JĘZYKOZNAWSTWO 2014-2015

prowadzone przez Witolda Maciejewskiego

1. Typologia fonologiczna języków

- Objaśnij, które języki uważane są za samogłoskowe, a które są spółgłoskowe.

języki samogłoskowe (>30% wszystkich fonemów stanowią samogłoski) stosunek liczby
samogłosek do liczby spółgłosek jest wyrównany (j. francuski, niektóre języki polinezyjskie)

języki spółgłoskowe (>70% wszystkich fonemów to spółgłoski), system samogłoskowy ubogi
(większość języków kaukaskich, Polski)

- Które własności własności sylab brane są pod uwagę w typologii?

Sylaby dzieli się na otwarte (CV) i zamknięte (VC). C – spółgłoska V - samogłoska

2. Typologia morfologiczna języków

- Co oznacza pojęcie: język aglutynacyjny? Znasz przykłady takich języków?

Języki aglutynacyjne (zlepkowe) (np. język węgierski) – znaczenia gramatyczne wyraża się
osobnymi morfemami, króte tworzą “zlepki” z morfemami leksykalnymi,

- Objaśnij, dlaczego język polski uważany jest za fleksyjny i fuzyjny (kumulatywny)?

Jest to język z rozbudowaną fleksją. Wyrazy są podzielne na morfemy, a granice między
morfemami zatarte. Forma wyrazów i morfemów jest zmienna, a sam morfem może
przenosić wiele znaczeń.

3. W których językach trudno jest wskazać różnicę między zdaniem i wyrazem? Dlaczego?

Są to języki klasyfikowane wg kryterium morfologicznego jako polisyntetyczne, czyli o
bardzo wysokim stosunku liczby morfemów do wyrazów (np. eskimoski). Jeżeli języki te są
dodatkowo inkorporujące, czyli łączą wiele leksemów w jednej formie wyrazowej,
rezultatem są często zdania składające się z jednego wyrazu.

3. Które języki nazywane są izolującymi? Które cechy tych języków określają ich
przynależność do typu izolującego? Czy potrafisz wskazać przykłady izolacyjności w języku
polskim?

Języki izolujące mają najczęściej rozbudowaną prozodię i poszczególne morfemy, wyrazy są
nośnikami znaczeń zarówno odsyłających do świata zewnętrznego jak i komunikujących
funkcje gramatyczne. Np. czas i liczba, które w językach fleksyjnych przekazywane są przez
formę gramatyczną, w językach izolujących wyrażane są przez poszczególne morfemy-
wyrazy. Istotną cechą języków izolujących jest to, że wyrazy są nieodmienne. (Chiński,
tajski) Przykładem izolacyjności w języku polskim może być to, że czasami o znaczeniu
zdania decyduje szyk wyrazów i przykład psy gonią koty ≠ koty gonią psy. Te same wyrazy a
jednak znaczenie się zmienia przez szyk.

4. Scharakteryzuj pojęcia języka (langue) i mówienia (parole) w zgodzie zestanowiskiem
zwolenników strukturalizmu.

Język (langue) jest zbiorem znaków i reguł ich łączenia, bez których nie da się realizować
mowy. Mowa (parole) to indywidualny akt realizacji języka, jest przypadkowy. Reguły i
konwencje niezbędne do posługiwania się mową czerpiemy z języka.

5. Które cechy dwóch dowolnych języków decydują o uznaniu ich za języki spokrewnione
(należące do tej samej rodziny językowej)? Dlaczego np. uważamy, że język polski i
rosyjski są spokrewnione?

Dwa języki są spokrewnione, jeśli jeden z nich pochodzi od drugiego, lub mają wspólnego
przodka. Pokrewieństwo językowe stwierdza się na podstawie podobieństwa słownictwa i
gramatyki języków, przy czym ważniejsze jest podobieństwo cech gramatycznych. Polski i
rosyjski uważamy za spokrewnione ze względu na wspólny prajęzyk (prasłowiański), oba
należą więc do grupy języków słowiańskich.

6. Objaśnij pojęcie słowiańskiej rodziny językowej. Na jakiej podstawie sądzimy, że np.
języki polski, czeski, rosyjski i ukraiński są spokrewnione?

Rodzina językowa, grupa językowa mająca wspólne pochodzenie, podobne formy
gramatyczne i zasób leksykalny.

Prasłowiański wyraz oko: oko(ukraiński), oko(polski) oko(czeski)

Wszystkie języki słowiańskie mają wyraźne cechy wspólne:

1. wybitnie fleksyjna morfologia – 6 lub 7 przypadków
2. podział czasowników na dokonane i niedokonane
3. obecność zmiękczenia wyrazów,
4. skomplikowane zbitki spółgłoskowe.

7. Jakie języki należą do romańskiej rodziny językowej? Co decyduje o ich
pokrewieństwie?

Języki należące do romańskiej rodziny językowej to np. hiszpański, francuski, czy włoski. O
ich pokrewieńskie decyduje wspólny przodek - łacina ludowa.

Np. lekarz łacina (medicus), włoski (medico) i francuski (medico).

8. Czy języki polski i szwedzki są ze sobą spokrewnione? Jeśli tak, to w jaki sposób?

Należą do różnych grup językowych (szwedzki - germański, polski - słowiański), jednak oba
należą do tej samej rodziny języków indoeuropejskich. O istnieniu pierwotnej wspólnoty
świadczą podobieństwa dotyczące głównie podstawowego słownictwa, np. nazw
pokrewieństwa (pol. mama; szw. mamma), liczebników (pol. dwa, szw. två) czy czynności

(pol. siedzieć, szw. sitta), a przede wszystkim dwurdzennego czasownika egzystencjalnego
(jest, är – istnienie statyczne; być, vara – istnienie dynamiczne).

9. Objaśnij różnice między symbolami i ikonami (symptomami). Jaki rodzaj znaku
reprezentuje malarstwo realistyczne (np. obraz Matejki Bitwa pod Grunwaldem)?
Dlaczego tak uważasz?

Znaki ikoniczne (symptomy) są stylizowanymi lub zredukowanymi obrazami tego co
przedstawiają, np. znaki drogowe ostrzegające przed spadającymi kamieniami.

Znaki symboliczne wyrażają wartości umowne lub oparte na zwyczaju społecznym, np.
trójkąt z szeroką podstawą u góry ("uwaga, ulica podporządkowana”). Do nich należą także
znaki mowy ludzkiej.

Malarstwo realistyczne reprezentuje więc symptomy.

10. - Jakie rodzaje znaków (symbole, ikony) potrafisz wyróżnić w poniższym przykładzie
(komiks)

Ikona – kształtem przypomina treść – pilot, ludzie

Symbol – umowa społeczna: litery, „dymki”

11. Jakie rodzaje znaków potrafisz wskazać na poniższym obiekcie (tzw. brakteacie):

IKONY: ludzka głowa, czworonogie zwierze oraz ptak.

SYMBOLE: inskrypcja runiczna.

12. Czym różni się morfem od fonemu? Odpowiedź zilustruj przykładami, podaj przykłady
podziału wyrazy na morfemy i na fonemy.

Fonem to najmniejsza linearna jednostka (np. k, t, y), a morfem to najmniejsza grupa
fonemów, która niesie za sobą określone znaczenie, nie można jej więc podzielić na
mniejsze jednostki znaczeniowe. Na ogół morfemy są wielofonemowe. Np. morfem
leksykalny: kot-, słowotwórczy: -ek, fleksyjny: -owi.

13. Co jest przedmiotem działu językoznawstwa składnia (syntaktyka)?

Składnia – zajmuje się regułamu składniowymi, pozwalającymi budować zdania pojedyńcze i
złożone.

14. Co oznacza twierdzenie, że językoznawstwo przeprowadza analizę morfologiczną
danego języka? Jakie jednostki planu morfologicznego potrafisz wymienić?

Podstawowym zadaniem analizy morfologicznej jest rozłożenie wyrazu na morfemy i analiza
jakie jego znaczenie przysługuje poszczególnym elementom. Np. nie-za-pomin-a-j-k-a; brąz-
ow-aw-o-złoc-ist-y.

Jednostki planu morfologicznego: temat, rdzeń, intermorfemy, m. zerowe, m. związane, m.
swobodne, m. flusyjne, m. słowotwórcze, m. gramatyczne, m. leksykalne.

15. Na czym polega analiza fonologiczna języka? Czym różni się od analizy fonetycznej?

Fonologia bada dźwięki jako system, a fonetyka skupia się na właściwościach fizycznych
dźwięków więc analiza fonologiczna dąży do wybrania spośród artykulacyjnych i
akustycznych cech różnicujących dźwięki niewielkiego zbioru cech funkcjonalnych
(fonologicznych).

16. Objaśnij pojęcia: językoznawstwo diachroniczne i synchroniczne. Opisz, jakie są cele
badań obu gałęzi językoznawstwa.

Językoznawstwo diachroniczne opisuje rozwój języka oraz zmiany, które doprowadziły do
powstania określonego stanu, ma na celu pokazanie całej ewolucji systemów.
Językoznawstwo synchroniczne bada aktualny stan języka, nie wnikając w to, co do zmian
doprowadziło i jak przebiegały.

17. Językoznawstwo historyczno-porównawcze posługuje się pojęciami praw
rozwojowych języka. Jakie przykłady praw potrafisz wymienić? Czego one dotyczą?

Prawo Grimma - prawo głosowe opisujące przebieg pierwszej i drugiej przesuwki
spółgłoskowej. Prawo Grimma mówi, iż indoeuropejskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne
przechodzą w językach starogermańskich przed akcentem - w zwarte dźwięczne, po
akcencie - w przydechowe.

Prawo Vernera - prawo głosowe opisujące zmianę, polegającą na tym, że
praindoeuropejskie bezdźwięczne głoski zwarte regularnie zmieniają się w germańskie
zwarte dźwięczne, jeśli występują przed samogłoską akcentowaną,

18. Co jest przedmiotem pragmatyki?

Jakie sensy pragmatyczne wypowiedzenia

Nazywam się Bond. James Bond. potrafisz wskazać?

Jest to dział semiotyki, który opisuje stosunki między znakami a użytkownikami języka.
Opisuje cele i intencje nadawców, skutki wypowiedzi pozostające w odbiorcach, procesy
rozumowania i odczytywania informacji przez odbiorcę, wpływ warunków zewnętrznych i
kulturowych na rozumienie wypowiedzi.

19. Ważną cechą języka jest dwuklasowość. Na czym ta własność polega? Czy znasz
przykłady kodów jednoklasowych? Czy tzw. języki zwierzęce są także dwuklasowe?
Odpowiedź zilustruj przykładami.

Polega na tym, że język składa się z dwóch klas: słownika i gramatyki (czyli reguł
pozwalających na tworzenie nieograniczonej liczby nowych, wcześniej niesłyszanych
konstrukcji, niosących nowe informacje). Przykładem jest system dziesiętny – składa się z 10
wyrazów i jednej reguły mówiącej, że o wartości element decyduje pozycja: końcowa to
liczba jedności, druga od końca to dziesiątki itp. Języki zwierząt nie są dwuklasowe, bo

ogranicza je sytuacyjność, wąski zakres informacji oraz pewna niedookreśloność przekazu,
np. systemy komunikacyjne małp nie są w stanie przekazać informacji o czymś, co jest
abstrakcyjne.

20. Jakie cele teorii lingwistycznej formułuje językoznawstwo generatywne Noama
Chomsky’ego? Co oznacza w tej teorii twierdzenie, że jedną z podstawowych cech ludzkiej
komunikacji jest kreatywność?

Język jest wg Chomsky'ego nieskończonym zbiorem zdań, generowanych za pomocą
skończonej liczby reguł i słów. Celem tej teorii jest jest badanie człowieka mówiącego i
procesu tworzenia wypowiedzi – na tej podstawie wyjaśnić kompetencję mówiącego i
słuchającego w zakresie tworzenia i rozumienia zdań w danym języku, polegającą na tym, że
każdy mówiący jest zdolny do konstruowania zdań, których dotąd nie zbudował, a każdy
słuchający do rozumienia zdań, których dotąd nie słyszał.

21. Wymień kryteria artykulacyjne klasyfikacji samogłosek (na przykładach z języka
polskiego lub innego, znanego Ci języka). Czy znasz jeszcze inne niż artykulacyjne kryteria
klasyfikacji głosek?

• stopień otwarcia jamy ustnej względem jej osi pionowej, im bardziej grzbiet języka zbliża
się do podniebienia twardego tym bardziej przymknięta samogłoska. „A” jest otwarta, „i” -
zamknięta.

• miejsce artykulacji - położenia języka względem poziomej osi jamy ustnej, im bardziej
język zbliża się do podniebienia miękkiego tym bardziej tylna samogłoska. „O” jest
przednia, „e” – tylna.

• sposób artykulacji - udział warg, które mogą być zaokrąglone lub niezaokrąglone. Przy „u”
usta są zaokrąglone, a przy „I” – nie.

W języku norweskim znaczenie ma jeszcze długość artykulacji poszczególnych samogłosek.

22. Wymień kryteria artykulacyjne klasyfikacji spółgłosek (na przykładach z języka
polskiego lub innego, znanego Ci języka). Czy znasz jeszcze inne niż artykulacyjne kryteria
klasyfikacji głosek?.

• sposób artykulacji, czyli rodzaj przewężania. Szczelinowe „l” i „s”.

• miejsce artykulacji i narząd artykulacji opisujące razem miejsce przewężenia. Zębowe „t” i
„d”

• tor przepływu powietrza, czyli sposób wykorzystania kanału ustnego i nosowego
(porównaj też spółgłoska środkowa, spółgłoska boczna). Lateralne (boczne) „l”

23. Na czym polega wkład do językoznawstwa Jerzego Kuryłowicza?

Jego prace stanowią podstawową lekturę z zakresu językoznawstwa indoeuropejskiego.
Przyczynił się także do rozwoju metodologii językoznawstwa diachronicznego, m.in.
rekonstrukcji wewnętrznej.

24. Na czym polega wkład do językoznawstwa Jana Baudouina de Courtenay?

Wprowadził pojęcie fonemu bliskie współczesnemu.
Rozróżniał 2 dyscypliny zajmujące się dźwiękami mowy: dzisiejszą fonologię i fonetykę.
Zwracał uwagę na społeczny charakter języka.
Jako jeden z pierwszych w lingwistyce światowej uzasadnił teoretycznie pogląd, iż język jest
systemem wzajemnie powiązanych ze sobą licznymi relacjami elementów.
Stworzył tzw. kazańską szkołę, był prekursorem praskiej szkoły fonologicznej

25. Na czym polega wkład do językoznawstwa Ferdynanda de Saussure? Saussure
posługiwał się porównaniem języka do gry w szachy. W jaki sposób system języka jest
podobny do gry w szachy?

Rozróżnił on język (langue) od mówienia (parole), wprowadził podział na językoznawstwo
synchroniczne i diachroniczne oraz podział znaku językowego na dwie składowe – znaczony
(samo abstrakcyjne pojęcie) oraz znaczący (jego akustyczna reprezentacja).

Analogia między systemami znakowymi a systemem figur szachowych: w roli np.
zaginionego skoczka może wystąpić dowolny przedmiot, nawet zupełnie niepodobny do
zagubionej figury, pod warunkiem jednak, że zostanie zawarta odpowiednia umowa między
grającymi, a sam przedmiot nie będzie przypominał żadnej innej figury na planszy.

26. Na czym polega wkład do językoznawstwa gramatyków staroindyjskich? Dlaczego
uważa się, że ich opis sanskrytu dorównuje opisom współczesnym?

Ustandaryzowali dźwięki, odróżnili abstrakcyjną formę dźwięku od tego, jak jest
realizowana przez poszczególnych ludzi, stworzyli prototyp fonemu.

Gramatyka sanskrytu Paniniego jest wysoko usystematyzowana i techniczna. W
analitycznym podejściu reguły Paniniego w pełni opisują morfologię sanskrytu.
Następstwem tego, że jego gramatyka skupia się na zwięzłości jest jej nieintuicyjna
struktura, przypominająca współczesny "język maszynowy" (jako przeciwieństwo
odczytywanych przez ludzi języków programowania).

27. Wilhelm von Humboldt twierdził, że „Każdy język zakreśla krąg wokół ludu, do
którego należy, a opuszczenie tego kręgu jest tylko możliwe przy jednoczesnym
wkroczeniu w krąg innego ludu.” Jak rozumiesz to twierdzenie?

Kształtowanie języka kształtuje także ducha narodu, tak więc opuszczenie tej społeczności i
dołączenie do innej wymusza zmianę języka. Każdy język nas ogranicza kręgiem
(nazywanym kosmosem) i każdy ma swój odrębny kosmos. Prawda jest taka, że tak zupełnie
do końca porzucić jednego kosmosu się nie da, ponieważ nawet nieświadomie stosujemy
transfer z jednego języka do innego.

28. Na czym polega wkład do językoznawstwa szkoły młodogramatyków?

Młodogramatycy chcieli nadać językoznawstwu charakter nauki ścisłej tak. Nie uznawali
aspektów kulturowych w rozwoju języka; odrzucali językoznawstwo teoretyczne,
uogólniające, preferując badania szczegółowe, empiryczne. Uważali, że język jako zjawisko
przyrody podlega prawom rozwoju.

29. Czego dotyczył spór wśród starożytnych gramatyków greckich - analogistów z
anomalistami? Podaj przykłady analogii i anomalii językowych.

Spór dotyczył stopnia regularności języka. Analogiści uważali, że język jest w dużej mierze
systematyczny i regularny. Gdy nie dysponowali danymi dotyczącymi sposobu użycia
danych wyrazów czy konstrukcji, odwoływali się do analogii (np. w języku angielskim aby
utworzyć l.mn. należy dodać s na końcu rzeczownika). Anomaliści nie negowali istnienia
regularności, jednak wskazywali na wiele przykładów nieregularności (np. child w l.mn. to
nie childs tylko children), zwrócili również uwagę na to, że relacja między formą danego
wyrazu a jego znaczeniem jest często nieregularna (np. Ateny są w l.mn. pomimo, że
oznaczają pojedyncze miasto).

30. Czego dotyczył spór wśród starożytnych gramatyków greckich – konwencjonalistów
(theséi) z naturalistami (phýsei)? Przytocz argumenty jednej i drugiej strony.

Naturaliści uważali, że język podlega prawom natury i wywodzi się z odwiecznych zasad
znajdujących się poza człowiekiem. Ustalenie pochodzenia wyrazu było dla nich
jednoznaczne z odkrywaniem praw natury. Wyróżniali rozmaite typy zgodności naturalnej
wyrazu z jego znaczeniem – onomatopeje (np. miauczeć), wyrazy oznaczające źródło
dźwięku (np. kukułka), symbolika dźwiękowa (np. angielskie flow imitujące fizyczną cechę
płynności).

Konwencjonaliści uważali, że język jest rezultatem zwyczaju i tradycji, czyli milczącej zgody
społecznej między ludźmi. Ich argumenty opierały się na tym, że jedynie swobodne i
dowolne stosowanie zasad etymologii stworzonych przez naturalistów pozwala wywodzić
wszystkie wyrazy z wyrazów pierwotnych pochodzenia naturalnego.

31. Wymień składniki podstawowego modelu komunikacji.

Nadawca(ekspresywna) i odbiorca(impresywna) oraz kontekst(poznawcza),
komunikat(poetycka), kontakt(fatyczna), kod(metajęzykowa)

Schemat Jakobsonowski: Kontekst

Komunikat

Nadawca --------------------------------------------------- Odbiorca

Kontakt

Kod

32. Czym jest język według zwolenników teorii gramatyk generatywnych?

Język uważany jest za system relacji, którego elementy (głoski, wyrazy) nie mają żadnej
wartości, jeśli rozpatruje się je niezależnie od równoważności i opozycji zachodzących
między nimi. Każda jednostka leksykalna ma swoje miejsce w systemie, a jej funkcja, czyli
wartość, wynika z jej relacji z innymi jednostkami.

33. Które cechy języka są najistotniejsze zdaniem zwolenników kognitywizmu? Czym jest
język w myśl koncepcji kognitywistycznej?

Język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata.

Kognitywna koncepcja języka - jednostki językowe są utrwalonymi ścieżkami kognitywnymi,
które są formowane, zachowywane i modyfikowane przez użycie jezyka. Nabywanie i
używanie języka następuje w wyniku interakcji z innymi użytkownikami tego języka w
konkretnym kontekście społecznym i kulturowym

34. Głównym kodem języka jest kod wokalno-audytywny. Wymień inne kody i podaj
przykłady komunikacji językowej poza kanałem wokalno-audytywnym.

1) kod wzrokowy przemijający – mowa mimiczna głuchoniemych, system znaków tańca
pszczół.

2) kod wzrokowy trwały – pismo, drogowskazy, strzałki orientacyjne.

3) kod instrumentalno – audytywny – mowa bębniona czarnych.

4) kod dotykowy –posługujący się zmysłem dotyku jako kanałem informacyjnym – alfabet
Braille’a.

35. Wytłumacz pojęcia składni zgody, rządu i przynależności. Zilustruj własnymi
przykładami.

W składni zgody wyrazy wchodzące w skład schematu składniowego występują w formach
tej samej kategorii składniowej – np. przymiotnik dostosowuje swój rodzaj, liczbę i
przypadek do formy rzeczownika (dobremu ojcu).

W składni rządu wyrazy wchodzące w skład schematu składniowego mają zupełnie inną
formę, np. kocham matkę.

Składnia przynależności to stosunek podrzędności między dwoma wyrazami, z których
jeden jest nieodmienny, np. jechać szybko. Członem podstawowym tej składni jest
czasownik.

36. Czym jest zdanie według teorii ról syntaktycznych (głębokich przypadków)? Podaj
przykłady ról syntaktycznych.

37. Na czym polegają relacje znaczeniowe hiperonimii i hiponimii? Podaj przykłady tych
relacji.

Hiperonimia - relacja, w której A jest pojęciem nadrzędnym (o uboższej treści i szerszym
zakresie), a B – podrzędnym: B mieści się w A, ale nie odwrotnie - hiperonimem wyrazu
brzozy jest drzewo. Hiponimia to relacja, odwrotna do hiperonimii - hiponimem drzewa jest
brzoza.

38. Na czym polegają relacje synonimii i konwersu? Podaj przykłady tych relacji.

Synonimia zachodzi, gdy wyrazy A i B mają znaczenie tożsame lub bardzo podobne np.
językoznawstwo – lingwistyka. Konwersja zachodzi wtedy, gdy dwa wyrażenia A i B odnoszą
się do tej samej sytuacji, ale z punktu widzenia różnych uczestników, np. sprzedać i kupić.

39. Określ różnice między homonimią i polisemią. Podaj przykłady obu zjawisk.

Homonimia - relacja między jednostkami języka, które mają taka samą formę zewnętrzną,
ale odmienne znaczenie, np. rola (aktora i uprawna). Polisemia to twórcze przesunięcia
znaków – kreatywna umiejętność posługiwania się znakami, aby nazwać zjawiska, które nie
mają własnej nazwy, ale ze względu na podobieństwo mogą być określone metaforycznie,
np. „dochodzić” oznacza ruch, czynność istoty żywej, ale może też opisywać ruch fal
dźwiękowych.

40. Określ różnice między językiem etnicznym a pidżynem.

Język etniczny to język właściwy danej grupie etnicznej, kształtujący się w drodze społecznej
akceptacji określonych norm językowych, rozwijający się i doświadczający przemian. W jego
obrębie jest język literacki oraz język potoczny. Pidżyn natomiast to język pomocniczy o
uproszczonej morfologii i składni a także ograniczonym słownictwie. Pochodzi najczęściej z
wymieszania różnych języków w strefach kontaktu różnych grup społecznych, np. obszarach
przygranicznych.

41. W jaki sposób języki wzbogacają zasób słownictwa? Wymień techniki tworzenia
nowych wyrazów (w języku polskim lub szwedzkim).

W języku z rozbudowaną morfologią (np. polskim) podstawowym środkiem językotwórczym
jest derywacja słowotwórcza, więc tworzenie nowych nazw za pomocą morfemów
słowotwórczych w ramach utrwalonych w systemie kategorii słowotwórczych, np. nazwy
wykonawców czynności (wykładowca) czy miejsc (kawiarnia). Inną techniką są zapożyczenia
(np. leasing) oraz przesunięcia semantyczne, tzw. polisemia np. „wspinać się” na określenie
przemieszczania się w górę za pomocą rąk i nóg, a także ruchu pnączy w górę albo zjawisk
abstrakcyjnych, jak wspinanie się po stopniach kariery. Drogą neosemantyzacji wchodzą też
do słownictwa ogólnego pierwotne nazwy własne, które tracą swoją dotychczasową
funkcję, a uzyskują znaczenie ogólne np. Himalaje głupoty – szczyty.

42. Co odróżnia derywację od kompozycji?

Derywacja dotyczy operacji na rdzeniu, który przez przyłączenie afiksów lub przez
konwersję zyskuje nowe znaczenie. Afiksy nie funkcjonują jako samodzielne wyrazy, mają
jedynie znaczenie słowotwórcze. Kompozycja natomiast polega na zestawieniu dwóch
różnych rdzeni, które po połączeniu otrzymują znaczenie będące sumą znaczeń
poszczególnych części złożenia, lub zupełnie nowe znaczenie. Części złożenia mogą
funkcjonować oddzielnie.

43. Na czym polega wkład do językoznawstwa starożytnych gramatyków rzymskich?

Terencjusz: napisał 6 dzieł dotyczących gramatyki, zajmował się głównie etymologią
wyrazów oraz koniugacjami i deklinacjami w języku łacińskim.

Św. Augustyn: napisał traktaty i wyznania na temat znaków oraz języka, zajmował się też
zasami gramatycznymi.

Donat i Piscian napisali gramatykę łacińską, na której były wzorowane wszystkie następne i
dopiero w XX w. tradycja ta została odrzucona.

44. Jakie ważne wyniki naukowe osiągnęło XIX-wieczne językoznawstwo
historycznoporównawcze? Czym są rodziny językowe? Wymień przykłady rodzin
językowych w złożonej rodzinie indoeuropejskiej.

Druga połowa XIX w. to rozwój tzw. młodogramatyki w językoznawstwie niemieckim, która
stworzyła wielkie syntezy w ramach gramatyki historyczno-porównawczej. Została
wyodrębniona indoeuropejska wspólnota językowa, w ramach której wyróżniono grupy
języków o pewnych cechach wspólnych, tzw. rodziny, np. germańska czy bałtosłowiańska.
Te cechy to np. występowanie wspólnych lub zbliżonych form wyrazów, podobieństwo
morfologii, składni itp. Rodzina językowa, grupa językowa mająca wspólne pochodzenie,
podobne formy gramatyczne i zasób leksykalny. W indoeuropejskiej r.j. wyróżniamy:
romańską, germańską, słowiańską i inne mniejsze.

45. Co głosi teza relatywizmu językowego (Humboldta, Sapira i Whorfa)? Czy jest zgodna
czy sprzeczna z tezą uniwersalizmu?

Jest to teoria lingwistyczna głosząca, że używany język wpływa w mniejszym lub większym
stopniu na sposób myślenia i rozumienia rzeczywistości, co w skrajnych przypadkach
uniemożliwia przekład z jednego języka na drugi, a w konsekwencji uniemożliwia też
porozumienie między ludźmi mówiącymi różnymi językami. Teza uniwersalizmu jest
sprzeczna z tezą relatywizmu.

28. Na czym polega wkład do językoznawstwa Wilhelma von Humboldta?

Sformułował tezę o istnieniu tzw. wewnętrznej formy językowej, co czyniło z języka element
aktywny. Uważał, że każdy naród, społeczność kształtuje charakterystycznie swój język,
kształtując tym samym ducha narodu. Zajmował się również problemami relatywizmu
językowego. Teoria lingwistyczna głosi, że używany język wpływa w mniejszym lub
większym stopniu na sposób myślenia, najbardziej znany test, polega na pokazywaniu
użytkownikom różnych języków trzech kolorowych karteczek i pytaniu ich, które dwa kolory
są bardziej podobne, pokazał, że wyniki silnie zależą od tego, czy kolory mają tę samą, czy
inną nazwę w danym języku (w japońskim na niebieski i zielony to jedno słowo)

46. Wartościowanie języków. Twierdzimy, że nie ma języków gorszych i lepszych. Jakie
jest uzasadnienie tego twierdzenia? Czy języki tzw. prymitywne, używane tylko w formie
mówionej, są równie „dobre” jak np. język angielski, polski czy hiszpański?

Uznanie języka za dobry lub zły jest całkowicie zależne od posługującego się tym językiem.
Każdy język zakreśla wokół siebie krąg, ogranicza użytkownika do poruszania sie tylko w tym
kręgu. Z tego ograniczenia wynikają duże różnice pomiędzy np. odczytywaniem kolorów,
liczebników, stanów pogody w poszczególnych kulturach. W kazdym języku możemy
porozumiewać się w inny sposób i każdy język inaczej określa nam patrzenie na świat.
Niektóre języki pozwalają nam na szersze rozwinięcie naszych myśli, jednak to czy zostaną
one uznane za lepsze lub gorsze zalezy tlyko od uzytkownika.

47. Która dziedzina językoznawstwa wzbudza Twoje zainteresowanie? Zwięźle uzasadnij
odpowiedź – nawet, jeśli jest to odpowiedź negatywna.

Lingwistyka stosowana – umieszcza teorię lingwistyki w takich dziedzinach jak nauka
języków obcych, tłumaczenie oraz patologia mowy