STRES

W MIEJSCU PRACY

Dokument ten został przetłumaczony i zaadoptowany za zgodą Health and Safety Executive (HSE), z oryginału

opublikowanego przez ww. instytucję i dostępnego na stronie internetowej

http://www.hse.gov.uk/pubns/indg281.pdf

Tłumaczenia dokonano uwzględniając uwarunkowania krajowe, należy się jednak upewnić, czy odpowiednie

polskie prawodawstwo, normy i wymagania zostały w pełni uwzględnione.

Przytaczanie informacji zawartych w dokumencie jest dozwolone pod warunkiem powołania się na tłumaczenie i

oryginał.

Autorzy zarówno oryginalnego dokumentu, jak i tłumaczenia, nie ponoszą odpowiedzialności za wykorzystanie

informacji w nim zawartych.

Krótki poradnik

STOSUNKI

MIĘDZYLUDZKIE

ROLA

WSPARCIE

KONTROLA

JEDNOSTKA

WYMAGANIA

KULTURA

ZMIANA

SZKOLENIE

1

Celem tego opracowania jest udzielenie odpowiedzi na najczęściej stawiane pytania
o stres w pracy. Chodzi o wyjaśnienie, czym jest stres i jak mu zaradzić. Materiał jest
przeznaczony przede wszystkim dla kierowników małych firm lub organizacji
(przedsiębiorstw) zatrudniających do 50 pracowników. Jeśli w swojej firmie zatrudniasz
więcej niż 50 osób, lepiej skorzystaj z bardziej szczegółowego poradnika, gdyż w tym
opracowaniu nie mówi się w gruncie rzeczy o niczym więcej jak o dobrym zarządzaniu.
Jesteśmy przekonani, że po prostu dobre zarządzanie może doprowadzić do ograniczenia
stresu w miejscy pracy, jeśli takie zjawisko już wystąpiło, a przede wszystkim –
zapobiega mu.

Pytanie: Co to jest stres?
Odpowiedź:

Stres to niekorzystna dla człowieka reakcja na nadmierną presję. Nie jest

to choroba. Jednakże, jeśli stres jest intensywny i trwa długo, to może doprowadzić do
pogorszenia zdrowia psychicznego i fizycznego (np. depresji, załamania nerwowego czy
choroby serca).

P: Czy stres może być zjawiskiem pozytywnym?
O:

Nie! Bycie pod presją często sprawia, że poprawia się jakość naszej pracy. To jest

zjawisko pozytywne. Ale kiedy presja i wymagania związane z pracą stają się nadmierne,
prowadzą do stresu. Na podstawie rozpoznanych objawów stresu łatwo zobaczyć, że jest
to coś złego dla Ciebie.

OK

D

PRESJA

D

STRES

D

CHOROBA

P: Czy jako pracodawcę w ogóle powinno mnie to obchodzić?
O:

Tak. Jest to twój prawny obowiązek, aby pracownicy nie chorowali z powodu pracy,

którą wykonują. A stres do takiej sytuacji może doprowadzić. Działania mające na celu
zredukowanie stresu w miejscu pracy, mogą również okazać się bardzo korzystne
finansowo. Koszty stresu w twojej firmie mogą się ujawniać w postaci licznych odejść
z pracy, wzrostu absencji z powodu choroby, gorszej jakości pracy, niedotrzymywania
terminów, skarg klientów. Stres u jednego pracownika może prowadzić do stresu jego
kolegów, którzy muszą nadrabiać za niego pracę. Ponadto pracodawcy, którzy nie biorą
poważnie pod uwagę zagrożeń związanych ze stresem, narażeni są na żądania
odszkodowań ze strony pracowników, których zdrowie ucierpiało na skutek stresu
w pracy. Na szczęście zredukowanie stresu w pracy nie będzie cię kosztowało dużo
pieniędzy.

2

P: Co, zgodnie z obowiązującym prawem, muszę zrobić w związku
ze stresem w miejscu pracy?
O:

Skoro stres spowodowany przez pracę może być przyczyną choroby, musisz ocenić

ryzyko jego wystąpienia. Ocena ryzyka stresu w pracy powinna składać się
z następujących elementów:
●

określenia, co w danym miejscu pracy może powodować presję na pracownika,
a w konsekwencji być przyczyną intensywnego i długotrwałego stresu

●

określenia, kto najbardziej jest na to narażony

●

stwierdzenia, czy robisz wystarczająco dużo, aby temu przeciwdziałać.

Jeśli to konieczne, musisz poczynić odpowiednie kroki, aby poradzić sobie z tym
problemem. Musisz starać się weryfikować ocenę ryzyka stresu zawsze wtedy, kiedy
wydaje ci się, że sytuacja w firmie w jakiś sposób się zmieniła. Należy włączyć w proces
oceny także pracowników wraz z przedstawicielami związków zawodowych
odpowiedzialnych za bezpieczeństwo pracy (jeśli są w danym przedsiębiorstwie
wyznaczeni).

P: Czy to prawda, że przyczyną stresu są także problemy
powstające poza środowiskiem pracy? Czy to oznacza, że w takiej
sytuacji też muszę coś zrobić?
O:

Nie masz prawnego obowiązku zapobiegania ryzyku chorób spowodowanych przez

stres, który wynika z problemów powstałych poza pracą, np. problemów finansowych czy
sytuacji rodzinnej. Ale problemy poza pracą będą sprawiały, że pracownicy nie będą
sobie radzić z presją w miejscu pracy, a co za tym idzie, nie będą wykonywać swoich
obowiązków efektywnie. Tak więc bycie wyrozumiałym w stosunku do swoich
podwładnych, którzy znajdą się w sytuacji stresu, leży jak najbardziej w twoim interesie.

P: Czy niektórzy ludzie są bardziej narażeni na choroby związane
ze stresem niż inni?
O:

Wszyscy jesteśmy narażeni na stres, zależnie od presji, jakiej jesteśmy poddani

w danym okresie: dotyczy to także osób, które zazwyczaj są odporne i silne psychicznie.
Jako pracodawca, jesteś odpowiedzialny za to, żeby praca nie była powodem choroby
twoich pracowników. Jeśli dostrzeżesz, że ktoś jest szczególnie podatny na stres
w określonych okolicznościach, zorientuj się, jak zorganizowana jest praca takiej osoby.
Zobacz, czy są sposoby, aby zmniejszyć presję, tak aby nie stała się nadmierna.
Aczkolwiek, jeżeli nie masz żadnych dodatkowych informacji, powinieneś założyć, że
wszyscy twoi pracownicy są psychicznie zdolni do poradzenia sobie z pewną presją
w pracy.

3

P: Jak rozpoznać stres u konkretnej osoby?

O: Wiele z zewnętrznych objawów stresu u danej osoby da się zauważyć przez
współpracowników. Szczególnie należy zwrócić uwagę na zmiany w nastroju

i zachowaniu, takie jak pogarszające się kontakty z innymi, łatwość irytowania się,
niezdecydowanie, częste nieobecności w pracy oraz niewywiązywanie się z obowiązków.
Ci, którzy cierpią z powodu stresu, mogą też nadużywać alkoholu, więcej niż zazwyczaj
palić, a czasem nawet sięgać po narkotyki. Mogą też często narzekać na stan swojego
zdrowia: na przykład z powodu częstych bólów głowy.

P: Jak stwierdzić, że stres może być problemem w mojej firmie lub
przedsiębiorstwie?
O:

Przede wszystkim postaraj się delikatnie wysondować, jakie problemy występują: na

przykład, czy twoi podwładni nie są czasem rozczarowani swoją pracą. To może objawiać
się w zwiększonej absencji (szczególnie częstych krótkich okresach zachorowań),
spóźnianiu się, problemach dyscyplinarnych, odejściach z pracy, mniejszej wydajności,
gorszej jakości produktu lub usług. Oczywiście mogą być inne przyczyny powyższych
zjawisk, ale jeśli sądzisz, że są one związane w jakiś sposób ze stresem, zbierz swoich
pracowników i postaraj się im to uświadomić, najlepiej przez:
●

rozmowę i wysłuchanie ich. Konkretnym przedmiotem dyskusji mogą być rodzaje
presji wymienione w dalszej części tego tekstu

●

poproszenie ich o opisanie trzech „najlepszych” i trzech „najgorszych” elementów
wykonywanej pracy i odpowiedź na pytanie, czy nie są one czasem źródłem
nadmiernej presji, poczucia dyskomfortu.

Wykorzystaj informacje, które udało ci się uzyskać, aby określić najbardziej typowe
i powtarzające się rodzaje presji i kto mógłby być najbardziej na nie narażony.
Podobną rolę (w określaniu rodzajów presji na pracownika) spełniają niektóre
kwestionariusze. Mogą być pomocne, ale często są przydługie i zawierają pytania, które
„nie pasują” do sytuacji w twojej firmie. Ponadto interpretacja ich wyników (odpowiedzi
na pytania) może wymagać specjalistycznej wiedzy.
Pamiętaj, aby:
●

przestrzegać zasady poufności informacji o swoich podwładnych

●

powiedzieć pracownikom o tym, co planujesz zrobić z zebranymi informacjami

●

w jak największym zakresie włączyć pracowników w podejmowanie decyzji opartych
na zebranych informacjach

●

włączyć przedstawicieli związków zawodowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo
pracy (jeśli tacy są) w swoje plany i decyzje

●

jeżeli firma liczy więcej niż pięciu pracowników, zapisywać wszystkie najważniejsze
informacje zdobyte w wyniku przeprowadzenia oceny ryzyka

●

sprawdzać co pewien czas, czy sytuacja nie uległa zmianie.

4

P: Jeżeli dojdę do wniosku, że stres stanowi lub może stanowić
problem w mojej firmie, to co powinienem zrobić?
O:

Nie ma jednego najlepszego rozwiązania problemu stresu w miejscu pracy. To co

zrobisz, zależy od zwyczajów, jakie panują w firmie, i od przyczyn zaistniałej sytuacji.
Zapewnienie dodatkowego szkolenia czy pomocy (albo obu tych rzeczy jednocześnie)
osobom cierpiącym z powodu stresu na pewno nie wystarczy – nie pomoże uporać się ze
źródłem problemu! Tabelka zamieszczona w następnej części tego tekstu zawiera opisy
rodzajów presji, jakim może być poddany pracownik, wraz z sugestiami, jak należy
w takich sytuacjach postępować. Informacje są przeznaczone raczej dla mniejszych
przedsiębiorstw.

CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE STRES W MIEJSCU PRACY

Kultura

Wymagania w pracy

Problemy, które mogą prowadzić
do stresu

● brak dobrej komunikacji i konsultacji

● tendencja do wzajemnego obwiniania się w

sytuacji, kiedy sprawy idą w złym
kierunku, wypierania ze świadomości
potencjalnych problemów

● oczekiwanie, że pracownicy będą w stanie

regularnie pracować w nadgodzinach albo
brać pracę do domu

Co kierownictwo może zrobić

● zapewnić pracownikom możliwość

proponowania własnych pomysłów,
szczególnie w kwestii planowania
i organizowania własnej pracy

● przedstawić w sposób klarowny cele firmy,

zapewnić dobrą komunikację i ścisłą
współpracę z podwładnymi, szczególnie
w sytuacji zmian w firmie

● jako pracodawca – być szczerym wobec

siebie, dawać dobry przykład, słuchać
i szanować innych

● być dostępnym dla pracowników –

stworzyć atmosferę, w której ludzie czują,
że mogą porozmawiać z tobą o problemach
w pracy

● unikać zachęcania ludzi do nadmiernej

ilości pracy w nadgodzinach

Problemy, które mogą prowadzić
do stresu

●

za dużo do zrobienia, za mało czasu

●

za mało/za dużo szkoleń w pracy

●

nudna i monotonna praca, za mało do
zrobienia

●

środowisko pracy

Co kierownictwo może zrobić

●

ustalić zadania priorytetowe, zlikwidować
niepotrzebną część pracy, starać się
zawczasu uprzedzać przed pilnym
i ważnym zleceniem

●

upewnić się, czy dane osoby są
odpowiednie do rodzaju pracy, którą
wykonują, zorganizować szkolenia dla tych,
którzy ich potrzebują, rozszerzyć zakres
obowiązków tym, którzy odbyli dużo
szkoleń

●

zmienić sposób pracy przez rotację
pracowników między różnymi zadaniami,
nałożyć na nich większą odpowiedzialność,
zwiększyć zakres i różnorodność zadań,
uczynić grupę pracowników bardziej
odpowiedzialną za efektywną wspólną pracę

●

upewnić się, że inne zagrożenia związane
z pracą są kontrolowane, np.: hałas,
szkodliwe substancje czy groźba aktów
przemocy

5

Kontrola (czyli możliwość wpływu)

Rola

Problemy, które mogą prowadzić
do stresu

● brak kontroli nad wykonywaną pracą (czyli

brak możliwości wpływu)

Co kierownictwo może zrobić

● dać pracownikom większą możliwość

wpływania na swą pracę poprzez
umożliwienie im: planowania własnej
pracy, decydowania o tym, jak dane
zadanie należy wykonać i jak powinny być
rozwiązane konkretne problemy

Problemy, które mogą prowadzić
do stresu

●

pracownicy mają poczucie, że wymagania
stawiane im w pracy są wzajemnie sprzeczne

● niejasność, co i jak należy robić

Co kierownictwo może zrobić

●

rozmawiać z podwładnymi, aby upewnić się,
że każdy wie, na czym polega jego praca

● upewnić się, że każdy ma ściśle

zdefiniowane cele i zakresy
odpowiedzialności, że wie, jak wiążą się
one z ogólnym celem firmy oraz że jest
dobrze przeszkolony do pracy

Stosunki międzyludzkie

Wsparcie i jednostka

Problemy, które mogą prowadzić
do stresu

● złe stosunki ze współpracownikami

● nękanie fizyczne, psychiczne, na tle

rasowym, molestowanie seksualne

Co kierownictwo może zrobić

● zorganizować treningi umiejętności

interpersonalnych

● stworzyć efektywny system zapobiegania

nękaniu i molestowaniu (tj. ustalić zasady
postępowania dotyczące procedury
składania skarg i właściwego badania
skarg)

Problemy, które mogą prowadzić
do stresu

● brak wsparcia ze strony kierowników

i współpracowników

● brak umiejętności zachowania równowagi

pomiędzy wymaganiami pracy a życiem
poza pracą

Co kierownictwo może zrobić

● wspierać i dodawać otuchy podwładnym,

nawet kiedy sprawy idą w złym kierunku

● zachęcać do zachowania zdrowej

równowagi pomiędzy pracą a domem

● ocenić, czy jest możliwe wprowadzenie

bardziej elastycznego harmonogramu pracy
(nieustalonych ściśle godzin pracy,
częściowej pracy w domu)

● wziąć pod uwagę, że ludzie są różni i tak

podzielić obowiązki, aby każdemu pracowało
się w najlepszy dla niego sposób

Zmiana
Problemy, które mogą prowadzić
do stresu

● niepewność co do przyszłości
● obawa o zachowanie miejsca pracy

Co kierownictwo może zrobić

● zapewnić dobrą komunikację pomiędzy

pracownikami

● zapewnić pracownikom wsparcie w trakcie

przeprowadzanych zmian

6

Pamiętaj, aby:
●

włączać pracowników i ich reprezentantów w podejmowanie decyzji – na pewno
mają dobre pomysły, które możesz wykorzystać

●

śledzić zmiany, które wprowadziłeś, aby upewnić się, że odniosły pożądane skutki

●

dokonać przeglądu, co naprawdę zrobiłeś, wprowadzając większe zmiany w firmie
(np. zmiany organizacyjne, wprowadzenie nowego wyposażenia, wdrożenie nowego
systemu pracy), aby upewnić się, czy nie zwiększyły one stresu pracowników

●

dawać dobry przykład – jako kierownik możesz przekazać podwładnym wyraźne
sygnały, jak ważne jest unikanie stresu.

P: Ale dlaczego pracownicy mieliby chcieć powiedzieć mi o swoim
stresie?
O:

Masz rację. Podwładni mogą niechętnie przyznawać się, że odczuwają stres w pracy.

Dzieje się tak, ponieważ odczuwanie stresu może być postrzegane jako oznaka słabości.
Możesz pomóc przez ułatwienie swoim pracownikom rozmowy na ten temat. Zapewnij
ich, że to, co ci powiedzą, będzie zachowane w tajemnicy.

P: Co mogę zrobić, aby stres nie stał się prawdziwym problemem?
O:

Większość tego, co należy zrobić, sprowadza się do kwestii dobrego zarządzania.

Chodzi o stworzenie procedur postępowania, na stałe wbudowanych w sposób kierowania
organizacją:
●

pokaż, że traktujesz stres poważnie, postaraj się okazać zrozumienie ludziom,
którzy przyznają się, że są pod nadmierną presją

●

zachęcaj kierowników, aby podchodzili ze zrozumieniem i otwartością do tego, co
ludzie mówią o nadmiernej presji w pracy, niech starają się „wypatrywać” oznak
stresu u pracowników

●

upewnij się, że pracownicy są przeszkoleni, mają odpowiednie umiejętności i środki,
a zatem wiedzą, co robić i wierzą, że potrafią to zrobić, a także mogą liczyć na
pewien kredyt zaufania

●

jeśli jest to możliwe, postaraj się wprowadzić bardziej elastyczne formy pracy,
różnorodność obowiązków; stwórz możliwości większego wpływu pracowników na
sposób ich własnej pracy, to wzmocni ich zaangażowanie i poczucie
odpowiedzialności

●

upewnij się, że ludzie są dobrze i sprawiedliwie traktowani, że nie ma tolerancji dla
przypadków mobbingu czy molestowania

●

upewnij się, że jest dwustronna komunikacja pomiędzy kierownictwem

i pracownikami, szczególnie w okresie zmian w firmie. Nie bój się słuchać.

Odpowiedz sobie na pytanie, czy postępujesz w powyższy sposób. Jeśli nie, albo nie
jesteś tego pewien, jeszcze raz spojrzyj na sugestie, co zarząd/kierownictwo może
zrobić, umieszczone w tabelce w poprzedniej części tego opracowania.

7

P: Co powinienem zrobić, kiedy pracownik narzeka na stres?
O:

Przede wszystkim, wysłuchaj go! Jeśli stres jest związany z pracą:

•

spróbuj rozpoznać źródło(a) stresu

•

włącz pracownika w podejmowanie decyzji

•

jeśli to konieczne, zachęć go, by szukał dalszej pomocy u lekarza

•

jeśli nie jesteś bezpośrednim przełożonym, postaraj się, aby ten traktował
pracownika ze zrozumieniem i zachował w tej sprawie dyskrecję.

Jeśli nie będziesz w stanie kontrolować źródeł stresu w pracy, być może właściwe będzie
przesunięcie pracownika na inne stanowisko. Jeżeli niezbędny jest urlop zdrowotny, bądź
w kontakcie z pracownikiem i jego lekarzem. Pamiętaj, że może być on w stanie wrócić
do pracy, lecz wykonywać tylko część obowiązków, pracować w mniejszym wymiarze
godzin lub na innym stanowisku – zanim będzie zdolny wrócić do swych dawnych
obowiązków. Staraj się być elastyczny!

Nie miej pokusy, aby uznać, że wyrzucenie danej osoby z pracy jest najłatwiejszym
rozwiązaniem! Jeśli zwalniając pracownika nie będziesz działał racjonalnie, może on
domagać się zadośćuczynienia z powodu bezprawnego zwolnienia.

Wreszcie, miej na uwadze, że jeśli dowiedziałeś się, iż jeden z twoich pracowników cierpi
z powodu stresu w pracy, może to być zaledwie wierzchołek góry lodowej. Sprawdź, czy
czasem inni też nie odczuwają stresu.

P: Czy powinienem umożliwić szkolenia w zakresie zarządzania
stresem?
O:

Tego typu szkolenia mogą przybierać różne formy. Zazwyczaj uczy się ludzi, jak

radzić sobie z presją, której mogą być poddani w miejscu pracy. Ponieważ takie podejście
do problemu koncentruje się na jednostce, nie prowadzi do zwalczania źródeł stresu. Ale
może być przydatne jako część większego planu ograniczania stresu w przedsiębiorstwie.

P: Czy powinienem zapewnić profesjonalne usługi doradcze czy
Program Wsparcia Pracowników?
O:

Usługi doradcze są zazwyczaj finansowane przez pracodawców. Do dyspozycji

pracowników są wtedy doradcy, z którymi można prywatnie rozmawiać o swoich
problemach. Program Wsparcia Pracowników oferuje szereg usług (doradztwo,
zarządzanie jakością pracy, doradztwo finansowe, pomoc prawna). Ty, jako pracodawca,
nie masz prawnego obowiązku zapewniania tego rodzaju usług. Ponadto, tego typu usługi
objęte są zasadą poufności, a stąd niewiele pomogą Ci w radzeniu sobie z przyczynami
stresu w pracy. Z drugiej jednak strony, podobnie jak szkolenia, mogą być użyteczne
jako część większego planu radzenia sobie ze stresem w pracy. Tak więc postaraj się

8

rozważyć, jakiego typu pomoc jest potrzebna i co dla twojej firmy będzie rozwiązaniem
najefektywniejszym.

P: Czy potrzebuję konsultantów z zewnątrz, którzy by mi pomogli?
O:

Najczęściej kompleksowe i kosztowne procedury zarządzania ryzykiem nie są

potrzebne, by radzić sobie ze stresem w pracy. Zwyczajne dobre zarządzanie oraz
szacunek dla ludzi mogą być równie efektywne jak wysoce profesjonalne procedury
rekomendowane często przez zewnętrznych konsultantów. Ale jeżeli niepokoisz się, że
stres jest na tyle dużym problemem, że nie poradzisz sobie z nim wewnątrz firmy,
możesz pomyśleć o zatrudnieniu zewnętrznego konsultanta. Dokonaj starannego wyboru
takiej osoby! Lista miejsc, w których możesz szukać pomocy, znajduje się poniżej.

P: Gdzie mogę uzyskać więcej informacji albo poprosić o pomoc?
O:

Ogólnych porad udzielają:

•

Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB),
Warszawa, www.ciop.pl

UT

•

Państwowa Inspekcja Pracy, Warszawa, www.pip.gov.pl

UT

Warto też, byś sięgnął do następujących publikacji:
•

Stres związany z pracą. Fakty 22. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia
w Pracy. Dostępne w CIOP-BIP.

•

Znęcanie się w Pracy. Fakty 23. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia
w Pracy. Dostępne w CIOP-BIP.

•

Przemoc w pracy. Fakty 24. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.
Dostępne w CIOP-BIP.

Dokument oryginalny:

Work related stress: a short guid

e

http://www.hse.gov.uk/pubns/indg281.pdf

Tłumaczenie z języka angielskiego:

Maria Widerszal-Bazyl

[e-mail]

9