jest poprzez pustynie: Wysoki i Miniaturowy Nefud, Dahna oraz najogromniejsza z tych

propozycji Ar-Rub al-Chali. Nad Zatoka Perska uelastycznia sie nadbrzezna nizina Al-Ahsa, z obfitymi zlozami ropy naftowej.

Na wiekszosci terytorium kraju panuje klimat zwrotnikowy suchy, oraz we wnetrzu a mianowicie wybitnie suchy. Roczne kwoty opadow oscyluja w

granicach w granicach 20-70 mm, natomiast deszcze posiadaja charakter epizodyczny, a w niektorych obszarach (np. w Ar-Rub al-Chali) nie pojawiaja

sie w ogole. Temperatura najcieplejszego miesiaca dochodza sluzace do 30-35C, oraz najchlodniejszego a mianowicie do 15-25C. Wiosna a, takze latem

wieje goracy a, takze bardzo suchy wiatr chammam, ktory sprawia burze piaskowe i pylowe. Specyficznymi warunkami klimatycznymi odznaczaja sie

niziny nadmorskie, porzadnych stale panuje wysoka temperatura, duza wilgoc wzgledna powietrza (dochodzaca sluzace do 85% powyzej Morzem

Czerwonym) oraz nieduze opady, odrzucic przekraczajace stu mm.

Po Arabii Saudyjskiej nie ma stabilnych rzek, wiele jest natomiast suchych dolin (wadi, zwanymi tez uedami), wykorzystywanych poprzez wode w toku

epizodycznie pojawiajacych sie deszczy. Wowczas zamieniaja sie ow lampy w rwace rzeki. Najogromniejsza z tych propozycji jest Wadi ar-Rima, na

temat dlugosci w porzadku. 900 km. Budowa geologiczna calego polwyspu sprzyja powstawaniu podziemnych pojemnikow wod, ktore warunkuja rozwoj

oaz.

Blisko 98% pow. kraju frapuje uboga roslinnosc polpustynna a, takze pustynna. Na obszarach na temat wyzszych opadach oraz po dnach wadi spotyka

sie krzewiaste zarosla a, takze ostre trawy (tamaryszek, traganek, saksaul, akacja). Siedliskami ekspansywnej roslinnosci znajduja sie jedynie oazy,

wystepujace niedaleko zrodel a, takze studni. Panstwo zamieszkuja rozne gatunki kopytnych (gazele, antylopy) i gryzoni (np. susel, skoczek). Sposrod

gadow spotyka sie najczesciej jaszczurki (np. waran szary, gekony). Wzdluz obu wybrzezy ciagna sie rafy koralowe, ktore sa schronieniem wielu typow

ryb, natomiast rafa po Zatoce Perskiej, ze wzgledu na zauwazalne zanieczyszczenie odpadami ropy naftowej, jest w duzej mierze zdegradowana.

Obronie scislej ulega 3% powierzchni kraju. Jedynym parkiem panstwowym jest Asir 450 tys. ha.

Zdecydowana wiekszosc populacji kraju konstytuuja Arabowie (ok. 90%), pochodzace z czego 73% to Saudyjczycy, a pozostali to Jemenczycy oraz

pozostali imigranci zarobkowi. Religia panstwowa jest religia islamska, a wsrod jego wyznawcow dominuja sunnici. Jezykiem urzedowym jest jezyk

mahometa. Gestosc zaludnienia 9 osob/km2 nalezy do najnizszych na kontynencie, przy czym obywatele osiadla skupia sie po oazach a takze miastach

polozonych wzdluz wybrzezy. Do wiodoacych miast zaliczane sa: Ar-Rijad (1800 tys. mieszk. ), Dzudda (1500 tys. mieszk. ), Mekka (630 tys. ), At-Taif

(410 tys. ) oraz Medyna (400 tys. ). Znaczna czesc spoleczenstwa to koczownicy. Wzrost naturalny okazuje sie byc wysoki a, takze wynosi 3, 3%. Na 100

kobiet przypada az 124 mezczyzn. Srednia rozciaglosc zycia kosztuje 70 czasow. Blisko polowa mieszkancow odrzucic ukonczyla kolejny lat, oraz

odsetek analfabetow wsrod osob powyzej kolejny roku istnienia wynosi 37%.

Dzieki korzystania z i eksportowi ropy naftowej Arabia Saudyjska nalezy do panstwa zamoznych. Rolnictwo, ktore najmuje 5% populacji, dostarcza w

porzadku. 6% wartosci PKB. Wieksza czesc gruntow ornych, ktore zajmuja 2% powierzchni, znajduje sie w poludniowo - zachodniej czesci panstwa

(Al-Hidzaz, Asir). Poza tym hodowli skupiaja sie w oazach oraz w sztucznie nawadnianych obszarach polpustynnych i pustynnych. Uprawia sie zboza,

przewaznie pszenice, jeczmien, kukurydze, jarzyny (glownie pomidory, ziemniaki, melony), palme daktylowa, drzewa cytrusowe oraz winorosl. Ponad

polowa powierzchni panstwa zajmuja pastwiska, a po hodowli zwierzakow dominuje chow owiec, koz, wielbladow, a takze drobiu. Na rok z lowisk

przybrzeznych nabywa sie blisko 50 tys. t rybek slodkowodnych.

Podstawa gospodarki jest wykorzystanie i przetworstwo ropy naftowej, ktorej naklady szacuje sie na 261, 5 mld barylek, co stanowi 1/4 rezerw swieckich.

W sumie rope naftowa a, takze gaz ziemny wydobywa sie z 77 pol, rozlozonych pomiedzy Ar-Rijadem a wybrzezem Zatoki Perskiej oraz w jej szelfie (w

ow najwieksze pole naftowe na ziemi - Al-Ghawar). Poza tym w polsce wydobywa sie gaz ziemny oraz tynk i nieduze ilosci zlota. Elektrownie dostarczaja

rocznie 95 mld kWh energii elektrycznej, pochodzace z czego wielu pochodzi pochodzace z elektrowni cieplnych, opalanych ropa naftowa a, takze gazem

ziemnym. Na bazie importowanych surowcow rozwinely sie dodatkowo inne galezie przemyslu: chemiczny (farmaceutyczny, wytworczosc nawozow

sztucznych), elektromaszynowy, meblarski. Najwiekszym osrodkiem przemyslowym okazuje sie byc Ar-Rijad. Rozne zlokalizowane znajduja sie na

wybrzezu Zatoki Perskiej (Ad-Damman, Ras Tannura, Burkan) oraz Morza Czerwonego (Dzudda, Medyna, Janbu al-Bahr). Raz za razem wiekszego

znaczenia w gospodarce nabieraja uslugi (41% PKB), a Arabia Saudyjska staje sie jednym z podstawowych centrow instytucji bankowych w regionie.

Na siec transportowa sklada sie 162 tys. km drog, pochodzace z czego 70 tys. posiada utwardzona nawierzchnie, oraz 1390 km kreski kolejowej.

Wysmienicie rozwinieta okazuje sie byc komunikacja lotnicza, a na terenie kraju funkcjonuje 70 lotnisk i ladowisk o utwardzonej nawierzchni.

Miedzynarodowe porty aeronautyczne znajduja sie po Ar-Rijadzie (King Khalit), Dzuddzie (King Abdulaziz) oraz Dhahran. Do podstawowych portow

morskich naleza Ras Tannura powyzej Zatoka Perska oraz Dzudda i Janbu al-Bahr powyzej Morzem Czerwonym. Laczna rozciaglosc rurociagow

kosztuje 8750 km, z czegoz 6400 km przypada w transport precyzyjnej ropy naftowej, 150 km na przewoz jej przetworow, a 2200 km to gazociagi. Arabia

Saudyjska okazuje sie byc krajem z trudem dostepnym w celu turystow (nie wydaje sie wiz w zamiarach turystycznych). Obcokrajowcy moga odwiedzac

ten kraj podrozujac po celach sluzbowych (na zaproszenie strony saudyjskiej) lub odbywajac pielgrzymke sluzace do swietych miast islamu: Mekki i

Medyny (jedynie wyznawcy islamu). W celu pielgrzymow publikowane sa specjalne wizy hadzdz i umrah (przyjazdy patnikow w okresie hadzdz sa

ekskluzywne - w 1000 muzulmanow w danym panstwa przypada 1 wiza), ktore zezwalaja w tygodniowy przebywanie w obrebie trzech miejscowosci:

Dzuddy, Mekki i Medyny.

Mekka, umiejscowione w zach. czesci panstwa miasto, jest jednym z dwoch najswietszych miejsc islamu (miejsce urodzenia proroka Mahometa) i

przesadza glowny cel haddzu (pielgrzymki) - konkretnego z wzorcow islamu. Peregrynacja obejmuje tzw. Al-Haram, czyli Mine, rownine Arafat, drogi

procesyjne: pochodzace z Miny sluzace do Mekki a takze miedzy wzgorzami As-Safa a, takze Al-Marwa, miejsca modlitw a, takze noclegow pielgrzymow

Al-Muzdalifa, Wysoki Meczet pochodzace z Al-Kaba (monumentalny relikwiarz zestawiony na dziedzincu meczetu, po narozniku ktorego znajduje sie

Hadzar al-Asad a mianowicie Czarny Kamien bedacy najogromniejsza swietoscia islamu). Medyna to miasto w polnocy od chwili Mekki, nastepne ze

kultu religijnego miejsc islamu. Cel pielgrzymek stanowia: meczet z grobowcami Mahometa a, takze jego corki Fatimy a takze Wielki Swiatynia

muzulmanska. Atrakcyjne turystycznie, aczkolwiek nieosiagalne dla urlopowiczow zagranicznych, znajduja sie takze: metropolia kraju Ar-Rijad.

Arabia Saudyjska jest dziedziczna monarchia konstytucyjna (ustawa zblizona do konstytucji, oparta w szari'acie, zostala zadekretowana poprzez krola po

1992). Na jej czele stoi trusia (od 1992 Fahd Ibn Abd al-Aziz), do ktorego wypada najwyzsza wladza ustawodawcza, wykonawcza i sadownicza; jest maz

tez przywodca religijnym. Organ doradczy to 60-osobowa Podpowiedz Konsultacyjna, tzw. Szura. Organ wladzy wykonawczej stanowi rzad, ktoremu

przewodzi krol. Dzialalnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS TRESCI

Bahrajn

BAHRAJN to panstwo wyspiarskie umiejscowione w Azji Poludniowo-Zachodniej, po srodkowej czesci Zatoki Perskiej, 24 km od brzegow Arabii

Saudyjskiej. Obejmuje ekipe 33 wysp o lacznej pow. 730 km2, wsrod ktorych wyodrebnia sie wyspa Al-Bahrajn (572 km2), stanowiaca 81% terytorium

kraju. Pozostajace wieksze wysepki to: Al-Muharrak, Sitra, Umm an-Nasan. Laczna dlugosc kreski brzegowej kosztuje 161 km.

Otoczone rafami koralowymi wysepki sa wystajacymi ponad stopien morza wierzcholkami podmorskich grzbietow. Ich obszar jest przewaznie plaska,

pokryta roznej grubosci pokrywami lotnych piaskow. Wylacznie w srodku wyspy Al-Bahrajn znajduja sie wzniesienia siegajace do 100 m n. p. metrow.

(najwyzszy zenit Ad-Dukhan, znany jako potocznie Gora Smoka, wznosi sie w 134 metrow n. p. m. ). Bahrajn lezy w zonie klimatu zwrotnikowego

pustynnego, skrajnie suchego. Przedstawiaja go wysokie srednie amplitudy temperatury roczne (25C) oraz bardzo male opady.

Na wyspach nie ma stalej sieci rzecznej. Po porze zimowej podczas opadow pojawiaja sie efemeryczne rzeki uzywajace plytkie, suche doliny (uedy).

Niewielki skrawek kraju zajmuja zasolone tereny bagienne. Bahrajn dysponuje znacznymi zasobami slodkiej wody zgromadzonej w podziemnym

zbiorniku artezyjskim. Pochodzaca ze zrodel artezyjskich woda uzyta jest przewaznie do picia oraz sluzace do nawadniania regionow rolniczych. Jednak

ponad 60% zapotrzebowania w slodka h2o pokrywane okazuje sie byc poprzez usuwanie twardosci wody.

Niekorzystne wzory klimatyczne a, takze glebowe powoduja, ze flora tego regionu jest nieduzo roznorodna. Pustynna czesc porasta roslinnosc

sucholubna i halofity. W rejonach bogatych po zrodla artezyjskie rosna palmy daktylowe, figowce, migdalowce a takze cytrusy. Faune reprezentuja

niewiele gatunki ssakow oraz gadow, a takze ptactwo gniezdzace sie glownie w niezamieszkanych wysepkach koralowych. Po otaczajacych Bahrajn

wodach wsrod raf koralowych zyje ponad 200 typow ryb a, takze skorupiakow. Istnieja one zagrozone wymarciem na skutek duzego zatrucia wod Zatoki

Perskiej odpadami ropopochodnymi.

Wysepki zamieszkuje 616 tys. osob (1998), przewaznie Arabowie, ktorzy stanowia 75% ogolu wspollokatorow kraju (Arabowie bahrajnscy 64%, ludnosc

arabska naplywowa 11%). Pozostale ekipy to: Hindusi (16%), Pakistanczycy (5%) a takze Europejczycy a, takze inni (4%). Pod wzgledem wyznaniowym

dominuja muzulmanie (85%), wsrod ktorych 60% to szyici, a 25% - wyznawcy odlamu sunnickiego. Inne religie (glownie chrzescijanstwo, hinduizm,

judaizm) wyznaje w porzadku. 15% mieszkancowrezydentow. Jezykiem urzedowym jest jezyk mahometa, jednakze po powszechnym uzyciu znajduje sie

rowniez angielski. Umiarkowana gestosc zaludnienia Bahrajnu kosztuje 871 osob/km2. Ludnosc ogniskuje sie przewaznie w metropoliach (91%).

Najogromniejszym osrodkiem miejskim jest Al-Manama (148 tys. ), ktora to obok opcji stolecznych posiada takze funkcje centrum komercyjnego i

kulturalnego kraju. Duzy odsetek mieszkancow metropolii stanowia imigranci, co sprawia, iz posiada ona kosmopolityczny charakter. Pozostajace

wieksze osrodka miejskiego to: Al-Muharrak (79 tys. ), Ar-Rifa (50 tys. ), Dzidd Hafs (45 tys. ) oraz Sitra. Obszary wsiowe zamieszkuje 9% ludnosci. Na

polu pracuje 5% osob po wieku produkcyjnym, w przemysle 25%, oraz w branzy uslug 70%. Stopa bezrobocia wynosi w porzadku. 16%.

Ludnosc Bahrajnu okazuje sie byc stosunkowo swieze. Odznacza sie wysokim przyrostem naturalnym, ktory w 1998 wynosil ponad 1, 9%. Ponad 30%

ludnosci odrzucic przekroczylo kolejny roku istnienia. Przecietna rozciaglosc zycia kosztuje 75 czasow. Mieszkancy Bahrajnu objeci znajduja sie

bezplatna opieka zdrowotna, ktora to odznacza sie wysokim stopniem uslug lekarskich. Bezplatna okazuje sie byc rowniez oswiata realizowana po

3-etapowym cyklu nauczania. Jest to najstarszy system publicznej edukacji z wszelkich panstw regionu Polwyspu Arabskiego (od 1932). Na poziomie

podstawowym (od 6 sluzace do 11 r. zycia) nauke podejmuje wielu obywateli, oraz na poziomie srednim (od 12 sluzace do 17 r. zycia) 40-50%.

Wyksztalcenie lepsze mozna zyskac w 4 szkolach wyzszych. Pomimo dobrze dzialajacego ukladu edukacji, w porzadku. 15% doroslych mieszkancow

panstwa nie umie pisac oraz czytac.

Gospodarka Bahrajnu opiera sie na przemysle wydobywczym a, takze przetworczym (38% wartosci PKB) oraz porzadnie rozwinietym branzy uslug,

przede wszystkim bankowych (61% PKB). Rolnictwo, bedace na pol XX po. podstawa gospodarki, pelni dzisiaj marginalna funkcje i przetwarza ok.

1-wsza % PKB. Zajmuje to siano obecnie obszary polozone po polnocnej czesci wyspy Al-Bahrajn oraz w wyspie Nabi Salah, porzadnych wystepuja

uzywane do nawadniania liczne pochodzenia slodkiej paliwa. Glowna roslina uprawna okazuje sie byc nadal palma daktylowa, aczkolwiek od lat 80. areal

do niej upraw ulegl znacznemu zmniejszeniu. Zwiekszyl sie natomiast teren upraw drzew owocowych (cytrusy, figowce, migdalowce, granaty) a takze

warzyw (pomidory, ogorki). Gospodarka zwierzeca ukierunkowana jest w hodowle baranow (29 tys. szt. ), koz (17 tys. szt. ), bydla (16 tys. szt. ) oraz

drobiu. Niewielka funkcje odgrywa rybolowstwo. Polawia sie rocznie w porzadku. 9 tys. t rybek slodkowodnych i skorupiakow.

Glownymi surowcami mineralnymi panstwa sa odkryte w 1932 przez Kanon Oil Company of California (Socal) ropa naftowa a, takze gaz ziemny, ktore

eksploatuje sie ze zloz ladowych i podmorskich. W 1997 wydobyto 1-wsza, 97 mln ton ropy naftowej (38, 7 tys. barylek w dobe) a takze 5, piec mld m3

gazu ziemnego. Obecnie naklady ropy naftowej sa w wyczerpaniu (calkowite wyczerpanie zloz tego materialu nastapi sluzace do 2005). Produkcja

przemyslowa petrochemiczny polega w wiekszosci w importowanej rurociagami ropie naftowej (ponad 80% tego materialu, przetwarzanego po

najwiekszej rafinerii kraju po Sitrze, pochodzi z Arabii Saudyjskiej). Obok przemyslu petrochemicznego, ktory przetwarza rocznie w porzadku. 13 mln ton

ropy naftowej (rafinerie w Sitrze, Al-Manama, Awali), rozwinely sie takze: hutnictwo i przetworstwo aluminium, produkcja przemyslowa stoczniowy

(stocznie remontowe po Mina Salman i w wyspie Al-Azl) oraz sektor energetyczny (4, 4 mld kWh energii, 1995).

Bahrajn pelni funkcje glownie srodku uslugowego po rejonie Zatoki Perskiej. Wlasne siedziby zlokalizowalo tam 29 bankow inwestycyjnych, 46

przedstawicielstw zagranicznych instytucji bankowych oraz wiele miedzynarodowych przedsiebiorstw (m. in.: linie lotnicze Gulf Air, kompania

ubezpieczeniowe Arab Insurance Group). W celu przyciagniecia inwestorow cudzoziemskich ustanowione zostaly liberalne prawo celne a, takze

podatkowe, oraz brak ograniczen w przeplywie kapitalu.

Wysepki dysponuja porzadnie rozwinieta siecia drog kolowych o lacznej dl. 2, 3 tys. km, w ponizszym ponad dwie stowy km autostrad. Komunikacje

miedzy wyspa Al-Bahrajn a Arabia Saudyjska umozliwia 25-km odcinek nadmorskiej autostrady. Polaczenie drogowe z Al-Bahrajn ma rowniez wyspa

Al-Muharrak, gdzie zlokalizowany jest glowny port aeronautyczny kraju. Lotnisko to rozporzadza pasem startowym o rozciaglosc 3660 km, ktory

umozliwia ladowanie wiodoacych jednostek napowietrznych. Samoloty regionalnego towarzystwa lotniczego Gulf Air odbywaja loty do mnogosci krajow

Zatoki Perskiej. Komunikacje morska zapewniaja porty po Al-Manama, Mina Salman a takze Sitrze. Port w Sitrze, zlokalizowany w poblizu rafinerii,

zawodowy jest po wysylce ropy naftowej. Posrod nielicznych reliktow na uwage zasluguja: ruiny portugalskich fortow na wyspach Al-Bahrajn (Qal'at

al-Bahrain) i Al-Muharrak (Abu Mahir z XVI w. a, takze Qal'at Arad), wykopaliska swiatyni boga Endi z III tysiaclecia p. n. e. Duza atrakcje stanowia

rowniez: nowoczesne Muzeum Narodowe (m. in.: zasobne zbiory kaligrafii arabskich), meczet Al-Fatih a, takze rezerwat przyrody Al-Areen. H2o zatoki

Al-Bahrajn sa plytkie i uniemozliwiaja kapiel morska (w pasie do 0, 5 km od brzegu bardzo niejednokrotnie nie przekraczaja 50 cm glebokosci). W

konsekwencji wzdluz piaszczystych plaz istnieje wiele osrodkow z basenami. Na poczatku 2004 roku wyslano do wykorzystywania jeden pochodzace z

najnowoczesniejszych torow wyscigowych. Rozgrywane sa w nim eliminacje swiatowych mistrzostw F1.

Bahrajn jest monarchia konstytucyjna, naprzod ktorej stoi emir pochodzace z rodu Al-Chalifa (od 1999 funkcje te sprawuje Sheikh Hamad ibn 'Isa

Al-Chalifa). Zgodnie z konstytucja z 1973 wladza ustawodawcza nalezy do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego, w budowe ktorego wkraczaja

czlonkowie gabinetu oraz 30 deputowanych, wylanianych w typach powszechnych w 4-letnia kadencje. Jednak wedlug kryzysie rzadowym w 1975 emir

rozwiazal Zgromadzenie Narodowe i odrzucic zarzadzil oryginalnych wyborow. Po 1993 powolano natomiast sluzace do zycia Konferencje Konsultacyjna,

liczaca 40 przedstawicieli, posiadajaca tylko kompetencje doradcze. Posuniecie to doprowadzilo sluzace do ostrych demonstracji antyrzadowych po

latach 1994 i 1995, zakonczonych fala aresztowan. Wladze wykonawcza sprawuje rzad naprzod z premierem (od 1971 Sheikh Chalifa ibn Sulman

Al-Chalifa). Dzialalnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS TRESCI

Irak

IRAK lezy po zach. czesci Azji. Wielkosc kraju kosztuje 438 317. Od polnocy Irak dotyka z Turcja, od wschodu z Iranem, na poludni z Kuwejtem i Arabia

Saudyjska, oraz na zachodzie z Jordania i Syria. Irak posiada bardzo ograniczony dostep sluzace do Zatoki Perskiej, dlugosc kreski brzegowej kosztuje

jedynie 58 km. Wieksza czesc granic zostala okreslona po drodze porozumien pomiedzy Francja a, takze Wielka Brytania, ktore zarzadzaly tymi

terytoriami. Od momentu osiagniecia niepodleglosci wiele panstw kwestionowalo ustalone uprzednio granice, co wywolalo rozne konflikty zbrojne.

Pozostaloscia tego rodzaju nierozstrzygnietego sporu jest pas neutralna na temat pow. 7, 5 tys. km2 w granicy iracko-saudyjskiej administrowana wespol

przez te panstwa.

Gory Kurdystanskie, znajdujace sie czescia wiekszego lancucha gorskiego obejmujacego pasemka wlosow Taurus a, takze Zagros. Znakomity szczyt

panstwa, Buz Dagh (Hazarost) uzyskuje wys. 3612 m n. p. metrow. Na poludnie od kreski pogorzy ciagnie sie Mezopotamia zajmujaca az 35%

powierzchni kraju. Wydziela sie po jej rejonie Mezopotamie Wysoka, czyli Al-Dzazire, majaca charakter plaskiej wyzyny oraz Mezopotamie Dolna, tj.

Nizine Mezopotamii, bedaca rozlegla rownina odwadniana przez Tygrys i Eufrat. Ostatnim wielkim regionem geograficznym jest pas pustyn a, takze

polpustyn w poludniu a, takze zachodzie panstwa.

Klimat Iraku klasyfikuje sie jako podzwrotnikowy suchy a, takze goracy. Charakteryzuje sie on wystepowaniem dwoch wyraznie zaznaczonych por roku.

Gorace i suche lata trwaja od maja do pazdziernika. Krotsze, mokre i zimne zimy odzwierciedlaja wplyw powietrza znad Morza Srodziemnego. Widoczne

sa rowniez wplywy kolorytutonu kontynentalnego znad Azji Srodkowej. Wielkosci opadow sa bardzo zroznicowane regionalnie. Na poludniu i

poludniowym zachodzie siegaja ok. 75-100 mm na rok. Na terenie pogorzy oscyluja w granicach od 380 do 600 mm a, takze dochodza sluzace do 1300

mm w najlepszych partiach gor. Lato okazuje sie byc praktycznie bezdeszczowe. Srednie miesieczne temperatury powietrza na obszarach gorskich

oscyluja w granicach od 0C w zimie do 25C w lecie. Na pozostalym terenie oscyluja pomiedzy 11 C w kwietniu a 35C w lipcu.

Siec rzeczna Iraku okazuje sie byc rozwinieta nierownomiernie. Najwieksze koryta to Tygrys (1950 km dlugosci, pochodzace z czego 1418 km po Iraku) a

takze Eufrat (2300 km dlugosci, z czegoz 1233 km w Iraku). Obie koryta ok. 190 km zanim ujsciem lacza sie tworzac Szatt al-Arab, uchodzacy do Zatoki

Perskiej. Najwieksze jeziora to: As-Sarsar (2710 km2), Razzaza (1850 km2) i Al-Hab-banijja (430 km2). Na Nizinie Mezopotamii sa liczne rozlewiska

bedace pozostaloscia starych lagun morskich. Cechujaca je laczna obszar przekracza 5000 km2. Charakteryzuje sie ona jednak znacznymi wahaniami

sezonowymi scalonymi z wielkosciami opadow. Najwieksze z tych propozycji Haur al-Hammar, osiaga maksymalna pow. 2800 km2. Irak rozbudowuje

rowniez siec sztucznych zbiornikow wodnych pelniacych opcje retencyjne a, takze hydroenergetyczne; zgromadzone w tego typu zbiornikach zapasy

wody wykorzystuje sie dodatkowo do nawadniania gruntow.

Pokrywa glebowa wykazuje duze zroznicowanie regionalne. Najzyzniejsze gleby aluwialne (mady) pokrywaja Nizine Mezopotamska. W czesci zachodniej

typowe sa ubogie, piaszczyste podloza pustyn.

Tereny gorskie a, takze pogorza porastaja lasy debowo-topolowe z dodatkiem wierzby, leszczyny, sosen alpejskich, tamaryszkow a, takze jalowcow. Na

obszarach stepowych pogorzy a, takze wyzynnej czesci Mezopotamii pojawiaja sie platany a takze duze liczbie krzewow a, takze roslinnosci zielnej

(dziewanna, milek, rosiczka). Nizinne tereny Mezopotamii porastaja gaje palmy daktylowej oraz oleandry, mimozy a, takze akacje. W celu obszarow

bagien i rozlewisk charakterystyczne znajduja sie rozne typy sitowia, trzcin oraz papirusy. Zachodnia, pustynna czesc panstwa porasta uboga roslinnosc.

Charakterystyczni przedstawiciele swiata zwierzecego to: daniel mezopotamski, gazela arabska, a po gorach niedzwiedzie i kozice. Faune drapieznikow

reprezentuja: szabrownik pregowana, szakal zlocisty a takze wilk. Bogaty jest rowniez swiat stworzen natury wodnych. Rozlewiska w poludniowo –

zachodniej czesci panstwa zamieszkuja: bociany, flamingi, pelikany i burchany. Obszary pustynne to krolestwo gadow. Wspolwystepuja tu typy takie jak:

waran, zmija rogata, kobra. Liczne sa rowniez skorpiony a, takze duze jadowite pajaki zwane czarna wdowa.

Obecnie kraj zamieszkuje 21, 7 min mieszkancow. Po strukturze etnicznej dominuja Arabowie (78% ogolu ludnosci). Wyjatkowa znaczaca mniejszoscia

etniczna znajduja sie Kurdowie. Liczebnosc spolecznosci kurdyjskiej w Iraku szacuje sie na 3, 5 mln, czyli w porzadku. 18% ogolu mieszkancow.

Zamieszkuja oni gorzyste regiony po polnocno – wschodniej czesci kraju, tuz przy granicy pochodzace z Turcja a, takze Iranem, obejmujace muhafazy:

Dahuk, Irbil a, takze As-Sulajmanija, tworzace tzw. Kurdyjski Region Autonomiczny. Pozostale ekipy etniczne to: Turkmeni, Ormianie, Asyryjczycy. Po

Iraku jezyczkiem urzedowym okazuje sie byc arabski a takze kurdyjski w terenach Kurdyjskiego Regionu Autonomicznego. Dominujacym wyznaniem jest

religia islamska (95% ogolu ludnosci). Po jego rejonie liczebnie przewazaja szyici (62%) zamieszkujacy poludniowa i srodkowa czesc panstwa. Sunnici

(ok. 33%) zamieszkuja glownie osrodka miejskiego oraz polnocna czesc panstwa (Kurdowie). Istnieja bogatsza a, takze bardziej wplywowa grupa.

Pozostajace 5% przypada na wyznania starochrzescijanskie: Chaldejczykow i sabejczykow, oraz rozne male ekipy. Wraz z postepem industrializacji

wielu spoleczenstwa przeniosla sie sluzace do miast. Odsetek ludnosci miejskiej wynosi 75%. Wedlug minionego spisu pochodzace z 1987 az 18

miejscowosci przekroczylo 100tys. mieszkancow. Najnowsze szacunki wskazuja, ze najdotkliwsze osrodki miejskie to: Bagdad (4336 tys. mieszk. ),

Mosul (669 tys. ), Al-Basra (618 tys. ) oraz Irbil i Kirkuk, odpowiednio 486 i 419 tys. wspollokatorow.

Spoleczenstwo Iraku jest bardzo mlode, az 44, 1% nie przekroczylo 15. r. zycia. Wywodzi to utrzymujacego sie wysokiego przyrostu naturalnego (3, 2%).

Wzglednie niewielki okazuje sie byc udzial osob w wieku powyzej 64 lat (3, 2%). Tlumaczy to cos znacznie wiecej anizeli tylko wysoki przyrost naturalny,

lecz takze zwiezle przecietne trwanie zycia (66 lat). Zlozyla sie na to: slabosc sluzby zdrowia, a takze trudna pozycja socjalna bedaca efektem dlugich

dzialan zbrojnych i sankcji nalozonych wedlug wojnie pochodzace z Kuwejtem. Wspolczynnik analfabetyzmu siega 42% doroslych obywateli.

Tereny zajete pod spodem dzialalnosc rolnicza stanowia w porzadku. 22% pow. kraju, pochodzace z czego 12% przypada w grunty orne, 1 procent na

plantacje, a 9% na uzytki zielone. Uprawe ziemi zaklocaja warunki klimatyczne oraz glebowe (duze zasolenie). Wiekszosc gruntow ornych zajetych jest

pod spodem uprawe zboza, glownie pszenicy i jeczmienia. Na obszarach nawadnianych uprawia sie rowniez ryz (270 tys. t). Duze przeslanie ma uprawa

warzyw, w ponizszym glownie: pomidorow (800 tys. t), arbuzow (450 tys. t), ogorkow (340 tys. t). Oprocz tego rowniez ogniskuje sie zauwazalne ilosci

winogron (300 tys. t), daktyli (550 tys. t) a, takze pomaranczy (310 tys. t). W hodowli dominuje koczownicze pasterstwo. Ostatnimi czasy na skutek sankcji

nalozonych w Irak znacznie zmalal przywoz towarow zywnosci, co odbilo sie na objetosci poglowia zwierzakow hodowlanych. Rynek lesny pelni znikoma

funkcje, jako ze lasy zostaly w duzej mierze wyciete, wspolczesnie zajmuja ow lampy ok. 3% powierzchni panstwa. Pozyskuje sie z tych propozycji

niewielkie liczbie tarcicy a takze drewna opalowego. Podobna pozycja zachodzi w przypadku rybolowstwa. Dysponuje ono przeslanie glownie miejscowe,

polowy odrzucic przekraczaja 25 tys. t rocznie, pochodzace z czego w porzadku. 2/3 pochodzi z lowisk slodkowodnych.

Produkcja przemyslowa wydobywczy okazuje sie byc najwazniejszym dzialem gospodarki Iraku. Wydobycie ropy naftowej a, takze gazu ziemnego

odgrywa nadrzedna role po zapewnieniu nakladow finansowych potrzebnych do rozwoju gospodarczego. Najwieksze pola naftowe znajduja sie po okolicy

Kirkuku. Pochodzi pochodzace z nich w porzadku. 50% krajowego wydobycia. Na poludni najwazniejszy jest region Al-Basry pochodzace z polami

Ar-Rumajla i Az-Zubajr, oraz umiejscowione na polnocy od niej Nahr Umar i Madznun. Po wojnie o Kuwejt i sankcjach nalozonych poprzez Rade Spokoju

ONZ wychwycenie spadlo, oraz eksport, ktory byl najbardziej istotnym dostarczycielem dewiz, zostal ograniczony do handlu ropy tylko i wylacznie na

pokrycie potrzeb pozywnych i socjalnych ludnosci w zakresie programu "Ropa za Zywnosc". Z innych surowcow mineralnych wydobywa sie jeszcze: gaz

ziemny, siarke (250 tys. t), fosforyty (1mln t). Badania geologiczne potwierdzily rowniez wystepowanie rud zelaza a takze manganu, chromu i miedzi,

jednakze odrzucic podjeto przemyslowej eksploatacji takich zloz.

Produkcja przemyslowa przetworczy zdominowany jest poprzez przetworstwo ropy naftowej. Rafinerie znajduja sie po: Al-Daura pod spodem Bagdadem,

Al-Basrze, Kirkuku, Chanakinie, Al-Hadisa a, takze Bajdzi. Wytworczosc benzyny wynosila w 1995 ok. 3 mln t, a paliwa napedowego 7 mln t. Benzyna a,

takze olej pociagowy jest bardzo tani po Iraku. Napelnienie pelnego baku w aucie kosztuje w porzadku. 1 dolara. Dobrze rozwiniety jest rowniez przemysl

cementowy (18 mln t), ktorego zaklady znajdowaly sie po: An-Nadzaf, Al-Basrze, Mosulu, Bagdadzie i As-Sulajmanijja. Rozwinieto rowniez produkcje

chemikaliow fosforowych przerabiajacych krajowe naklady fosforytow a mianowicie zaklady po Al-Kaim tuz przy granicy pochodzace z Syria, a takze

azotowych po Al-Basrze a, takze Bajdzi. Progresowi podlegaly dodatkowo inne galezie przemyslu, mozliwie inwestowania nakladow uzyskanych ze

sprzedazy ropy. W Iskandarija zlokalizowano zaklady produkujace ciezarowki i autokary na licencji szwedzkiej. Po Al-Musajib zaistniala fabryka traktorow,

a po Samarra ulokowano zaklady farmaceutyczne. W Al-Hindijja powstal duzy kompleks produkujacy wlokna sztuczne. W miare rozwoju przemyslu ciagle

wzrastala wytworczosc energii elektrycznej, po 1995 osiagajac 29 mld kWh. Wieksza czesc energii pochodzila z elektrowni cieplnych opalanych gazem

ziemnym lub towarami ropopochodnymi. Hydroelektrownie zlokalizowane znajduja sie na dzikich doplywach Tygrysu: Dukan (Maly Zab), Darban e-Khan

(Dijala). Sektor produkcyjno-magazynowy przezywa jednak w ostatnich latach wielkie klopoty, co jest zwiazane z brakiem nakladow na odbudowe i

unowoczesnienie zakladow, ktore ucierpialy w trakcie wojny a takze pozniejszych bombardowan i konfliktow wewnetrznych. Sprawia to, ze mozliwosci

wytworcze krajowego przemyslu sa zastosowane jedynie po znikomej czesci.

Irak przeznaczal duze naklady finansowe w rozwoj sieci komunikacyjnej. Na koniec 1996 rozciaglosc sieci drogowej wynosila 47, 4 tys. km, pochodzace z

czego w porzadku. 41 tys. km stanowily drogi utwardzone, ktore budowaly min. Lokalne firmy budowlane. Siec kolejowa byla slabiej rozwinieta, na temat

lacznej dlugosci 2029 km, z czegoz 533 km stanowily koleje waskotorowe. Komunikacja lotnicza wedlug wojnie po Zatoce Perskiej drastycznie zmalala.

Wielkosc przewozow pasazerskich spadla 10-krotnie. Wieksza czesc floty powietrznej odeslano za granice. Najwazniejszymi portami lotniczymi

obslugujacymi przewozy internacjonalne byly: Bagdad, Al-Basra a, takze Mosul. Najwieksze znaczenie w celu zeglugi morskiej mialy porty w Al-Basrze

oraz nowo wybudowany po Umm Kasr. Duze przeslanie dla transportu ropy naftowej i do niej produktow miala siec rurociagow. Najwazniejsze

pochodzace z nich laczyly irackie zaglebia naftowe pochodzace z wybrzezami Morza Srodziemnego. Jeden z tych propozycji prowadzil poprzez Syrie a,

takze Liban sluzace do Trypolisu, oraz drugi sluzace do tureckiego portu Yumurtahk.

Irak jest krajem atrakcyjnym turystycznie dzieki nagromadzeniu znacznej ilosci zabytkow (ok. 10 tys. ), przebywajacych sladem egzystowania na tym

terenie licznych cywilizacji (sumeryjskiej, asyryjskiej, babilonskiej, greckiej, rzymskiej a, takze arabskiej). Jednak z powodu sytuacji politycznej w

ponizszym rejonie liczba turystow cudzoziemskich odwiedzajacych Irak jest nieduza. Do ciekawych sladow cywilizacji sumeryjskiej wypada zaliczyc

umiejscowione w pd. czesci panstwa ruiny miejscowosci: Uruk (4 tys. czasow p. n. e. ), Ur (3 tys. czasow p. n. e., urywki zikkuratu swiatyni boga Ksiezyca

w ukladzie tarasowej piramidy), Kisz, Lagasz i Nippur. Okres asyryjski pozostawil zabytkowe budowle na polnocy kraju. Sluzace do dzis mialy sie tam

slady: Niniwy (stolica Asyrii w XI w. p. n. e., zrekonstruowane mury obronne), Nimrudu (trzecia metropolia panstwa asyryjskiego od X w. p. n. e.; slady

swiatyn, pomieszczenia wokol centralnego dziedzinca, plaskorzezby w scianach sal palacowych), Aszur i Chorsabad. Natomiast pochodzace z okresu

cywilizacji babilonskiej pochodza ruiny Babilonu z czasow Nabuchodonozora II (VII-VI po. p. n. e., urywki murow, swiatyni bogini Isztar, statua lwa

babilonskiego pochodzace z bazaltu, droga procesyjna) lezace prawie stu km w pd. od chwili Bagdadu. Sluzace do najbardziej wybitnych obiektow

cywilizacji hellenskiej a, takze rzymskiej zaliczane sa ruiny Seleucji - metropolii Aleksandra Ogromnego (w sasiedztwie Bagdadu), amfiteatr w Babilonie

oraz Hatra (dwa pierscionki murow obronnych, zespol swiatyn, z ktorych najwazniejsza zadedykowana jest bogu Slonca). Najwieksze wplywy po

architekturze Iraku pozostawil swiat islamu (od VII po. ). Liczne zabytki islamskie znajduja sie na terenie calego panstwa, a najogromniejsza ich

koncentracja odznaczaja sie: Bagdad, Mosul i Al-Basra. Godnymi zwiedzenia obiektami pochodzace z czasow wczesnego kalifatu znajduja sie m. in.:

Palac Abbasydow, meczety Mirdzan i kalifow w Bagdadzie, zamek Al-Uchajdir, Wielki Swiatynia muzulmanska Piatkowy Al-Dzami ze slynnym spiralnym

minaretem z IX w. po Samarze, most Abbasydow po Zachu a, takze meczet po Al-Kufie pochodzace z IX po., a pochodzace z czasow pozniejszych (po

najazdach mongolskich a mianowicie XII a, takze XIV po. ) metrow. in. szyickie meczety Al-Hajdarijja w An-Nadzaf (domniemany grob czwartego kalifa

islamu Alego), Al-Husajnijja po Karbali, Al-Kazi-mijja w Badgadzie i Al-Askoriah w Samarze. Spotkac mozna rowniez zabytkowe budowle zwiazane

pochodzace z chrzescijanstwem. Posrod nich w uwage zasluguja: kosciol Sw. Jerzego po Mosulu, klasztor Sw. Mateusza, katedra

ormiansko-prawoslawna z XVII w. po Bagdadzie. Pod wzgledem przyrodniczym najbardziej atrakcyjna czesc kraju konstytuuja gory Kurdystanu, w

rzezbie ktorych zaznaczaja sie rozne kaniony a, takze wodospady (np. kanion Spilik, wodospady: Kali Ali Bak, Siba pierscien Akry). Osobliwoscia jest

rowniez jezioro asfaltowe w poblizu Przeboj. Na terytorium dzisiejszego Iraku, po Mezopotamii, rozwijaly sie bardzo stare ze wybitnych w opowiesci

ludzkosci cywilizacji.

W 1968 wladze w drodze zamachu stanu objela partia Baas. W 1973 faktycznym przywodca kraju stal sie Saddam Husajn, ktory w 1979 mianowal sie

prezydentem. W czasie rzadow Husajna Irak zmienil sie po totalitarne panstwo, bezwzglednie zwalczajace przejawy wszelkiej opozycji, metrow. in.

odzywajacy na polnocy kraju ruch narodowowyzwolenczy Kurdow. Jeszcze po 1990 Podpowiedz Bezpieczenstwa ONZ wprowadzila zakaz importu

irackiej ropy naftowej oraz nalozyla embargo w handel pochodzace z tym panstwem, a iracki przemysl zbrojeniowy objeto zakazem badan jadrowych i

poddano stalej inspekcji miedzynarodowej. Konsekwencje te zostaly przedluzone sluzace do 1994. Z powodu ciaglych zatargow z rzadem irackim

odmawiajacym wspolpracy a, takze utrudniajacym kierowanie na swoim terenie misji inspektorom ONZ, doszlo po grudniu 1998 do zbombardowania

Iraku poprzez lotnictwo Usa i krolestw sprzymierzonych, ktorego celem stalo zniszczenie irackiego potencjalu wojskowego. USA uznalo Irak zbyt kraj

terrorystyczny. USA po 2003 najechalo na Irak i wyzwolilo Irakijczykow spod wladzy Husajna. Do teraz nie utworzono jeszcze po Iraku rzadu. Na razie

wladze sprawuje ONZ. Amerykanie a, takze inne kraje w tym kontyngent Polski staraja sie utrzymac apartament w Iraku.

SPIS TRESCI

Iran

IRAN to najludniejsze i nastepne po Arabii Saudyjskiej pod wzgledem obszaru panstwo w regionie Zatoki Perskiej. Terytorium panstwa liczace 1648 tys.

km2 rozciaga sie od Wyzyny Armenskiej a, takze Morza Kaspijskiego na polnoc po zatoki Perska a, takze Osmanska a takze Morze Arabskie na

poludniu. Od wschodu graniczy pochodzace z Afganistanem a, takze Pakistanem, od chwili zachodu pochodzace z Irakiem a, takze Turcja, oraz od

polnocy z Armenia, Azerbejdzanem a, takze Turkmenistanem.

Iran jest krajem w wiekszosci wyzynnym i gorzystym. Polnocno a mianowicie zachodnia czesc zajmuje Wyzyna Armenska, oraz srodkowa a mianowicie

Wyzyna Iranska. Dla rzezby tych wyzyn charakterystyczne znajduja sie obszerne kotliny. W czesci centralnej lezy slone jezioro Urmia. Najwieksze

pustynie to: Wielka Pustynia Slona (Daszte Kawir) a, takze pustynia Daszte Lut (Lota). W czesci zachodniej przewazaja wyzynne plaskowyze oraz

pasemka wlosow Gor Srodkowoiranskich (wygasly wulkan Hazaran 4419 m n. p. metrow. ). Na dlugosci zachodnich barier panstwa biegna gory Zagros.

Na polnoc wzdluz wybrzezy Morza Kaspijskiego ciagnie sie pasmo Elburs z najlepszym szczytem panstwa – wulkanem Demawend (5604 m n. p.

metrow. ). Na dlugosci wschodnich barier panstwa biega pasmo gor Wschodnio Iranskich z najlepszym masywem -Taftan (4041 metrow n. p. m. ).

Obszary nizinne rozciagaja sie w postaci waskich nizin nadbrzeznych wzdluz poludniowych wybrzezy Morza Kaspijskiego a takze wybrzezy Zatoki

Perskiej a, takze ciesniny Ormuz. Cale terytorium kraju okazuje sie byc obszarem mocno sejsmicznym. Minione silne trzesienie ziemi nawiedzilo ten kraj

w lutym 2004 r..

Iran lezy w zonie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego. Znamionuje sie maz duzymi amplitudami temperatur, siegajacymi we wnetrzu Wyzyny Iranskiej

55C, niskimi sumami opadow a takze silnymi wiatrami, zwlaszcza po czesci zachodniej wieja ow lampy w okresie okres osiagajac predkosci do 160 km/

h, a unoszony przez odrzucic olbrzymie liczbie piasku a, takze pylu sa w stanie miec niszczaca sile.

Internet rzeczna Iranu jest slabo rozwinieta. Najwieksze rzeki panstwa to: Araks, Atrak a, takze Kezel Ozan uchodzace sluzace do Morza Kaspijskiego

oraz: Karche, Karun, Zohre i Mond wpadajace sluzace do Zatoki Perskiej. Glowne srodladowe zbiorniki wodne to w wiekszosci slone jeziora o bardzo

zmiennym sezonowym poziomie paliwa (Urmia, Namak, Hamun-e Helmand). Wiaze sie to z sezonowoscia opadow powodujaca gwaltowne obnizanie sie

obszar jezior po porze jalowej. Wiele pochodzace z nich wysycha calkowicie, zmieniajac sie po solniska.

Pokrywa glebowa panstwa jest slabo rozwinieta. W wiekszosci stanowia ja nieurodzajne podloza pustyn rozwiniete pod roslinnoscia stepowa a, takze

polpustynna a takze gleby slone. Poludniowo a mianowicie wschodnia czesc Niziny Mezopotamii pokrywaja podloza aluwialne (mady), sa ow lampy

jednak po znacznej czesci podmokle a, takze zabagnione.

Szate roslinna Iranu stanowi przewaznie roslinnosc stepowa i polpustynna, co okazuje sie byc zdeterminowane liczba opadow a, takze pokrywa glebowa,

a takze rzezba terenu. Formacje lesne pojawiaja sie na polnocnych stokach Elbursu (buki, wiazy, graby a, takze jesiony) a takze w gorach Zagros (deby,

klony, orzechy). Na podmoklych terenach Niziny Mezopotamii powstaja liczne typy sitowia, trzcin, papirusy, oraz w miejscach suchszych gaje palm

daktylowych.

Faune Iranu reprezentuja przede wszystkim gatunki stepowo-pustynne. Zyja tu gazele dzerjan i arabska, onager, oraz z drapieznikow: szakal zloty, hiena

pregowana, ratel a, takze korsak. Spory jest rowniez swiat gadow, w tym jadowitych wezy, w stylu zmija lewantynska i kobra indyjska. Po polnocno a

mianowicie zachodniej czesci kraju spotyka sie jelenie, rysie i niedzwiedzie brunatne. Nizine Mezopotamii zasiedlaja liczne typy ptakow wodnych i

brodzacych oraz raz za razem rzadsze daniele mezopotamskie. Tereny objete ochrona wynosza 83 tys. km2, co przesadza 5, 1% pow. panstwa.

Obszar Iranu byl pomieszczeniem scierania sie kultur centralnej i poludniowej Azji ze swiatem srodziemnomorskim i arabskim, co wiazalo sie dodatkowo

z duzymi przemieszczeniami populacji. Wyksztalcone w taki sposob dzisiejsze spoleczenstwo Iranu okazuje sie byc mieszanka wielu ras a, takze

narodowosci. Konstruuja sie w nie takze duze mniejszosci narodowe, jakim sposobem upominajacy sie o prywatne panstwo Kurdowie (8% ogolu

ludnosci) albo Azerowie (20%), ale dodatkowo niezbyt rozne grupy etniczno - rasowe, takie jak: Lurowie, Bachtiarowie, Gilanie, Mazandaranie,

Beludzowie i Arabowie. Najliczniejsza grupka pozostaja ciagle Persowie (51%). W organizacji wyznaniowej Iranu zdecydowanie dominuja (99%)

muzulmanie, z czegoz 90% to szyici, oraz jedynie w porzadku. 9% a mianowicie sunnici (Kurdowie, Turkmeni a, takze Arabowie). Pozostala czesc

konstytuuja chrzescijanie, wyznawcy judaizmu a takze zoroastryzmu.

Wzrost naturalny ciagle utrzymuje sie na poziomie 2, 5%. Skutkiem tego okazuje sie byc mloda szyk wiekowa spoleczenstwa, w ktorej az 43, 3%

stanowia jednostki ponizej kolejny. roku istnienia, a zaledwie 4, 1% populacji przekroczylo 64. rok zycia. Odsetek ludnosci miejskiej 60, 0% (1975 -1998).

Glowne osrodka miejskiego to: Teheran (6836 tys. ), Meszhed (1887 tys. ), Isfahan (1266 tys. ), Tebriz (1191 tys. ) a, takze Sziraz (1053 tys. ).

W miare postepujacego rozwoju gospodarczego podniesiono stopien opieki medycznej i pospolita dlugosc istnienia wydluzyla sie do 68 lat. Poprawie

ulegl rowniez poziom edukacji dzieki powszechnemu obowiazkowi uczeszczania do uczelni podstawowej a takze rozwojowi szkolnictwa sredniego a,

takze wyzszego. Wspolczynnik analfabetyzmu udalo sie zredukowac sluzace do 28% osob w wieku powyzej kolejny lat. kraj notowal ujemny

srednioroczny wskaznik wzrostu PKB (-0, 1-wsza %). Po strukturze wytworzenia PKB rolnictwo ma szesnascie, 4% wkladu, przemysl a mianowicie 18,

9%, a uslugi 64, 7%, natomiast po strukturze zatrudnienia nadal podtrzymuje sie wysoki udzial sektora rolnego (23%), podczas gdy po przemysle a, takze

uslugach pracuje odpowiednio 31 i 46% ogolu dzialajacych.

Rolnictwo Iranu ma bardzo trudne wzory rozwoju. Wywodzi to glownie pochodzace z niedostatku paliwa oraz slabych gleb. Wylacznie na Nizinie

Poludniowokaspijskiej mozliwa jest uprawa bez nawodnien. Pozostala czesc gruntow rolnych wymaga nawodnien, do ktorych wykorzystuje sie h2o

gromadzona po zbiornikach zaporowych. W 1986 istnialo 17 takich pojemnikow nawadniajacych teren 871 tys. ha. Do oporu lat 90. planowano ukonczyc

budowe 46 kolejnych tam, co mialo powiekszyc zasoby paliwa. Grunty orne i plantacje zajmuja 18, 5 min ha, czyli niewiele ponad 11% ogolnej

powierzchni panstwa. Z zielenin zbozowych uprawia sie przewaznie: pszenice (11, 2 min t), jeczmien (3, piec min t) i ryz (2, 2 min t). Z zielenin

przemyslowych produkuje sie zauwazalne ilosci burakow cukrowych (6 min t) i trzciny cukrowej (2 min t) oraz bawelny i tytoniu. Wazna funkcje odgrywa

rowniez produkcja warzyw (melony, pomidory, arbuzy) a, takze owocow (figi, daktyle, cytrusy). Obszar uzytkow zielonych frapuje blisko 27% pow.

panstwa. Najwazniejsze przeslanie ma chow owiec (50 min szt. ) a, takze koz (25 min szt. ). Na mniejsza miare hoduje sie rowniez rogacizna, konie, muly

i wielblady. Istotne przeslanie w produkcji zywnosci posiada rowniez rybolowstwo. Laczne polowki wynosily po 1995 ponad 368 t, z czegoz 31, 8%

pochodzilo pochodzace z wod srodladowych. Bardzo znaczaca, glownie z uwagi na eksport, okazuje sie byc produkcja kawioru jesiotrowego wynoszaca

ok. 120 t (1995). Obszary zalesione stanowia zaledwie 7% powierzchni kraju. Najwieksze tereny lesne znajduja sie w obszarze przykaspijskim oraz po

gorach Zagros. W 1995 pozyskano 7463 tys. m5 drewna, pochodzace z czego 2561 tys. metrow stanowilo drzewo opalowe.

Najbardziej istotne surowce mineralne kraju to ropa naftowa i gaz ziemny. Najwieksze zloza ropy znajduja sie w pogorzu a, takze w gorach Zagros (92%

krajowego wydobycia). Pozostala czesc eksploatuje sie z dna Zatoki Perskiej. Gaz ziemny pozyskuje sie ze zloz polozonych powyzej Zatoka Perska kolo

Bandar Abbas a takze na poludniu od Szirazu i po okolicach Kom na poludnie od Teheranu. Wydobycie ropy naftowej osiagnelo wielkosc 186, 5 mln t

(1997) i zblizylo sie sluzace do poziomu pochodzace z 1970 (191 mln t). Udowodnione naklady ropy naftowej szacuje sie na dwunastu, 74 mld t, co

stanowi w porzadku. 9% rezerw tego materialu na Bezposrednim Wschodzie a, takze przy obecnym poziomie wydobycia powinno wystarczyc na w

porzadku. 70 czasow. Najwieksze rafinerie znajduja sie po: Abadanie (20 min t), Isfahanie (13, 2 min t), Teheranie (11, 2 min t) i Araku (7, piec min t).

Wydobycie gazu ziemnego siega 50 mld m3 na rok i ostatnimi czasy calosc wydobycia zuzywana okazuje sie byc w kraju. Sposrod pozostalych

materialow mineralnych wydobywa sie jeszcze: wegiel kamienny (1 mln t), miedz (101, 2 tys. t czystego metalu), rudy zelaza (4, piec mln t czystego

metalu), cynk a, takze olow (odpowiednio: 145, 1-wsza i kolejny, 9 tys. t), chrom (37 tys. t), baryt (150 tys. t) a, takze magnezyt (40 tys. t). Wiekszosc

warsztatow przemyslowych umiejscowiona jest po duzych metropoliach (Teheranie, Tebrizie, Isfahanie, Meszhedzie, Kermanie a, takze Szi-razie). Iran

posiada porzadnie rozwiniety produkcja przemyslowa petrochemiczny, hutniczy, maszynowy, oraz z zwyczajowych galezi: wlokienniczy i spozywczy.

Produkcja energii opiera sie przewaznie na ropie naftowej a, takze gazie ziemnym - pochodzace z tych zrodel pochodzilo 80, 6% pochodzace z 79, piec

mld kWh wyprodukowanej ciepla.

Siec drogowa Iranu posiada laczna rozciaglosc 162 tys. km, pochodzace z czego zaledwie 81 tys. km konstytuuja drogi utwardzone. Dlugosc kreski

kolejowych kosztuje 7286 km, a zaledwie 146 km jest zelektryfikowane. Glowne porty morskie to: Abadan, Buszahr, Bandar-e Chomejni i Chark nad

Zatoka Perska a takze Bandar Abbas w ciesninie Ormuz. Najbardziej istotne porty powyzej Morzem Kaspijskim to: Bandar-e Anzali a, takze Bandar-e

Torkaman. Iran dysponuje 178 lotnisk, z czegoz 110 posiada utwardzone pasy startowe, oraz jedynie 20 obsluguje prawidlowe polaczenia. Najbardziej

istotne lotniska na temat znaczeniu internacjonalnym znajduja sie niedaleko Teheranu po Abadanie a, takze Isfahanie. Niezwykle istotna role po systemie

transportowym kraju pelnia takze rurociagi do przesylania ropy, do niej produktow a takze gazu ziemnego. Dlugosc ropociagow wynosi 5900 km,

gazociagow 4550 km, a rurociagow do przesylania produktow naftowych - 3900 km.

Iran jest krajem bardzo przyciagajacym pod wzgledem krajoznawczym. Sklada sie na to takze duze zroznicowanie srodowiska przyrodniczego, jak i

szlachetnej rangi przymioty kulturowe znajdujace sie odzwierciedleniem bogatych dziejow tegoz obszaru. Posrod wielu zabytkowych obiektow w uwage

zasluguja polozone po okolicach gor Zagros ruiny starozytnych stolic Persji: Pasargady i Persepolis. W krytycznej z tych propozycji zachowaly sie m. in.:

palac a, takze mauzoleum Cyrusa, ruiny zoroastryjskiej swiatyni, oraz w innej: palace mistrza Dariusza, brama Kserksesa, Sala Stu Kolumn, mauzolea a,

takze grobowce a takze ruiny ogrodow. Cenne znajduja sie rowniez przedmioty pochodzace z czasow pozniejszych dynastii perskich, znajdujace sie m.

in. w Szirazie (twierdza Karima Chana pochodzace z XVIII po. ), Isfahanie (Palac 35 Kolumn), Teheranie (palac szacha Golestan). Relewantna role po

architekturze a, takze sztuce odegrala religia islamska. Z tego powodu wiele ze rozmieszczonych tam obiektow nie jest udostepnianych turystom (np.

grobowiec Fatimy - corki Mahometa po Kom). Jednakowo cenne przedmioty sa metrow. in. po: Teheranie (mauzoleum ajatollaha Chomej-niego), Szirazie

(meczety: Atik pochodzace z replika Kaaby z IX w., Wakil z XVII w., mauzoleum Hazrat-e Pokoj z XII w. ), Isfahanie (meczet piatkowy pochodzace z IX

po., meczety: imama z XVII w., szejka Loftollaha a, takze Ali Kapu). Duze nagromadzenie zabytkow, zroznicowanie etniczne, zwyczajna kultura Orientu

przejawiajaca sie we wszelkich dziedzinach istnienia (bazary), oraz roznorodne krajobrazy stanowia podstawe do rozwoju turystyki poznawczej i

wypoczynkowej. Szczegolnie przyciagajace jest wybrzeze Morza Kaspijskiego odznaczajace sie klimatem zblizonym do srodziemnomorskiego.

Zlokalizowane znajduja sie tam kurorty morskie: Bandar-e Aznali, Ramsar, Amol, Bandar-e Torkaman.

Iran jest republika, w ktorej najlepsza wladze a takze autorytet dysponuje przywodca religijno-polityczny, bedacy wysoce utytulowanym teologiem

muzulmanskim (od 1989 Sayyed Ali Hoseini-Chamenei). Glowa panstwa jest prezydent (od 1997 Sayyed Mohammad Chatami), wskazywany na 4-letnia

kadencje po glosowaniu powszednim. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Muzulmanskie Zgromadzenie Konsultatywne, liczace 270

przedstawicieli (w ow 5 pracownik mniejszosci religijnych), wybieranych w 4 okres w typach powszechnych. Powyzej przestrzeganiem uprawnienia islamu

(szari'atu) czuwa 12-osobowa Rada Straznikow Rewolucji Islamskiej. Wladza wykonawcza spoczywa po rekach rzadu, na czele pochodzace z

prezydentem.

INDEKS TRESCI

Izrael

IZRAEL umiejscowiony jest po poludniowym a mianowicie zachodzie Azji, pomiedzy Polskim morzem Srodziemnym, tektonicznym Rowem Jordanu i

Morza Martwego a takze Polwyspem Synaj (z dostepem do Morza Czerwonego). Na polnocnym wschodzie znajduja sie okupowane od 1967 Wzgorza

Golan (syryjskie), w poludniowym zachodzie Strefa Gazy, a w wschodzie tzw. Zachodni Obreb Jordanu (dwa ostatnie obszary wchodza krok po kroku w

budowe Autonomii Palestynskiej). Kraj cechuje sie uksztaltowaniem wyzynno-gorskim. Rowniny sa nad Polskim morzem Srodziemnym a takze w dolinie

Jordanu. Najwazniejszym punktem Izraela jest wapienny Meron (1208 m n. p. metrow. ) po Gorach Galilejskich, najnizszym zas (399 metrow p. p. m. )

zwierciadlo wod Morza Martwego. Kraj lezy w zonie sejsmicznej.

Klimatycznie obszar Izraela zaliczany okazuje sie byc do srodziemnomorskiego, a tej pd. czesc do zwrotnikowego regionu zwiezlych pustyn. Jednoletnie

sumy opadow maleja pochodzace z pn. w pd. a mianowicie od w porzadku. 1000 (1100 mm po gorach) sluzace do ok. 50 mm. Wielkie zroznicowanie

wykazuja tez amplitudy temperatury lata znajduja sie gorace a, takze suche (srednio 33C, nizsze temp. po gorach), oraz zimy cieple (sr. 16C, w gorach

ok. 10C, sporadycznie ukazuje sie snieg).

Glowna rzeka jest Jordan, ktory wyplywa z Antylibanu i uzywajac row tektoniczny plynie poprzez slodkie Jezioro Tyberiadzkie (zwane tez Galilejskim lub

Genezaret) do Morza Martwego. Sluzace do stalych rzek zalicza sie dodatkowo: Jarmuk, Jarkon (w czesci), Hadere, Kiszon i in. Po opadach woda

wypelniaja sie na krotko liczne suche doliny. Przez Izrael poprowadzono siec akweduktow, z ktorych najdluzszy jednoczy Jezioro Tyberiadzkie (pow. 164

km2) pochodzace z rolniczymi oazami pustynnej wyzyny Negew a takze stworzono system zbiornikow retencyjnych. Zasoby wod podziemnych Izraela,

skupione po wyzynnej a, takze gorskiej czesci, sa w stanie zakryc cale zapotrzebowanie kraju, ale wzrasta pierwotnego zanieczyszczenie. Sluzace do

nawodnien wykorzystuje sie, wedlug odsoleniu.

Ziemia roslinny okazuje sie byc zroznicowany a, takze mocno przeksztalcony. Nadmorskie a, takze polozone po dolinie Jordanu rowniny, zakryte zyznymi

glebami, wykorzystywane znajduja sie rolniczo (m. in. rozlegle sady). Pustynna czesc panstwa cechuje sie ubostwem roslinnosci reprezentowanej

poprzez kolczaste suche krzewy a, takze kepy traw. Wytrzebione debowe lasy, zastapily zarosla typu makii. Po centralnej czesci kraju narasta roslinnosc

polpustynna i stepowa. Wspolczesnie kierowane sa zalesienia. Ubogi okazuje sie byc swiat zwierzakow, zwl. w obszarach pustynnych, gdzie spotyka sie

gl. rozne gatunki gadow i gryzoni. W gorach i w stepach powstaja kozly, koziorozce, gazele a takze karakale a, takze hieny. Przez teren Izraela

przebiegaja szlaki migracji stworzen natury, stad pierwotnego duze gama, szczegolnie po okresach wiosennych i jesiennych (m. in. bociany, drozdy,

pliszki, kukulki, jaskolki). Ochrona w istotnosci rezerwatu objete zostaly metrow. in. wielkie tereny gorskie i melancholia suchej doliny Wadi al-Araba (ryft

Jordanu), a po randze parku narodowego teren Gor Galilejskich.

Wspolczesny Izrael tworza obie gl. ekipy ludnosci: naplywowi Zydzi (obecnie 82% tej mieszk., w ponizszym 62% urodzonych juz po Izraelu) a takze

spolecznosc palestynska - jeszcze kiedys dominujaca na tym obszarze, oraz obecnie stanowiaca 17% populacji (niespelna 1-wsza mln osob). 81%

wspollokatorow Izraela tworza bowiem wyznawcy judaizmu (36% swiatowej zbiorowosci). Muzulmanie (gl. sunnici) konstytuuja mniejszosc (14%),

zaledwie 3% spoleczenstwa to chrzescijanie, oraz 2% druzowie. Jezykami urzedowymi sa hebrajski i jezyk mahometa, ale uzywaniu pozostaja

dodatkowo jezyki panstwa pochodzenia imigrantow. Izrael odznacza sie wysokim stopniem zurbanizowania (91 procent ludnosci miejskiej). Osadnictwo

ogniskuje sie po pn. czesci kraju (gl. wybrzeze), porzadnych w piec okregach administracyjnych (34, 3% pow. kraju) zamieszkuje 86% spoleczenstwa.

Umiarkowana gestosc zaludnienia siega w tej okolicy 650 osob/km2 (w Okregu Poludniowym nieznacznie przekracza 55 osob/km2), znajduja sie tu

dodatkowo 3 najdotkliwsze osrodki miejskie: Jerozolima (602 tys. mieszk. ), Tel Awiw-Jaffa (353 tys., sklad miejski 1-wsza, 95 mln) i Hajfa (256 tys., OM

-471 tys. ), ktore zbieraja w swoich aglomeracjach niemalze 60% miejskiej ludnosci panstwa. Dodac wypada, iz po liczbie piec, 64 min Izraelczykow

ujmuje sie osadnikow zydowskich w obszarach okupowanych: Strefie Gazy (ok. szesc tys. osob), Wschodniej Jerozolimie (1 76 tys. ), na Zachodnim

Brzegu Jordanu(166 tys. ) oraz Wzgorzach Golan (ok. 19 tys. w 1998).

Przyrost przyrodniczy w Izraelu wynosi 1-wsza, 4%. Wynoszaca az 78 lat pospolita dl. trwania zycia, znajduja sie zasluga rozwinietego systemu pieczy.

Spoleczenstwo chodzi z fazy mlodosci sluzace do dojrzalosci demograficznej (28, 2% ludnosci odrzucic przekroczylo kolejny. roku istnienia, a nastepne

61, 9% liczy 15-64 lata). Jest dobrze wyksztalcone (tylko 5% wskaznik analfabetyzmu).

Gospodarka Izraela jest pewna z najkorzystniej rozwinietych a, takze najefektywniejszych na ziemi. Cechuje ja takze nowatorstwo rozwiazan

organizacyjnych, technologiczne zaawansowanie produkcji a takze wysoki udzial sektora urzedowego i spoldzielczego w organizacji wlasnosci. Rynek

rolniczy przetwarza zaledwie 2% PKB (2% ogolu zatrudnionych), jest jednak waznym detalem gospodarki panstwa. W zakresie strukturze produkcji

wyjatkowa role pelnia tzw. kibuce - kolektywne gospodarstwa rolne dzialajace w gruntach panstwa, jak i moszawy - spoldzielnie produkcyjne rolnikow

indywidualnych, ktore dostarczaja ogolem ponad 2/3 produkcji rolnej (takze pare procent produkcji przemyslu). Efektywnosc rolnictwa okazuje sie byc

bardzo wysoka, a dzieki poniesionym nakladom inwestycyjnym od chwili 1948 ponad 2, 5-krotnie wzrosla pow. gruntow uprawnych, w tym ponad

szesciokrotnie nawadnianych. Glowne obszary rolnicze znajduja sie na wybrzezu, w Galilei oraz oazach wyzyny Negew. Uprawia sie przede wszystkim

cytrusy cytrusowe: pomarancze, grejpfruty (po ok. czterysta tys. t rocznie), mandarynki, cytryny, jablka, awokado, brzoskwinie, banany, oliwki, winorosl,

jarzyny (gl. pomidory i ogorki), ziemniaki, bawelne, orzeszki ziemne oraz pszenice i jeczmien. Poza zbozami Izrael uzyskal samowystarczalnosc w

ramach produkcji rolnej. Jej uzupelnienie stanowi pasterska hodowla baranow i koz oraz armerski chow bydla (410 tys. szt. ) i drobiu (27 min szt. ), a

takze polowki (6, 7 tys. t w 1996), dla ktorych gl. bazami sa Hajfa i Akka. 17% PKB wytwarza produkcja przemyslowa, gl. przetworczy. Gornictwo okazuje

sie byc slabo rozwiniete ze wzgledu na malutka baze surowcowa. Na ogromniejsza skale eksploatuje sie surowce chemiczne: sole potasowe, bromowe i

kamieniste nad Polskim morzem Martwym a takze fosforyty w wyzynie Negew, poza tym nieduze ilosci magnezytow, rud miedzi, ropy naftowej i gazu

ziemnego. Na potrzeby przemyslu mineralnego funkcjonuja kamieniolomy marmuru a, takze gipsow. Po przemysle chemicznym dominuje wytworczosc

nawozow sztucznych, tworzyw a, takze wlokien syntetycznych oraz farmaceutykow. W Hajfie i Aszdod znajduja sie tez rafinerie. Wysoce rozwiniety

okazuje sie byc przemysl elektromaszynowy, zwl. wytworczosc sprzetu wojskowego, lotniczego, komputerow i robotow przemyslowych, narzedzi

sterowania, aparatury medycznej a, takze in. Surowcow hutniczych dostarczaja stalownie po Akce a, takze Hajfie. Istotne znaczenie posiada tez

produkcja przemyslowa wlokienniczy a, takze odziezowy a takze spozywczy (tluszczowy, owocowo- warzywniczy, miesny a, takze mleczarski). Po drugiej

polowie XX po. Izrael stal sie co wiecej jednym ze swiatowych centrow ciecia a, takze szlifierstwa diamentow (gl. Hajfa i Tel Awiw). Zapotrzebowanie

energetyczne pokrywa krajowa wytworczosc energii (28 mld kWh w 1996), pochodzaca gl. z elektrowni naftowych. Blisko polowy potencjalu

przemyslowego panstwa skupiaja aglomeracje Hajfy a, takze Tel Awiwu-Jaffy.

W przewozie wewnetrznym a, takze powiazaniach pochodzace z sasiednimi krajami decydujaca funkcje odgrywa siec wysokiej jakosci drog (15464 km

utwardzonych szlakow w 1997), uzupelniana poprzez 610 km polaczen kolejowych i 1087 km rurociagow. Transport morski (23 statki, 855, piec tys.

DWT) obsluguja srodziemnomorskie porty: Aszdod, Aszkelon, Hadera, Hajfa, Tel Awiw-Jaffa a, takze lezacy powyzej Morzem Czerwonym Eljat.

Najwieksze porty aeronautyczne dzialaja po Tel Awiwie (lotnisko Ben Guriona) a, takze Jerozolimie.

Na temat atrakcyjnosci turystycznej Izraela postanawiaja zarowno zasobna przeszlosc historyczna kraju, jakiej slady mozna spotkac prawie w calym

terenie panstwa, jak i liczne miejsca kultu religijnego, bedace zamiarem pielgrzymek wyznawcow trzech wiodoacych monoteistycznych religii swiata:

judaizmu, chrzescijanstwa a, takze islamu.

Najwazniejszym osrodkiem krajoznawczym jest Jerozolima, lezaca we wsch. czesci kraju, w terenach okupowanych przez Izrael (miasto dzieli sie w

czesc arabska - wsch. i zydowska - zach. ). Znajduje sie tu multum miejsc kultu religijnego (swiete miasto w celu Zydow, chrzescijan i muzulmanow). Jej

zabytkowa czesc (Stare Miasto) otoczona murem pochodzace z XVI po. tworzy uwaznie zwarta zabudowa z waskimi, kretymi uliczkami. Z mnogich

miejsc kultu na uwage zasluguja: meczet Kubbat as-Sachra z VII w. (zw. meczetem Omara), ktory zaprojektowany zostal na miejscu dawnej swiatyni

Salomona (miejsce to jest uznawane za swiete zarowno poprzez Zydow, jak i muzulmanow), meczet Al-Aksa, Sciana Placzu (pozostalosci zach. muru

Swiatyni Jerozolimskiej zburzonej poprzez Rzymian po 70 r. n. e. ) a mianowicie swiete miejsce Zydow, Bazylika Sw. Grobu na wzgorzu Golgota (z XII

po., przebudowana po XIX po. ), Wieczernik na gorze Syjon pochodzace z XIV po. (miejsce to uznane okazuje sie byc za pierwszoplanowa siedzibe

Kosciola, msze swiete odprawiane znajduja sie tam od chwili czasow apostolskich) oraz Via Dolorosa (trakt Drogi Krzyzowej). Poza murami Starego

Miasta wznosi sie Gora Oliwna zwiazana pochodzace z zyciem Chrystusa, w obrebie jakiej znajduja sie: Zlocista Brama, Zwiazek wyznaniowy

Wniebowziecia, Sanktuarium Wniebowstapienia. Celem pielgrzymek znajduja sie: Betlejem (miejsce narodzin Chrystusa - Sanktuarium z Bazylika

Narodzenia Panskiego z IV, VI a, takze XII po., liczne klasztory i koscioly) i Emaus (miejsce Lamania Chleba a mianowicie wykopaliska). Jednakowo

istotnym odcinkiem dla wyznawcow chrzescijanstwa okazuje sie byc pn. czesc kraju (biblijna Galilea). Znajduja sie tam fundamentalne osrodki kultowe:

Nazaret (miejsce zwiastowania a, takze mlodzienczych czasow Chrystusa Bazylika Zwiastowania, rozne klasztory), Kana Galilejska (kosciol

franciszkanow, wykopaliska archeologiczne), gora Tabor (ruiny twierdzy saracenskiej oraz mnogich obiektow chrzescijanskich), pozostalosci Magdali,

Tabigi, Kafarnaum, Korozainu a, takze Betsaidy powyzej Jeziorem Tyberiadzkim (biblijne Morze Galilejskie). Na uwage zasluguja takze: Tyberiada

(wazny srodowisko judaizmu, pozostalosci murow obronnych, warownia krzyzowcow, meczety, synagogi, uzdrowisko pochodzace z wodami

mineralnymi), Safed (swiete miasto judaizmu z synagoga Ha-Ari, ruiny zamku templariuszy), Bet Szean (nazywany poprzez talmudystow "brama raju",

rozne wykopaliska archeologiczne z okresu od IV tys. p. n. e. do VII w. n. e. ). W pasie nadmorskim funkcjonuje wiele miejscowosci, ktorych poczatki

zwiazane znajduja sie z okresem panowania Fenicjan lub Rzymian (m. in.: Akka a mianowicie mury miejskie, cytadela, Hajfa - mury obronne, twierdza,

sanktuarium bahaistow, liczne ogrody bedace znakiem miasta, Aszdod - swiatynia bozka Filistynow Dagona, Aszkelon - wykopaliska z czasow Heroda I).

Wiele pochodzace z nich wspolczesnie to fundamentalne miejscowosci wypoczynkowe nad Polskim morzem Srodziemnym (np. Aszkelon, Hajfa,

Natanja). Najwazniejszym miastem regionu jest stoleczna aglomeracja Tel Awiw-Jaffa. Po jej architekturze dominuja wspolczesne budynki.

Panstwo Izrael okazuje sie byc republika, ktora to nie dysponuje konstytucji, do niej ewentualne zawartosci sa gdyz powodem stosownych sporow

pomiedzy odlamami laickimi i religijnymi spoleczenstwa. Glowka panstwa okazuje sie byc prezydent (od 2000 Mosze Kacaw) wskazywany na 5-letnia

kadencje poprzez parlament. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy Kneset, liczacy 120 czlonkow, wybieranych na 4 lata po glosowaniu

powszednim. Wladza wykonawcza spoczywa po reku odpowiedzialnego przed Knesetem rzadu, naprzod ktorego stoi premier (od 1999 Ehud Barak),

wskazywany na 4-letnia kadencje po glosowaniu powszednim sposrod przedstawicieli Knesetu, zatwierdzany przez prezydenta.

SPIS TRESCI

Autonomia Palestynska

Autonomia Palestynska zajmuje terytoria zamieszkane po przewadze poprzez Palestynczykow, zajete wczesniej poprzez Izrael. Na mocy porozumien

zawartych w 1994, ktore zapoczatkowalyproces przyznawania ow terenom niezaleznosci, w do niej sklad wkraczaja: Strefa Gazy (378 km2) oraz

Zachodni Brzeg Jordanu (5879 km2); oddziela halasuje waski pas ziemi stosowny do Izraela. Strefa Gazy jest nadmorska rownina lezaca miedzy

wybrzezem Morza Srodziemnego a Izraelem, od pd. graniczaca pochodzace z Egiptem. Ciagnie sie w dl. w porzadku. 45 km, a szer. w najszerszym

miejscu przystaje do jedenastu km.

Terenie Zachodniego Krawedzi jest bardziej urozmaicone topograficznie. Pd. frapuje masyw Hebronu o wys. do tysiac m n. p. metrow. Na pn. od niego

ciagna sie Gory Jerozolimskie srodkowa czesc tego terytorium. Na pn. wznosza sie troche nizsze (600-800 metrow n. p. m. ) Wzgorza Samarii, ktorych

srodku stanowia gory Nabulus obnizajace sie ku pn. sluzace do 300-400 metrow n. p. m. w wzgorzach Dzanin. Czesc wsch. to doglebna dolina Jordanu i

wybrzeza Morza Martwego. Jest to melancholia tektoniczna dochodzaca w najnizszym miejscu sluzace do 399 metrow p. p. m.

Wieksza czesc terytorium Autonomii jest pod spodem wplywem kolorytutonu srodziemnomorskiego, zaledwie wsch. czesc Zachodniego Krawedzi, a zwl.

dolina Jordanu, ma nastroj zwrotnikowy suchy. Srednie temp. roczne oscyluja w granicach od 10-16C w zimie do 28C w lecie; po dolinie Jordanu moga

dochodzic do 33C. Wielkosc opadow jest w duzej mierze uzalezniona od chwili uksztaltowania powierzchni. We wsch. czesci dorastaja one maksymalnie

do dwie stowy mm na rok, a w obszarach wyzynnych i dzikich wahaja sie pomiedzy 600 oraz 800 mm. Siec rzeczna tworza gl. krotkie doplywy Jordanu.

Po Strefie Gazy brak okazuje sie byc rzek stabilnych, istnieja zaledwie dwie plytkie doliny odwadniane w czasie duzych ulew.

Pokrywa glebowa okazuje sie byc slabo wyksztalcona, powstala w plytkim, skalistym podlozu. Przewazaja ubogie podloza brunatne a takze wytworzone

w podlozu weglanowym. Obszary ubozsze w h2o zajmuja podloza pustyn a, takze polpustyn.

Flora stanowia zarosla typu makii (wawrzyny, mirty, oleandry). Na terenach zwiezlych dominuja zbiorowiska typu frygana oraz roslinnosc stepowa a,

takze polpustynna. Przedstawicielami fauny znajduja sie: gazela arabska, koziorozec nubijski, goralek abisynski, karakal, szakal zlocisty. Na obszarach

polpustynnych bogaty okazuje sie byc swiat gadow, gl. wezy (zmija lewantynska) i jaszczurek (agam, kreglowek).

Liczba populacji wynosi 2786 tys. (1998); 35, 3% stanowia obywatele Strefy Gazy. Dominuja Palestynczycy (84%). Mniejszosci to: Zydzi (6%),

Jordanczycy (3%) a takze Ormianie. Przewazajaca wiekszosc wyznaje islam (92%); jedna pochodzace z mniejszosci wyznaniowych stanowia

chrzescijanie skupieni gl. we wsch. Jerozolimie a, takze Ram Allah. Ponad pol. mieszkancow wyrasta w metropoliach (54%). Wielkie sa jednak

dysproporcje pomiedzy Strefa Gazy (wskaznik urbanizacji siega w tej okolicy 80%), oraz Zachodnim Brzegiem (wskaznik urbanizacji 40%). Najwieksze

osrodki miejskie to: Gaza (273 tys. mieszk. ), Nabulus (130 tys. ), Hebron (121 tys. ).

Istnieje w tej okolicy wyrazne zroznicowanie miedzy Strefa Gazy oraz Zachodnim Brzegiem. Spoleczenstwo okazuje sie byc bardzo swieze, 47% to

osoby nizej 15. r. zycia (45% na Zachodnim Brzegu, 50, 2% po Strefie Gazy), 3, 5% ma 65 i dluzej lat. Zwyczajna dl. istnienia wynosi 68 lat. Duzy udzial

najnizszej grupy wiekowej determinuje zauwazalne wydatki w oswiate. Ostatnimi czasy zapewniono mnogosci dzieci wejscie do szkol, ale wsrod osob po

wieku ponizej 15 czasow wskaznik analfabetyzmu wynosi jeszcze 31%.

Rolnictwo odgrywa wazna role po gospodarce panstwa wytwarzajac w porzadku. 16% PKB i zatrudniajac ok. 14% ogolu dzialajacych. W organizacji

uzytkowania ziemi ponad 30% ogolu lak zajmuja grunty orne a, takze plantacje, oraz kolejne 32% przypada w uzytki zielone. Blisko 90% gruntow

uprawnych znajduje sie w Zachodnim Krawedzi, z czegoz 7, 7% jest sztucznie nawadniane. Grunty uprawne po Strefie Gazy (ok. 10%) zajmuja 184, 1

km2, czyli 48, 7% do niej terytorium, natomiast udzial gruntow sztucznie nawadnianych wynosi tu az 63, 3%. Uprawiane sa gl. warzywa: pomidory,

kapusta, ogorki, kabaczki, dynie, melony a takze owoce: oliwki, pomarancze, brzoskwinie. Ze zboza najwieksze przeslanie maja: pszenica (28, 3 tys. t—

1 997) i jeczmien (14, 2 tys. t. ). Najbardziej istotne zwierzeta hodowlane to owce (504, dziewiec tys. szt. -1997) a, takze kozy (267, 1 tys. szt. ). Hodowla

rozwinieta jest przede wszystkim na Zachodnim Brzegu (93, 5% ogolu poglowia baranow i 92% koz), pochodzace z czego multum w dystryktach: Hebron

(odpowiednio: 34, 7% i 31, 6%) a, takze Ram Allah (odpowiednio: 11, 4% a, takze 19, 5%).

Gospodarka palestynska jest w duzej mierze uzalezniona od chwili Izraela, ktory nie tylko przesadza rynek zbytu, ale tez daje najecie duzej grupy

Palestynczykow. Wysokosc PKB przychodzi do 3, 9 mld USD (1996). Struktura fabrykowania PKB przedstawiala sie nastepujaco: rolnictwo 13%,

przemysl 23%, uslugi 64%. Sektor produkcyjno-magazynowy zatrudnia w porzadku. 25% ogolu pracujacych. Pokazna ilosc Palestynczykow w wieku

produkcyjnym wypatruje zatrudnienia cos znacznie wiecej anizeli tylko w sasiednim Izraelu, ale i w roznych panstwach arabskich Bliskiego Wschodu

(Katarze, Kuwejcie i Arabii Saudyjskiej). Najwieksze znaczenie posiada przemysl wlokienniczy, odziezowy a, takze spozywczy. Tradycyjnie dobrze

rozwiniete jest rzemioslo, a takze budownictwo.

Transport drogowy jest porzadnie rozwiniety. Internet gl. drog wynosi 634 km, oraz razem pochodzace z drogami regionalnymi 1120 km. Ilosc

zarejestrowanych samochodow osobowych wynosi w porzadku. 114 tys. szt. (1997) na Zachodnim Brzegu a, takze 43, piec tys. szt. (1996) po Strefie

Gazy. W trakcie negocjacji pokojowych wszelkie porty aeronautyczne na terytoriach palestynskich dotychczasowy nieczynne. Pierwotnie Palestynskie

Wyloty wykorzystywaly lotnisko w Al-Arisz w Synaju (ok. 50 km w pd. -zach od Strefy Gazy), latajac na drodze Al-Arisz Amman w Jordanii. Od listopada

1998 czynny jest uniwersalny port aeronautyczny w pd. czesci Strefy Gazy pierscien Rafah obslugujacy polaczenia pochodzace z Ammanem. Gl. portem

morskim pozostaje Gaza, jednakze na skutek zniszczen wojennych oraz ograniczen narzuconych poprzez Izrael skale przeladunkow okazuje sie byc

ograniczona.

Zabytkowe budowle na terenie Autonomii Palestynskiej zwiazane znajduja sie z judaizmem, chrzescijanstwem, islamem oraz pochodzace z

wczesniejszymi kulturami (natufska, kananejska). Najwiecej pierwotnego jest w Zachodnim Obreb Jordanu.

Powyzej Morzem Srodziemnym do Autonomii Palestynskiej wypada Gaza (centrum Strefy Gazy), miasto pochodzace z czasow cywilizacji kananejskiej.

W czasie filistynskim pelnilo funkcje gl. siedziby panstwa, a od chwili VII po. pozostawalo pod spodem wplywami swiata islamskiego. Sposrod licznych

reliktow na uwage zasluguja metrow. in.: meczet Haszima dziadka Mahometa, Sanktuarium Abu al-Azm wg starego testamentu miejsce pochowku

Samsona.

Tymczasowa samorzadowa wladza palestynska utworzona zostala po VI11994 w terenach okupowanych przez Izrael, w okregach Jerycha a, takze

Gazy. Powolano ja na skutek porozumienia izraelsko-palestynskiego zawartego po 1993 po Oslo, ktore stworzylo bazy do wycofania armii izraelskiej z lak

okupowanych (z Jerycha po V 1994) i przejecie kontroli powyzej tym zasiegiem przez policje palestynska. Wladza Autonomii uelastycznia sie w caly

dotychczasowy obszar okupowany, z do niej kompetencji wylaczone zostaly kwestie osadnikow zydowskich. W X 1994 wladze izraelskie zezwolily na

stworzenie administracji ds. zdrowia a, takze zbierania datkow, a w dalszej kolejnosci rozszerzyly do niej kompetencje. Po 1994 utworzono Rade

Autonomii (rzad palestynski). W typach powszechnych po styczniu 1996 Yasir Arafat uzyskal 88% glosow a, takze stanal naprzod wladz Autonomii jako

do niej prezydent. Wieksza czesc miejsc po 80-osobowej Radzie Samorzadowej uzyskala partia Al-Fatah.

SPIS TRESCI

Jordania

JORDANIA lezy po pd. -zach. Azji. Na odcinku 26 km kraj posiada wejscie do Morza Czerwonego poprzez zatoke Akaba.

W uksztaltowaniu pionowym przewazaja obszary wyzynne i gorskie. Najwyzszym wzniesieniem jest Ramm (1754 metrow n. p. m. ) polozony po gorach

Dza-bal asz-Szara w zach. panstwa. Tu dodatkowo znajduje sie najnizszy punkt a mianowicie depresja Morza Martwego (399 m p. p. metrow. ).

Pozostala czesc panstwa zajmuje rozlegly, pustynny plaskowyz (na pn. kamienisto a mianowicie zwirowa Pustynia Syryjska, w pd. pustynia piaszczysta),

nachylony lagodnie ku wsch. Panstwo, a gl. jego wsch. czesc, niejednokrotnie nawiedzaja trzesienia ziemi. Niemalze cale terytorium Jordanii lezy w zonie

klimatow zwrotnikowych kontynentalnych zwiezlych. Wyjatkiem znajduja sie pn. -zach. krance, porzadnych klimat okazuje sie byc umiarkowany,

kontynentalny. Wysokosc opadow waha sie od 350 do 50 mm a, takze mniej, oraz srednie temp. wynosza: po styczniu w porzadku. 15C (w gorach

spadaja nawet sluzace do 0C), po lipcu 30-35C (maks. sluzace do 50C w zach. ). Charakterystyczne znajduja sie ich wysokie dobowe amplitudy.

Poza Jordanem (dl. w porzadku. 130 km) i tej gl. doplywami spotyka sie tylko i wylacznie rzeki cykliczne, splywajace ku wsch. Jedynym wiekszym

akwenem slodkowodnym okazuje sie byc sztuczny kontener King Talal na rzece Nahr az-Zarka (Jabbok), oraz slonym a mianowicie Morze Martwe. W

bezodplywowych obnizeniach w plaskowyzu powstaja zabagnienia.

Flora tworza metrow. in. zwiekszajace sie na pustynnych yermosolach suche kolczaste krzewy (saksaul pusty i czarny) oraz bylice, jasminy, platany, a

takze zmartwychwstanka, czuwaliczka jadalna i balsamowiec soczysty. Okazyjnie, na pn. zach. spotyka sie lasy pochodzace z sosna alepska i debem.

Faune wyznaja, wyrazaja gatunki pustynne i stepowe. Spotyka sie wiele gadow, lecz swiat stworzen natury i plazow jest ubogi. Sposrod niepotrzebnych

ssakow powstaja: oryks jezyk mahometa, szakal zloty, gazele a, takze karakal. Zasobnosc gatunkowe znamionuje Morze Czerwone, w przeciwienstwie

do Morza Martwego, w ktorym w zasadzie nie ma flory oraz fauny. Ochrona w istotnosci parku narodowego objeto 3 cenne przyrodniczo i kulturowo

obszary, metrow. in. Petre i Wadi Rum.

Ludnosc Jordanii jawi sie niemal jednorodne etnicznie a mianowicie 98% wspollokatorow stanowia Arabowie, a wylacznie 2% pozostajace grupy

narodowosciowe, m. in. Czerkiesi, Kurdowie, Turcy a, takze Ormianie. Tak naprawde jednak ponad 50% populacji to uchodzcy palestynscy. Sposrod

ludnoscia rodzima laczy pierwotnego wspolnota zwiazanych z kultura, jezyka (arabskiego) oraz religii (islam wyznaje 92% populacji, przewazaja sunnici).

Wyrazista pod wzgledem religijnym, choc nieliczna ekipe (zaledwie 7%) stanowia chrzescijanie obrzadkow wsch. (m. in. syryjskiego, greckiego,

ormianskiego).

Ilosc ludnosci Jordanii to 4, 4 mln osob. Na proces nasz zlozyl sie naplyw Palestynczykow z Izraela i okupowanego przezen Zachodniego Brzegu

Jordanu (Cisjordanii), jak i niezmiennie styl przyrostu naturalnego (obecnie 3, 1%, po 1975 a mianowicie 3, 29%). Dluzszy sredni czas trwania zycia (73

lata), co wynika po pewnej mierze z ucisku, jaki polozono na rozwoj sluzby stanu zdrowia. Nizszy anizeli w wiekszosci panstwa arabskich okazuje sie byc

takze wspolczynnik analfabetyzmu (13% doroslych). Ludnosc jest bardzo mlode a mianowicie 43, 3% populacji konstytuuja osoby nizej 15 czasow, a

wylacznie 2, 9% osob ukonczylo 65. rok zycia. Wieksza czesc ludnosci zamieszkuje waski, w porzadku. 100 km szerokosci, pas wzdluz granicy z

Izraelem, a zwl. jego pn. czesc, porzadnych tez umiejscowione sa najdotkliwsze miasta: stoleczny Amman (1, 05 min mieszk., 1-wsza, 3 min w zbiorze

miejskim), Az-Zarka, Irbid, As-Salt, Al-Mafrak. Zwartosc zaludnienia wykracza tu niejednokrotnie 100 osob/km2, a po muhafazie Irbid siega w porzadku.

400 osob/km2. Na rozleglym, pustynnym wsch. spotyka sie tylko i wylacznie pojedyncze, rozrzucone osiedla pasterskie. Dla pelnego okresu

egzystowania panstwa reprezentatywny byl procedura odplywu populacji wiejskiej sluzace do miast (od pol. czasow 70. wspolczynnik urbanizacji wzrosl z

42% do 72%) oraz zwiekszania sie kontrastu w poziomie zaludnienia pn. -zach. Jordanii i reszty kraju.

System gospodarczy Jordanii, zaliczanej sluzace do grona krolestw rozwijajacych sie, posiada charakter wolnorynkowy, choc udzial panstwa po wielu

sferach dzialalnosci przemyslowej jest wysoki. Podstawa rozwoju ekonomicznego sa stopniowo uslugi (gl. podroznicze i finansowe - 65, 2% PKB w 1996)

oraz sektor przetworczy, przejmujace te funkcje od dominujacych niegdys rolnictwa i gornictwa. Wciaz jednak stabilnosc gospodarcza kraju zalezna jest

znaczaco od podpory z zewnatrz: klarownie, plynacej jawnie z "naftowych" krajow arabskich i od chwili organizacji miedzynarodowych, jak tez posredniej

opartej w transferze dochodow pracujacej po krajach Zatoki Perskiej grupy emigrantow jordanskich. Tempo rozwoju zmienia sie wiec w porownaniu do

sytuacji politycznej w regionie i aktualnej kondycji gospodarczej krajow arabskich. Najwieksze pietno wywarla w gospodarce Jordanii utrata plodnych

obszarow Zachodniego Brzegu Jordanu oraz recesja iracki (1990-1991), ktory spowodowal ograniczenie kontaktow handlowych pochodzace z

najwazniejszym partnerem gospodarczym a mianowicie Irakiem.

Rolnictwo zatrudnia 5% czynnych zawodowo, wytwarzajac proporcjonalnie 5, 4% PKB (1996). Gl. tereny upraw (grunty orne, uzytki trwale) zajmuja

jedynie 5% pow. panstwa i zbieraja sie gl. w pn. czesci doliny Jordanu. Ok. 15% pochodzace z nich (630 km2 po 1993) ulega nawadnianiu. Przewazaja

gospodarstwa wielkoobszarowe prywatnych posiadaczy, duze przeslanie ma dodatkowo system dzierzawy ziemi. Uprawia sie gl. warzywa (czesciowo

metoda szklarniowa): pomidory (641 tys. t w 1997), ogorki, baklazany, fasole; dodatkowo owoce cytrusowe, banany, oliwki (82 tys. t), winorosl, a co

wiecej ziemniaki (107 tys. t), pszenice (54 tys. t) i jeczmien (43 tys. t). Ok. 8% pow. wykorzystuje sie jako naturalne pastwiska; panuje koczownicza

hodowla: owiec (2, 1 min szt. po 1997), koz (555 tys. szt. ), bydla, oslow i wielbladow. Produkcja rolna wsparta skromnymi polowami odrzucic zaspokaja

potrzeby krajowego, choc osiaga sie nadwyzki po produkcji warzyw i cytrusow.

Rosnie przeslanie przemyslu (23% zatrudnionych). Po latach 1990-1997 wartosc produkcji przemyslowej wzrastala rocznie na temat ok. 10%, a po 1996

obejmowala 29, 5% PKB. Fundamentalnym dzialem tegoz sektora okazuje sie byc gornictwo. Bazuje ono w bogatych zasobach fosforytow,

wydobywanych na pn. (Al-Hasa a, takze Ar-Rusajfa) a, takze pd. (okolice Al-Akaba) po ilosci piec, 4 min t (1996). U wybrzezy Morza Martwego

eksploatuje sie sole potasowe i sol kamienna. Przytoczone surowce tworza baze rozwoju przemyslu chemicznego (gl. produkcji nawozow). Po obnizeniu

Morza Martwego na poczatku rozpoznano wystepowanie szeregu roznych surowcow: barytow, rud miedzi i uranu; ich szerszej eksploatacji przedtem nie

podjeto. Funkcjonuja kamieniolomy: gipsow, marmurow i wapieni. Te minione sluza sluzace do produkcji cementu. Wazna funkcje odgrywaja: produkcja

przemyslowa wlokienniczy a, takze odziezowy, skorzany oraz spozywczy (olejarski, miesny i owocowo-warzywniczy). Potencjal

produkcyjno-magazynowy koncentruje sie w 4 gl. osrodkach: Ammanie, Irbidzie oraz strefach wolnoclowych: Az-Zarka i Al-Akaba. W trzech ostatnich sa

takze rafinerie importowanej ropy naftowej a takze elektrownie (rowniez w Ammanie), dajace wielu z piec, 52 mld kWh rocznej produkcji ciepla (1996).

Po transporcie najdotkliwsze znaczenie posiadaja przewozy w samochodzie. W 1998 bylo w tej okolicy 8 tys. km drog o utwardzonej nawierzchni.

Uzupelnieniem jest siec kolejowa (677 km), jakiej os przesadza linia pochodzace z Damaszku poprzez Amman sluzace do Al-Akaby, porzadnych

znajduje sie wyjatkowy port morski Jordanii. Uzytkowanych jest 17 lotnisk, w ponizszym 2 na temat znaczeniu internacjonalnym: Amman a, takze

Al-Akaba.

Na temat atrakcyjnosci turystycznej Jordanii rozstrzyga przede wszystkim odrebnosc kulturowa, powiazana z przynaleznoscia do swiata islamskiego,

wyraznie zaznaczajaca sie w drobnych miasteczkach a, takze wsiach jordanskich, oraz rozne zabytki pochodzace zarowno pochodzace z czasow

dawnych (m. in.: amfiteatr pochodzace z II po. n. e. w Am - Petra, starozytna metropolia panstwa Nabatejczykow. Wykute po stromych zboczach

skalnych imponujace grobowce zestawiaja motywy hellenistyczne i orientalne. Za nieocenione uznaje sie wykopaliska metropolii panstwa Nabatejczykow

z II w. p. n. e. - Petry (w wawozie Wadi Musa, na zach. od osrodka miejskiego Maan), porzadnych zachowal sie m. in. zespol swiatyn i grobowcow

reprezentujacy oryginalna skalna architekture, bedaca kompozycja wplywow greckich i orientalnych. O istotnosci obiektu wykonuje fakt zamieszczenia go

po 1985 w liscie Swiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Jordania jest monarchia konstytucyjna, naprzod ktorej stoi krol (od 1 999 Abd Allah II Ibn al-Husajn). Wladza ustawodawcza nalezy do niego a takze

dwuizbowego Zgromadzenia Narodowego: Izby Reprezentantow, liczacej 80 przedstawicieli, wybieranych po glosowaniu powszednim na 4-letnia

kadencje, a takze Senatu, liczacego 40 przedstawicieli, mianowanych poprzez krola w 4 okres. Wladza wykonawcza spoczywa po rekach mistrza i rzadu

odpowiedzialnego zanim parlamentem. Naprzod jego stoi mianowany poprzez krola premier (od 1999 Abdul Rauf al-Rawabdeh).

INDEKS TRESCI

Kuwejt

KUWEJT umiejscowiony jest po pn. -wsch. czesci Polwyspu Arabskiego, miedzy Arabia Saudyjska, Irakiem oraz wyrownanym wybrzezem Zatoki Perskiej

(Arabskiej). Granice kraju (ladowe 464 km i morskie 499 km) obejmuja tez wyspy: Bubijan, Fajlaka, Umm Al-Muradim, Qaruh oraz wiele mniejszych,

otoczonych rafami koralowymi.

Kraj okazuje sie byc nizinny a mianowicie jego pn. -wsch. czesc lezy w obrebie delty Eufratu i Tygrysu, a zach. krance wznosza sie niewiele, siegajac 306

m n. p. metrow.

Klimat (zwrotnikowy kontynentalny suchy) cechuja sporadyczne, ale nawalne opady, ktore koncentruja sie w polroczu letnim (srednio 20-200 mm

rocznie). Kroluja tu suche i zarliwe lata (nawet powyzej 50C) oraz zimne zimy (srednia temp. w porzadku. 10C) zwiazane z silnym pn. powietrzem,

przynoszacym zimne powietrze pochodzace z glebi Azji (burze piaskowe).

Na terenie Kuwejtu nie ma stabilnych rzek. Suche doliny wypelniaja sie wodami po niepotrzebnych opadach, oraz w bezodplywowych zaglebieniach

wystepuja solniska. Narasta staly niedostatek wody, co powoduje, ze roslinnosc, okazuje sie byc tu bardzo uboga. Do niej gl. przedstawicielami sa:

saksauly solirodowe, lawsonie bezbronne, balsamowce soczyste a, takze parolisty, zwiekszajace sie na kalcisolach. Na solonczakach i soloncach

spotyka sie flore halofitowa, oraz na madach (fluwisolach) delty Eufratu a, takze Tygrysu dodatkowo palmy.

Faune reprezentuja typowe gatunki pustynne. Zyja w tej okolicy szakale zlociste, gazele, gady (gl. weze i jaszczurki) oraz chrzaszcze. Niewiele okazuje

sie byc ptakow (najczesciej tylko przelotne). Na stale kraj zamieszkuja kuraki, rarog a, takze kulon. Ubostwo fauny ladowej rekompensowane okazuje sie

byc bogactwem istnienia w wodach zatoki. Na obszarze panstwa utworzono 1 park narodowy, ale bardzo duzym problemem okazuje sie byc

zanieczyszczenia otoczenia, wywolane podpaleniem szybow naftowych podczas walki z Irakiem (m. in. wyciek w porzadku. 10 mln t ropy).

Spolecznosc Kuwejtu tworza po 80% Arabowie, jednak rdzenni mieszkancy (potomkowie Beduinow) konstytuuja tylko 45% ogolu. Dalsze 35% populacji

to imigranci arabscy, ktorzy naplyneli wedlug rozpoczeciu korzystania z ropy naftowej (2 pol. XX po. ), oraz 16% a mianowicie przybysze pochodzace z

Azji Poludniowej i Poludniowo-Wschodniej. 95% spoleczenstwa stanowia muzulmanie (sunnici a, takze szyici), oraz pozostala czesc wyznawcy

hinduizmu i skromna grupa chrzescijan. Arabski okazuje sie byc jezykiem urzedowym, ale przez kazdego uzywa sie tez angielskiego. Az 97% ludnosci

mieszka w metropoliach, polozonych gl. na wybrzezu. Gestosc zaludnienia przekracza w tej okolicy w wielu miejscach tysiac osob/km2, kiedy wnetrze

panstwa jest niemalze bezludne (pojedyncze osrodki wydobywcze i hodowlane). Sposrod wysp zamieszkana okazuje sie byc Fajlaka. Najogromniejszym

miastem okazuje sie byc Al-Dzahra (140 tys. mieszk. ) -stolica jednej pochodzace z prowincji. Stoleczny Kuwejt liczy zaledwie 29 tys. mieszk. (1995),

jednak stanowi srodku gospodarcze a, takze kulturalne panstwa, a po sensie urbanistycznym jadro zespolu miejskiego na temat zaludnieniu ponad 1, 3

min mieszk. Wspoltworza fita m. in.: As-Salimija, Qalib asz-Szujuch, Hawalli i Al-Farauwija.

Za sprawa imigracji zarobkowej a takze wysokiego przyrostu naturalnego (w latach szescdziesieciu. i 70. siegal maz 4, 5%). W wyniku inwazji irackiej

(1990-1991) liczebnosc spoleczenstwa spadla w dalszej kolejnosci do 1-wsza, 4 min w 1992 (straty demograficzne i fala uchodzstwa. Wzrost naturalny a

mianowicie 1, 9% w 1998. Spoleczenstwo okazuje sie byc mlode (32, 3% to osoby nizej 15. r. zycia) oraz przecietny termin trwania istnienia wynosi 77

lat. Charakterystyczny dla panstwa jest wysoki wspolczynnik maskulinizacji (1, 58, tj. 158 mezczyzn/ stu kobiet). Problemem jest styl analfabetyzmu,

aczkolwiek szkolnictwo okazuje sie byc dobrze rozwiniete, a po stolicy operuje uniwersytet.

Gospodarka opiera sie w eksploatacji a, takze przetworstwie ropy naftowej. Do niej ogromne zloza (oceniane w 10% ogolnoswiatowych). Wysokim

zyskom ze handlu tego materialu zawdziecza Kuwejt szybki przyrost gospodarczy, mozliwosc rozbudowy wspolczesnego przemyslu przetworczego oraz

kierowanie dzialalnosci inwestycyjnej. Krotkotrwaly recesja wywolala inwazja Iraku (1990-1991), jednak po 1993 pozostal on zazegnany, a kraj ponownie

predko sie przeksztalca. Dzis znamionuje sie jednym sposrod najwyzszych na ziemi wskaznikow zysku narodowego w 1 mieszkanca (22, piec tys. USD).

W organizacji gospodarki znikome znaczenie posiada rolnictwo (2% zatrudnionych, wylacznie 0, 4% PKB po 1997), ktore wykorzystuje pod spodem

uprawy tylko i wylacznie 0, 2% pow. panstwa (koniecznosc nawadniania), a dalsze 8% konstytuuja naturalne pastwiska. W malych ilosciach sadzi sie

jarzyny (gl. pomidory, ogorki, cebule i melony) oraz cytrusy (granaty, pomarancze, daktyle). Poglowie zwierzat hodowlanych obejmuje 320 tys. szt. owiec

(1997) oraz nieokazala liczbe bydla, koz a, takze wielbladow. Wielkie znaczenie posiada rybolowstwo (5, 8 tys. t rybek slodkowodnych i 2, 4 tys. t

krewetek w 1996), polawia sie tez perly.

Sektor produkcyjno-magazynowy zatrudnia 28% czynnych zawodowo, wytwarza jednak az 55% PKB. Opiera sie gl. w eksploatacji ropy naftowej (na

obszarze pn. zloza: Ar-Raudatin i As-Sabirija, na terenie pd. zloza: Al-Burkan, Al-Wafra, Manakisz a takze wspolnie pochodzace z Arabia Saudyjska w

Zonie Neutralnej), jakiej w 1996 Kuwejt wydobyl 100, dziewiec mln t. Ponad 2/3 wydobycia przetwarza sie po zakladach rafineryjno-petrochemicznych:

Mina al-Ahmadi, Mina Abd Allah a, takze Asz-Szuajba a takze 2 roznych, lezacych po Strefie Neutralnej. W malym stopniu eksploatowane sa,

towarzyszace ropie, zloza gazu ziemnego (ok. 3, 5 mld m3 po 1995, po trosze eksportowane wedlug skropleniu). Przeksztalca sie tez inne dzialy

przemyslu chemicznego (m. in. produkcje chemikaliow sztucznych), cementowego, wlokienniczego a takze przetworstwo rybek slodkowodnych.

Pozyskuje sie ponadto sol w mnogich instalacjach destylacji wody morskiej (z tegoz zrodla pochodzi az 75% wody uzytkowej). Energie elektryczna

wytwarzaja elektrownie naftowe (23 mld kWh w 1996). Gl. mozliwosci przemyslowy skupia sie po najwiekszych metropoliach kraju a takze osrodkach

wydobycia ropy, natomiast w ostatnich latach wielu nowych inwestycji powstaje po Specjalnej Zonie Ekonomicznej Asz-Szuajba. Warto nadmienic, iz po

1998 cudzoziemcy stanowili 68% zatrudnionych po gospodarce Kuwejtu.

Potrzeby transportowe kraju zaspokaja siec rzetelnej jakosci drog (4450 km dl. po 1996, pochodzace z czego 81% o utwardzonej nawierzchni) a takze

system rurociagow (1 082 km dl., w tym 165 km gazociagow). Flota morska (49 promow o lacznym tonazu 4 mln DWT w 1998) obsluguje porty:

Asz-Szuajba, Asz-Szuwajk, Kuwejt, Mina Abd Allah, Mina al-Ahmadi oraz Mina Su'ud. Po stolicy panstwa znajduje sie tez miedzynarodowy port lotniczy

na temat duzym znaczeniu w programie regionalnych powiazan komunikacyjnych.

Wedlug konstytucji pochodzace z 1962 Kuwejt jest dziedziczna monarchia konstytucyjna, na czele jakiej stoi emir z rodu As-Sabah (od 1978 Jabir Al

Ahmad Al Jabir Al Sabah). Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe, liczace 50 czlonkow, wybieranych na 4-letnia

kadencje po wyborach powszechnych; zasiadaja w nim z urzedu takze ministrowie. Wladza wykonawcza spoczywa po reku emira i powolywanego przez

niego rzadu pochodzace z premierem (od 1978 Sa'd Al' Abd Allah Al Salim Al Sabah). Prawo wyborcze przysluguje wylacznie mezczyznom po konczeniu

21. r. zycia. Dzialalnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS TRESCI

Liban

LIBAN polozony okazuje sie byc w Azji Poludniowo-Zachodniej we wsch. czesci basenu Morza Srodziemnego. Zaliczany jest sluzace do panstw Bliskiego

Wschodu. Pow. kraju kosztuje jedynie 10-ciu 452 km2, a tej sasiadami znajduja sie Syria od chwili pn. a, takze wsch. a takze Izrael od chwili pd. Po

uksztaltowaniu pow. dominuja gory biegnace rownolegle do wybrzeza, poprzedzielane obnizeniami dolinnymi. Na dlugosci wybrzeza Morza

Srodziemnego ciagnie sie waska i plaska nizina nadbrzezna. W kierunku wsch. przechodzi ona gwaltownie po serie wapiennych grzbietow gor Libanu,

pochodzace z najwyzszym szczytem kraju Kurnat as-Sauda (3083 m n. p. metrow. ) lezacym na pd. wsch. od chwili Trypolisu. Dalej na wsch. gory maja

gwaltownie po obnizenie tektoniczne zwane dolina Bekaa. Dno doliny, umiejscowione na wys. ok. tysiac m n. p. metrow., odwadniane okazuje sie byc

przez obie gl. koryta kraju: Litani oraz Asi (Orontes). W kierunku wsch. niecka Bekaa chodzi w nastepne pasmo gorskie Antylibanu, ktorego pd.

przedluzeniem jest grzbiet Hermon dochodzacy do wys. 2814 metrow n. p. m.

Liban lezy po strefie kolorytutonu srodziemnomorskiego, jednakze uksztaltowanie pow. i niemal poludnikowy przebieg pasm dzikich wydatnie modyfikuja

lokalne wzory klimatyczne. Nizina nadbrzezna posiada klimat umiarkowanie goracy w lecie (srednie temp. 28C) a, takze cieply podczas mrozu (1 3C).

Znajdujace sie po bezposrednim sasiedztwie gory charakteryzuja sie w tej chwili znacznie chlodniejszymi temp. a takze wystepowaniem opadow sniegu,

ktore w najlepszych partiach sa w stanie zalegac od chwili grudnia sluzace do maja. Po to prawdopodobnie wywodzi sie kategoria kraju gdyz slowo laban

w jezyku aramejskim znaczy bialy. Ciagnaca sie w wsch. od chwili gor Libanu dolina Bekaa ma nastroj o wyraznie zaznaczonych wlasciwosciach

kontynentalnych, bardzo goracy latem i umiarkowanie zimny podczas mrozu, z mozliwoscia wystepowania okresowych przymrozkow a, takze opadow

sniegu. Jest to wynikiem odciecia dostepu sluzace do lagodnych a, takze wilgotnych mas powietrza znad Morza Srodziemnego. Lezace potem na wsch.

pasmo gor Antylibanu cechuje sie jeszcze suchszym typem kolorytutonu z duzymi wahaniami temp. w rytmie dobowym a, takze rocznym. Wielkie jest

rowniez zroznicowanie objetosci opadow, ktore w czesci nadbrzeznej oscyluja w granicach od siedemset do tysiac mm na rok, w najlepszych partiach gor

dochodza sluzace do 1250 mm rocznie a, takze spadaja sluzace do ok. 380 mm po dolinie Bekaa. Wiekszosc opadow przypada w okres

pazdziernik-kwiecien. Letnie miesiace na wsch. kraju znajduja sie calkowicie bezdeszczowe.

Najwazniejszym statycznym ciekiem okazuje sie byc tutaj Jordan wyplywajacy w pd. gor Antylibanu.

Najzyzniejsze gleby sa na aluwialnej nizinie nadbrzeznej, w dolinach srodgorskich a takze w dolinie Bekaa. Sa to gleby cynamonowe, charakterystyczne

w celu klimatu srodziemnomorskiego. Na obszarach gorskich przewazaja gleby szkieletowe.

Na terenie kraju panuje roslinnosc srodziemnomorska typu makii i frygany. Wyzej po gorach pojawiaja sie stepy gorskie, ktore zastepuja pierwotne lasy

lisciaste zrzucajace liscie w zime a, takze iglaste pochodzace z charakterystycznym, choc rzadkim cedrem libanskim cedrus libani, wspolczesnie objetym

ochrona. Gl. reprezentanci fauny to: daniel, zbik, dzik, szakal zlocisty, szabrownik pregowana a, takze goralek abisynski.

W koncu lat 80. Liban zamieszkiwalo ponad 3, 5 min mieszkancow. Gl. grupa etniczna to Arabowie stanowiacy w porzadku. 95% ogolu ludnosci,

szczegolnie istotna mniejszoscia znajduja sie Ormianie a mianowicie 4% oraz pozostale 1% to przede wszystkim Kurdowie, Syryjczycy i Palestynczycy.

Podstawowym jezyczkiem jest jezyk mahometa, bedacy rownoczesnie urzedowym, dodatkowo w uzyciu znajduja sie jeszcze francuski i ormianski.

Wiekszosc wspollokatorow skupiona okazuje sie byc w metropoliach, wskaznik urbanizacji wynosi 88%, a spoistosc zaludnienia wykracza 335 osob/km2.

Najwieksze osrodki miejskie utworzyly sie w wybrzezu: Bejrut (1100 tys. mieszk., 1/3 ludnosci kraju), Trypolis (200 tys. ), Zahla (200 tys. ), Sajda (dawny

Sydon, stu tys. ).

Duze okazuje sie byc zroznicowanie swiete spoleczenstwa Libanu, co stalo jednym z czynnikow dlugotrwalej walki domowej a takze licznych konfliktow

na tle religijnym. Wg oficjalnych szacunkow w porzadku. 60% populacji to muzulmanie, wsrod ktorych dominuja szyici (32% ogolu ludnosci)

zamieszkujacy gl. pd. kraju. Nizsza grupe konstytuuja sunnici (21%), koncentrujacy sie gl. po regionie Trypolisu. Najmniej licznym odlamem na temat

muzulmanskich korzeniach sa druzowie. Zamieszkuja oni gorskie tereny na pd. od Bejrutu, a pierwotnego liczbe szacuje sie w ok. 250 tys. (7% ogolu

ludnosci). Chrzescijanie konstytuuja ok. 40 procent spoleczenstwa, oczywista ich czesc to maronici (25% ogolu ludnosci). Liban charakteryzuje sie

relatywnie dynamicznym przyrostem liczby populacji. Utrzymujacy sie wysoki wskaznik przyrostu naturalnego (1, 6% - 1998) powoduje, ze ok. 30%

populacji odrzucic przekroczylo jeszcze 15. r. zycia, oraz jedynie szesc, 4% okazuje sie byc w wieku powyzej 64 lat. Zwyczajna dl. istnienia wynosi

przecietnie 71 czasow (73 okres dla kobiet, 68 czasow dla mezczyzn). Wskaznik analfabetyzmu: 8% mieszkancowrezydentow powyzej kolejny lat, jest

jednym z najnizszych wsrod krolestw arabskich.

Swiadectwem wychodzenia Libanu z zapasci gospodarczej wywolanej dlugotrwalymi konfliktami zbrojnymi okazuje sie byc dynamiczny przyrost wielkosci

PKB. Struktura fabrykowania PKB hhg sie nastepujaco: rolnictwo dwunastu, 4%, produkcja przemyslowa 26, 5%, uslugi 61, 1%. Konstrukcja zatrudnienia

formuje sie identycznie: rolnictwo 12%, przemysl 28%, uslugi 60%. Odbudowa ze zniszczen wojennych wymaga jednak olbrzymich nakladow pienieznych

kapitalowych, co wiazalo sie ze zwiekszeniem zadluzenia zagranicznego.

Rolnictwo posiada ograniczone moznosci rozwoju z uwagi na uksztaltowanie pow. i wzory klimatyczne. Niedaleko 61% pow. kraju zajmuja gory, tereny

bagienne czy tez pustynne, w tereny lesne przypada 8%. Jedynie 23% pow. panstwa jest przeznaczone pod dzialalnosc rolnicza oraz kolejne 17%

traktuje sie jako realne do zagospodarowania. Obszar uzytkow rolnych ma mozliwosc ulec zmniejszeniu w najblizszych latach, gdyz znaczne tereny

zdegradowanych ziem maja byc poddane zalesieniu, aby zatrzymac proces pustynnienia. Gl. tereny rolnicze to nizina nadbrzezna posiadajaca subtelny

srodziemnomorski nastroj i porzadne aluwialne podloza. Uprawia sie tu przede wszystkim: oliwki (85 tys. t -1996), pomarancze (190 tys. t), cytryny (100

tys. t) a, takze banany (95 tys. t). Waskie doliny wiodace pochodzace z wybrzeza po glab gor sa rowniez bardzo intensywnie zagospodarowane. Na

sterasowanych poletkach uprawia sie oliwki, wielkie ilosci warzyw (w ow zwl.: pomidory, ogorki, kapuste i arbuzy). Jest to tez wazny region sadowniczy.

Po pn., wyzynnym regionie Trypolisu uprawia sie gl. bawelne, cebule a, takze ziemniaki. Rejon Zahla slynie z winnic (zbiory winogron wyniosly 350 tys. t).

Dolina Bekaa to region zbozowy pochodzace z uprawa pszenicy i jeczmienia oraz bawelny. Tereny hodowlane koncentruja sie przede wszystkim w wsch.

panstwa i po wyzszych partiach gor.

Po 1996 najliczniej obaczyc tu mozna m. in. rzymskie areny, termy, nekropole i hipodrom. Do dawnych miast Libanu nalezy Sajda (dawny Sydon) - na

koniec II tysiaclecia p. n. e. uchodzaca za najpotezniejsze miasto fenickie.

Liban okazuje sie byc republika, naprzod ktorej stoi prezydent (od 1998 Imil Jamil Lahhud), wybierany w 6-letnia kadencje przez Zgromadzenie

Narodowe. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy parlament, liczacy 128 czlonkow (64 chrzescijan a, takze 64 muzulmanow), wybierany w 4

okres w typach powszechnych. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu naprzod z premierem (od 1998 Salim Ahmad al-Huss), mianowanym

przez prezydenta. Pakt Narodowy z 1943 ustalil klucz wyznaniowy, podlug ktorego obsadzane sa posady panstwowe: prezydent - chrzescijanin maronita,

premier - muzulmanin sunnita, przewodniczacy Zgromadzenia Narodowego - muzulmanin szyita.

INDEKS TRESCI

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Zjednoczone Emiraty Arabskie umiejscowione sa we wsch. czesci Polwyspu Arabskiego. Sasiaduja pochodzace z Arabia Saudyjska (dl. granicy 457 km)

oraz Omanem (410 km). Na pn. granice konstytuuja wody Zatoki Perskiej, w wsch. Zatoki Omanskiej (dl. linii brzegowej 1318 km). Kraj posiada charakter

niziny (zrownany cokol Gondwany pochodzace z zalegajacymi niemal poziomo skalami osadowymi) zajetej przez piaszczysta pustynie Ar-Rub al-Chali,

jakiej wydmy zyskuja wys. dwie stowy m. Po obnizeniach terenu znajduja sie slone bagniska. Wylacznie w pn. -wsch. czesci wystepuje, sfaldowane w

trzeciorzedzie, pasmo gorskie Al-Hadzar (gl. wapienne) pochodzace z najwyzszym szczytem kraju Ibir (1527 metrow n. p. m. ).

Obszar panstwa lezy po strefie kolorytutonu zwrotnikowego kontynentalnego, wybitnie a, takze skrajnie suchego. Srednie temp. stycznia siegaja od 18C

w gorach do 25C na nizinach, a czerwca ok. 30-34C (maksymalnie 50C). Opady siegaja zaledwie w porzadku. 100 mm rocznie. Mocne wiatry, wiejace z

glebi polwyspu, powoduja czeste nawalnice pylowe a, takze piaskowe.

H2o pobiera sie z zasobow podziemnych, ktore wystarczaja w zaspokojenie w porzadku. polowy potrzeby. Pozostala czesc pochodzi pochodzace z

odsalania paliwa morskiej po licznych instalacjach lub okazuje sie byc importowana. Na obszarze pelnego panstwa nie ma ani niejakiej stalej koryta.

Jedynie po gorach wedlug opadach suche doliny wypelniaja sie na krotko woda. Rozlegly podmokly teren znajduje sie w granicy pochodzace z Arabia

Saudyjska.

Ze wzgledu na wystepujace powszechnie pustynie i niedobor rzek roslinnosc kraju nalezy do bardzo ubogich. Spotyka sie tylko i wylacznie trawy a, takze

niskie krzewy rosnace w glebach zasobnych w weglan wapnia. Efemeryczna flora ukazuje sie wedlug opadach. Po obszarach dzikich spotkac mozna

kolczaste krzewy, pioluny a, takze tamaryszki. Na glebach zasolonych roslinnosc niemal nie narasta. Warunki klimatyczno - glebowe sa slabowite, a

plytkie i nieduzo zasobne podloza zagrozone znajduja sie intensywna erozja eoliczna. Uboga jest dodatkowo fauna. Zazwyczaj spotykanymi zwierzakami

sa weze i jaszczurki. Wystepuje w tej okolicy oryks jezyk mahometa uratowany od chwili wyginiecia dzieki zalozonej po Stanach Zjednoczonych hodowli,

z jakiej powrocil w polwysep. Nie ustanowiono lak ochronnych.

Rdzenna ludnosc odrzucic stanowi przewazajacej grupy spolecznej (zaledwie 33% ogolu mieszk. w 1999). Jest to wywolane trwajaca od chwili pocz.

czasow 70. wielka imigracja zarobkowa, w ramach jakiej przybyli sluzace do kraju Arabowie z roznych panstw regionu (z ludnoscia rdzenna konstytuuja

dzis 73%) oraz obywatele Azji Poludniowej i Zachodniej (20%), w bardzo niewielu sytuacjach Europejczycy. Ilosc ludnosci wzrosla w omawianym okresie

ponad 9-krotnie (z ok. 250 tys. po 1970 sluzace do 2, 3 min po 1998). Ludnosc jest jednorodne religijnie a mianowicie 96% konstytuuja muzulmanie (zwl.

sunnici), resztke gl. chrzescijanie. Jezykiem urzedowym jest jezyk mahometa, ale wielu z nas uzywa tez perskiego, hindi, urdu a takze angielskiego.

Zbiorowosc ludzka skupia sie gl. po miastach (84% mieszk. ), polozonych w wiekszosci nad polskim morzem (zwlaszcza po pn. -wsch. czesci kraju), stad

srodek terytorium, oprocz nielicznymi oazami, jest niemalze bezludne (jedynym wiekszym skupiskiem ludnosci okazuje sie byc grupa oaz z

miejscowoscia Al-Ajn w wsch. ). Najwiekszym osrodkiem sieci osadniczej sa: Abu Zabi a mianowicie polozona w wyspie metropolia federacji, Dubajj -

fundamentalne centrum finansowo-handlowe kraju a, takze regionu a takze stolice innych emiratow: Szardza, Ras al-Chajma, Adzman, Al-Fudzajra i

Umm al-Kajwajn. W malym stopniu wysoki, jakim sposobem na kraje arabskie, przyrost naturalny 1-wsza, 6% okazuje sie byc efektem ponad poltora

krotnej przewagi mezczyzn nad dziewczynami w organizacji plci. Nastepstwem imigracji zarobkowej jest dodatkowo dominacja populacji w wieku

produkcyjnym (66, 4%). Umiarkowana dl. istnienia wynosi 75 lat. Ciagle wysoki okazuje sie byc jednak stopien analfabetyzmu, nie zwazajac na

powszechnej a, takze obowiazkowej edukacji szkolnej (m. in. Uniwersytet Al-Ain po Abu Zabi).

Rozwoj ekonomiczny od lat 70. opieral sie na przemysle naftowym, ktory wytwarzal w ponizszym okresie w porzadku. 75% wartosci PKB. To wysokie

nalog od konkretnego zrodla dochodow wywolywalo nieoczekiwane kryzysy ekonomiczne wynikajace ze spadku cen ropy w rynkach swieckich (ostatni po

1998). Wspolczesnie dazy sie do ograniczenia udzialu sektora naftowego po strukturze gospodarki (ok. 33% PKB) dla rozwoju roznych dzialow

przemyslu oraz handlu i propozycji.

Niewielkie przeslanie gospodarcze posiada rolnictwo (6% zatrudnionych, 3% PKB po 1997), sluzace do dyspozycji ktorego pozostaje wylacznie ok. 50

km2 nawadnianych gruntow uprawnych oraz skromny obszar uzytkow zielonych (2% pow. kraju). Uprawia sie przede wszystkim: daktyle, pomidory,

ogorki, melony a, takze baklazany, oraz hoduje: kozy (990 tys. sztuk po 1997), owce (385 tys. szt. ), wielblady, rogacizna i drob (11 min szt. ). Importuje

sie rocznie w porzadku. 3/4 pokarmu, samowystarczalnosc zdobyta zostala po produkcji poniektorych warzyw, jajek, drobiu a, takze w zakresie polowow

(rocznie w porzadku. 107 tys. t).

Produkcja przemyslowa zatrudnia 1/3 ogolu dzialajacych zawodowo a, takze wytwarza 50, 6% PKB (1997). Podstawe jego dzialalnosci stanowi ciagle

wydobycie bogatych zloz ropy naftowej (zasoby ocenia sie na ponad 13 mld t, co stanowi dziewiec, 4% zasobow ogolnoswiatowych), naprawde na

obszarach ladowych (pola: Murban, Ar-Rumajsa, Bu Hasa, Sahil a, takze Al-Asab), jak i na szelfie Zatoki Perskiej (Mubarraz, Az-ak-kum, Umm asz-Szaif,

Abu al-Buchusz, Fath). Wieksza czesc produkcji ropy pochodzi pochodzace z emiratu Abu Zabi (ok. 80%), pozostalosc z Dubajju i Szardzy. Lacznie

pochodzace z ropa naftowa eksploatuje sie gaz ziemny (ponad 1mld ms po pol. lat 80. ), ktorego zasoby konstytuuja 4, 1% rezerw swieckich (1997). Po

glebi panstwa prowadzi sie tez eksploatacje marmurow a takze piaskow na potrzeby przemyslu mineralnego. Glowny mozliwosci krajowego przemyslu

przetworczego skupia sie po wolnej zonie ekonomicznej Dubajju i zonie przemyslowej Abu Zabi. Reprezentuje go rafinacja ropy naftowej i produkcja

przemyslowa petrochemiczny (Abu Zabi a, takze Dzabal az-Zanna), produkcja chemikaliow sztucznych a, takze wlokien syntetycznych, hutnictwo imitacji

drewna i produkcja przemyslowa stoczniowy (Dubajj), przemysl cementowy, wlokienniczy, tekstylny, samochodowy a, takze elektroniczny. Istotne osrodki

przemyslu przetworczego konstytuuja stolice innych emiratow. Kazdy z emiratow dysponuje wewnetrzna autonomie w zakresie dzialalnosci ekonomicznej

a, takze zobowiazany okazuje sie byc do kierowania wlasnej produkcji energii. Tworzy sie ja w elektrowniach naftowych a, takze gazowych, po lacznej

wys. 18 mld kWh (1996).

W przewozie wewnetrznym wykorzystuje sie siec drog na temat dl. 4, 8 tys. km, w calosci utwardzonych (1996) oraz ropociagow i gazociagow o lacznej

dl. 1-wsza, 7 tys. km. Handel zagraniczny obsluguje flota morska zlozona pochodzace z 74 promow. Najwazniejszymi portami sa: Adzman, Al-Fudzajra,

Abu Zabi a, takze Dubajj, ktory jest tez gl. portem lotniczym panstwa (poza przedtem 21 roznych wiekszych lotnisk).

Zjednoczone Emiraty Arabskie znajduja sie jednym z przewaznie odwiedzanych krolestw Zatoki Perskiej. Turystow hipnotyzuja tutaj cieple wody zatoki,

bogate srodowisko przyrodnicze raf koralowych, duze piaszczyste panstwa (z najslynniejszymi plazami: Jumeira i Chicago w Dubajju), czynne calkowita

noc centra rozrywki a takze mozliwosc dokonania korzystnych cenowo zakupow po licznych sklepikach i w bazarach. Fundamentalnym czynnikiem

rozwoju turystyki wypoczynkowej sa rowniez: calkowity niedobor zagrozenia przestepczoscia, duza tolerancja wobec roznych narodowosci a takze co

okazuje sie byc niespotykane w ponizszym rejonie swiata brak ograniczen w spozywaniu alkoholu (sposrod 6 emiratow prohibicja obowiazuje tylko po

Szardzy). Ogromna atrakcje turystyczna stanowia odbywajace sie po sezonie zimowym wyscigi wielbladow oraz mozliwosc uczestnictwa po safari,

pochodzace z przejazdzka wedlug pustyni w wielbladzie czy tez samochodem terenowym.

Zjednoczone Emiraty Arabskie znajduja sie federacja emiratow (ksiestw), pochodzace z ktorych kazdy ma swojego wlasnego wladce (emira),

wchodzacego po sklad Podpowiedzi Najwyzszej, bedacej glownym organem wladzy. Emirowie wybieraja z siebie prezydenta (od 1971 funkcje te

sprawuje Sheikh Zayid ibn Sultan Al Nuhay-yan, emir Abu Zabi), ktorego kadencja wynosi piec lat. Prawa ustawodawcze a, takze doradcze dysponuje

Federalna Podpowiedz Narodowa, liczaca 40 przedstawicieli, wybieranych w 2 okres i zatwierdzanych przez Konferencje Najwyzsza. Wladza

wykonawcza spoczywa w rekach rzadu naprzod z premierem, mianowanym poprzez prezydenta (od 1990 Sheikha Maktuma ibn Rashida Al Maktuma,

emira Dubajju). Dzialalnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS TRESCI

1. 3Porownanie panstw

KrajPolskaAfganistanArabia SaudyjskaBahrajnIrakIran

Obszar312 685 km2652 225 km22 400 000 km2707 km2438 317 km21 648 000 km2

L. ludnosci38 654 tys. 123, 6 osoby/km224 792 tysiecy. 38 osob/km220 786 tysiecy. 9 osob/km26 160 tysiecy. 871 osob/km221 7220 tysiecy. 50

osob/km268 960 tysiecy. 42 osoby/km2

StolicaWarszawaKabulAr-RijadAl-ManamaBagdadTeheran

Data uzyskania niepodleglosci11 XI 191819 VII 191923 IX 193215 VII 19713 X 1932b. d.

Uklad politycznyrepublikarepublikamonarchia absolutnamonarchia konstytucyjnarepublikarepublika

Rozbior administracyjny16 wojewodztw31 prowincji13 prowincjijednosc administracyjna18 prowincji24 prowincje

Jezyki urzedowepolskipaszto, dariarabskiarabskiarabskinowoperski (farsi)

Religiekatolicy 94%, prawoslawni 1, 5%, pozostali 7, 5%muzulmanie99% a mianowicie w tym sunnici 84%, szyici 15%, pozostali 1 %muzulmanie 98% a

mianowicie w tym sunnici 95 procent, szyici 3% pozostali 2%muzulmanie85% - w ponizszym sunnici 25%, szyici 60%, pozostali kolejny

%muzulmanie95% a mianowicie w tym sunnici 33%, szyici 62%, pozostali 5 %muzulmanie99% - w ponizszym sunnici 9%, szyici 90%, pozostali 1-wsza

%

Analfabetyzmb. d69% populacji powyzej kolejny lat37% populacji powyzej kolejny lat15% populacji powyzej kolejny lat42% populacji powyzej kolejny

lat28% populacji powyzej kolejny lat

Wzrost naturalny0, 9%2, 5%3, 3%1, 9%3, 2%2, 5 procent

Przecietna rozciaglosc zycia73 lat47 lat70 lat75 lat66 lat68 lat

Kluczowe Miasta (w tys. )Warszawa (1615), Warszawa (803), W krakowie (740)Kabul (1400), Kandahar (238), Herat (187)Ar-Rijad (1800), Dzudda

(1500), Mekka (630)Al-Manama (148), Al-Muharrak (79), Ar-Rifa (50)Bagdad (4336), Mosul (669), Al-Basra (618)Teheran (6836), Meszched (1 887),

Isfahan (1 266)

Ludnosc miejska61, 8%20%84%91%75%60%

PNB na 1-wsza mieszkanca3 900 USD400 USD7 150 USD13 100 USD2 400 USD1 780 USD

Jednostka monetarna1 zloty = 100 groszy1 afgani = 100 puli1 rial saudyjski = stu halala1 dinar Bahrajnu = 100 filsow1 dinar iracki = 20 dirham1 rial =

stu dinarow

KrajIzraelAutonomia PalestynskaJordaniaKuwejtLibanZjednoczone Emiraty Arabskie

Obszar21 946 km26 257 km289 342 km217 818 km210 452 km277 700 km2

L. ludnosci5 644 tys. 255 osob/km22 786 tys. 445 osob/km24 435 tys. 50 osob/km21 913 tys. 107 osob/km23 506 tys. 335 osob/km22 303 tys. 30

osob/km2

StolicaTel Awiw-JaffaCzasowo Ram AllahAmmanKuwejtBejrutAbu Zabi

Data uzyskania niepodleglosci15 V 1948b. d. 25 V 194619 VI 196122 XI 19432 XII 1971

Ustroj politycznyrepublikab. d. monarchia konstytucyjnamonarchia konstytucyjnarepublikafederacja emiratow

Rozbior administracyjny6 okregowb. d. dwunastu gubernatorstw4 prowincje5 muhafaz7 emiratow

Jezyki urzedowehebrajski, arabskiarabskiarabskiarabskiarabskiarabski

Religiejudaizm 81%, muzulmanie 14%, chrzescijanie 3%muzulmanie 92%, pozostali 8%muzulmanie (sunnici) 92%, pozostali 8%muzulmanie95% - w

ponizszym sunnici 66%, szyici 29%, pozostali piec %muzulmanie60% a mianowicie (w ow sunnici 21%, szyici 32%, druzowie 7%), chrzescijanie

40%muzulmanie96% - w ponizszym sunnici 80%, szyici 16%, pozostali 4 %

Analfabetyzm5% ludnosci ponizej 15 latb. d. 13% ludnosci ponizej 15 lat21% ludnosci ponizej 15 lat8% ludnosci ponizej 15 lat21% ludnosci ponizej 15

czasow

Przyrost naturalny1, 4%b. d3, 1%1, 9%1, 6%1, 6%

Przecietna rozciaglosc zycia78 lat68 lat73 lata77 lat71 lat75 lat

Kluczowe Miasta (w tys. )Jerozolima (602), Tel Awiw- Jaffa (353), Hajfa (256)Gaza (273), Nabulus (130), Hebron (121)Amman (1050), Az-Zarka (344),

Irbid (210)Al-Dzahra (140), As-Salimija (131), Kuwejt (29! ) Stolica! Bejrut (1100), Trypolis (200), Zahla (200)Abu Zabi (799), Dubajj (674), Szardza (401)

Ludnosc miejska91%54%72%97%88%84%

PNB w 1 mieszkanca16 180 USDb. d1 520 USD22 500 USD3 350 USD23 800 USD

Maly statek monetarna1 szekel = agorot1 dinar jordanski = tysiac filsow1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar kuwejcki = tysiac filow1 funt libanski =

100 piastrow1 dirham = 100 filsow

---- a mianowicie wartosc najwieksza---- - wartosc najmniejsza

ODWZOROWANIE GEOPOLITYCZNA BLISKIEGO WSCHODU

INDEKS TRESCI

2. Islam – prawda na temat ludziach a, takze bogu

2. 1 Religia islamska – Wiara Bliskiego Wschodu

Islam, mahometanizm, religia monoteistyczna, jedno pochodzace z glownych wyznan wspolczesnego swiata - pochodzace z liczba wyznawcow

szacowana w ponad 1-wsza mld (1998) zajmuje nastepne miejsce wedlug chrzescijanstwie we wszystkich tej odmianach. Nazwa wywodzaca sie od

arabskiego rdzenia „s-l-m" - byc zdrowym, nienaruszonym, poprzez czasownik „asla-ma" a mianowicie oddawac sie Bogu, okresla bezwzgledne

podporzadkowanie sie jedynemu Bogu, Allahowi; jego wyznawcy okreslaja samych siebie pochodzacym od tego danego rdzenia wobec tego „muslim"

a mianowicie absolutnie posluszny Bogu, po wersji zeuropeizowanej: „muzulmanin". A, takze. uksztaltowal sie w VIII w. w Plw. Arabskim, w oparciu na

temat znana juz wczesniej na Bezposrednim Wschodzie idee monoteistyczna. Tej tworca byl Muhammad Ibn Abd Allah, nazywany na starym

kontynencie Mahometem. Poczawszy od w porzadku. 610 posiadal on otrzymywac od Allaha za posrednictwem archaniola Gibrila (Gabriela) objawienie

wlaczone w Koranie, ktore zdecydowanie Bozy wyslannik (rasul) a, takze prorok (nabi) glosil w pierwszej kolejnosci w domowej Mekce, nastepnie - od

chwili 622, tj. hidzry, poczatkujacej takzwana ere muzulmanska a mianowicie w Medynie, nastepnie wsrod koczowniczych plemion arabskich. Podstawa

owego objawienia bylo oczyszczenie wiary po jedynego Boga ze znieksztalcen, jakie znalazly sie w niej za sprawa judaizmu i chrzescijanstwa - spisany

po smierci Mahometa Koran mial wiec korygowac a, takze zamykac monoteistyczne objawienie zainicjowane w Biblii (przyjmowanej poprzez wyznawcow

islamu, choc pochodzace z licznymi zastrzezeniami); uzupelnialy fita tradycja okreslana -> sunna a, takze hadisy. Skutkiem tego wiara po jedynego Boga

oraz ufnosc do Koranu i sluzace do tradycji tworza podstawowe czesci doktryny islamu. Jej istotna skladowa okazuje sie byc tez wiara w prorokow -

oprocz Mahometem znajduja sie nimi metrow. in. renomowani rowniez pochodzace z Biblii: Adam, Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Jusuf (Jozef), Musa

(Mojzesz), Dawud (Dawid) i Isa (Jezus). A, takze. glosi, ze czlowiek, zmajstrowany przez Allaha, pragnacego tylko ludzkiego dobra, winien pozostac Jego

prawdziwym sluga. Obdarzony wolna preferuja moze jednak decydowac na temat swym zyciu, a swym postepowaniem zapracowac na zbawienie i

przebywanie w nieba lub w wieczne potepienie. Wyznawca islamu moze zostac kazdy poprzez wygloszenie ze szczera intencja formuly: „Nie ma Boga

procz Allaha, a Mahomet jest Tej prorokiem" a takze przyjecie w siebie przymusow wynikajacych pochodzace z Koranu a, takze tradycji. Na zespol

naczelnych praktyk wyznaniowych, okreslanych zdecydowanie 5 filarow islamu, konstruuja sie:

1)sza-hada - ogolne wyznanie wiary,

2)salat -modlitwa (zob. nizej),

3)zaka a mianowicie obowiazkowy datek na rzecz gminy,

4)saum a mianowicie post po miesiacu ramadan, polegajacy w powstrzymywaniu sie od spozywania i popijania od switu do zachodu Slonca,

5)hadzdz - pielgrzymka do Al-Kaby w Mekce, ktora choc raz w zyciu powinien przebyc kazdy wierny.

Modlitwe odmawia sie piec razy w czasie dnia: na temat swicie, po porze obiadowej po kulminacji Slonca, wedlug poludniu, na temat zachodzie Slonca i

jak zapadnie noc. Przed modlitwa muzulmanin winien dokonac rytualnego obmycia, oraz podczas niej - dziac w polozeniu czystym (najczesciej na

szczegolnym dywaniku) a, takze byc zwrocony w kierunku Mekki. Trzonem modlitwy jest pierwsza sura Koranu:, AI-Fatiha". Szczegolnie wazna okazuje

sie byc modlitwa piatkowa, ktora ma charakter publiczny, odbywa sie w poludnie, w meczecie i okazuje sie byc obowiazkowa w celu wszystkich doroslych

mezczyzn (kobiety modla sie tez, lecz w oddzielnym pomieszczeniu); w trakcie nabozenstwa ktory prowadzi modly imam wyglasza kazanie (hutba).

Sluzace do wymienionych przymusow dodac mozna dzihad a mianowicie obrone a, takze szerzenie wiary, zwanej tez swieta wojna smierc w serwisie

daje muzulmaninowi natychmiastowy wstep do nieba. Glowne swieta to metrow. in.: Ramadan, czyli Noc Przejrzenia, zapoczatkowujaca post, Id al-fitr

Swieto Zakonczenia Postu, Id al-adha - Swieto Ofiar, Lajat al-kadr a mianowicie Noc Krzepy (pamiatka objawienia Koranu), Maulid an-nabi a mianowicie

Urodziny Proroka; nadejscie 1 stycznia czci sie poprzez szczodre rozdawanie jalmuzny. Postepowanie wyznawcy islamu ogranicza prawo muzulmanskie,

czyli szari'at, rozwijane po 4 podstawowych szkolach sunnickich i odrebnej szkole szyickiej; liczne, czasami bardzo szczegolowe przepisy formulowane

sa poprzez uczonych, definiowanych ulemami, na bazie Koranu a, takze tradycji. Czyny dzieli sie ogolnie w: 1) wazne obowiazki, ktorych wypelnianie

okazuje sie byc wynagradzane, oraz zaniedbanie karane (fard, wadzib); 2) obowiazki zalecane, ale nieistotne, ktorych wypelnianie okazuje sie byc

nagradzane, lecz zaniedbanie nie jawi sie byc karane (mandub); 3) czynnosci prawnie a, takze moralnie obojetne (dza'iz, mubah); 4) czyny ganione, ale

nie niedozwolone (makruh); 5) czyny nie zalecane i karalne (haram). Najogromniejsza zbrodnia okazuje sie byc odstepstwo od chwili wiary (kufr), kolejne

to: morderstwo, nierzad, sodomia, wypijanie wina, grabiez, dawanie falszywego swiadectwa, potwarz, odmowa posilki jalmuzny. Prawo okresla tez

dokladnie system i sposoby sprawowania wladzy oraz rozne aspekty istnienia spolecznego a, takze ekonomicznego. Oddzielna uwage religia islamska

poswieca kobiecie, jej polozeniu w bliskim i spoleczenstwie oraz do niej prawom (regulacjom podlegaja metrow. in. kwestie dotyczace posiadania i

dziedziczenia przez nia majatku).

Poprzez smierci Mahometa wladze powyzej spolecznoscia muzulmanska sprawowalo 4 kalifow zw. sprawiedliwymi: Abu Bakr, Umar I, Usman i Ali Ibn

Abi Talib. Spory o sukcesje zwiazane pochodzace z osoba minionego z tych propozycji i tej nastepcow doprowadzily juz po drugiej polowie VII po. do

wyodrebnienia sie trzech glownych nurtow islamu: sunnitow (blisko 90% muzulmanow) a, takze szyitow (ok. 10%), a takze niewielkiego ugrupowania

charydzytow, ktore zdolalo jednak zislamizowac czesc Czarnej Afryki i utworzyc kilka panstewek.

SZYICI – ugrupowanie religijno-polityczne w islamie, czesto wetkniete w opozycji do wiekszosciowych sunnitow, ktore opowiada sie za prawem

potomkow czwartego kalifa Alego do sprawowania zwierzchnosci powyzej wszystkimi prawdziwymi muzulmanskimi. Albowiem prawa tegoz nigdy

odrzucic zdolali wyegzekwowac, zmuszeni byli stac po opozycji sluzace do kolejno panujacych kalifow sunnickich. Czesto uciekali sie sluzace do tajnych

praktyk konspiracyjnych, definiowanych zasada takijji, czyli ukrywania swego szyickiego wyznania a, takze pogladow.

Szyici oczekuja ciagle na nadejscie, a odpowiednio powrot mahdiego, zbawcy kompletnej ludzkosci. Dysponuje nim byc ostatni pochodzace z imamow,

potomkow Alego, ktoremu dane ugrupowanie szyickie przeznacza czesc. Imamici, najwieksza sekta wsrod szyitow, oczekuje powrotu (radza)

dwunastego imama, isma'ilici – w siodmego (odrzucajac pieciu minionych imamow imamickich), zajdyci – na czwartego. Wedlug tych propozycji

ostatni pochodzace z imamow odrzucic umarl, ale pozostajac w sekrecie czeka dogodnego momentu, by objawic sie jako mahdi.

Imamowie szyiccy:

Ali ibn Abi Talib;

Al-Hasan;

Al-Husajn;

Ali Zajn al-Abidin;

Muhammad Al-Bakir – zajdyci uwazaja za oczekiwanego imama- mahdiego jego brata Zajda;

Dzafar As-Sadik;

Musa Al-Kazim – isma'ilici odrzucic uznali tej imamatu, wyczekuja powrotu wnuka Dzafara – Isma'ila;

Ali Ar-Rida;

Muhammad At-Taki Al-Dzawad;

Ali An-Naki;

Al-Hasan Al-Askari;

Muhammad Al-Mahdi al-Muntazar – na niego oczekuja imamici.

SUNNICI – ahl as-sunna wa-al-dzama'a ("ludzie tradycji a, takze wspolnoty"), najwazniejsze ugrupowanie swiete w islamie przeciwstawne przede

wszystkim szyitom. Sunnitami jest blisko 90% wszelkich muzulmanow. Choc nazwa okresla, ze znajduja sie oni zwolennikami tradycji, czyli sunny,

odrzucic znaczy to, ze szyici do niej nie uwazaja. Roznice pomiedzy nimi konstytuuja glownie kwestie natury politycznej, ktore znalazly sie juz po

pierwszych wiekach islamu, np. sprawa sprawowania wladzy w muzulmanami. Przeciez sunnici odrzucic uznaja imamow szyickich aspirujacych do

zwierzchnosci nad prawdziwymi. Stad zatargi miedzy 2 ugrupowaniami ciagna sie sluzace do dnia dzisiejszego. Przykladem moze stac sie wojna

iracko-iranska (1980-88).

INDEKS TRESCI

Pan

I

stota Boga po islamie polega na bardzo mocno zaakcentowanej koncepcji "jedynosci". Podkreslana jest ona za wszelkim wypowiedzeniem formuly

szahady, czyli muzulmanskiego wyznania wiary: "Nie ma bostwa oprocz Boga, a Muhammad jest wyslannikiem Boga". Religia islamska jest dojrzalym i

swiadomym monoteizmem znacznie odrzucajacym jakiekolwiek przejawy wielobostwa, rozpowszechnionego po Arabii zanim pojawieniem sie Proroka.

Politeizm, po rozumieniu muzulmanskim, charakteryzuje sie odrzucic wiara po liczne po rozny srodek wyspecjalizowane bostwa, lecz koncepcja szirku,

czyli przypisania Bogu wspoltowarzyszy. Tenze zatem, ktory przyjmuje, ze oprocz Boga-Allaha istnieja rozne bostwa, pozwala sie najciezszego z

grzechow.

Bog muzulmanski nie jest antropomorfizowany, istnieje oprocz swiatem ludzkich doznan, percepcji, mozliwosci pojecia, jest absolutnie transcendentny.

Niepodobna przypisac mu zadnych cielesnych cech. Jest w pewnym sensie abstrakcyjny i teoretyczny. W islamie nosi 99 najpiekniejszych imion (al-asma

al-husna), oznaczajacych tej transcendentne a, takze psychologiczne wlasnosci:

Wymienianie imion Boga posiada w islamie charakter rytualny. Sluzy na dodatek specjalny rozaniec zwany misbaha, ktorego nastepne paciorki reaguja

99 Boskim imionom. Recytacje tego typu litanii sa w szczegolnosci rozpowszechnione wsrod sufich, porzadnych nosza nazwe zikru, czyli wspominania

imienia Boga. Wymawiajac je jednostajnie wprowadzaja sie w trans, ktoremu niejednokrotnie towarzysza tance. Stad chodliwy i u nas obraz "wirujacego

derwisza" nie jawi sie byc niczym pozostalym jak ekstatycznym tancem jednoczacego sie pochodzace z Bogiem muzulmanskiego mistyka.

INDEKS TRESCI

Aniolowie

A

niolowie zostali stworzeni ze swiatla (nur), inaczej niz w przypadku ludzi, ktorzy powstali pochodzace z zaschnietej grudki krwi (alak) lub gliny. Nie

posiadaja ciala, ale sa jednostkami rozumnymi. Koran mowi, ze sa plci zenskiej (43: 19). Wprawdzie historia na temat Harucie a, takze Marucie (2: 102),

aniolach, ktorzy wyslani przez Boga na glebe, by nauczac ludzi, uwiedli kobiete, wykonuje o tym, ze aniolowie moga byc takze plci meskiej. Po hierarchii

istot obdarzonych rozumem stoja nizej od osob, gdyz wszelcy musieli przekazac poklon Adamowi (3: 34).

Angelologia muzulmanska wprowadza rozbior aniolow w porownaniu do pelnionych poprzez nich opcji:

- znajduja sie poslancami Boga do osob. Archaniol Dzibril przyniosl prorokowi Muhammadowi Boskie Objawienie pod postacia Koranu. Tenze sam

swietlisty nawiedzil Marie Dziewice a, takze przekazal do niej radosna nowine o tym, ze urodzi Jezusa.

- na ziemi sprawuja opieke nad ludzmi, wspomagaja ich a, takze strzega. Muzulmanie wierza, ze czuwa powyzej nimi trzech aniolow-strozow, ktorzy

spisuja pierwotnego dobre a, takze zle uczynki.

- po niebie strzega rajskich murow przed zakusami dzinnow a, takze szatanow. W trakcie Sadu Koncowego zadaniem osmiu z tych propozycji bedzie

dzwiganie tronu Bozego. Inni pozostana otwierac ksiegi z zapisanymi ludzkimi uczynkami i robic wyroki Boga.

SPIS TRESCI

Dzinny

D

ogmatyka muzulmanska zaklada rowniez wiare po zle upiory, dzinny, demony i Szatana (Iblisa), uznawanych za przeciwienstwo i adwersarzy aniolow.

Dzinny zostaly skonstruowane z "ognia palacego" (samum). W odroznieniu od chwili aniolow maja forme cielesna zbudowana pochodzace z powietrza

czy tez ognia. Dziela sie w ghule, ifrity i silaty. W podle duchy noszace takie nazwy wierzono w tej chwili w czasach zanim muzulmanskich. Przebywaja

we wszelkich miejscach uznawanych w islamie za nieczyste, jak smietniki, cmentarze, laznie.

Dzinny zamieszkiwaly niegdys glebe, ale rozpoczely miedzy soba walczyc. Bog, by polozyc koniec rozlewowi krwi, wyslal anioly pod wodza Iblisa.

Posiadal on przyprowadzic dzinny pochodzace z powrotem sluzace do nieba. Jak Bog stworzyl czlowieka a, takze zazadal od chwili aniolow, by oddali

mu poklon, Iblis zbuntowal sie przeciwko Tworcy. Wtedy Pan przeklal fita i wygnal z nieba. Odtad msci sie w ludziach a, takze wodzi pierwotnego na

pokuszenie. Jedynie w trakcie ramadanu diabelska moc Iblisa i roznych dzinnow zanika.

Czesto Iblisa okresla sie mianem Szajtana. Niemniej pod spodem tym terminem kryja sie tez pomniejsze dzinny potrafiace pelnic opcje pozytywnych

duchow ochronnych, szatanow poetow decydujacych o pierwotnego talencie a, takze zsylajacych natchnienie.

SPIS TRESCI

Swiete ksiegi

B

og przekazal ludzkosci swoje Wyrazenie droga objawienia, ktore nastepnie przybralo forme swietych ksiag. Zalicza sie sluzace do nich, niezaleznie od

Koranu, Tore, Psalmy Dawida i Ewangelie. Koran uznawany jest jednak za najdoskonalsze i koncowe Boze Objawienie, poprawiajace bledy i

znieksztalcenia poprzednich ksiag.

Zydow, chrzescijan oraz sabejczykow islam uznaje za ahl al-kitab, czyli ludzi ksiegi. Nie posiadaja wiec statusu niewiernych, gdyz otrzymali od chwili

Boga to samo Wyrazenie, ktore nastepnie uleglo znieksztalceniu. Dawniej cieszyli sie po islamie ponadplanowymi wzgledami zdecydowanie ahl

az-zimma, czyli osobistosci chronieni.

INDEKS TRESCI

Prorocy

B

og przekazal swej Objawienie internautom o szlachetnej moralnosci dzialajac z tych propozycji specjalnych rzecznikow swego przeslania i piewcow

monoteizmu. Koran wspomina na temat 28 tego rodzaju prorokach, pochodzace z ktorych 21 wystepuje dodatkowo w Biblii. Dzieli sie ich w dwie ekipy:

prorokow (anbija) i wyslannikow (rusul). Pierwszy termin odnosi sie zwykle sluzace do biblijnych boskich poslancow. Natomiast ci, ktorych misja stalo

gloszenie Wyrazenia Bozego tylko wsrod Arabow, sa prorokami, a jednoczesnie wyslannikami. Nie czynili oni cudow, lecz mieli ustawa do okazywania

znakow potwierdzajacych ich boska misje. Naczelnym prorokiem byl Adam. Dodatkowymi, znanymi ze Starego Testamentu, a powazanymi tez po islamie

znajduja sie: Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Dawud (Dawid), Jakub, Jusuf (Jozef), Ajjub (Hiob), Musa (Mojzesz). Nowotestamentowym z kolei prorokiem

jest Isa, czyli Syn bozy, ktorego boskosci Koran neguje, lecz zapewnia wiare tej cudom.

Spomiedzy wyslannikow arabskich nalezy wyliczyc Huda, Saliha, Szuajba a, takze, oczywiscie, Muhammada, ktory uznany za "pieczec prorokow"

okazuje sie byc ostatnim pochodzace z wyslannikow. Poprzez nim w tej chwili nie przybedzie zaden wieszcz. Najwazniejszym pochodzace z cudow

Muhammada, potwierdzajacym tej prorocza misje jest Koran. Zaden gdyz czlowiek, dzinn ani co wiecej sam Prorok, ktory ponoc byl niepismienny, nie byl

w stanie wykreowac dziela chocby w czesci przypominajacego te Ksiege, dorownujacego jej pod wzgledem jezyka, poetyki, stylistyki albo zawartych w

nim wizji eschatologicznych.

SPIS TRESCI

Dzien Trybunalu Ostatecznego

G

dy swietlisty Israfil zadmie w trabe, na Glebe spadna wszelakiego rodzaju kleski. Zgasnie satelita i polaczy sie ze sloncem. Powstana straszne ludy Goga

a, takze Magoga, ktore beda spychac ludzkosc po otwarte bramy piekiel. Kazdy zmarli zmartwychwstana, by wejsc przed tron Boga w Sad Ostateczny.

Kazdy czlowiek bedzie sadzony oddzielnie a, takze tylko maz bedzie odpowiedzialny za swej czyny, pochodzace z ktorych zostanie musial zlozyc relacje

prze Bogiem. Zdecydowanie swiadkowie wystapia aniolowie a, takze prorocy, ktorzy za zgoda Pana pozostana mogli uzyczyc swego wstawiennictwa

muzulmanom. Panstwu, ktorzy uwierzyli w przeslanie Proroka a, takze prowadzili los zgodne pochodzace z zasadami islamu wejda sluzace do raju

wedlug legendarnym moscie sirat rozpostartym nad pieklem. Sirat zostanie cienszy od chwili wlosa a, takze ostrzejszy od chwili miecza. Grzesznicy nie

przejda tej proby, wpadna po ogien piekielny.

Wiara w Dzien Sadu (yaum al-kijama) ustanawia rowniez przyjecie niezwykle sugestywnych wizji nieba i piekla jako detali dogmatyki muzulmanskiej.

SPIS TRESCI

Raj

M

uzulmanski eden znajduje sie powyzej niebem zawrotnym. Zlozony okazuje sie byc z siedmiu lub osmiu rajskich domen. Nad nimi w krolestwie Bozym

Allah zasiada w swoim tronie. Koraniczne charakterystyki raju charakteryzuja sie wielka plastyka a, takze wyrazistoscia. "To jest zwiazek Ogrodu, ktory

zostal obiecany bogobojnym: pozostana w nim strumyki wody odrzucic ulegajacej zepsuciu i strumyki mleka, ktorego smak sie nie adaptuje, i strumyki

wina – rozkosz w celu popijajacych, strumyki oczyszczonego miodu. I pozostana dla tych propozycji wszelkiego typu owoce" (47: 16). Wiernym

odzianym po drogocenne szaty uslugiwac pozostana wiecznie dziewicze hurysy. Byc moze dostapia co wiecej laski ogladania samego Boga.

SPIS TRESCI

Pieklo

P

ieklo po islamie, podlug jednej pochodzace z teorii, posiada byc budowane z siedmiu kregow. Po kazdym pochodzace z nich lezy brama poswiecona dla

roznego rodzaju grzesznikow: rozpustnikow, kretaczy, cudzoloznikow, mordercow, apostatow, sodomitow. Wszyscy oni smazyc sie beda po ogniu

piekielnym: "Zaprawde, Pan przeklal niewiernych i przygotowal dla tych propozycji ogien plonacy! Beda tam przebywac w wieki. A, takze nie odnajda ani

opiekuna, ani pomocnika" (33: 64-65). Jesc pozostana gorzkie a, takze palace jakim sposobem wrzatek cytrusy z drewna Zakkum, wyrastajacego z dna

piekla a, takze majacego miast kwiatow glowy szatanow. Beda poddawani a, takze innym okrutnym mekom. Oprocz fizycznych tortur zadawanych

wymyslnymi narzedziami, cierpien, jak dowodzi Awicenna, przysparzac im pozostana ich prywatne grzeszne namietnosci, ktorych odrzucic moga sie ani

pozbyc, ani zaspokoic.

SPIS TRESCI

2. 2 Koran a mianowicie jako wykladnia zycia a, takze postepowania osob.

K

ORAN – swieta ksiega muzulmanow, ktora Pan mial objawic w ciagu 22:00 lat prorokowi Muhammadowi za posrednictwem archaniola Dzibrila. Calosc

Koranu spisano w tej chwili po smierci Proroka zbyt panowania kalifa Usmana (644-56) – to jedyna a, takze obowiazujaca sluzace do dzis edycja

Ksiegi. Koran sklada sie ze 114 sur, podzielonych na wersety (ajaty). Sury uporzadkowane znajduja sie w kolejnosci od najdluzszych do najkrotszych,

oprocz krytycznej krotkiej „Al-Fatihy" (sury otwierajacej), a odrzucic wedlug chronologii objawiania. Koran dzieli sie na 30 rownych czesci, z ktorych

kazda dzieli sie jeszcze na obie. Ten usystematyzowany podzial posiada ulatwic czytanie badz recytowanie Koranu np. w czasie ramadanu. Sury

koraniczne z kolei dziela sie w mekkanskie (90) i medynskie (24). Na wstepie, objawione uprzednio, dotycza praw wiary muzulmanskiej, drugie natomiast

zawieraja przewaznie przepisy uprawnienia islamu. Koran rowniez obejmuje opowiesci pochodzace z zycia Muhammada, legend arabskich i biblijnych

przekazow. Obyczaj judaistyczna a, takze chrzescijanska okazuje sie byc w nim rowno zaakcentowana, gdyz Ksiega uznawana jest poprzez samych

muzulmanow za ulepszone i poprawione objawienie, ktore dane pozostalo wczesniej Zydom i chrzescijanom, lecz pozostalo przez tych propozycji

znieksztalcone. Duzo miejsca zajmuja tez natchnione wizje eschatologiczne.

Jezyk, w ktorym spisany pozostal Koran, oraz jest przedtem proza rymowana – sadz, uznaje sie za projekt stylistycznego piekna i gramatycznej

perfekcji. Skutkiem tego wywodzi sie teoria idzaz al-Kur'an mowiaca o odrzucic nasladowalnosci, cudownosci Koranu. Przesadza zarazem jedno ze

zrodel prawa islamu. Wyznacza a, takze kodyfikuje los wiernych. Obejmuje najrozmaitsze specjalizacji ludzkiej egzystencji. Porusza chocby sprawe

lokalizacji kobiety po spolecznosci muzulmanskiej, zagadnienie "dzihadu" czy trudnosc rozwodu.

INDEKS TRESCI

Niewiasta

„A panie starsze, ktore sie w tej chwili nie spodziewaja malzenstwa, odrzucic beda mialy grzechu, wowczas gdy zdejma swej szaty, jednakze w taki

sposob, zeby nie ukazywac swoich dekoracji. Lecz poprawniej dla tych propozycji, zeby sie od tego powsciagaly" (24: 60)

„Powiedz wierzacym kobietom, azeby spuszczaly skromnie swoje patrzenia i strzegly swojej nieskazitelnosci; i azeby pokazywaly zaledwie te

blyskotki, ktore znajduja sie widoczne poza; i azeby narzucaly firany na piersi, i pokazywaly swoje blyskotki jedynie swoim mezom a, takze ojcom, czy tez

ojcom wlasnych mezow, czy tez swoim synom lub synom swoich mezow, albo swoim braciom, czy tez synom braci, lub synom swoich siostr; albo

pierwotnego zonom, czy tez tym, ktorymi zawladnely pierwotnego prawice; czy tez swoim poslugujacym sposrod mezczyzn, ktorzy odrzucic sa owladnieci

pozadaniem cielesnym; albo tez chlopcom, ktorzy nie poznali nagosci kobiet". (24: 31)

„O malzonki Proroka! Wy nie jestes takie jak rozne kobiety. Wowczas gdy jestescie bogobojne, nie badzcie pokorne po slowach, zeby nie pozadal was

nasz, w ktorego sercu mieszka choroba; mowcie slowa wlasciwe! " (33: 32)

„A ci pochodzace z was, ktorzy umieraja a, takze zostawiaja swej zony, powinni pozostawic im zapis: utrzymanie na rok bez zmuszania ich sluzace do

odejscia. " (2: 240)

„Rozwiedzionym dziewczynom nalezy sie zaopatrzenie wedlug przyjetym zwyczajem; to jest mus dla bogobojnych. " (2: 241)

„I nie zencie sie pochodzace z kobietami, ktore czcza bozkow, dopoki ow lampy nie uwierza. Z pewnoscia wierzaca niewolnica okazuje sie byc lepsza

od chwili kobiety czczacej bozkow, chocbyscie ja podziwiali". (2: 221)

„Tego, ktory spelni porzadne dzielo – czy to mezczyzna, albo kobieta – i okazuje sie byc wierzacym, My ozywimy zyciem wspanialym, a, takze

takim wyplacimy ich wynagrodzenie". (16: 97)

„A ow, ktorzy oskarzaja kobiety warte, a odrzucic moga przyprowadzic czterech swiadkow, wymierzcie osiemdziesiat batow". (24: 4)

„Ci sposrod was, ktorzy rozwodza sie ze swoimi zonami, mowiac:? Lub dla mnie jakim sposobem plecy mojej matki! " - ow lampy przeciez odrzucic sa

pierwotnego matkami, matki to te, ktore pierwotnego urodzily – oni na pewno mowia slowa godne nagany i calkowite falszu" (58: 2)

„Zaprawde – muzulmanie i muzulmanki, wierzacy a, takze wierzace, prawdomowni i prawdomowne, cierpliwi a, takze cierpliwe, pokorni i pokorne,

dajacy jalmuzne i dajace jalmuzne, poszczacy i poszczace, zachowujacy czystosc i zachowujace, wspominajacy Boga czesto a, takze wspominajace –

przygotowal w celu was Pan przebaczenie a, takze nagrode ogromna" (33: 35)

„Dajcie im mieszkanie, tam gdzie wy mieszkacie, stosowne do waszych srodkow! Nie wyrzadzajcie im przykrosci a, takze nie stawiajcie ich w

tarapatach! A wowczas gdy sa brzemienne, to lozcie na pierwotnego utrzymanie, az zloza swej brzemie! Oraz jesli ow lampy karmia wasze dziecko,

dawajcie im z kolei wynagrodzenie a, takze porozumiewajcie sie ze soba godnie" (sura „Rozwod", werset 6)

SPIS TRESCI

Zakazy Alimentacyjne

"Beda cie pytac na temat wino a, takze gre majsir. Powiedz: "W nich okazuje sie byc wielki przekroczenie i konkretne korzysci dla osob; lecz

przekroczenie jest potezniejszy anizeli korzysc z tych propozycji. " (2: 219)

"O wy, ktorzy wierzycie! Nie zblizajcie sie do modlitwy, kiedy jestes pijani, tak dlugo jak nie bedziecie wiedziec, co mowicie. " (4: 43)

"O wy, ktorzy wierzycie! Wino, majsir, balwany a, takze strzaly wrozbiarskie – to obrzydliwosc wynikajaca z pozycja szatana. " (5: 90)

"A pochodzace z owocow palm i winnej latorosli czerpiecie dla siebie napitek oszalamiajacy a, takze wysmienite jadlo. Zaprawde, w ponizszym jest znak

dla ludzi, ktorzy sa rozumni. " (16: 67)

"On zakazal wam tylko: padliny, krwi a, takze miesa wieprzowego, i tegoz, co pozostalo zlozone w ofiare czemus innemu anizeli Bogu. " (2: 173)

"Zakazane wam jest: padlina, krew a, takze mieso swini; to, co zostalo poswiecone na ofiare w imie czegos roznego niz Boga; zwierze zaduszone, zabite

od chwili uderzenia, zabite na skutek upadku, zabite na skutek pobodzenia a, takze to, co pozeral nie dajacy sie kontrolowac zwierz – chyba ze

zdolaliscie je zabic wedlug rytualu – a, takze to, co zostalo ofiarowane na kamieniach. " (5: 3)

"Powiedz: "Ja odrzucic znajduje w ponizszym, co mnie zostalo objawione, niczego zakazanego dla mezczyzny w tej pozywieniu pochodzace z wyjatkiem

tegoz, co okazuje sie byc martwe, czy tez rozlanej krwi, albo miesa swini – bo innymi slowy obrzydliwe – albo tegoz, co pozostalo zlozone w ofiare

czemus innemu anizeli Bogu. " (6: 145)

SPIS TRESCI

Teoria Aerodynamiki

"Czy oni nie widzieli ponad soba ptakow, jakim sposobem skladaja a, takze rozkladaja skrzydla? Nikt pierwotnego nie podtrzymuje, tylko Milosierny. On

patrzy dobrze kazda rzecz. " (67: 19)

SPIS TRESCI

Rozwod

"Ci, ktorzy przysiegaja odejsc od chwili swoich kobiet, powinni oczekiwac cztery miesiace. Jesli oni powroca... zaprawde, Bog okazuje sie byc

przebaczajacy, litosciwy! " (2: 227)

"A jesli zdecyduja sie w rozwod a mianowicie zaprawde, Pan jest slyszacy, wszechwiedzacy! a mianowicie to panie rozwiedzione posiadaja oczekiwac

cztery okresy. A, takze nie jest im dozwolone, zeby ukrywaly to, co stworzyl Bog po ich lonach, jesli mniemaja w Boga i w Dzien Ostatni. Oraz ich

mezowie, jesli zapragna pogodzenia, posiadaja pelne ustawa powrocic sluzace do nich w tym czasie. " (2: 228)

"Rozwod jest realny dwa razy. Potem wiec czy tez ja zatrzymacie, zgodnie ze zwyczajem, czy tez dacie do niej calkowita wolnosc, uprzejmie ja traktujac.

Nie jest wam dozwolone zabierac cokolwiek z tegoz, coscie dali swoim zonom. Chyba ze oboje sie obawiaja, ze nie sa w stanie zachowac barier

ustanowionych poprzez Boga. Wowczas gdy sie obawiacie, ze nie sa w stanie zachowac barier Boga, to oni oboje nie maja grzechu, wowczas gdy ona

sie wykupi. " (2: 229)

"Jesli maz rozwiodl sie z nia ostatecznie, to ona nie jawi sie byc mu dozwolona, dopoki odrzucic wyjdzie zbyt innego mezczyzne. A wowczas gdy ten da

jej rozwod, to odrzucic popelnia grzechu, powracajac sluzace do siebie. " (2: 230)

"Kiedy dajecie rozwod dziewczynom, to wedlug uplywie oznaczonego dla tych propozycji czasu czy tez je zatrzymajcie w srodek uznany zwyczajem, albo

tez zwolnijcie. Ale nie zatrzymujcie ich naprzeciw woli, zebyscie nie popelnili przestepstwa. (2: 231)

"A kiedy daliscie rozwod dziewczynom, to wedlug uplywie oznaczonego dla tych propozycji czasu odrzucic przeszkadzajcie im, aby wziely sobie roznych

mezow, wowczas gdy spodobaja sie sobie pomiedzy soba, zgodnie z przyjetym zwyczajem" (2: 232)

"A jesli dacie im rozwod, zanim pierwotnego dotkniecie, oraz juz zobowiazaliscie sie w stosunku do nich sluzace do jakiegos podarunku, to dacie im

polowke z tegoz, do czegoscie sie zobowiazali, chyba ze ow lampy zrezygnuja czy tez zrezygnuje nasz, w ktorego reku okazuje sie byc kontrakt

matrymonialny. " (2: 237)

"A kiedy nadejdzie ich termin, to czy tez zatrzymajcie halasuje w srodek godny, czy tez rozstancie sie z nimi w srodek godny. A, takze wezwijcie trzech

swiadkow, trzech sprawiedliwych z was, a, takze ustanowcie cenzurka wobec Boga. " (65: 2)

"A te z waszych zon, ktore w tej chwili zwatpily po okres miesieczny - wowczas gdy macie zastrzezen - niech czekaja cztery miesiace; identycznie te,

ktore jeszcze sie nie rozwinely. Kobiety brzemienne zas niech czekaja, az zloza swej brzemie. " (65: 4)

"Dajcie im mieszkanie, tam gdzie wy mieszkacie, odpowiednio do waszych srodkow! Nie wyrzadzajcie im przykrosci a, takze nie stawiajcie ich w

tarapatach! A wowczas gdy sa brzemienne, to lozcie na pierwotnego utrzymanie, az zloza swej brzemie! Oraz jesli ow lampy karmia wasze dziecko,

dawajcie im z kolei wynagrodzenie a, takze porozumiewajcie sie ze soba godnie! " (65: 6)

K

oran druhow wiernemu poprzez cale los. Juz zdecydowanie dziecko, gdy tylko rozpocznie mowic, przystepuje do edukacji swietej ksiegi. Bedzie sluchal

recytacji Koranu podczas codziennych modlitw, w swoim slubie oraz pochodzace z okazji smierci bliskich osob. Zwroci sie ku niemu w klopocie lub

szukajac pocieszenia. Byc moze pozna pelny tekst Koranu na wspomnienie i codziennie bedzie fita recytowal, szukajac duchowego pokrzepienia w

Boskiej obecnosci po Koranie. Jedna z wiodoacych przyjemnosci muzulmanina jest przysluchiwanie sie obdarzonemu pieknym glosem kariemu,

recytujacemu swiete slowa w pustych, melodyjnych frazach, w ktorych odkrywa piekno a, takze nowe poklady znaczen.

Koran jest w celu muzulmanow tak samo wazny jakim sposobem Jezus w celu chrzescijan. Jest swiadectwem troski Boga na temat ludzi. Wyrazenia

swietej ksiegi musza byc zapamietane pochodzace z najwieksza precyzja. Powinny fita przepisywac najszlachetniejsze rece. Ksiege nalezy zrobic

piekna. Do niej strony, okladka i oprawa staja sie w celu rzemieslnikow szanse gloszenia chwaly Boga poprzez sztuke. Ksiega jest pielegnowana i

oprawiana w szlachetny gatunek plotna. Wyklada sie ja zawsze na honorowym miejscu.,, Zajmuje najwazniejsza pozycje w islamie" - oswiadczyl profesor

egzegezy koranicznej, wykladowca liczacego tysiac lat muzulmanskiego uniwersytetu Al-Azhar.,, Dla muzulmanow Koran przesadza nie tylko zrodlo

tekstow modlitwy, dokument proroctwa, strawe w celu ducha a, takze ulubiona piesn duszy. Jest on rownoczesnie podstawa uprawnienia, skarbnica

nauk, zwierciadlem przeszlych wiekow. Jest pocieszeniem po terazniejszosci a, takze nadzieja na pozniej.

Islamskie ustawa nosi nazwe szari`at,, wysoka droga", blisko ktorej Pan nakazuje muzulmanom sie poruszac. Zakres szari'atu jest szerszy niz zasieg

swieckiego uprawnienia zachodniego a, takze obejmuje wszelkie aspekty istnienia. Obowiazki swiete wymienione znajduja sie w drobiazgowych

przepisach odnoszacych sie modlitwy, pielgrzymowania itd. Mianowane sa kary za konkretne przewinienia, miedzy innymi obciecie dloni za grabiez, 80

batow za wypijanie alkoholu. Struktura rodziny ustalona jest prawem dotyczacym malzenstwa, rozwod, pieczy nad dziecmi i dziedziczenia.

SPIS TRESCI

2. 3 Dzihad

D

zihad okresla w jezyku arabskim dokladanie staran a, takze wysilkow po dazeniu sluzace do jakiegos celu. Termin nasz w starego testamentu

europejskiej mylnie kojarzony byl i okazuje sie byc nadal zaledwie z pojeciem "swietej wojny" z niewiernymi. Nie do oporu poprawnie bywal

interpretowany rowniez przez samych muzulmanow. Nieodwolalnie prawnicy muzulmanscy wyodrebnili 4 sposoby kierowania dzihadu: serduszkiem,

jezykiem, rekami i mieczem. Celem dzihadu jest kazde dzialanie albo przedsiewziecie majace na celu krzewienie religii islamu a, takze budowanie chwaly

i objetosci muzulmanskiej ummy. Muzulmanin, prowadzacy dzihad serduszkiem, to czlowiek walczacy ze zlem gniezdzacym sie po jego duszy i

podszeptami szatana a takze starajacy sie trwac w swojej wierze. Muzulmanin, ktory operuje jezykiem a, takze rekami, to osoba zapobiegajaca badz

naprawiajaca szkody wyrzadzane gminie muzulmanskiej. W okresie dzihadu miesci sie rowniez pojecie kitalu i tylko i wylacznie ono, zdecydowanie

prowadzone mieczem, odpowiada zachodniej definicji uznajacej je zbyt wojne religijna. Koran wzywa do kitalu, ale zaledwie w wypadku odpierania ataku:

"Zwalczajcie na ulicy Boga takich, ktorzy was zwalczaja, ale nie badzcie najezdzcami. Zaprawde Bog odrzucic miluje najezdzcow! (... ) I odrzucic

zwalczajcie pierwotnego przy swietym Meczecie, tak dlugo jak oni odrzucic beda was tam zwalczac" (2: 190-191). Islam pochodzace z zalozenia odrzucic

popiera prac zaczepnych, ofensywnych wymierzonych po slabszego rywala: "Wzywajcie sluzace do pokoju, gdy jestescie gora" (47: 35).

Idea dzihadu pojawila sie w czasach wczesnego islamu a, takze prowadzonych wtenczas podbojow arabskich. "Na ulicy Boga" walczono z plemionami i

ludami, ktore uparcie trwaly po niewierze. Nie zaliczano sluzace do nich tzw. ahl al-kitab, czyli pracownik religii objawionych, a rownoczesnie

monoteistycznych: chrzescijan, zydow a, takze sabejczykow. Uzyskiwali oni status ahl az-zimma – osob chronionych zobowiazanych w zamian zbyt

zapewnienie im bezpieczenstwa sluzace do placenia dzizji, podatku poglownego. Innym ludom, przed przystapieniem do wojny z nimi, proponowano

przyjecie islamu. Przed chwila odmowa uznawana byla zbyt atak w integralnosc religii Muhammadowej, oraz tym samym stanowila znak sluzace do

podjecia prac wojennych.

Pojecie dzihadu ewoluowal przez wieki stajac sie chocby w celu ugrupowania charydzytow szostym filarem islamu, wedlug ktorego w smierc zasluguje

kazdy, ktory nie jest charydzyta. Zajdyci, 1 z sekt szyickich, musem prowadzenia dzihadu obarczala swojego wlasnego imama. Sami szyici, wierni

zasadzie takijji, czyli ukrywania swego wyznania z leki przed przesladowaniami, nie przywiazywali do niego wiekszego znaczenia.

Dopiero dzisiaj idea dzihadu nabrala nowatorskiego wymiaru z dojsciem sluzace do glosu muzulmanskiej mysli fundamentalistycznej na poczatku 20

wieku. Towarzystwo Braci Muzulmanow zgodnie z ideologia Sajjida Kutba za dzihad uznaje zbrojne przeciwstawienie sie wszelkim przejawom cywilizacji

zachodniej widzac po niej zrodlo ateizmu, zepsucia, niewiedzy, czyli stanu tozsamego z pojeciem dzahilijji a, takze nawoluje sluzace do powrotu sluzace

do pierwotnych form islamu. Powinno sie tu jednak zauwazyc, ze to skrajne stanowisko odrzucic oddaje przekonan wiekszosci muzulmanow, a kreowanie

islamu zdecydowanie zagrozenia w celu Zachodu okazuje sie byc wynikiem generalizacji i utwierdzania szkodliwych stereotypow przez tenze wlasnie

Zmierzch.

SPIS TRESCI

2. 4 Terrorysci islamscy

O

bserwowany w ostatnich latach recesja tozsamosci po spoleczenstwach muzulmanskich, zwiazany metrow. in. pochodzace z pewnym zagubieniem

powstalym na skutek nie nadazenia za zbytnio szybkim unowoczesnieniem niektorych krolestw arabskich albo zalamaniem sie tzw. doktryny socjalizmu

arabskiego, doprowadzil sluzace do powrotu sluzace do "kultury a, takze wiary przodkow". Sytuacja ta istotnie wplynela na rozwoj fundamentalizmu

islamskiego, przyczyniajac sie jednoczesnie sluzace do wzrostu ilosci i znaczenia ekstremistycznych ugrupowan islamskich (niekoniecznie stosujacych

przemoc).

Fundamentalizm okazuje sie byc m. in. wyrazem buntu czesci spoleczenstw islamskich przeciwko wszechobecnym zachodnim wartosciom a, takze

wzorcom. Poniektore radykalne odlamy fundamentalizmu islamskiego nie znajduja sie przy tym wolne od koncepcji totalitarnych, oraz do realizacji swych

planow wykorzystuja wlasnie terroryzm. Wedlug skrajnych ideologow tego obrotu, Zachod uznawany jest zbyt bezbozny a, takze zagrazajacy islamowi,

dlatego tez wypada zwalczac fita rowniez z wykorzystaniem sily. Obiektem szczegolnej wrogosci ze strony radykalnych fundamentalistow sa Stany

Zjednoczone utozsamiane jako srodku "poganstwa a, takze bezboznosci" swiata zachodniego.

Terroryzm islamski motywowany wzgledami religijnymi oparty okazuje sie byc na kompletnie innym programie wartosci anizeli ten dominujacy jeszcze

stosunkowo niedawno. W przeciwienstwie do "swieckich" terrorystow, fundamentalisci islamscy po znacznie mniejszym stopniu wioda sie aspektami

politycznymi. Daza oni przede wszystkim do zburzenia zachodnich narzedzi politycznych a, takze wzorcow kulturowych, a odrzucic jak terrorysci

"polityczni" sluzace do zmiany stosunkow politycznych (z wyjatkiem grup o zabarwieniu anarchistycznym). Sam akt terroru jest podlug fundamentalistow

islamskich wypelnieniem obowiazku religijnego a, takze obrona zanim sekularyzacja ze strony swiata zachodniego.

Fundamentalizm islamski staje sie na poniektorych obszarach specjalna alternatywa panstwowotworcza i faktorem integrujacym spoleczenstwa

muzulmanskie, odrzucajace przejmowanie wzorcow kulturalnych a, takze politycznych swiata zachodniego. Niemaly wplyw w ekspansje fundamentalizmu

islamskiego a, takze jego radykalnych odlamow mialy ogromne doplaty rzadowe ze strony bogatych panstw arabskich i wlasne przeznaczane w rozwoj

naszej religii a, takze pozyskiwanie oryginalnych wyznawcow a mianowicie szczegolnie w terenach "misyjnych". Islamskie ekipy fundamentalistow umieja

wykorzystywac te sytuacje funkcjonujac pod plaszczem osrodkow islamskich i oddzialujac na wspolwyznawcow przez wlasciwie dobranych profesorow

islamu. Modelem ilustrujacym nasz sposob funkcjonowania jest historia organizacji Mudzahedini Kumpulan (KMM) z Malezji, gdzie trzech przyjezdnych

radykalnych imamow, szerzac ortodoksyjna wersje islamu, doprowadzilo do utworzenia na bazie czesci czlonkow KMM nowej a mianowicie

sprzymierzonej pochodzace z Al-Kaida a mianowicie islamskiej strukturze o nazwie Dzimah Islamija.

Na rozwoj fundamentalizmu islamskiego rzutuje dodatkowo postrzeganie poprzez swiat muzulmanski konfliktu izraelsko-palestynskiego. Jest maz coraz

nagminniej oceniany po kategoriach ideologiczno-religijnych i przedstawiany jako regulamin walki pochodzace z judeochrzescijanstwem a, takze

zsekularyzowanym globem Zachodu.

Po perspektywie pozycja ta ma mozliwosc doprowadzic rowniez do konfliktow etniczno-religijnych na terenie niektorych krolestw europejskich.

Sluzace do nadrzednych planow islamskich fundamentalistow mozna zdobyc:

— obalenie swieckich, pro zachodnich rzadow w panstwach muzulmanskich (w tym metrow. in. Synaju, Algierii, Indonezji)

i upowszechnienie islamu a takze modelu panstwa religijnego;

— zniszczenie podstawowych wrogow islamu, za ktorych uwaza sie Stany Zjednoczone i Izrael;

— zjednoczenie muzulmanow a takze wspieranie pierwotnego w przypadku konfliktu z "niewiernymi" w kazdym miejscu swiata.

W tym aspekcie warte okazuje sie byc podkreslenia to, iz hasla formulowane poprzez aktywistow tegoz ruchu rodza rowniez niepokoj wsrod czesci samej

spolecznosci muzulmanskiej, jak i wielu krolestw arabskich (np. Algierii, Arabii Saudyjskiej, Maroka). Sytuacja ta swiadczy na temat zlozonosci swiata

islamu.

INDEKS TRESCI

Palestynski Islamski Dzihad

F

undamentalistyczna organizacja palestynska, powstala po latach 70-tych wsrod palestynskich bojownikow po strefie Gazy. Dazy sluzace do utworzenia

Islamskiej Palestyny a takze zniszczenia Izraela, co posiada zamiar zdobyc dzieki Swietej Wojnie. Zbytnio jednego ze swych podstawowych wrogow

uznaje tez Stany Zjednoczone, gdyz kraj nasz wspiera Izrael. Organizacja sprzeciwia sie rowniez umiarkowanym rzadom panstw arabskich twierdzac, ze

sa ow lampy manipulowane poprzez swiecki Zmierzch. Organizacja wykonuje zamachy terrorystyczne skierowane po cywilne a, takze wojskowe cele

izraelskie. Po 2001 liczba atakow znacznie wzrosla. Gromada wziela w siebie odpowiedzialnosc za rozne ataki nakierowane w izraelskie cele. Ilosc

czlonkow a, takze sympatykow strukturze jest nieznana. Grupa operuje na terenie Izraela oraz po panstwach Bliskiego Wschodu, przewaznie Libanie a,

takze Syrii. W tym miejscu tez dysponuje swoje podstawy. Organizacja dostaje pomoc finansowa ze strony Iranu a takze ograniczona pomocna dlon

logistyczna od chwili Syrii. Palestynski Islamski Dzihad uznany pozostal przez Unie Europejska a, takze Stany Zjednoczone za strukture terrorystyczna.

INDEKS TRESCI

Struktura Mudzahedinow Narodu Iranskiego

Sposrod

nana tez jako Struktura Mudzahedinow Khaiq, Narodowa Armia Wyzwolenia Iranu, Narodowy Gest Oporu, Spolecznosc Muzulmanskich Uczniow

Iranskich

Utworzona w latach 60-tych byla poczatkowo koordynacja studencka. Przeciwstawiala sie zachodnim wplywom po regionie. Wyznajac filozofie, bedaca

polaczeniem marksizmu i islamu stala sie najbardziej aktywna grupka dysydentow po Iranie. Po swych dzialaniach jest znacznie antyzachodnia. Po

latach 70-tych i 80-tych grupa stosowala metody terrorystyczne, atakujac amerykanskich obywateli a, takze amerykanskie przedmioty w Iranie oraz

iranskie obiekty rzadowe. W 1992 przeprowadzila napady na iranskie ambasady po 13 panstwach Europy Zachodniej. Pokazaly ow lampy zdolnosc

strukturze do funkcjonowania na naprawde szeroka miare. Ich liczba nie zmniejszyla sie rowniez w latach 90-tych. Jest odpowiedzialna metrow. in. zbyt:

11 kwiecien 1999 a mianowicie Iran. Zastrzelenia iranskiego generala.

5 luty 2000 a mianowicie Teheran, Iran. Atak mozdzierzowy na Dwor Prezydencki. Zginela jedna jednostka a piec zostalo kontuzjowanych.

Organizacja rozporzadza tysiacami bojownikow w Iranie. Posiada dodatkowo rozbudowane kompozycji poparcia poza krajem.

W latach 80-tych iranskie sily spokoju zmusily wielu liderow sluzace do ucieczki pochodzace z kraju. Pierwotnie schronili sie oni we Francji, blisko 1987

wielu osiadla po Iraku, popierajac tamtejszy rzad. W polowie 80-tych team nie przeprowadzala juz akcji w Iranie, na poziomie podobnym jak po latach

70-tych, lecz po latach 90-tych jej dzialalnosc ponownie wzrosla.

Organizacja ma mozliwosc liczyc na finansowe poparcie ze strony spolecznosci iranskich emigrantow.

Organizacja Mudzahdeinow Narodu Iranskiego uznana zostala przez Unie Europejska a, takze Stany Zjednoczone za strukture terrorystyczna.

INDEKS TRESCI

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

Sposrod

nany dodatkowo jako Czerwone Orly, Gromada Czerwonych Orlow, Grupa Halhul. Marksistowsko-leninowska team zalozona poprzez George'a Habasha

w 1967. Poczatkowo powiazana z Logistyka Wyzwolenia Palestyny. W 1993 razem pochodzace z Polaczonymi Silami Palestynskimi (APF)

przeciwstawila sie, sformulowanej poprzez OWP Deklaracji Zasad a, takze zawiesila swej czlonkostwo po tej strukturze. W 1996 wobec dywergencji

ideologicznych, rozstala sie rowniez z Polaczonymi Silami Palestynskimi oraz pochodzace z Demokratycznym Frontem Wyzwolenia Palestyny. W 1999

wziela udzial w konwersacjach z OWP na temat jednosci narodu palestynskiego. Nie zgodzila sie jednak na jakiekolwiek negocjacje pochodzace z

Izraelem a, takze do porozumienia nie doszlo. W latach 70-tych LFWP przeprowadzil rozne ataki terrorystyczne. Od 1978 skupil sie na atakach na cele

izraelskie a takze na roztropne srodowiska arabskie (w 1996 dokonal zabojstwa palestynskiego osadnika i tej syna). Po 2001 zaprzestal prowadzenia

dzialalnosci operacyjnej. Polaczone to stalo z represjami Izraela wedlug zabojstwie poprzez LFWP izraelskiego ministra ofert wakacyjnych Rehawama

Zeewiego. LFWP skupia okolo 800 bojownikow. Odrabia na terenie Syrii, Libanu, Izraela na terytoriach okupowanych. Najogromniejsza czesc podpory

militarnej a, takze finansowej dostaje ze strony Syrii. Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny uznany zostal poprzez Unie Europejska i Stany Zjednoczone

zbyt organizacje terrorystyczna.

SPIS TRESCI

Hezbollah

H

ezbollah, organizacja polityczno-militarna, okreslana tez Partia Boga z uwagi na scisly stosunek z szyityzmem. Zalozona po 1982 poprzez Husajna

al-Musawiego i ekipe bojownikow przybylych z Iranu po inwazji Izraela w Liban. Odrabia na terenie Libanu, prowadzac "swieta wojne" pochodzace z

okupantem izraelskim oraz wystepujac przeciwko egzystencji panstw zachodnich. Znana pochodzace z samobojczych zamachow terrorystycznych

(arabskie al-amalijja al-istiszhadijja) i porwan samolotow. Po pazdzierniku 1983 zamachowiec-samobojca pochodzace z tej strukturze wysadza po

powietrze amerykanskie baraki w lotnisku po Bejrucie, ginie ponad dwie stowy amerykanskich wojownikow piechoty morskiej.

W latach 90. 20 w organizacja rozrasta sie, posiada rozne oddzialy wojownikow, zostaje wyposazona (przez Iran) w wspolczesne uzbrojenie a, takze

przeksztalcona po prawdziwa armie. W 1999 wznowila partie zamachow terrorystycznych a wycofanie sie armii izraelskiej pochodzace z Libanu (2000)

wzmocnilo jeszcze pozycje Hezbollahu, wzrasta do niej popularnosc wsrod palestynskich brygad al Aksa, Palestynczycy czerpia z do niej wojskowej a,

takze propagandowej podpory.

Hezbollah okazuje sie byc wlascicielem satelitarnej stacji telewizyjnej al Manar, prowadzi siec szkol a, takze szpitali w celu Libanczykow po poludniowym

Libanie, a takze zorganizowal system pieczy spolecznej dla ludzi starszych a, takze rodzin osob, ktore polegly w bataliach. Hezbollah stopniowo

przeksztalca sie w partie polityczna a mianowicie ma wlasnych przedstawicieli po parlamencie libanskim oraz we wladzach rodzimych. Liderem

Hezbollahu jest szejk Hassan Nasrallah.

SPIS TRESCI

Hamas

Hamas (Islamic Resistance Movement)

Hamas to radykalna islamska organizacja, ktora zostala aktywna we wczesnych etapach Intifady, prosperowala w pierwotnym rzedzie po Pasie Gazy ale

tez na Zachodnim Brzegu. Hamas gral najogromniejsza role po gwaltownej fundamentalistycznej dzialalnosci wywrotowej i radykalnych operacjach

terrorystycznych przeciw takze Izraelczykom a, takze Arabom. Po jego poczatkowym okresie, obrotu zostal zdominowany w pierwotnym rzedzie poprzez

ludzi identyfikowanych z Braterstwem Muzulmanskim (MB) w Obszarach.

W czasie trwania Intifady, Hamas nabieral biegu, rozciagajac swoja dzialalnosc tez na Zachodnim Brzegu, stal sie dominujaca islamska fundamentalista

organizacja po Terytoriach. Zdefiniowal swoj znakomity priorytet funkcjonowania jako Jihad (Swieta Wojne) dla uwolnienia Palestyny a, takze

ustanowienia Islamskiej Palestyny "od Morza Srodziemnego do koryta Jordan". Przez jego udzial w przemocy ulicznej a, takze morderstwie, to

zwiekszalo pierwotnego urok po oczach Palestynczykow, dalsza poprawa spowodowala przyrost potencjalu a, takze umozliwila odegranie centralnej roli

w Intifadzie. Jak efekt jego wywrotowej i terrorystycznej dzialalnosci Hamas zostal wyjety spod uprawnienia we wrzesniu 1989. Poprzez wojnie po Zatoce

Wojnie, Hamas stal sie kierowniczym sprawca dzialalnosci terrorystycznej po terenie kompletnych Terytoriow a takze wewnatrz Izraela. Dzisiaj innymi

slowy druga najbardziej potezna grupka, po Fatah, i okazuje sie byc czasami postrzegana jako grozenie dla hegemonii nacjonalistow swieckich. To jest

aktualnie najsilniejsza team opozycyjna wobec procesu pokojowego i intensyfikacja ich dzialalnosci terrorystycznej jawnie poprzez mordercze

samobojcze napady bombowe przeciwko celom obywatelskim w Izrael w lutym - marzec 1996 zwolnila polityczny procedura i grozila zupelnym tej

zatrzymaniem.

INDEKS TRESCI

Fatah – podpowiedz rewolucyjna

F

atah, al-Fatah, Palestynski Gest Wyzwolenia Narodowego, Harakat al-Tahrir al-Watani al-Filastinijj, polityczno-militarna organizacja arabskich

palestynczykow, zalozona po 1958 poprzez Jasira Arafata, Khalila al-Wazira i Salaha Khalafa dla wyzwolenia Palestyny spod izraelskiego panowania. Od

chwili 1963 zostala organizacja komandoska, w grudniu 1964 przeprowadzila pierwsza operacje militarna a mianowicie wysadzajac izraelska stacje pomp

wodnych. Do oporu lat szescdziesieciu. XX. po. stala sie najsilniejsza palestynska koordynacja i przejela kontrole po OWP, oraz jej przywodca - J. Arafat

a mianowicie w 1969 stanal naprzod OWP. Podstawy Fatahu znajdowaly sie na terenie obozow uchodzcow palestynskich metrow. in. po Jordanie,

Libanie, Syrii. Poprzez wojnie domowej w Jordanie we wrzesniu 1969 oddzialy Fatah zostaly zmuszone sluzace do opuszczenia Jordanu. W lipcu 1971

wedlug zabiciu konkretnego z przywodcow organizacji a mianowicie Abu 'Ali Iyyada a mianowicie powstaja ekstremistyczne oddzialy bojowe nazwane

Ciemny Wrzesien. Po 1972 bojownicy Czarnego Wrzesnia podczas olimpiady w Monachium (Monachium 1972) wzieli zbyt zakladnikow izraelskich

sportowcow. W wyniku interwencji policji zgineli sportsmeni i kilkunastu z terrorystow. Odtad rowniez i oddzialy Fatah biora udzial w wielu

terrorystycznych akcjach wymierzonych przeciwko Izraelowi. Po 1982 wedlug inwazji Izraela na Liban oddzialy OWP i Fatah zostaja usuniete z Libanu,

organizacja przenosi sie sluzace do Tunezji. Po 1983 zachodzi rozlam po organizacji a, takze dochodzi sluzace do walk miedzy zwolennikami a, takze

przeciwnikami Arafata.

SPIS TRESCI

Fatah Tanzim

T

anzim jest zbrojnym skrzydlem Fatah, najwazniejszej czesci Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Tanzim w istocie spelnia role nieformalnej palestynskiej

armii. Czlonkowie Tanzim spelniaja wiodaca role w toku demonstracji anty izraelskich. Czlonkowie Tanzim odegrali zasadnicza funkcje w

poprzedzajacych trwajaca od chwili pazdziernika 2000 roku Intifade wydarzeniach pochodzace z maja a, takze wrzesnia 2000 roku "The Nakba Riots" i

"The Tunnel Riots" Tanzim zostala uformowana po 1995 r. przez Yasera Arafata a, takze kierownictwo Fatah, jako paramilitarna organizacja, majaca

przeciwstawic sie rosnacym po sile grupom palestynskich muzulmanow, pozostajacych po opozycji sluzace do Fatah. Jednym z bezposrednich

czynnikow powolania Tanzim byly starcia w Gazie miedzy ochrona Arafata a, takze silami Hamas w listopadzie 1994 r., zakonczone smiercia 13 cywilow.

W odroznieniu od chwili sil spokoju Fatah, ktore rekrutowaly sie z osob wracajacych sluzace do Palestyny pochodzace z wygnania, czlonkowie Tanzim

bezustannie zyli po Palestynie, brali udzial po kolejnych Intifadach, siedzieli po izraelskich wiezieniach. Typowym przykladem jest w tej okolicy Marwan

Barghouti, przywodca Tanzim na Zachodnim Brzegu. Tanzim dzieli sie na sektory geograficzne a, takze komorki, ktore istnieja po kazdej dzielnicy,

wiosce, obozie dla uchodzcow i szkole. W Ramallah, na przyklad, funkcjonuje 10 telefonow komorkowych Tanzim, po kazdej pochodzace z dzielnic

osrodka miejskiego. Szczegolnie silne komorki posiada Tanzim w uniwersytetach Bir Zeit po Betelejem a, takze An-Najar po Nablusie. Oblicza sie, ze w

chwili obecnej Tanzim liczy blisko 10 milionow czlonkow, przewaznie zamieszkalych w obrebie Palestyny.

Najwieksze akcje:

1-wsza. udzial po wielu akcjach protestacyjnych przeciwko Izraelowi, zasadnicza rola po trwajacej Intifadzie.

2. napady na mieszkancowrezydentow Izraela po strefie Gazy i w Zachodnim Krawedzi (niekiedy razem z Hamasem i Jihadem),

3. wielu czlonkow Tanzim jest pracownikami roznych palestynskich sil spokoju.

SPIS TRESCI

Al – Qaeda

Oraz

l-Kaida, (arab. zasada), organizacja terrorystyczna na temat miedzynarodowym obszaru (terroryzm miedzynarodowy) zalozona po 1988 poprzez Osame

ben Ladena. Jednym z jej przywodcow byl Mohammed Atef (1944-2001), szef operacji militarnych. Najwidoczniej dziala zdecydowanie siec ugrupowan

terrorystycznych na calym globie.

Wedlug deklaracji wojny ogloszonej przez Osame ben Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejacych ugrupowan islamskich a, takze utworzenie

pierwotnego w miejscach gdzie odrzucic wystepuja; zniszczenie Stanow Zjednoczonych, ktorych obecnosc a, takze polityka zagraniczna postrzegana

okazuje sie byc jako podstawowe przeszkody po reformowaniu muzulmanskich spoleczenstw; popieranie muzulmanskich wojownikow w Afganistanie,

Algierii, Bosnii, Kosowie, Pakistanie, Somalii, Tadzykistanie i Jemenie. Dazy sluzace do usuniecia wojsk amerykanskich pochodzace z terytorium Arabii

Saudyjskiej, do ktorego znajduja swiete miejsca islamu.

Al-Kaidzie przypisuje sie zbior atakow terrorystycznych, m. in. wybuch bombowy w World Trade Center w 1993, zabicie 18 zolnierzy amerykanskich w

Somalii w 1993, ataki w ambasady STANY w Afryce w 1998, atak w okret wojenny USS Cole w Jemenie w 2000. Agencje wywiadowcze utrzymuja, ze

jest organizatorem i sprawca najkrwawszego po dziejach ludzkosci zamachu terrorystycznego dokonanego w World Trade Center 11 wrzesnia 2001.

Doszlo wtenczas do najwiekszego w opowiesci zamachu terrorystycznego na swiecie. Wiecej niz jeden pasazerskie samoloty Boeingi 767, nalezace

sluzace do linii United Airlines, uderzyly w odstepie 18 chwil w blizniacze, 110-pietrowe konstrukcje World Trade Center w Manhattanie po Nowym Jorku

w STANY. Mniej wiecej zarazem trzeci samolot, Boeing 767, uderzyl po skrzydlo Pentagonu w Waszyngtonie, mieszczace dowodztwo sil zbrojnych USA.

Dzien dobry budynku zawalila sie. Czwarty samolot, Boeing 757, spadl w poblizu Pittsburga, w polnocnej czesci STANY, najprawdopodobniej zmierzal w

kierunku posesji prezydenta STANY w Camp Davis czy tez Bialego Mieszkaniu. Kolejny, piaty samolot, kreski United Airlines, ktory wystartowal z

Bostonu i lecial do Zycie Angeles rozbil sie. Samochod-pulapka eksplodowal zanim budynkiem Departamentu Stanu po Waszyngtonie. Wszelkie

samoloty zostaly porwane rankiem tego danego dnia pochodzace z lotnisk w wschodnim wybrzezu USA, w ich pokladzie byli pasazerowie. Poczatkowe

spekulacje wskazywaly, ze sprawca napadu byli islamscy separatysci. Zamach spowodowal wielotysieczne ofiary. Skutkiem tego napadu

terrorystycznego stalo zamkniecie lotnisk w STANY, zamkniecie lokalizacji powietrznej powyzej Nowym Jorkiem i Waszyngtonem, ewakuacja gmachow

publicznych, metrow. in. siedzib ONZ a, takze CIA, gieldy, wielkich przedsiebiorstw, ambasad na ziemi. W Waszyngtonie ogloszono forma wyjatkowy,

oraz stan maksymalnego pogotowia po siedzibach NATO w Brukseli oraz po europejskich stolicach. Zamach wywolal wzrost napiecia

miedzynarodowego.

Duzo raportow a, takze doniesien okresla na to, ze bin Laden probowal wstapic w swoje materialow rozszczepialnych lub gotowych ladunkow jadrowych,

glownie pochodzace z terenu bylego Zwiazku Radzieckiego. Potwierdza to m. in. jeden pochodzace z oskarzonych na temat przygotowanie zamachow

na ambasady USA po Tanzanii a, takze Kenii po 1998 r., Sudanczyk Jamal Ahmad al-Fadl. W latach 1993- 1994 prowadzil maz rozmowy po Chartumie w

sprawie zakupu wzbogaconego uranu. Potwierdzona probe nabycia, tym razem bojowych ladunkow jadrowych, przedstawiciele bin Ladena podjeli w

2000 r. po Czeczenii, podajac zaplate po dolarach a takze 30 dzwiek opium. Na temat bron sztuczna (gaz VX) starano sie w Sudanie i Iraku, a na temat

biologiczna (jad kielbasiany, waglik) zabiegano po Czechach, Kazachstanie, Iraku a, takze Indonezji. Wedlug niepotwierdzonych wiadomosci, z bronia

chemiczna eksperymentowano w kilkunastu obozach szkoleniowych w Afganistanie. Wladze po Moskwie potwierdzily natomiast, iz niedlugo wedlug

upadku ZSRR do Federalnego Centrum Analizowan Jadrowych nadszedl faks od chwili organizacji Islamic Jihad pochodzace z propozycja nabycia

glowicy jadrowej.

Krotkie charakterystyki liderow Al-Qaedy

Osama bin Laden – Saudyjczyk, „Wielki Emir―, lider Al-Qaedy; ur. 28 czerwca 1957 r. w Dzedda w rozmaitej rodzinie emigranta z Jemenu; w

latach 1979-1989 walczyl po stronie internetowej mudzaheddinow po Afganistanie; po 1988 r. utworzyl Al-Qaede; w 1991 r. opuscil Arabie Saudyjska i

zamieszkal w Sudanie, od 1996 r. przebywal w Afganistanie; zonaty, czwarta zone – Jemenke, poslubil w lipcu 2000 r.

Ayman al-Zawahiri – Egipcjanin, zastepca bin Ladena, uwazany za tej ewentualnego nastepce; ur. 19 czerwca 1951 r. po Kairze we wplywowej bliskim

inteligenckiej; pochodzace z wyksztalcenia lekarz-chirurg; z bin Ladenem zlaczony od 1995 r.; po organizacji odpowiada za kwestie finansowe a takze

zakupy broni i sprzetu.

Mohammed Atef – Egipcjanin, szef operacji militarnych Al-Qaedy; ur. po 1958 r. w Quenna (srodkowy Egipt); na poczatku czasow 80. zdezerterowal z

policji egipskiej a, takze wyjechal sluzace do Afganistanu; byl prawdopodobnie czlonkiem MaK, nastepnie przeszedl sluzace do Al-Qaedy, porzadnych

szybko awansowal; Atef odpowiadal m. in. za tworzenie siatki strukturze w Afryce Wschodniej od chwili 1991 r.; byl jawnie odpowiedzialny zbyt zamachy

po Mogadiszu (1993 r. ) oraz po Der es-Salam i Nairobi (1998 r. ); zginal w trakcie amerykanskich nalotow bombowych na Afganistan po zamachach z 11

wrzesnia 2001 r.

Abdullah Ahmed Abdullah – Egipcjanin, szef ds. szkolenia Al-Qaedy; ur. po 1963 r., inzynier-saper, wiarus walk pochodzace z ZSRR.

INDEKS TRESCI

Saddam Husajn

H

usajn Saddam At-Takriti (ur. 1937), iracki dyktator. Urodzil sie po ubogiej bliskim chlopskiej. Studiowal w Synaju. W 1956 podjal nieudana probe

przewrotu wojskowego. Po nastepnym r. wstapil sluzace do partii BAAS (Socjalistyczna Seria Odrodzenia Arabskiego). W 1959 mial miejsce zamach w

prezydenta K. Kassema a, takze Husajn zdecydowanie jeden pochodzace z jego parcypantow musial zaniechac kraj. Po 1963 powrocil do Iraku na wiesc

o udanym zamachu stanu dokonanym poprzez partie BAAS. Lata kolejne to dochodzenie do najlepszych stanowisk po partii, zakonczone ostatecznym

zwyciestwem partii BAAS (1968) w wyniku kolejnego zamachu stanu. Opanowal kluczowe posady partyjne a, takze panstwowe, by w 1979 usunac

pochodzace z partii swego glownego konkurenta A. al-Bakra. Zostal prezydentem, premierem a, takze przewodniczacym Podpowiedzi Rewolucyjnej,

sekretarzem generalnym BAAS, a takze wyznaczyl siebie w marszalka. Tej panowanie to pasmo krwawych represji wobec przeciwnikow politycznych.

Stlumil pojawienia Kurdow, wprowadzil de facto system totalitarny. Po latach 1980-1988, popierany poprzez panstwa zachodnie, prowadzil wojne z

Iranem. Wojna ta nie przyniosla oczekiwanych przychodow. Rekompensate przyniesc mialo zajecie Kuwejtu. W rezultacie wybuchla walka w Zatoce

Perskiej (1990-1991), zakonczona kleska Iraku. Za pomoca wstrzymaniu ofensywy USA, utrzymal sie tuz przy wladzy. Odpowiedzialny za sen wieczny z

rak sluzb spokoju kilkudziesieciu tys. ludzi. 14 grudnia 2003 zostal schwytany przez amerykanow i czeka na osadzenie.

SPIS TRESCI

3. Zbiorowosc ludzka Bliskiego Wschodu

3. 1-wsza Kultura w przelomie dziejow i wspolczesnie

W

wielu dziedzinach zwiazanych z kultura duchowej a, takze materialnej swiata islamu przewyzszal Europe chrzescijanska. Choc nazwany ramami Koranu,

hadis a, takze szariatu, religia islamska okazal sie bardzo sklonny na wplywy kulturowe. Starsze cywilizacje Egiptu, Grecji, Persji i Indii wtopily czesci

swojej zwiazanych z kultura w kulture islamska, co bylo wyrazne zwlaszcza po sztuce. W toku nauk scislych -- geometrii, chemii a, takze medycyny, oraz

w dziedzinie filozofii intelektualisci muzulmanscy poczynili rozlegle postepy. Najwybitniejszym uczonym tegoz okresu byl Abd Allah ibn Abbas, slynny ze

swych objasnien do Koranu. Za panowania pierwszych Omajjadow az-Zuhri rozwina sztuke prawoznawstwa i napisal biografie Muhammada, co

wspomoglo stworzyc poczucie tozsamosci islamu. We przedwczesnym okresie panowania Abbasydow, al-Kindi stal sie czolowym filozofem islamu.

Posiadal rzetelna wiedze na temat dzialan i koncepcji starozytnych Grekow, ktore wywarly gleboki dzialanie na islamskie myslenie. U schylku IX w.

historia al-Yakubiego ujela w ramy chronologiczne a, takze przedstawila studium nauki greckiej. Al-Yakubi uwazany jest dodatkowo za tworce geografii

po swiecie islamu. Od matematykow hinduskich jezyk mahometa matematyk al-Chwarizmi przejal cyfry,, arabski", ogolem z znakiem oznaczajacym zero.

Wprowadzil dodatkowo zwyczaj zapisywania obliczen, miast poslugiwania sie liczydlem a takze rozbudowe algebre. To wlasnie dzieki Arabom algebra

dotarla do Europy.

Dociekanie medyczne staly po centrum zainteresowan nauki islamskiej; co najmniej 70 uczonych napisalo prace pochodzace z tej specjalizacji. Wielki

kalif Harun ar-Raszid ufundowal po 800 szpital w Bagdadzie, w pelnym zas planecie sredniowiecznym istnialo zapotrzebowanie w indywidualnych

doktorow. Na Zachodzie glosne zostaly imiona najlepszych uczonych: Razesa (ar-Razi), encyklopedysty w dziedzinie medycyny, Haly Abbasa (al-Madzri)

a, takze Awiceny (Ibn Sina), XI-wiecznego lekarza a, takze filozofa. Jednostki ci przyczynili sie niezmiernie do ponownego odkrycia madrosci klasycznej

poprzez Europe chrzescijanska. To Awicenna, pozostajacy pod spodem wplywem swojego wlasnego mistrza, al-Farabiego, zwrocil uwage uczonych

chrzescijanskich na Metafizyke Arystotelesa. To pojedyncze dzielo sztuki przesadzic mialo o rozwoju filozofii Europejskiej. Co interesujace, komentarze

sluzace do ARYSTOTELESA, ktore dal Ibn-Ruszd znany zdecydowanie Awerroes, wywarly wiekszy dzialanie na chrzescijan niz w muzulmanow. Przed

1200, u progu odrodzenia intelektualnego na starym kontynencie, wprowadzone zostaly do islamu reguly sadowe, ustalone poprzez XI-wiecznego

mysliciela al-Ghazaliego: studiowanie,, cudzoziemskich nauk" musialo pozostawac w zgodzie z doktryna islamu. Ten nadzor teologiczny, jaki utrwalil sie

po swiecie islamu, legl wlasnie u fundamentow rosnacej przewagi naukowej a, takze technologicznej Europy - przewagi, ktora miala stac sie oczywista u

schylku sredniowiecza.

INDEKS TRESCI

Tworczosc literacka Arabska

Na temat

bejmuje dzielo literatury po klasycznym jezyku arabskim, powstala na terenie Plw. Arabskiego a, takze obszarach podbitych przez Arabow w

sredniowieczu. W VI w. narodzila sie poezja, spisana po VIII a, takze IX po. Poeci pelniacy wazne opcje spoleczne w zyciu wojowniczych plemion

arabskich tworzyli poematy zw. kasydami; fantastyczne zebrano po zbiorze mu'allaki. Slynni poeci tego okresu to: Imrual-Kajs, Antara, An-Nabigha,

Asz-Szanfara. Po drugiej polowie VII po. spisano proza rymowana Koran, swieta ksiege islamu, doskonaly wzor nurcie i na wstepie dzielo prozy

arabskiej. Tradycje poezji staro arabskiej dotychczasowy kontynuowane bez wiekszych zmian w poczatkowym okresie islamu (od 622) i zbyt dynastii

Umajjadow (661–750). Poeci dworscy, Al-Achtal, Dzarir a, takze Al-Farazdak, miast dawnych wodzow opiewali kalifow umajjadzkich. Po Mekce a, takze

Medynie (Al-Hidzaz) rozwijala sie poezja erotyczna (Umar Ibn Abi Rabi'a), w Syrii uprawial ja kalif umajjadzki Walid II. Wsrod plemion beduinskich

rozwijala sie niesamowita poezja slawiaca nieszczesliwa, platoniczna milosc, niosaca smierc kochankom (Lajla a, takze Madznun). Dominacja

Abbasydow (750–1258) to zloty wiek tekstow i zwiazanych z kultura; uprawiano astronomie, filozofie a, takze medycyne (Al-Farabi, Awicenna,

Al-Ghazali); dziela o tematyce historycznej pisali Al-Kalbi, Abu Mihnaf, At-Tabari; analizowania Koranu inspirowaly powstanie szkol filozoficznych po

Al-Basrze, Al-Kufie i Bagdadzie, gdzie zaslyneli gramatycy a, takze kolekcjonerzy staro arabskiej poezji: Sibawajhi, Chalil Ibn Ahmad i Al-Asmai (VIII–IX

po. ); Al-Dzahiz i Ibn Kutajba (IX w. ) stworzyli na wstepie dziela teoretycznoliterackie; w X w. Abu al-Faradz al-Isfahani napisal Kitab al-aghani [‘ksiega

piesni’], cenne zrodlo historycznoliterackie. Na dworach Abbasydow rozwijala sie poezja, okreslana modernistyczna. Poeci Abu Nuwas, Al-Ahnaf,

Baszszar Ibn Burd i in. zburzyli uklad dawnej kasydy oraz wprowadzili nowa tematyke. Reakcja w poezje modernistow byla poezja neoklasycystyczna,

nawiazujaca do starego testamentu staroarab. (Abu Tammam, Al-Buhturi, Al-Mutanabbi). Troche pozniej poczela rozwijac sie poezja filozoficzna a, takze

mistyczna (Abu al-Ala al-Ma'arri XI po., Umar Ibn al-Farid XIII w. ). W okresie upadku politycznej Arabow (1258–1800) zanikla tworczosc nowoczesna,

zaczely ukazac sie kompilacje, encyklopedie i slowniki. W XV w. spisano basnie Tysiac i 1 noc.

Okres nowozytny tekstow arabskiej rozpoczal sie po pol. 19 w. odrodzeniem kultury a, takze literatury pod spodem wplywem literatur europejskich; na

koniec XIX po. grupa pisarzy-emigrantow syryjskich a, takze libanskich stworzyla w STANY syryjsko-amerykanska szkole w literaturze arabskiej; skupieni

w niej pisarze (Ar-Rajhani, M. Nu'ajma, Dzubran Chalil Dzubran) byli autorami pierwszych utworow prozatorskich; w Synaju Dz. Zajdan stworzyl cykl

powiesci historycznej, zrodzil sie tu rowniez kierunek znany jako modernizmem. Poprzez II wojnie swiatowej, w zwiazku z powstaniem niezaleznych

krolestw arabskich, wyodrebnily sie tekstow narodowe, zachowujace wspolnote slownika i arabskiej tradycji kulturalnej; duza funkcje odegrali pisarze z

Egiptu. Poetycka team romantykow Apollo (Chalil Mutran) wywarla dzialanie na poetow Iraku (Az-Zahawi, Ar-Rusafi), Syrii i Libanu (Az-Zirikli, Nizar

al-Kabbani, Adonis); mlodsze generacja poetow-modernistow wyznaja, wyrazaja w Iraku Nazik al-Malaika, Al-Bajati, As-Sajjab; na okupowanych terenach

Palestyny powstala poezja, ktorej tematem-symbolem jest familia oraz gleba ojczysta (M. Darwisz). Rozkwit tworczosci prozatorskiej w Synaju, zwlaszcza

ksiazek i noweli realistycznej a, takze spoleczno -obyczajowej (Taha Husajn, Taufik al-Hakim, Tajmurowie, Jahja Hakki), odkryl odbicie po Iraku (Zu

an-Nun Ajjub), Syrii a, takze Libanie (Suhajl Idris, Lajla Baalbaki, Al-Udzajli), Palestynie a, takze Jordanii (Zijade, Ghalib Halassa), Sudanie (At-Tajjib

Salih). Panstwa Maghrebu (Tunezja, Algieria, Maroko) do II wojny swiat. znajdowaly sie pod silnym wplywem zwiazanych z kultura francuskiej.

Wspolczesnie powstaja tam utwory takze w jezyku fr.

INDEKS TRESCI

NAUKA I OSWIATA W GLOBIE ARABSKIM

A, takze

slam pojawil sie w Polwyspie Arabskim w krytycznej polowie VII w. naszej ery zdecydowanie Boskie objawienie przekazane Mahometowi za

posrednictwem aniola Gabriela. Wielkie znaczenie w celu uksztaltowania sie zarowno religii, jak i cywilizacji islamu mialy takze wypowiedzi Mahometa

zapamietane, a niedlugo rowniez zaprogramowane w formie hadisow (ar. 'opowiadanie, opowiesc') skladajacych sie na sunne czyli 'tradycje Proroka'.

Posrod hadisow 1 mial szczegolne znaczenie w celu rozwoju edukacji arabsko-muzulmanskiej. Prorok rzekl na przyklad „wiedzy szukaj chocby po

Chinach― a takze: „atrament uczonych mezow okazuje sie byc cenniejszy od chwili krwi meczennikow―. Postepujac wedlug tymi maksymami

Arabowie a, takze inne ludy muzulmanskie od chwili poczatkow egzystowania cywilizacji islamu rozwijali swoja wiedze, cos znacznie wiecej anizeli tylko

te, ktora to dotyczyla pierwotnego religii lecz takze roznorodnych innych nauk humanistycznych a, takze przyrodniczych.

Poczatki. Pierwszy etap rozwoju edukacji arabsko-muzulmanskiej, sluzace do ok. 750 r., czyli przejecia wladzy w kalifacie arabsko-muzulmanskim

poprzez dynastie Abbasydow to zapoznawanie sie pochodzace z dorobkiem innych cywilizacji, ktorych tereny w wyniku podbojow zajeli muzulmanie.

Okres ten obejmuje panowanie tzw. kalifow solidnych (632–661) a, takze Umajjadow ze stolica po Damaszku (661–750). Arabowie, prosci beduini

pochodzace z pustyn Polwyspu Arabskiego zapoznawali sie pochodzace z dorobkiem naukowym Persji a, takze Bizancjum, oraz za pierwotnego

posrednictwem dodatkowo nauki indyjskiej. Arabowie przejeli istniejace w Bliskim Wschodzie perskie a, takze bizantynskie koordynacje naukowe. Posrod

najwazniejszych byla slynna perska akademia po Dundiszapurze, tuz przy ktorej istnial slynny szpital i porzadnych juz po IX po. prowadzone

dotychczasowy regularne obserwacja astronomiczne. Fundamentalnym centrum naukowym tamtych czasow, zwiazanym ze wschodnim

chrzescijanstwem bylo dodatkowo syryjskie miasteczko Harran, srodowisko wschodnich chrzescijan, gdzie pielegnowane byly tradycje nauki greckiej.

Pamietac w dodatku nalezy, ze nauka arabsko-muzulmanska, choc rodzila przede wszystkim po jezyku arabskim, tworzona byla przez pracownik

rozmaitych ludow zamieszkujacych wielo etniczny kalifat arabsko-muzulmanski: Arabow, Persow, Zydow, Turkow a, takze in., wielokrotnie uczeni tobie

byli wyznawcami innej anizeli islam religii — judaizmu i chrzescijanstwa.

Meczety zdecydowanie centra akademickie i oswiatowe. Muzulmanie rozwijali jednak dodatkowo wlasne osrodki naukowe. Pierwszymi byly meczety,

muzulmanskie swiatynie, ktore spelnialy nie tylko opcje kultowe, lecz byly dodatkowo miejscami zebran oraz ksztalcenia religijnego, oraz wkrotce a, takze

filologicznego tyczacego sie jezyka arabskiego. Koniecznosc referowania i analizowania Koranu a, takze innych wyznaniowych ksiag islamu sprawila, ze

rozwijala sie gramatyka a, takze inne edukacji filologiczne, rownoczesnie kwitly dodatkowo nauki prawnicze. Najwczesniejsze meczety, ktore

dotychczasowy jednoczesnie istotnymi centrami naukowymi i oswiatowymi powstaly po Mekce, Medynie na Polwyspie Arabskim, po Al-Basrze a, takze

Al-Kufie po Mezopotamii, po Jerozolimie, Damaszku, Al-Fustacie (Egipt) oraz po Tunisie a, takze Kairuanie. Obok tych meczetow powstawaly dodatkowo

bogate biblioteki majace charakter bibliotek ogolnych.

Akademie muzulmanskie. Drugi czas rozwoju edukacji arabskiej, od chwili ok. 750 do w porzadku. 900 r. (pierwszy czas panowania Abbasydow,

750–1258), charakteryzowal sie bardzo intensywna dzialaniem tlumaczeniowa przewaznie z jezykow syryjskiego, greckiego i przecietnie perskiego

(pahlawi). Dzialalnosc ta prowadzona byla przede wszystkim po instytucjach nazywanych akademiami muzulmanskimi. Mniej wiecej w tym czasie

teoretycy a, takze historycy edukacji wprowadzili elementarny podzial nauk na edukacji nazywane arabskimi lub muzulmanskimi, do ktorych zaliczano

teologie, ustawa i filologie oraz edukacji swieckie — astronomie, chemie, medycyne a, takze in. Okolo od X w. uczeni arabsko-muzulmanscy rozpoczeli

tworczo polepszac dorobek innych cywilizacji, pochodzace z ktorym zapoznali sie poprzez tlumaczenia.

Matematyka. W matematyce (ar. rijadijjat), Arabowie rozwijali idee greckie i indyjskie. Wybitnym matematykiem byl nadmieniony juz Al-Chuwarizmi a

takze Al-Battani, znany na starym kontynencie jako Albategnius. To wlasnie uczeni arabscy stworzyli bazy algebry (sama nazwa naszej dyscypliny

wywodzi sie od chwili arabskiego slowa al-dzabr, 'skladanie'), geometrii analitycznej i trygonometrii.

Astronomia a, takze astrologia. Duzy dorobek posiadaja uczeni arabscy w dziedzinie astronomii i uwaznie z nia wtedy zwiazanej astrologii. Po IX po.

Sabit Ibn Kurra a, takze Hunajn Ibn Ishak przelozyli na jezyk mahometa Almagest Ptolemeusza. Juz Al-Chuwarizmi (od tej nazwiska wywodzi sie termin

algorytm! ) opracowal tabliczki astronomiczne, tzw. zidz, uzywane do konca sredniowiecza w Europie. Obserwatoria astronomiczne istnialy w tym czasie

metrow. in. po Bagdadzie a, takze Damaszku. Posrod najwybitniejszych astronomow tego okresu mozna wyliczyc Al-Farghaniego, Al-Battaniego,

Al-Madzritiego a, takze Ibn Tufajla. Wiekszosc dziel astronomow arabskich zostala przetlumaczona na lacine, w ten sposob sluzace do nauki zachodniej

weszlo wiele terminow arabskich, np. azymut, nadir a, takze zenit. Sposrod dorobku arabskiej astronomii korzystal m. in. Kopernik po konstruowaniu

swojej teorii struktury wszechswiata.

Medycyna. Tradycje medycyny (ilm at-tibb) Arabowie przejeli z osrodka naukowego po Dzundiszapurze, jednak w X i XI w. poczela sie polepszac

oryginalna medycyna muzulmanska. Doktorowie przeprowadzali analizowania na malpach, rozwijajac wiedze o anatomii oraz chirurgie — dokonywano

skomplikowanych operacji, ktorych charakterystyki zachowaly sie w traktatach i podrecznikach lekarskich. Rozwijala sie dodatkowo farmakologia a, takze

oftalmologia. Prace takich uczonych jak Ar-Razi (Rhazes), Ibn Sina (Awicenna) czy Ali Ibn Isa (Jesu Haly) tlumaczone dotychczasowy na lacine i poprzez

wieki dotychczasowy podstawa ksztalcenia lekarzy (np. Continens Rhazesa i Wzor medycyny Awicenny, ktory po lacinskim tlumaczeniu Gerarda

pochodzace z Kremony jeszcze w stosunkowo niedawnych czasach byl podstawowym podrecznikiem na uczelniach europejskich). Po IX po. powstaly na

wstepie szpitale (ar. pers. bimaristan) w Bagdadzie i Kairze, tworzyly sie rowniez bazy etyki lekarskiej. Przy szpitalach istnialy specjalne osrodki

szkoleniowe dla doktorow — petenci musieli przebyc specjalny warsztaty i zdac egzamin zanim naczelnym medykiem szpitala a, takze dopiero wtenczas

mogl prowadzic wlasna doswiadczenie.

Alchemia a, takze chemia. Wielkie osiagniecia zanotowano w dziedzinie alchemii (al-kimja), jaka Arabowie przeksztalcili w bazy chemii eksperymentalnej

odkrywajac a, takze badajac wiele pierwiastkow a, takze zwiazkow sztucznych (np. arsen, fosfor, kwas siarkowy a, takze solny). Jednym z

najwybitniejszych pracownik arabskiej chemii i alchemii byl Dzabir Ibn Hajjan. Na wysokim poziomie kazdorazowa arabska optyka (ilm al-basarijjat) —

do niej wybitnym przedstawicielem byl Ibn al-Hajsam (Alhazen), z ktorego prac korzystal m. in. polski medrzec Erazm Witelo, a takze J. Kepler.

Relewantna dziedzina naukowa byla mineralogia (ilm al-ma'adin), ktora zajmowal sie metrow. in. Al-Biruni.

Botanika a, takze zoologia. Botanika i zoologia nie permanentny na naprawde wysokim poziomie, jak rozne dziedziny, tak jak nauki rolnicze. Nie budzily

one wiekszego zainteresowania uczonych muzulmanskich, ktorzy przede wszystkim probowali zapoznac pochodzace z nazwami zwierzakow i zielenin

znanych pochodzace z najstarszej poezji beduinskiej. Po tych sferach rozwoj mozna dostrzec nie wczesniej w XIII w. (Ibn al-Bajtar), choc juz po IX po.

znany literat Al-Dzahiz napisal prace "Ksiega zwierzat" (Kitab al-hajawan), lecz kwestie zoologiczne nie dotychczasowy tam najwazniejsze, podobnie jak

leksykograficznej natury operacje o nazwach koni albo wielbladow filologa Al-Asma'iego. Oprocz nauk przyrodniczych rozwijala sie takze filozofia,

literaturoznawstwo, historiografia i geografia powiazana uwaznie z literatura podroznicza, ustawa islamu, teologia i muzykologia.

Madrasy. Po XI a, takze XII po. w planecie islamu rozpoczely powstawac samodzielne i czysto muzulmanskie osrodki naukowe, ktore okreslic mozna

takze imieniem "muzulmanskich uniwersytetow", tzw. madrasy. Pierwsza pochodzace z nich byla zalozona po 1065 r. w Bagdadzie przez seldzuckiego

wezyra Nizama al-Mulka An-Nizamijja. Studia po An-Nizamijji obejmowaly przede wszystkim ustawa muzulmanskie uczelni szafi'ickiej a takze teologii po

duchu aszaryzmu. Program obejmowal takze edukacji swieckie, przede wszystkim filologiczne. Po An-Nizamijji wykladali najwybitniejsi reprezentanci

nauki arabsko-muzulmanskiej, np. filozof Al-Ghazali, filologowie At-Tibrizi a, takze Al-Dzawaliki. Upadek uczelni przyszedl ok. 1395 po najezdzie Hulagu

w Bagdad (1393). Nizam al-Mulk zalozyl jeszcze inne uczelnie o podobnej nazwie, metrow. in po perskim Niszapurze. Madrasy te staly sie okazem dla na

masowa skale powstajacych od tego momentu madras muzulmanskich m. in. w Synaju i Syrii. W samym Bagdadzie po 1234 r., na krotko zanim

upadkiem dynastii abbasydzkiej zaistniala Al-Mustansirijja, zalozona przez kalifa Al-Mustansira (1226–42). Byla ona pomyslana zdecydowanie

seminarium w celu studiowania czterech szkol uprawnienia muzulmanskiego, lecz nauczanie miescilo takze edukacji filologiczne, astronomie,

matematyke a, takze medycyne. Obok madrasy dzialal takze szpital, laznie, kuchnia oraz zasobna biblioteka liczaca ok. 80 000 tomow. Upadek naszej

uczelni, tak jak An-Nizamijji, przyszedl ok. 1395 po najezdzie Hulagu w Bagdad.

Wspolczesna nauka po swiecie arabskim. Odrodzenie edukacji w planecie arabskim przyszlo w 19 w. Pozostala ona wyprawiona na wzor europejski.

Powstalo wiele uniwersytetow, akademii nauk a, takze osrodkow badawczych, ktore jednak opieraja sie przewaznie na dokonaniach nauki zachodniej.

Najwazniejsze akademickie osrodki terazniejszego swiata arabskiego to przede wszystkim Kair, Bagdad, Bejrut a, takze Damaszek, dodatkowo Tunis a,

takze Algier. Po poczatkach 20 w. rozpoczely powstawac po swiecie arabskim akademie nauk. Pierwsza byla Akademia Jezyka Arabskiego (Madzma

al-Lugha al-Arabijja) w Damaszku. W 1932 r. zaistniala Akademia Jezyka Arabskiego po Kairze, zas w 1947 Iracka Akademia Nauk (Al-Madzma al-Ilmi

al-Iraki). Podobnego typu organizacje przebiegaja obecnie dodatkowo m. in. w Arabii Saudyjskiej a, takze Maroku. W branzy nauk muzulmanskich

najwiekszym autorytetem cieszy sie kairski uniwersytet Al-Azhar.

SPIS TRESCI

Sztuka

M

alo wprawny stan doswiadczen nad sztuka arabska okresu przed muzulmanskiego pozwala zaledwie na sformulowanie ciaglosci do niej przejawow od

chwili czasow prehistorycznych; polozenie Arabii na szlaku ladowym jednoczacym Afryke pochodzace z Eurazja powodowalo oddzialywanie w sztuke

arab. kultur Egiptu, Mezopotamii, Krety, Grecji a, takze Rzymu. Zabytkowe budowle sztuki zanim muzulmanskiej znajduja sie zgrupowane po trzech

rejonach Plw. Arabskiego: polnocno a mianowicie zachodni (wzdluz szlaku Mekka–Medyna–Morze Srodziemne), pd. -zach. (Jemen, Aden,

Hadramaut) i wsch. (Al-Hasa, Bahrajn). Pierwszy pochodzace z nich obejmuje zabytki rzymsko -nabatejskie, nawiazujace do sztuki hellenistycznej,

Egiptu i mezopotamskiej: Petra (zespol grobowcow a, takze swiatyn), ruiny swiatyn (Dzabal Ramm, pol. II po., Ar-Rawwafa, innej polowie II w. ) i

grobowce skalne (nekropole w Midjan i Hatra, I po. ); rzezbe reprezentuja pelnoplastyczne posagi monarchow i reliefy figuralne. Najbogatszy w

zabytkowe budowle obszar pd. -zach. Arabii skupia gl. liczne relikty arch. (najwczesniejsze z okresu sabejskiego, VIII–VII w. p. n. e. ). Zostaly to

konstrukcje kamienne odznaczajace sie swietna konstrukcja a, takze technika (m. in. konstrukcje drewno-kamienne, popularne w etiopskiej sztuce)

pochodzace z filarami wykonywanymi czesto pochodzace z blokow monolitycznych, z kapitelami kostkowymi czy tez o formie odwroconej piramidy

schodkowej pochodzace z motywami zabkow. Sciany pokrywano stiukiem, polichromia i brazowymi blachami. Palace, z fasadami rozczlonkowanymi

ryzalitami, byly wielopietrowe. Swiatynie zakladano na planie prostokata pochodzace z apsyda (Sirwah, pocz. VIII w. p. n. e. ), prostokata (Main, VI w. p.

n. e. ), kwadrata (Ghajbun) a, takze elipsy (Marib). Rzezba wykazywala duza wzor od wladcow obcych (gl. importowane rzezby egejskie a, takze gr., od

chwili III po. p. n. e. przewaga wplywow hellenistycznych). W rzezb. tworczosci rodzinnej, oprocz dziel wybitnych (alabastrowa glowa kobieca z nekropoli

Timna, A, takze w. p. n. e. ), znajduja sie znane gl. rzezby na temat ciezkich, prymitywnych formach (maski grobowe, statuetki przodkow). Rekodzielo

artystyczne okazuje sie byc znane gl. z produktow zlotniczych a, takze metalowych. Sztuke wsch. Arabii, bedacej w zasiegu wplywow

mezopotamsko-perskich., reprezentuja niewiele przyklady rzezby kamiennej a, takze terakoty. Arabska kultura zanim muzulmanskiej wywarla decydujacy

dzialanie na sztuke etiopska, oraz wiele do niej elementow utrwalilo sie po sztuce islamu.

SPIS TRESCI

Muzyka

Na temat

muzyce arabskiej przed muzulmanskiej niewiele wiadomo; od VII w. krok po kroku ksztaltowala sie wspolna kultura muz. narodow wyznajacych religia

islamska, o detalach kultur: syrji, persji, tunezji, bizantyjskiej, polnocno -afrykanskiej, hiszp.; muzyka odgrywala istotna funkcje w obrzedach religijnych,

miala tez przeslanie spol. -wychowawcze (traktaty Al-Kindiego, Al-Farabiego, Awicenny); dominowala melodia wokalna jednoglosowa, melizmatyczna,

czasami z zastosowaniem cwierctonow; na temat zasadzie ksztaltowania formy rozstrzyga makam; wyrazne jest gama barw tlumionych, nosowych,

niedobor kontrastow niepohamowanych, heterofonia. Instrumentarium: tanbur, al-ud, rebab, kemange, instrumenty dete drewniane, gary — tamburiny.

Zahamowanie rozwoju muzyki arab. w koncu XV w. wiazalo sie pochodzace z upadkiem politycznym potegi islamu. W 20 w. rozwoj tworczosci muz.

nawiazujacej sluzace do folkloru a, takze zdobyczy swiat. kultury muzycznej.

SPIS TRESCI

Kaligrafia

K

aligrafia okazuje sie byc najwyzsza postacia sztuki islamu, najbardziej typowym wyrazem demona tej religii.,, Glos! Twoj Pan okazuje sie byc

najszlachetniejszy! Tenze, ktory nauczyl czlowieka poprzez pioro; nauczyl czlowieka tegoz, czego maz nie mial swiadomosc " -mowi pierwsze objawienie.

Jako ze Pan przemowil wedlug arabsku, oraz Jego slowa zostaly wedlug raz 1-wszy zapisane po jezyku arabskim, arabski zbior znakow i pismo staly sie

wspolnym skarbem wszelkich muzulmanow. Wylacznie znajac halasuje, czlowiek mial szanse miec nadzieje pojecia Boskiego przeslania. Nie stalo

wazniejszego zajecia niz gromadzenie i przenoszenie tego cennego daru. Muzulmanie okazuja swa wdziecznosc wyrazajac ja we wszystkich postaciach

uprawianej poprzez nich sztuki.,, Pismo Boga sprawia, ze prawda wychodzi na jaw" -glosi zwyczaj Proroka. Pismo arabskie, jakim sposobem przyjelo sie

powszechnie baczyc, nawiazuje jawnie do alfabetu nabatejskiego, ktory z kolei wywodzi sie pochodzace z liter aramejskich. W latach piedziesiatych VII

w. na wstepie pelne wersje Koranu zostaly zapisane po formie zwanej dzazm, noszacej znamiona wladcow nabatejskich. To zainspirowalo rozwoj pisma

kufickiego, o twardym kwadratowym zarysie, ktore bylo najbardziej rozpowszechnionym stylem protokolu tekstow koranicznych. W tym samym czasie

rozkrecila sie kursywa sluzaca sluzace do pisania papierow administracyjnych a, takze korespondencji prywatnej. W polowie X po. wyksztalcilo sie szesc

kapitalnych wzorow islamskiej kaligrafii: suls, naschi, muhakkak, rajhani, tauki i ruka. Wkrotce wprowadzono je sluzace do zapisu Koranu, stwarzajac tym

samym wiele oryginalnych mozliwosci w celu uzyskania efektow dekoracyjnych. Istnialy rowniez 4 inne fundamentalne rodzaje dokumenty: sumar,

ghubar, uzywane niejednokrotnie w miniaturowych egzemplarzach Koranu, talik, w szczegolnosci popierane poprzez Safawidow a takze nastalik, ktore,

choc odrzucic cieszylo sie popularnoscia wsrod Arabow, pozostawalo przez nieopodal cztery wieku ulubionym pismem Iranczykow, Turkow i

muzulmanow indyjskich.

Kaligrafia byla a, takze jest ciagle bardzo wysoce ceniona. Tamerlan i tej potomkowie roztaczali nad ta dziedzina sztuki szczegolny patronat, podobnie jak

Safawidzi, Mongolowie a takze Osmanie. Ksztalty dekoracji kaligraficznej mozna spotkac wzdluz i wszerz: na plytach nagrobnych, tkaninach, na

dzbanach, broni a, takze plytkach ceramicznych. Kaligrafia przybiera czesto niezwykle ksztalty po dekoracji struktury. Slowa zaczerpniete z Koranu sa tak

samo waznym detalem ozdabiania meczetow, jak osoby Chrystusa po kosciolach chrzescijanskich. Symbolizuja ow lampy dar Boga przekazany

internautom.

SPIS TRESCI

Alfabet

A oto kilka wyrazow i zwrotow w jezyku arabskim:

marhaban - czesc

kayfa haluka / ki - Jakim sposobem sie czujesz? Co slychac? koncowka (ki) oznacza typ zenski

ana - ja

anti a mianowicie ty / anta a mianowicie ty

nahnu - my

hal a mianowicie czy

ayna - porzadnych

mata a mianowicie kiedy

kayfa - jakim sposobem

bi-kam a mianowicie za ile

min ayna - skadze

Ila ayna - gdzie

man a mianowicie kto

posiada - co

mada a mianowicie czego

na`am - naprawde

la a mianowicie nie

huwa - maz

hiya a mianowicie ona

huna - w tej okolicy, tutaj

hunaka - tam

hada a mianowicie ten, to

hadihi a mianowicie ta

szukran - dziekuje

aflan a mianowicie przepraszam

ila - sluzace do

fi a mianowicie w

masmuka / ki - jakim sposobem masz w imie?

ismij - swoje imie okazuje sie byc.......

min ayna anta/i a mianowicie skad jestes?

ana min Bulanda a mianowicie ja jestem z Krajowy

ayna taskunu, taskunina a mianowicie gdzie zamieszkujesz?

askunu fi Buznan a mianowicie mieszkam po Poznaniu.

kalbun - kundel

babun a mianowicie drzwi

kitabun - lektura

bintun a mianowicie dziewczyna

laladun - mlodzik

dzamilun a mianowicie piekny

dzamilatun - piekna

nadzmun a mianowicie gwiazda

ridzlun - noga

darsun a mianowicie lekcja

dzadidun - nieznany

dzaddun a mianowicie dziadek

dzarun - sasiad

zauldzun a mianowicie maz

zauldzatun - malzonka

sarirun a mianowicie lozko

szajun - herbata

kahlatan a mianowicie kawa

safarun - wycieczka

kabirun a mianowicie duzy

kataba - pisal

sikkinun a mianowicie noz

salimun - zdrowy

filmun a mianowicie film

insanun - czlowiek

mauzun a mianowicie banany

yaumun - dzionek

madinatun a mianowicie miasto

hubzun - bochenek

laqabun a mianowicie nazwisko

funduqun - spanie

baytun a mianowicie dom

lissun - rabus

dayfun a mianowicie gosc

maridun - chorowity

maradun a mianowicie choroba

tabibun - doktor

tabibatun a mianowicie lekarka

qitarun - sympatia

SPIS TRESCI

3. 2 Zycie powszednie i obyczaje

Obyczaje

Na temat

procz pieciu filarow wiary oraz nakazow i zakazow szari'atu, cykl zycia muzulmanina reguluja konkretne, wynikajace pochodzace z religii a, takze tradycji,

wyrazne czynnosci, ceremonie i uroczystosci.

Z dwiema takimi pracami wiaza sie narodziny dziecka. Jak tylko dziecko sie urodzi, opiekunowie powinni dokonac jego calkowitej rytualnej ablucji. Potem

sluzace do jego prawego ucha szepce sie azan, a sluzace do lewego iqame (zapowiedz poczatku religijnego nabozenstwa). Siedem dni wedlug

urodzinach trzeba dziecku ogolic glowe a, takze nadac mu imie (noworodek przewaznie dostaje imie czy tez po proroku, albo wedlug ktoryms

pochodzace z czlonkow tej rodu lub po jednym sposrod bohaterow islamu). Urzednik religijny lub szanowana osoba unosi wowczas w gore dziecko,

utrzymuje jego glowke w kierunku Mekki i szepce mu sluzace do ucha konkretne fragmenty Koranu oraz wedlug trzykroc tej imie. Z tej okazji wydaje sie

przyjecie rodzinne. Pierwowzor i pociecha pozostaja na strychu przez czterdziesci dni, co ma chronic noworodka zanim zlym okiem. Z tegoz tez powodu

dziecko nosi czesto nadzwyczajny amulet.

2-ie kolejne uroczystosci znacza czas dziecinstwa: pierwszoplanowa jest naprawde zwana basmala. Gdy pociecha konczy 4 lata, odbywa sie rodzinna

uroczystosc, na ktorej udostepnia sie mu pierwszej lekcji. Recytuje sie slowa, ktorymi pierwszy przy jednym spotkaniu aniol Gabriel zwrocil sie do

Mahometa (Koran 97: 2): „Glos! w imie twego Pana, ktory stworzyl! Stworzyl mezczyzny z grudki krwi zakrzeplej! Glos! Twoj Pan okazuje sie byc

najszlachetniejszy! Tenze, ktory nauczyl czlowieka poprzez pioro; nauczyl czlowieka tegoz, czego maz nie mial swiadomosc. ― Nastepnie dziecko ma

obowiazek powtorzyc formulke. Tak startuje sie tej edukacja.

Pozostala wazna uroczystosc dziecinstwa to obrzezanie. Religia islamska przejal obrzezanie, tak jak wiele innych zwyczajow, z innych religii a, takze

kultur (stosowali je dawni Afrykanie, Etiopczycy, Egipcjanie, Hebrajczycy). Sam Koran nie zawiera jakichkolwiek badz dotyczacych tegoz wskazowek,

lecz prawo muzulmanskie wyraznie nazywa je zdecydowanie obowiazujace meskich potomkow; dokonuje sie fita w wieku od kilkunastu do kilkunastu lat.

Obrzezanie przeprowadza doktor lub jednostka do tego przyuczona. Z obrzezaniem, wielkim rodzinnym swietem, znajduja sie zwiazane uroczyste,

wystawne ceremonie, a chlopcy dostaja w ten dzien prezenty. Zabieg ow zamyka ich po swiat mezczyzn.

W poniektorych regionach swiata muzulmanskiego praktykuje sie obrzezanie dziewczynek. Uzasadnia sie to dazeniem sluzace do ograniczenia pociagu

plciowego kobiet. Pochodzenie tej praktyki nie ma nic wspolnego pochodzace z islamem — jest to obyczaj przejety od chwili Afrykanow. Po tradycji

muzulmanskiej jest tylko i wylacznie mowa na temat obrzezaniu chlopca. Wladza religijna pozostaje wobec owego zwyczaju bezsilna. Obrzezanie

dziewczynki to, zgodnie z naszymi dzisiejszymi pojeciami, okaleczenie do niej seksualnie a, takze skrzywdzenie po odczuciach. W przeciwienstwie do

obrzezania chlopcow, przeprowadza sie je po cichu i bez pompy. Ten zwyczaj w stosunku do dziewczat najsilniej jest zakorzeniony w ludowej tradycji po

Sudanie a, takze w Synaju, gdzie, wbrew prawnego zakazu, do aktualnie sie fita stosuje.

Malzenstwo uchodzi zbyt zalecane poprzez Koran a, takze cieszy sie po islamie wielkim powazaniem. Sluzace do obowiazkow partnera w malzenstwie

nalezy zapewnienie zonie czy tez zonom dachu nad glowka, pozywienia a, takze ubrania. Dziewczyny, przynajmniej podlug prawa, nie sposob zmusic na

dodatek, zeby aktywnoscia lub majatkiem przyczyniala sie do utrzymania domu. Po malzenstwie muzulmanskim nie funkcjonuje wspolnota towarow

mezczyzny a, takze kobiety (moze ona ochoczo rozporzadzac swoja wlasnoscia).

Sunna mowi, ze kobiety nie powinno sie wydawac zbyt maz bez jej potwierdzenia. Jednak zbyt oznake przyzwolenia moze wystarczyc jej milczenie.

Zgodnie z opinia wiekszosci autorytetow, opiekun panie (ojciec czy tez, gdy fita nie ma, najblizszy jej krewny) zawiera zwiazek malzenski w do niej

imieniu a, takze moze ja zmusic sluzace do poslubienia wyselekcjonowanego przez siebie mezczyzny. Nawet wsrod sredniego pokolenia osob z lepszym

wyksztalceniem wielu ojcow uwaza za zrozumiale, ze na wlasna reke wybiora dorastajacym corkom odpowiednich mezow. Koedukacyjny system

szkolnictwa poczynil jednak w praktykowaniu owego zwyczaju pewne wylomy. Wymog, zeby narzeczona byla dziewica, okazuje sie byc jednak ciagle

aktualny. Ceremonia zaslubin ma mozliwosc, zaleznie od chwili miejscowego zwyczaju, odbyc sie w meczecie, w urzedzie, w domu pana mlodego czy

tez panny mlodej. W ceremonii musi uczestniczyc dwoch doroslych swiadkow.

Religia islamska dopuszcza instytucje poligamii. Historycznie wielozenstwo mialo byc wybiegiem na opieke kobiet, ktorych w spoleczenstwie beduinskim

stalo wiecej anizeli mezczyzn. Prorok Mahomet nalegal — a, takze sam dawal przyklad — by wierni zenili sie z wdowami po poleglych za wiare

muzulmanach. Za pomoca tej przedsiebiorstw kobiety samotne zyskiwaly meska opieke, dajaca im ochrone przetrwania; instytucja poligamii byla wiec w

celu wielu z tych propozycji jedynym wybiegiem zabezpieczenia, materialnego i moralnego. Werset Koranu (4: 3), z ktorego wywodzi sie prawo partnera

do malzenstwa poligamicznego brzmi: „Zencie sie zatem pochodzace z kobietami, ktore sa w celu was przyjemne — pochodzace z dwiema, trzema,

lub czterema. Lecz wowczas gdy sie obawiacie, ze odrzucic bedziecie sprawiedliwi, zencie sie tylko pochodzace z jedna czy tez z tymi, ktorymi zyskaly

wasze prawice. "

Koran obwarowuje totez wielozenstwo okreslonymi warunkami. Pozwala sie w tej okolicy mozliwosc zadzierzgniecia przez mezczyzne zwiazku co wiecej

z czterema kobietami, ma obowiazek on jednak traktowac halasuje jednakowo a, takze sprawiedliwie. Niektore osoby wspolczesni prawnicy uwazaja

tamten werset zbyt podstawe sluzace do odrzucenia wielozenstwa i potwierdzaja, ze zjawa tego przepisu postuluje odpowiednio monogamie, bowiem nie

mozna sprawiedliwie traktowac dluzej niz niejakiej zony. Powszechnie preferuje sie, by jegomosc przez calkowite zycie pozostal wierny niejakiej kobiecie.

Obecnie w poniektorych krajach (Tunezja, Turcja) wielozenstwo zostalo absolutnie zniesione, oraz w roznych krajach pierwsza zona ma obowiazek

wyrazic zgode w drugie zwiazek malzenski meza.

Warunki slubu nazywa zawarta zanim nim umowa przedmalzenska. Glowne punkty klasycznej intercyzy to wielkosc posagu a takze warunki

potencjalnego rozwodu. We wspolczesnych intercyzach wyklucza sie czesto ozenek z druga kobieta. Zasadnicza czescia dokumenty urzedowe

malzenskiej okazuje sie byc mahr — wykup zbyt narzeczona. Posluguje on przewaznie do pokupowania niezbednych sprzetow gospodarskich a, takze

strojow w celu kobiety. Ten rodzaj wiana od meza zabezpiecza transakcja kobiety — suma ta zostaje u niej, jak mezczyzna zdecydowal sie na rozwod.

Do rozwodu teoretycznie wystarczy, by jegomosc powiedzial trzykrotnie „rozwodze sie z toba. ― Tak naprawde nie jest to takie proste, w gre wchodzi

gdyz wspomniana kara pieniezna pod postacia sumy, jaka mezczyzna wniosl do malzenstwa. Kobiety sa w stanie sie udzielac rozwodu z rozmaitych

powodow, oraz mianowicie: niepewna choroba meza, nie wywiazywanie sie poprzez meza pochodzace z obowiazku utrzymania rodziny, okrutne

traktowanie malzonki. W Pakistanie do okolicznosci rozwodu przynalezy niezgodnosc charakterow. W razie rozwodu prawo sluzace do opieki powyzej

dziecmi po poczatkowym czasie ich istnienia zostaje przewaznie przyznane matce. Wedlug poniektorych szkol, matka zachowuje ustawa opieki powyzej

synami sluzace do siodmego r. zycia czy tez do momentu osiagniecia poprzez nich dojrzalosci, nad corkami az do pierwotnego pelnoletnosci czy tez

zamazpojscia. Prawna reprezentacja pociechy nalezy do ojca.

Istnieje pare okolicznosci, ktore wedlug uprawnienia islamu wykluczaja malzenstwo. To jest mezczyzna nie powinna: byc spokrewniony z malzonka zbyt

nieopodal, miec zbyt zony rownoczesnie dwoch siostr, byc nizszego stanu anizeli kobieta. Kobiecie nie wolno wyjsc zbyt nie muzulmanina, natomiast

muzulmanin moze poslubic nie muzulmanke. Wychodzi sie bowiem pochodzace z zalozenia, ze to tata decyduje na temat religijnym wychowaniu dzieci,

otoz gmina muzulmanska nie posiada zadnej szkody. Muzulmanka nie powinna jednak poslubic nie muzulmanina, poniewaz w takim wypadku jej

pociechy wyrastalyby po innej wierze.

Wolna dziewczyna po smierci meza poprzez cztery miesiace i dziesiec dni ma obowiazek zachowac zalobe, po rozwodzie zas odczekac trzy miesiace

przed powtornym zamazpojsciem. Jegomosc natomiast ma mozliwosc natychmiast wstapic w nieznany zwiazek matrymonialny. Mahomet wprowadzil dla

kobiet okres przewidywania po to, by stalo wiadomo, albo kobieta odrzucic spodziewa sie dziecka, a, takze by mozna bylo jednoznacznie okreslic

ojcostwo.

Zbytnio cudzolostwo religia islamska kaze takze mezczyzne, jak i kobiete: „Cudzoloznicy i cudzoloznikowi wymierzcie wedlug sto batow, kazdemu

pochodzace z nich obojga"!... (Koran 24: 2). Kare te wypada wymierzyc po obecnosci bezpiecznej liczby wiernych. Stosowano ja jednak z rzadka, gdyz

gdzie indziej Koran (4: 15) postuluje czterech swiadkow czynu, oraz ich znalezienie nie potrafilo byc proste. Mezczyzna, ktory zarzucal swojej zonie

zdrada, a odrzucic potrafil przyprowadzic czterech swiadkow tego czynu, otrzymywal osiemdziesiat batow zbyt znieslawienie. Zeby uniknac kary, musial

potwierdzic swe slowa czterokrotna przysiega na Boga. Zona z kolei mogla sie bronic przysiegajac, ze mezczyzna sklamal. Poprzez takiej czterokrotnej

przysiedze kazde musialo czterokrotnie zazadac, azeby dosieglo fita przeklenstwo Boga, jesli odrzucic powiedzialo prawdy.

Smierc. Gdy ktos czuje, ze okazuje sie byc bliski smierci, powinien rozwiazac wyznanie wiary. Slowo Pan powinno byc jego minionym slowem. Jak

czlowiek umrze, cialo okazuje sie byc natychmiast myte; spowija sie je calunem i przenosi do meczetu, gdzie odbywa sie pogrzebowe nabozenstwo.

Cialo okazuje sie byc potem przenoszone do grobu. Zmarlego ukrywa sie w prawym boku, twarza ku Mekki. Niektore osoby muzulmanie rzucaja na grob

grudki ziemi, recytujac wlasciwy werset Koranu: „Z ziemi was wykreowalismy i dokonamy, ze sluzace do niej powrocicie i pochodzace z niej was

wyprowadzimy wedlug raz drugi― (20: 55). Mahomet zabronil oplakiwania zmarlych, ale w tej okolicy islam wyrazil sie nieruchomy wobec panujacych

zwyczajow — lamentowanie a, takze rozpaczanie wedlug zmarlym okazuje sie byc powszechne po calym swiecie muzulmanskim.

SPIS TRESCI

Miasto

A, takze

stnialy 2 miejsca, wokol ktorych zazwyczaj ogniskowalo sie zycie muzulmanow w metropolii. Jednym z tych propozycji byl wielki meczet, porzadnych w

kazdy piatek zbierali sie obywatele na poludniowe modly. Sluzace do swiatyni przylegal zwykle rynek, druga znaczaca instytucja miejska. W bazarowych

kramach starano przestrzegac sie wyraznej hierarchii w stosunku do lokalizacji miasta meczetu. Wiec sprzedawcy ksiag i roznych wydawnictw lokowali

sie obok miejsc modlow, zas blawatnicy mozliwie najdalej siegajac sluzace do granic osrodka miejskiego. Tam handlowano tez wieloma towarami

pochodzace z roznych zakatkow swiata. Sposrod bazarem graniczyly zajazdy czy tez miejskie karawanseraje, gdzie podrozni mogli sie zatrzymac.

Zostaly tez ogolne laznie, tzw: hammamy, ktore zwracaly w siebie uwage dymiacymi kominami oraz nedznymi oszklonymi kopulami. Sluzyly ow lampy

potrzeba wierzacych muzulmanow w ramach utrzymania rytualnej czystosci cialka. Byl t oswiat rodzaju meskiego, otwarty a, takze dostepny, porzadnych

latwo zawieralo sie znajomosci i wespol biesiadowalo po kawiarniach.

Sposrod bazaru rozchodzily sie podstawowe aleje prowadzace do rozmaitych dzielnic. Od chwili nich rasowy mniejsze uliczki gubiac sie w slepych

zaulkach. Wowczas gdy obcy przybysz opuszczal zgielk bazaru, sluzace do jego mysli docierala niedlugo wszechogarniajaca milczenie, przerwana

czasami glosami kobiet, dobiegajacymi zza wysokich murow bez otworow okiennych. Mial wowczas wrazenie, ze przygladaja mu sie niewidzialne twarze,

oraz on juz sam narusza prywatna sfere ludzkiego zycia. Tego rodzaju odczucie odrzucic byly jak na przyklad osobliwym, bowiem poszczegolne dzielnice

zamieszkiwaly na ogol jednorodne spolecznosci powiazane wspolnota religijna, rownolegla przynaleznosc etniczna i dla zarobku. W rzeczywistosci

dzielnice miasta dotychczasowy pod ow wzgledem typowe i na tyle odrebne, by mozna halasuje uwazac za placowki administracyjne. Wstapienie,,

stanowila ogromna brama jaka zamykano w noc" a mianowicie pisze zyjaca w 20 wieku mieszkanka Kairu.,, Posrodku bramy znajdowaly sie drobne

drzwi, ktorych pilnowal stroz. Brama byla reliktem przeszlosci, kiedy chronila dzielnice zanim zlodziejami, zbuntowanym pospolstwem a, takze

rozwscieczonymi zolnierzami". Przez minione stulecie stare wzorce odrzucic sprostaly wyzwaniom zachodzie cywilizacji wobec srodowisk spolecznosci

muzulmanskiej. Nowe osrodka miejskiego wyrosly w poblizu starych, zakladane czesto poprzez mocarstwa kolonialne, a czesto przez przywodcow

muzulmanskich, chcacych ukazac swoim ziomkom po nowych budowlach sile rownolegla zachodowi. Nieczesto planowano halasuje wokol zasadniczego

meczetu. Preferowano raczej porzadkowe, symboliczne srodku wspolczesnego panstwa, gdzie miescily sie banki i lokum zarzadow przedsiebiorstw

gospodarczych pozostajac zwykle po rekach odrzucic muzulmanow. Trzeba porownac New Delhi po Szahdzahanabadem a, takze polnocny Teheran z

poludniowym. W budowanych na wzor zachodni dzielnicach znajdowaly sie duze bulwary, kina, wiezowce mieszkalne, w ktorych zachodnia niechec

sluzace do kontaktow towarzyskich moze zastapic cieple relacje miedzy osobami starych dzielnic.

SPIS TRESCI

Wies

Po

iekszosc muzulmanow nie byla oraz koczownikami, oraz mieszkancami miejscowosci. Najwieksza ekipe w populacji stanowili wiesniacy. Wiemy jednak o

tych propozycji najmniej. Zostalo niewiele papierow i godnych uwagi zabudowan. Wiesniacy na ogol trzymali sie na uboczu obecnych wydarzen, chcac

przede wszystkim przezyc. Najlepsze przymioty wiesniaka uslugiwaly zachowaniu prawdziwych zwyczajow a, takze ukazywaniu zywotnosci tradycji.

Wprowadzenie innowacji, przejawianie inicjatywy, oczarowanie modnymi nowinkami nie dotychczasowy w tym otoczeniu pozadane. Tego rodzaju

zachowania mogly powodowac troski. Islam w wsi dodatkowo nalezalo przysposabiac do rodzimych potrzeb. Z reguly byl to islam mistykow i sanktuariow.

Rozwijal sie i rosl w moc razem pochodzace z wiejska wspolnota przez dziesiatki lat, przejmujac niektore eksperymenty kultow zanim muzulmanskich, tak

jak grob swietego mogl zostac wzniesiony w wczesniejszym polozeniu kultu.

20 wiek niosl ze soba oryginalne wyzwania w celu wsi. Reforma komunikacji a, takze procesy integracyjne w gospodarce narodowej a, takze

miedzynarodowej ulatwily kontakt pochodzace z bardziej swiadomym pojmowaniem islamu w metropoliach. Mieszkancy wioski zaczeli rozumiec, ze

pierwotnego uswiecone tradycja praktyki swiete nie reaguja nowemu obrazowi muzulmanina. Rownoczesnie poddawani byli coraz ogromniejszej kontroli

ze strony pracownik nowoczesnego panstwa, miedzy innymi w ramach podatkow. Narzucana im oryginalne wzory majace niewiele polaczonego z

islamem. Obok zwyczajnego przywiazania sluzace do swietych rozwijal sie nieznany islam reformistyczny i nieznany sekularyzm.

INDEKS TRESCI

Budynek

M

uzulmanskie domy odrozniaja sie na pelnym obszarze swiata islamu w porownaniu do wplywow postaci ich struktur siegajacych okresu przed islamem, a

takze regionalnej gospodarki, wzgledow klimatycznych, prawdziwych materialow a, takze technik budowlanych. Oczywiscie zarzadzenia islamu po kwestii

odosobnienia kobiet a takze wysoka ranga rodziny wywarly wplyw w wypracowanie uniwersalnego podejscia sluzace do funkcji budynku. Miala to byc

glowna przestrzen prywatna, gdzie familia moglaby pracowac i odprezac sie. Charakter mieszkaniu byl wspanialy jego domownikom, lecz patrzac nan z

zew. niewiele dawalo sie odczytac, zwlaszcza ze prezentowal swiatu surowe a, takze niedostepne mury. Czesto tez wznoszono slepe sciany. Wowczas

gdy jest to sciana z oknami na poziomie parteru, przez ktore moze przenikac ludzki wzrok, bywaja ow lampy zawsze drobne, zakratowane a, takze

dostatecznie wysoce umieszczone, by nikt odrzucic mogl poprzez nie zerkac. Okna znajdujace sie wyzej znajduja sie szersze, zasloniete okiennicami a,

takze wychodza w ulice. Wszelkie elementy budynku projektuje sie w ten sposob, zeby nikt odrzucic mogl zorientowac sie w zajeciach domownikow, oraz

jednoczesnie tej mieszkancy odrzucic naruszali intymnosci innych osob.

Glowne wejscie jest duze, niekiedy monumentalne. Do tej dekoracji korzysta sie barw i symboli przynoszacych pomyslnosc. Wszystko to uwypukla

waznosc korytarza prowadzacego pochodzace z miejsca ogolnego do prywatnego. Jesli jegomosc znajdzie sie juz w srodku, w charakterze goscia,

zostaje wtajemniczony do meskiego pokoju przyjec, usytuowanego przewaznie w poblizu wejscia, aby obnizyc niebezpieczenstwo zebrania kobiet

pochodzace z domostwa. Miejsce to przesadza reprezentacyjna czesc domu posiadajac swiadczyc na temat ekonomicznym statusie rodziny. Po bogato

udekorowanym pokoju przyjec eksponuje sie cenne przedmioty nalezace sluzace do gospodarza. Tu gromadza sie mezczyzni pochodzace z sasiedztwa.

Marnuja wolny czas sluchajac strof poezji, ktore umilowanie wsrod muzulmanow jest przez kazdego znane. Traktuja rowniez dlugotrwale dysputy swiete.

Ta problematyka nigdy pierwotnego nie nuzy.

Wieksza czesc domu, tak jak ma to miejsce w namiocie koczownika, przesadza domene panie. Okresla sie ja wedlug arabsku zdecydowanie harem.

Wyrazenie to spokrewnione jest pochodzace z haram a, takze oznacza,, uswiecony obszar", porzadnych wzbroniony okazuje sie byc wstep

mezczyznom, z wyjatkiem wspolmalzonkow a takze tych pochodzace z meskiej kreski, ktorzy a mianowicie ze wzgledu na bliskie pokrewienstwo a

mianowicie nie sa w stanie wstapic po zwiazki malzenskie z domowniczkami. Kobiece pomieszczenia rozmieszczone znajduja sie wokol dziedzinca.

Kobiety marnuja tam spora czesc istnienia. W ostatnich latach utrwalony podzial pomiedzy dostepnym w celu innych a, takze prywatnym zasiegiem domu

pozostal naruszony. Chlopi i panie nalezace sluzace do rodziny, jak rowniez ze soba odrzucic spokrewnieni, biora udzial w spotkaniach towarzyskich,

aczkolwiek nie zawsze przychodzi im to z latwoscia. Co wiecej nowoczesne budownictwo dostosowalo sie do ulegajacego zmianie wzorca i nieczesto

czyni architektoniczne ustepstwa dla islamu.

INDEKS TRESCI

Sztuka kulinarna

K

uchnia jest urozmaicona i z reguly chwalona poprzez cudzoziemcow. Po szerokim komplecie potraw powstaja rowniez posilki o nadzwyczaj starej starego

testamentu. Potrawy tradycyjne oparte znajduja sie czesto w kuchni nomadow. Jedynie po luksusowych restauracjach duzych hoteli mozna zdobyc dania

europejskie. W innych podaje sie jedzenie arabskie. Podstawowymi towarami kuchni irackiej sa: mieso (przewaznie baranie), drob, jarzyny, ryz, pszenica,

owoce.

Sluzace do najbardziej wybitnych potraw zaliczane sa:

Kubba. Glownymi skladnikami tuz przy sporzadzaniu kubby jest kasza pszenna a, takze mieso baranie. Kasza ta, tzw. borghul, jest specjalnie

preparowana pochodzace z ziaren najlepszych gatunkow pszenic. Borghul miesza sie pochodzace z mielonym miesem baranim a, takze dokladnie

wyrabia na jednolita mase. Sposrod tej mieszaniny formuje sie placki napelniane farszem pochodzace z mielonego miesa, orzechow, rodzynkow,

pietruszki a, takze cebuli a takze przypraw korzennych. Nastepnie sprawia sie pochodzace z nich splaszczone kotleciki czy tez kuliste knedle i wrzuca na

wrzaca wode.

Strawa ta moze stac sie przyrzadzana w rozne sposoby, w zaleznosci od skladu uzytego nadzienia. Kubba dysponuje nieslychanie zepsuta tradycje, jak

mowia podawano ja na stole krola asyryjskiego Assurnasirapli II. Wspolczesnie okazuje sie byc specjalnoscia potraw mosulskiej. Powoli potrawa ta

przyjmuje sie w roznych miastach, oraz szczegolnie po Bagdadzie.

Dolma. Jest to potrawa rozpowszechniona w wiekszosci miast irackich. Sporzadza sie ja pochodzace z farszu zawijanego w ewidencji winogron, kapusty

lub salaty. Moze miec miejsce tez pod postacia faszerowanej cebuli, dyni, baklazana (oberzyny), kabaczkow lub ogorkow. Nadzienie sporzadza sie

pochodzace z ryzu wymieszanego z mielonym miesem a, takze przyprawami.

Kebab. Odpowiednio przyprawione i uformowane w ukladzie kielbasek mielone mieso baranie naklada sie na stalowe szpikulce a, takze piecze w ruszcie

po zarze wegla drzewnego. Potrawe podaje sie z marynatami, salata a, takze cienkimi plackami (chubzami). Kebab jest daniem tanim a, takze szybkim

sluzace do sporzadzenia.

Chubz. Jest to nieznaczny placek, srednicy talerza stolowego, sporzadzany recznie z razowej maki pszennej na zakwasie lub w drozdzach a, takze

wypiekany po specjalnych piecach. Sama technika sporzadzania a, takze wypieku okazuje sie byc bardzo ciekawa i godna zobaczenia. Chubz jest

wylacznym pieczywem wypiekanym w drobnych miejscowosciach: Po wiekszych metropoliach sprzedawane znajduja sie rowniez samumy - bulki z bialej

pszennej maki o ukladzie splaszczonego czolenka. Pieczywo innymi slowy bardzo smakowite i sprzedawane zawsze mogl goracym.

Tikka. Sa to nadziane na stalowy szpikulec skrawki miesa baraniego i w dalszej kolejnosci pieczone w ruszcie.

Gas lub Szawerma. Cienkie platy miesa baraniego nabija sie na szpikulec i przeklada dosc gesto plasterkami loju baraniego. Naprawde przygotowany

stos, wysokosci w porzadku. 50 cm i srednicy od kilku do kilkunastu centymetrow, uklada sie po roznie, gwarantujacym obrot szpikulca w lokalizacji

pionowej. Palniki gazowe, znajdujace sie z niejakiej strony rozna, powoduja pieczenie sie miesa i tluszczu. Po upieczeniu, zewnetrzna czesc stosu scina

sie ostrym nozem pod postacia drobnych skrawkow i mowi z marynatami lub odmiennymi przyprawami.

Kuzi. Potrawa ta nalezy do najslawniejszych dan. Jest to zapiekane w wielkiej ignoranci w piecu mlode jagnie, nadziane farszem z ryzu z dodatkiem

rodzynkow, orzechow, migdalow a, takze calych jajek na twardo. Ryz zaprawia sie szafranem. Na zewnatrz mieso obklada sie rowniez ryzem z oliwkami i

polewa oliwa. Kuzi podaje sie na ignoranci, na ktorej jagnie bylo pieczone. Do miesa serwuje sie ostre sosy. Kuzi jada sie bez uzycia sztuccow

kuchennych, sos nagarnia sie trzymanym w palcach chubzem, uformowanym w ukladzie rynienki.

Kawusia. Zaparzana okazuje sie byc na sposob turecki i podawana w drobnych filizaneczkach. Kawe popija sie woda pochodzace z lodem.

Arak. Jest to chodliwy napoj alkoholowy, produkuje sie go pochodzace z daktyli. Tenze slodki trunek zaprawiony okazuje sie byc olejkiem

eukaliptusowym lub anyzkowym. Pije sie go rozcienczony woda, tworzy wowczas mleczna zawiesine.

INDEKS TRESCI

3. 3 Walka w Iraku i Afganistanie

Wojna po Iraku

Na temat

d dawna bo az od r. 1991 Irak zwodzil inspektorow rozbrojeniowych ONZ. Po zamachach 11 wrzesnia 2001 w USA, George Bush po Cincinati okreslil

Irak zdecydowanie jedno pochodzace z panstw osi zla. Bush postawil w celu Saddama Husejna ultimatum, czy tez opusci Irak, albo wkroczy do Iraku

wojsko STANY. Sadam jednak byl nieugiety i postanowil zostac w polsce. George Bush powolujac sie na rezolucje Narodow Zjednoczonych w ktorej

dotychczasowy dowody, ze Irak posiada bron masowej zaglady a, takze wbrew sprzeciwom Francji a, takze Niemiec rozpoczal akcje militarna przeciw

Irakowi.

Wojna zapoczatkowala sie 20 Czerwca 2002 od bombardowania Irackich instalacji wojskowych a, takze od siedzib Saddama Husejna. Najpierw zdobyto

miasto Um-Kasr na poludniu Iraku to miasto portowe. W tym czasie Irak zaatakowal rakietami Kuwejt. Nastepnie bombardowano wladze irackie po

Bagdadzie min. ministerstwa a, takze palace Saddama. W nastepnym dniu po okolicy Basry plonely pola naftowe, a takze caly czas bombardowano

Bagdad. Predkie zdobycie lokalizacji wroga wojskom koalicji utrudnialy burze piaskowe. W drugim tygodniu walki Irakijczycy rozpoczeli masowo uciekac z

osrodka miejskiego Basra, gdy to zostali ostrzelani poprzez wlasne wojska z karabinow i mozdzierzy. Caly czas bombardowano Bagdad latajacymi

fortecami B-52, F-117 a, takze B-2 niewykrywalnymi przez radary, a nawet rakietami Tomahawk wystrzeliwanych z pokladow niszczycieli zacumowanych

u wybrzezy Iraku. Nastepne miasta poddawaly sie wojskom koalicji, poniektore nawet bez wiekszych starc min. predko zdobyto An – Nassiriye.

Kluczem sluzace do sukcesu byla stolica Iraku Bagdad. Armia koalicji trudno walczyla na temat Bagdad a, takze zajela miasteczko dopiero 10-ciu. 04.

2003 roku. W trakcie walk na temat Bagdad niejednokrotnie popelniano bledy najbardziej patetycznym bylo wysadzenie pociskiem apartamencie

dziennikarzy po hotelu „Palestyna―, ostrzalu odrzucic przezyl operator hiszpanskiej filtrow Tele5, 37-letni Jose Couso i 35-letni Taras Protsyuk,

dziennikarz agencji Reutera. Elementem kulminacyjnym po bitwie na temat Bagdad byl meczet po centrum miasta, ktory szybko pozostal zdobyty.

Powalono i zniszczono pomnik Saddama, oraz rozpoczyto niszczyc wszelkie jego wizerunki w metropolii jak i w pelnym kraju. Od chwili tamtej pory

mozna bylo mowic w ten sposob ze metropolia Iraku zostala zdobyta. Biedni Irakijczycy pladrowali wszystko co mialo jakas wartosc. Nawet probowano

wypracowac placowki dyplomatyczne. Jednak amerykanie ustawili patrole i starali sie odrzucic dopuscic sluzace do grabiezy. Kazdy ludzie Saddama z

rzadu juz dawno uciekli, oraz Saddam w jakims miejscu sie ukryl, alb tez uciekl, zadna osoba nie mial swiadomosc. Pozniej otrzymanie calego panstwa

bylo w tej chwili praktycznie tylko i wylacznie formalnoscia. Dawna armia Saddama poddala sie wojskom koalicji. W bitwach o Irak braly udzial polskie

oddzialy min. Grom- nasza najlepsza jednostka osobliwa. 1 maja 2003 prezydent USA George W. Bush oglosil ukonczenie wojny po Iraku. Faktycznie

dzialania wojenne byly tylko i wylacznie wstepem sluzace do utrzymania apartamencie i stworzeniu demokracji po Iraku. Azeby utrzymac stabilizacje

potrzeba zostanie wiele dni. Do tego celu Irak podzielono na strefy w tym strefe polska. A, takze wiele roznych kontyngentow niemal z na calym swiecie.

We wrzesniu wielonarodowa dywizja skladajaca sie z wojownikow z 21 krajow pod spodem dowodztwem polskiego generala Andrzeja Tyszkiewicza

bezposrednio przejela inspekcje nad frakcja terytorium Iraku. W listopadzie zginal 44-letni podpulkownik Hieronim Kupczyk pochodzace z 12. Dywizji

Zmechanizowanej po Szczecinie byl pierwszym naszym zolnierzem, ktory zginal po Iraku. Po Grudniu Amerykanie odnalezli bylego dyktatora Iraku

Saddama Husajna. Ukrywal sie w zamaskowanym ceglami a, takze ziemia schronie. Sytuacja po Iraku okazuje sie byc jeszcze nieopanowana, a 1-wsza

Czerwca 2004 wojska koalicji maja przekazac wladze Irakijczykom. Jak do tego czasu nie znaleziono broni masowego razenia na terenie iraku.

INDEKS TRESCI

Polska Strefa Stabilizacyjna w Iraku

W

budowe miedzynarodowej dywizji wchodzi blisko 2350 wojownikow polskich, 1650 ukrainskich, 1300 hiszpanskich, oraz zolnierze pochodzace z

kilkunastu roznych panstw, na przyklad Bulgarii, Wegier, Litwy, Lotwy, Slowacji, Rumunii, Tajlandii, Filipin, Mongolii, Kazachstanu oraz pochodzace z

krajow Ameryki Srodkowej. Komendant dywizja general Andrzej Tyszkiewicz ma sluzace do dyspozycji dodatkowo 2500 wojownikow amerykanskich.

Pomocna dlon w zakresie strukturze strefy stabilizacyjnej zapowiedzialo rowniez NATO, ktorego wojska odrzucic pojawia sie jednak po Iraku. General

Tyszkiewicz posiada trzech zastepcow: Hiszpana, Ukrainca i Naszego rodaka. Hiszpanie znajduja sie odpowiedzialni zbyt prowincje Kadisija i Nadzaf,

Ukraincy zbyt Wasit, oraz Polacy zbyt Karbale a, takze Babilon. Po tej ostatniej prowincji, po miejscowosci al-Hilla, usytuowany okazuje sie byc sztab

dywizji, tzw. Camp Babilon. Sluzace do zadan polskiego kontyngentu wypada m. in. nadzorowanie restytuowania porzadku a, takze bezpieczenstwa,

pomocna dlon w stworzeniu organow wladzy, ochrona miast kultu religijnego i towarow kultury, nadzor nad repatriacja i pobudzanie organizacji

humanitarnych. Polska pas stabilizacyjna po Iraku okazuje sie byc jedna pochodzace z czterech. Zlokalizowany jest w srodkowo-poludniowej czesci

kraju. Naszymi sasiadami znajduja sie Amerykanie a, takze Anglicy. Kluczowe miasta tam polozone to: Karbala, Nadzaf, Ad Diwanija, Al Kut i Al Hilla,

porzadnych znajduje sie rezydencja polskiego sztabu. Miasta te stanowia rownoczesnie wazne osrodki kultu szyickiego, przyciagajace dziesiatki tysiecy

pielgrzymow. Strefa okazuje sie byc gesto zaludniona, zamieszkuje po niej niemal 3 mln. arabskich szyitow. Teren nasz jest uksztaltowany nizinnie, sa

tam pastwiska, obszary nawodnione i nieuzytki. Poludniowa czesc polskiej strefy to pustynie i polpustynie z nielicznymi oazami. Po okolicach wielkich

miast uprawia sie metrow. in. daktyle, bawelne, oraz ryz, proso, jeczmien a, takze pszenice. Miedzyrzecze Tygrysu a, takze Eufratu to starozytna

Mezopotamia, kolebka cywilizacji Sumeru a, takze Babilonii. Znajduje sie tam pare miejsc wpisanych do rejestru swiatowego dziedzictwa kultury. W tym

momencie ich protekcja rowniez nalezy do zadan Polakow, jako administratorow tych ziem. Miejscowa obywatele moze przysparzac Polakom wielu

klopotow. Po Iraku ciagle trwa walka partyzancka, oraz agencje reklamowe wciaz informuja o atakach na wojownikow przebywajacych po Iraku. Bardzo

uciazliwe w celu Polakow znajduja sie panujace po Iraku wzory klimatyczne. Wspolczesnie temperatura przystaje do 45 C. Po takich postanowieniach nie

tylko osobistosci sa narazeni na szybsze zmeczenie, lecz rowniez urzadzenie techniczny ma mozliwosc ulegac awariom.

SPIS TRESCI

Wojna po Afganistanie

Oraz

taki pochodzace z 11 wrzesnia dopisaly tez nastepna karte do opowiesci Afganistanu. Oczy calego swiata jeszcze raz zwrocily sie na nasz kraj w Bliskim

Wschodzie. Przywodcy niemal wszystkich krolestw uwazanych zbyt wspierajace terroryzm potepily najscie i zlozyly kondolencje w rece prezydenta USA.

Obserwatorzy mniemali, ze po tak zaawansowanej zywiolowej reakcji swiata co wiecej Talibowie potepia sprawcow Napadu. Jednak bylo inaczej. Mulla

Omar cos znacznie wiecej anizeli tylko nie potepil atakow a, takze odmowil wydania ukrywanego terrorysty, ale po afganskim radiach „Glos

Szariatu― wezwal wszelkich muzulmanow sluzace do dzihadu w razie ataku STANY na tej panstwo. Jednoczesnie zagrozili atakiem na sasiadow,

ktorzy pozostana pomagac nowopowstalej Koalicji Antyterrorystycznej. Jednak sasiedzi nie zlekli sie grozb aktywnie przylaczyli sie sluzace do dzialan

przeciwko Talibom a, takze ich gosciowi. Najwazniejszym sojusznikiem USA po tej kwestii stal sie Pakistan. Wywolalo to wielkie zdziwienie, bowiem ten

kraj zawsze wspomagal ekstremistow afganskich, to wlasnie na tej ziemiach wyksztalcili sie Talibowie, ktorzy nastepnie organizowali akcje bojowe.

Oprocz tego prezydent tegoz kraju Musharraf mial przeciwko sobie ogromna rzesze oponentow wywodzacych sie z strukturze islamskich. Pakistan podjal

proby mediacji odnosnie do wydania poprzez Afganistan Bin Ladena. Nieszczesliwie nie sprowadzilo to jakichkolwiek badz rezultatow, spotkali sie

pochodzace z odmowa wspolpracy. Talibowie rozpoczeli gre w zwloke informujac, iz kwestie rozpatrzy podpowiedz ulemow. Nasza jednak wydala

oswiadczenie, iz saudyjski terrorysta korzysta ze swietego uprawnienia goscinnosci a, takze nie moze byc sila wydalony. Wezwala jednak Bin Ladena do

opuszczenia kraju. Talibowie bowiem potrzebowali czasu, zeby przed ewentualnymi atakami rozprawic sie pochodzace z opozycyjnymi wojskami, ktore

kontrolowaly polnocne krainy Panczisziru. Nie jest tez zbiegiem okolicznosci, ze na pare dni zanim atakami w WTC Talibowie podejmowali proby

zamachu w charyzmatycznego wodza owej opozycji Ahmeda Szaha Massuda. We wrzesniu samobojcy pod pozorem wywiadu telewizyjnego zabijaja

Massuda. Opozycja twierdzila, iz ucierpial on po ataku, ale zyje. Jednak niestety stalo inaczej, wielkie tlumy zalobnikow pozegnaly swojego wlasnego

wodza w trakcie pogrzebu. Po miedzyczasie przeciwdzialanie szykowala sie do walki. Przywodztwo opanowal szef wywiadu general Fahim. W polowie

wrzesnia Talibowie rozpoczeli najscie naziemny a, takze lotniczy w pozycje Sojuszu Polnocnego.

Ameryka zapowiedziala smiale dzialania przeciwko Talibom, identycznie poczynila Rosja. Oba kraje postawily po stan gotowosci swoje placowki bojowe.

Po rejon Zatoki Perskiej mamy lotniskowce, po Pakistanie wyladowali komandosi. Oba kraje a takze Iran przerzucily ogromne liczbie sprzetu wojskowego

dla Sojuszu Polnocnego. Poczatkowo planowano, iz wojska Massuda z polnocy i Sojusz Poludniowy pochodzace z Iranu wojska gen. Dostuma uderza w

Talibow oslabiajac ich pozycje i wywolaja powstanie a, takze wojne www przeciw rezimowi. Jednak Talibowie stanowili mocna sile. Amerykanie nie

wysuwali juz dluzej zadan, rozpoczely sie pieczolowite przygotowania sluzace do ataku w Afganistan. Rozpoczely sie loty samolotow zwiadowczych,

ktorych zadaniem bylo ustalenie celow atakow Sojuszu Polnocnego a co wiecej przygotowywaly najscie lotniczy STANY. 13 grudnia opozycja poczela

swe napady na cele lotnicze a, takze bazy Talibow, wprowadzajac wielkie zniszczenia po lotnictwie, paliwach i bezlad organizacyjny oponentow.

Rzadzacy krajem islamisci mieli nadzieje, ze w sytuacji wypadku spolecznosc Afganska zmobilizuje sie i z nimi dzieje do obrony. Jednak po slad zbyt

uciekajacymi stamtad obcokrajowcami poszly setki wspollokatorow Afganistanu. Jednostki sa zmeczeni wojnami, panuje tam nieszczescie, glod. Nie ma

tez poparcia dla Talibow do konkternego juz odrzucic przemawialy ideologie walki pochodzace z „wielkim szatanem―. Radykalizowaly sie tez

postawy w wielu obozach w granicach panstwa. Sa to ugrupowania uchodzcow uciekajacych przed kolejnymi wojnami. Jednostki ci odrzucic zostali

wpuszczeni do panstwa sasiadujacych po obawie zanim katastrofa humanitarna. W ten sposob stali sie uchodzcami we swoim kraju. Przy granicy zalozyli

swe ugrupowania i osiedlili sie w wiele czasow. Mozna sobie wyobrazic, ktore to tu kroluja warunki. Namioty, pustkowie, niedobor infrastruktury,

spozywania, pracy. Jednostki sa nekani przez choroby, Talibow a, takze przemytnikow narkotykow, ktorych dzialalnosc od wrzesnia przybrala w sile

(Talibowie potrzebuja pieniedzy do kierowania wojny). Spolecznosc obozow ciagle za swego prezydenta uwaza dawno obalonego Rabbaniego, oraz

Talibow definiuja mianem „zdrajcow islamu―. Kazdy czekaja w wojska opozycyjne i Amerykanow.

7 pazdziernika 2001 r. nastapily na wstepie ataki aeronautyczne Ameryki w Afganistan. Zbombardowano cele naziemne pod Heratem, Mazar-i-Szarif,

Kabul i Kandahar. Opozycja byla uprzedzona a, takze cala fabula byla skoordynowana. Przekazano co wiecej te doniesienia cywilom, zeby zmniejszyc

stan ofiar po ludziach. STANY podjelo rownolegla taktyke nalotow w czasach „Pustynnej Burzy―. Faktycznie wybrano typ uderzenia gdyz Talibowie

odrzucic rozbudowali lotnictwa, obrony antyrakietowej a odrebny sprzet masywny nalezy do rzadkosci w zwiazku pochodzace z czym fundamentalisci sa

bezbronni w obliczu ostrych atakow pochodzace z powietrza. Do tego w obszarze dzialaja sprzymierzone z Ameryka wojska opozycyjne, ktorych

zadaniem jest wlasciwe opanowanie panstwa, wyparcie Talibow i formowanie pola pod spodem dzialanie komandosow USA. Obok dzialan wojennych

zawiazuje sie koalicje polityczne, powolany okazuje sie byc nowy rzad i wszystko zmierza ku temu, ze zostanie ustanowiony nowy porzadek w

Afganistanie.

SPIS TRESCI

3. 4 Konflikt Bliskowschodni – Izrael i Palestyna

P

na temat I wojnie swiatowej rozpoczeli do Palestyny masowo naplywac osadnicy zydowscy, co wywolywalo sprzeciw ze strony Arabow palestynskich. Po

1947 w forum ONZ zatwierdzono wzor podzialu Palestyny na czesc zydowska a, takze arabska, odrzucic precyzujac jednak szczegolow przebiegu

granicy. Proklamowanie w 1948 utworzenia niepodleglego panstwa Izrael doprowadzilo sluzace do wybuchu walki izraelsko-arabskiej 1948-1949, w ktorej

wedlug stronie arabskiej wziely udzial wojska okolicznych panstw. Izrael zdolal odeprzec atak, powiekszajac w rezultacie znacznie powierzchnie swego

terytorium. Toczone wowczas wojny zawieszono bez podpisywania ktorychkolwiek umow pokojowych, a powiekszone granice odrzucic zostaly

oszacowane przez jakiekolwiek badz z okolicznych panstw arabskich, co bylo przyczyna pozniejszych konfliktow. Z powodu walk Izrael opuscilo a, takze

przenioslo sie do panstwa z przedtem sasiadujacych w porzadku. 800 tys. Palestynczykow, ktorych los stal sie odtad jednym z wiodoacych problemow

spolecznych tego regionu (tylko nieduzej czesci udalo sie zasymilowac po nowych panstwach, pozostala team zasiedlila ugrupowania dla uchodzcow).

Tymczasem Izrael rozwijal sie w zawrotnym tempie, postepowaly w nim przebiegi urbanizacyjne a, takze industrializacyjne, dzieki imigrantom zydowskim

z pelnego niemal swiata wzrastala rowniez liczba populacji. Zrodlem oplacania dokonujacych sie przemian byla miedzynarodowa pomocna dlon

finansowa, oraz prywatne fundusze pochodzace od chwili przedstawicieli zydowskiej diaspory. Konsekwencja wrogich stosunkow Izraela pochodzace z

sasiadami dotychczasowy kolejne konflikty zbrojne: tzw. kryzys sueski 1956-1957, walka szesciodniowa VI 1967 a takze wojna Jom Kipur X 1973. W

wyniku wojny szesciodniowej Izrael zajal Wzgorza Golan, Zachodni Obreb Jordanu, Strefe Gazy a takze polwysep Synaj (zwrocony Egiptowi po

podpisaniu w 1979 ukladu pokojowego z Camp David). Pomimo nawiazania stosunkow dyplomatycznych pochodzace z panstwami arabskimi, Izrael,

uzywajac libanska wojne domowa 1975-1990 pomiedzy chrzescijanami i muzulmanami, wyslal po 1982 sluzace do Libanu armie w celu zlikwidowania

oddzialow Strukturze Wyzwolenia Palestyny (OWP), ktore maja gl. rezydencje w Bejrucie, oraz zlikwidowania baz palestynskich w tym panstwa. Protesty

krolestw arabskich wywolywala rowniez polityka osiedlania Zydow na terytoriach okupowanych. Sluzace do przelomu po stosunkach izraelsko-arabskich

doszlo po polowie 1992, kiedy wladze w Izraelu objal rzad kierowany poprzez Icchaka Rabina. We IX 1993 rzad Izraela zawarl z OWP porozumienie po

Waszyngtonie, na mocy ktorego stwierdzono zasady autonomii Palestynczykow po strefie Gazy oraz obrebie Jerycha w Zachodnim Krawedzi Jordanu,

przewidujace stopniowe przenoszenie Palestynczykom wladzy na okupowanych terenach. Porozumienie to nasililo sprzeciw radykalnych ugrupowan

palestynskich oraz izraelskich, doprowadzajac sluzace do wzajemnych akcji terrorystycznych, ktore postawily pod spodem znakiem pytania losy procesu

pokojowego. Po X 1998 w Wye Plantation po Stanach Zjednoczonych doszlo miedzy Izraelem a Autonomia Palestynska sluzace do podpisania

porozumienia "pokoj zbyt ziemie", ktore przewidywalo przekazanie kolejnych regionow na Zachodnim Brzegu Jordanu pod inspekcje Palestynczykom, w

zamian za wykreslenie z Karty Palestynskiej protokolu wzywajacego sluzace do zniszczenia Izraela. Jednak w tej chwili w XII tegoz r. rzad Izraela

zawiesil realizacje porozumienia, uzalezniajac kontynuacje dialogu pokojowego pochodzace z Palestynczykami od chwili spelnienia pomocniczych

warunkow, metrow. in. rezygnacji z schematow ogloszenia poprzez nich suwerennego panstwa. Tej realizacje wznowiono we IX 1999. Negocjatorzy obu

stron pracuja powyzej zawarciem podstawowego traktatu pokojowego, ktory zakonczy dlugotrwaly konflikt, okreslajac metrow. in. status panstwa

palestynskiego, jego granice oraz czas przyszly osiedli zydowskich na Obszarach Okupowanych.

INDEKS TRESCI

4. Bibliografia

Strony WWW

http://www.pwn.pl a mianowicie Internetowa Encyklopedia PWN,

http://www.arabia.pl - nowosci polityczne, podroznicze, gospodarcze a, takze kulturalne ze swiata arabskiego,

http://terroryzm.com - krajowy serwis poswiecony terroryzmowi miedzynarodowemu,

http://hubi29.webpark.pl a mianowicie Rola Saddama Husajna po polityce Bliskiego Wschodu,

http://www.irak.kom.pl - portal o Iraku,

http://www.tvp.pl a mianowicie aktualne wiesci z Bliskiego Wschodu,

http://www.interia.pl - informacje z Iraku,

http://www.google.pl a mianowicie wyszukiwarka online,

www.afghan-web.com a mianowicie strona na temat Afganistanie,

http://www.al-islam.org - strona internetowa o islamie,

Ksiazki

Znana Encyklopedia Powszechna (tom A, takze, tom II „Azja―) Betelsman, Fogra a, takze Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Znana Encyklopedia Powszechna („A-Z―) Betelsman, Fogra a, takze Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Mala Encyklopedia Powszechna PWN – Warszawa 1997,

Szkolna Encyklopedia – Collins Wydawnictwo RTW Warszawa 1993,

Irak Poradnik Turystyczny – Warszawa 1987,

Ilustrowany Atlas Swiata – BGW 1991,

Programy

Amiglobe 2002 PL

SPIS TRESCI