Autorka: Iwona Bartkowska

Wykonywanie kary pozbawienia wolności

wobec wybranych kategorii osadzonych

Środowisko osób pozbawionych wolności jest bardzo zróżnicowane pod różnymi względami, w tym

opracowaniu zostaną scharakteryzowane wybrane kategorie osadzonych z uwzględnieniem kryteriów

klasyfikacyjnych.

1. Klasyfikacja skazanych ze wzgledu na płeć

Kodeks karny wykonawczy jako pierwsze wymienia płeć, co ma wpływ na odrębne traktowanie kobiet

w porównaniu z mężczyznami.

Zgodnie z przepisami, kobiety odbywają karę pozbawienia wolności odrębnie od mężczyzn,

najczęściej w wydzielonych oddziałach zakładów karnych, najmniejszy znajduje się w Nisku,

a największy zakład karny przeznaczony dla kobiet – w Grudziądzu.

Skazana kobieta odbywa karę w zakładzie typu półotwartego, chyba że stopień demoralizacji lub

względy bezpieczeństwa przemawiają za odbywaniem kary w zakładzie karnym o większym stopniu

zabezpieczenia.

Odrębnością w traktowaniu penitencjarnym kobiet w porównaniu z mężczyznami są te związane

z warunkami bytowymi, a szczególnie higieną. Kobiety mają raz dziennie dostęp do ciepłej wody

i możliwość korzystania z kąpieli dwa razy w tygodniu.

Wśród skazanych kobiet są także matki, które w warunkach penitencjarnych mogą wypełniać swoją

rolę. W celu umożliwienia matce pozbawionej wolności sprawowania stałej i bezpośredniej opieki nad

dzieckiem organizuje się przy wskazanych zakładach karnych domy dla matki i dziecka, w których

dziecko może przebywać na życzenie matki do ukończenia trzeciego roku życia, chyba że względy

wychowawcze lub zdrowotne, potwierdzone opinią lekarza albo psychologa, przemawiają za

oddzieleniem dziecka od matki albo za przedłużeniem, maksymalnie o 1 rok, lub skróceniem tego

okresu. Decyzje w tym zakresie wymagają zgody sądu rodzinnego. (art. 87 § 4 kkw).

Domy dla Matki i Dziecka funkcjonują przy zakładzie karnym nr 1 w Grudziądzu i zakładzie karnym

w Krzywańcu.

Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej

ul. Wrocławska 193–195, 62-800 Kalisz, tel. [phone]

edu.cossw.pl

strona 1

Kobiecie ciężarnej lub karmiącej zapewnia się specjalistyczną opiekę, dyrektor zakładu karnego może

dokonywać odstępstw wobec tych skazanych. Kobiety te jak i sprawujące opiekę nad własnymi

dziećmi w domach matki i dziecka mają prawo do dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych,

korzystania z dłuższego spaceru.

Wobec tych skazanych nie stosuje się niektórych kar dyscyplinarnych: pozbawienia możliwości

otrzymania paczek żywnościowych, na okres do trzech miesięcy, pozbawienia lub ograniczenia

możliwości dokonywania zakupów artykułów żywnościowych lub wyrobów tytoniowych, na okres do

trzech miesięcy, umieszczenia w celi izolacyjnej na okres do 28 dni (art. 143 § 2 kkw).

Spostrzeżenia

Praca z kobietami jest często bardzo trudna i wymagająca wiele

cierpliwości i zrozumienia ze strony personelu więziennego.

Biologiczne różnice, psychofizyczne właściwości kobiet, ich

macierzyństwo, rozłąka z dziećmi i rodziną powoduje, że

znacznie trudniej niż mężczyźni adoptują się do warunków

izolacji penitencjarnej.

2. Klasyfikacja skazanych ze względu na wiek

Kolejnym kryterium klasyfikacyjnym jest wiek, który wyodrębnia dwie kategorie skazanych:

młodocianych (od 17 do 21 roku życia) i dorosłych (powyżej 21 roku życia). W stosunku do

skazanych młodocianych przepisy w zakresie wykonywania kary pozbawienia wolności przewidują

odstępstwa od ogólnych zasad wykonywania kary.

W odróżnieniu od skazanych dorosłych, młodociani nie mają prawa wyboru i obligatoryjnie

odbywają karę w systemie programowanego oddziaływania.

Ze względu na większe niż u dorosłych zapotrzebowanie na stymulację i różnorodną aktywność,

prowadzone są w szerszym zakresie niż w innych zakładach karnych zajęcia kulturalno-oświatowe,

sportowe i wychowania fizycznego.

Skazani młodociani mają pierwszeństwo w uzyskaniu możliwości objęcia nauczaniem w szkole

ponadpodstawowej i na kursach zawodowych. Zakład karny ma obowiązek prowadzenia nauczania,

stosownie do możliwości i uzdolnień młodocianych skazanych.

Młodociani powinni mieć zwiększony kontakt ze światem zewnętrznym i bliskimi, dlatego w zakładzie

karnym typu zamkniętego i półotwartego mają prawo do dodatkowego widzenia w miesiącu.

Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej

ul. Wrocławska 193–195, 62-800 Kalisz, tel. [phone]

edu.cossw.pl

strona 2

Spostrzeżenia

W oddziaływaniach wobec młodocianych należy pamiętać, że

jest to populacja podatna na wpływy pozytywne jak i niestety

negatywne, dlatego należy bardzo uważnie dobierać i prowadzić

oddziaływania profilaktyczne, terapeutyczne, psychokorekcyjne,

resocjalizacyjne wobec młodocianych.

3. Klasyfikacja skazanych do kategorii tzw. „niebezpiecznych”

Inną kategorią skazanych wyodrębnioną z populacji skazanych są tzw. „więźniowie niebezpieczni"

Kryteriami formalnymi kwalifikującymi do tej kategorii są: poważny stopień zagrożenia społecznego,

poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej, skazanie za przestępstwo

popełnione w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnianie przestępstw, zaś

materialnymi są: właściwości i warunki osobiste, sposób zachowania się w trakcie pobytu zakładzie

karnym, stopień demoralizacji, sposób zachowania się przy popełnianiu czynu przestępczego, oraz

zachowanie po popełnieniu przestępstwa, stopień społecznej szkodliwości czynu.

Organem wykonawczym kwalifikującym do tej kategorii jest komisja penitencjarna, która co

najmniej raz na trzy miesiące weryfikuje tą decyzję.

Przepisy szczegółowo określają warunki odbywania kary przez osadzonych stwarzających poważne

zagrożenie społeczne lub zagrożenia bezpieczeństwa jednostki. Osadzani są w wyznaczonym

oddziale lub celi zakładu karnego typu zamkniętego, o tym fakcie powiadamia się sędziego

penitencjarnego.

Skazani odbywają karę w następujących warunkach (art. 88b kkw):

1) cele mieszkalne oraz miejsca i pomieszczenia wyznaczone do: pracy, nauki,

przeprowadzania spacerów, widzeń, odprawiania nabożeństw, spotkań religijnych

i nauczania religii oraz zajęć kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej

i sportu wyposaża się w odpowiednie zabezpieczenia techniczno-ochronne,

2) cele mieszkalne pozostają zamknięte całą dobę i są częściej kontrolowane niż te,

w których osadzeni są skazani, wobec których nie podjęto decyzji, o której mowa

w art. 76 § 1pkt 7,

3) skazani mogą uczyć się, pracować, bezpośrednio uczestniczyć w nabożeństwach,

Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej

ul. Wrocławska 193–195, 62-800 Kalisz, tel. [phone]

edu.cossw.pl

strona 3

spotkaniach religijnych i nauce religii oraz korzystać z zajęć kulturalno-oświatowych,

z zakresu kultury fizycznej i sportu, tylko w oddziale, w którym są osadzeni,

4) poruszanie się skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się pod wzmocnionym

dozorem i jest ograniczone tylko do niezbędnych potrzeb,

5) skazanych poddaje się kontroli osobistej przy każdorazowym wyjściu i powrocie do

cel,

6) spacer skazanych odbywa się w wyznaczonych miejscach pod wzmocnionym

dozorem,

7) sposób osobistego kontaktowania się przedstawicieli podmiotów określonych w art.

38 § 1 ze skazanymi określa każdorazowo dyrektor zakładu karnego,

8) widzenia skazanych odbywają się w wyznaczonych miejscach pod wzmocnionym

dozorem. Skazani nie mogą korzystać z widzeń w obecności skazanych, wobec

których nie podjęto decyzji, o której mowa w art. 76 § 1 pkt 7,

9) widzenia mogą być udzielane w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt

z osobami odwiedzającymi, jeżeli zachodzi poważne zagrożenie bezpieczeństwa

osób odwiedzających. Decyzje w tej sprawie podejmuje dyrektor zakładu karnego.

Nie dotyczy to osób, o których mowa w art. 8 § 3. Jednak na żądanie tych osób

widzeń udziela się w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt ze skazanymi.

W czasie korzystania z widzeń skazani nie mogą spożywać artykułów

żywnościowych i napojów,

10) skazani nie mogą korzystać z własnej odzieży i obuwia.

Spostrzeżenia

W pracy z osadzonymi tzw „niebezpiecznymi” należy uwzględnić

nie tylko szczegółowe zasady postępowania ochronnego, ale

również wzmożone oddziaływania penitencjarne.

Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej

ul. Wrocławska 193–195, 62-800 Kalisz, tel. [phone]

edu.cossw.pl

strona 4

Źródła prawa

1. Kodeks karny wykonawczy. Ustawa z dnia 6 czerwca

1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557), z późniejszymi zmianami.

2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia

21 grudnia 2016 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-

porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności,

(Dz.U.2016.2231).

3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia

14 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów prowadzenia

oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych

i aresztach śledczych, (Dz.U.03.151.1469, zm.

Dz.U.2013.01.14).

4. Instrukcja Nr 3 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej

z dnia 26 lipca 2017 roku w sprawie postępowania

z osadzonymi ciężarnymi

Bibliografia

1. Hołda J., Hołda Z., Prawo karne wykonawcze, Kraków

2004.

2. Kuć M., Indywidualizacja wykonywania kary pozbawienia

wolności, Lublin 2007

3. Linowski K., Kontakty skazanych na karę pozbawienia

wolności ze światem zewnętrznym, Ostrowiec

Świętokrzyski, 2005.

4. Machel H., Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej –

casus polski, Kraków 2006.

5. Machel H.,

Więzienie jako instytucja karna

i resocjalizacyjna, Gdańsk 2003.

6. Machel H. (red.), Wykonywanie kary pozbawienia

wolności w Polsce – w poszukiwaniu skuteczności,

Gdańsk 2006.

7. Stańdo-Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji,

Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej

ul. Wrocławska 193–195, 62-800 Kalisz, tel. [phone]

edu.cossw.pl

strona 5

Kraków 2000.

8. Szymanowski T., Polityka karna i penitencjarna w Polsce

w okresie przemian prawa karnego, Warszawa 2004.

9. Urban B, Stanik J.M., Resocjalizacja, tom 2, Warszawa

2008.

Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej

ul. Wrocławska 193–195, 62-800 Kalisz, tel. [phone]

edu.cossw.pl

strona 6