DOKTRYNY SPOŁECZNO-POLITYCZNE

Egzamin- test jednokrotnego wyboru, bez ujemnych punktów i innych udziwnień, zerowka-bez konsekwencji!

Historia doktryn ma swój początek w XIX w. Jest to przedmiot nieautonomiczny, ściśle powiązany wieloma innymi
dziedzinami nauki.

Doktryna społeczno-polityczna to zespół usystematyzowanych poglądów na temat jednostki, społeczeństwa oraz relacji
między nimi, władzy, państwa, prawa własności, który walor spójności i niesprzeczności. Doktryna tłumaczy jak powstaje i
funkcjonuje państwo.

Jednostka, państwo, władza, społeczeństwo etc.- te pojęcia były zupełnie różnie postrzegane w każdym wieku (do XVI w
pojęcie państwa i społeczeństwa były tożsame!).

Źródła doktryn:

•

Traktaty (filozoficzne i polityczne)

•

Koncepcje religijne

•

Wystąpienia publiczne

•

Polityczne manifesty publiczne

•

Korespondencja prywatna myślicieli

Doktryny wskazują jaki jest ład i porządek w państwie. W takim ujęciu pełnią rolę integracyjną gdyż skupiają ludzi wokół
określonych wartości.

PODZIAŁ DOKTRYN:

1.

Ze względu na stosunek do władzy

a) odrzucające istniejący porządek

b) legitymujące władzę

c) kreślące funkcje przyszłego państwa

2.

Kryterium chronologiczne

a) starożytne

b) średniowieczne

c) nowożytne

d)współczesne

3.

Ze względu na charakter zachodzących zmian społecznych

a) rewolucyjne (jedyna możliwość zmiany to rewolucja- rozwiązanie siłowe)

b) konserwatywne (nie dopuszczają dynamicznych zmian, zmiany mogą zachodzić na drodze ewolucji, stopniowo)

c) reakcyjne /kontrrewolucyjne (po rewolucji pragną powrotu do poprzedniego ładu)

4.

Kryterium normatywności

a)

Normatywne (wskazują jak powinien wyglądać porządek prawny w państwie)

b)

Empiryczne (analizują i opisują istniejący porządek publiczny, nie ma wniosków co do przyszłości tylko chłodna

ocena teraźniejszości)

1.

Kryterium interpretacji danej doktryny

a)

Dogmatyczne (nie można zmienić doktryny)

b)

Rewizjonistyczne (dopuszczają zmianę podstawowych założeń)

1.

Kryterium programu politycznego (podział ten dotyczy tylko doktryn nowożytnych i współczesnych)

a)

Liberalne

b)

Konserwatywne

c)

Socjalistyczne

POWIĄZANIA DOKTRYN Z INNYMI DZIEDZINAMI WIEDZY:

Nauki prawnicze:

•

Prawo konstytucyjne-każdy artykuł konstytucji RP jest nawiązaniem do określonej doktryny

•

Filozofia prawa

•

Historia państw i prawa

•

Prawo międzynarodowe-kategorie humanizacji prawa wojennego, suwerenności i podmiotowości państwa

•

Prawo cywilne i karne- np. doktryny dotyczące polityki penitencjarnej lub prawa własności

Nauki nieprawnicze:

•

Ekonomia

•

Politologia

•

Socjologia

DOKTRYNY STAROŻYTNE

Doktryny starożytne poza doktrynami starożytnej Grecji, mimo że powstawały w różnych szerokościach geograficznych
(Chiny, Indie, Inkowie, Majowie, Egipt) oraz w różnych okresach mają wiele punktów wspólnych.

1.

Myśl doktryn starożytnych opiera się głównie na motywach sakralnych.

2.

Władca był despotą utożsamianym z bogiem, krewnym boga lub był zwykłym człowiekiem ale pozostającym w

ciągłym kontakcie z bogiem

3.

Prymitywizm życia intelektualnego i materialnego wpływał na powszechną wiarę w ingerencję sił

nadprzyrodzonych, sztuki magiczne etc.

4.

Hierarchiczność-ludzie z woli boga nie są sobie równi. Nikt nie występuje przeciwko warstwowości społeczeństwa,

bo wystąpiłby przeciwko bogu

5.

Istnieje boskość norm prawa-prawo jest niezmienne, doskonałe bo pochodzi od boga. Naruszenie prawa jest

sprzeczne z wolą bogów, władca decyduje o tym co jest sprawiedliwe.

6.

Mistyfikacja rzeczywistości wynikająca z ogólnego założenia, że imperium będące własnością władcy działa dla

dobra wszystkich.

Wyjątki od ogólnych zasad dotyczących doktryn starożytnych:

•

Wizja hebrajskiego społeczeństwa- władca nie jest bogiem!!

•

Persja-prawo jest tym samym co sprawiedliwość

DOKTRYNY STAROŻYTNEJ GRECJI

OKRES KLASYCZNY

Grecja uchodzi za kolebkę zachodniej cywilizacji. To Grecy jako pierwsi stawiali pytania dotyczące jednostki, państwa oraz
ich wzajemnych relacji i odnajdowali na te pytania odpowiedzi. Grecja leżała na przecięciu największych i najważniejszych
szlaków handlowych zarówno lądowych jak i morskich. Czerpała więc z dorobku innych cywilizacji, dlatego udało jej się stać
się kolebką myśli prawno-politycznej. Grecy wytworzyli ideę OBYWATELSTWA jako stosunku wiążącego wolnego człowieka
do danego polis, z którego wynikają zarówno prawa jak i obowiązki. Doktryny mają w Grecji charakter elitarny- ponieważ
polis opierają się na niewolnictwie niewielu jest ludzi wolnych, którzy mogą tworzyć idee.

POLIS- osobne miasto lub wyspa, otoczone murami, niezależne, mające swoje wojsko; polis konkurowały ze sobą

EUNOMIA- idea ustroju dobrego państwa; państwo ma być bezpieczne, panuje w nim pokój

ANOMIA-ustrój źle zorganizowany

MONARCHIA- władca jest ojcem całego społeczeństwa, rządzi niejako za zgodą swojego ludu

TYRANIA-znienawidzony przez Greków system sprawowania władzy; zwyrodniała forma monarchii, władca sprawuje władzę
w swoim interesie, władza jest zdobyta podstępnie, władca łamie prawo i nie liczy się z prawami i potrzebami ludu

ARYSTOKRACJA (aristo- najlepszy)-arystokraci ducha, ludzie kierujący się dobrem publicznym i posiadający etos cnót
publicznych, grupa sprawuje władzę w imieniu ludu i dla jego dobra

PLUTOKRACJA- (plutos bogactwo) rządy najbogatszych

OLIGARCHIA (oligos-mały, nieliczny)-rządy nielicznej grupy najczęściej wojskowych

DEMOKRACJA-władza sprawowana przez wolnych obywateli, ustrój posiadający w Grecji tyle samo zwolenników co
przeciwników

Zasady demokracji starożytnych ateńczyków-wolność, równość, praworządność

Obywatel-mężczyzna urodzony w wolnej ateńskiej rodzinie-tylko oni mogli sprawować władzę

Wolność pozytywna-możliwość realizacji swojej osoby w ramach struktur państwowych, możliwość dbania o polis-wolność
w ten sposób była rozumiana przez Greków

Wolność negatywna- to wolność o czegoś (od nacisków, zakazów etc)-takie pojmowanie wolności zaczęło kształtować się od
XVI w i było związane z liberalizmem

Starożytni Grecy działają na rzecz swojego polis głównie dlatego aby inne polis ich nie podbiło-główny powód krytyki
demokracji ateńskiej. Wg wzorcowej demokracji siłą napędową działania obywateli jest dobro ogółu.

Ponadto demokracji zarzucano, że:

-niepotrzebnie wzbudza w ludziach refleksje, że wszyscy są równi i wolni (w praktyce tak przecież nie było- istniało
niewolnictwo, kobiety nie były uznawane za obywateli)

-liczy się wola tego kto najgłośniej krzyczy na wiecu i tego kto ma lepsze umiejętności oratorskie a nie tego kto jest
najmądrzejszy

-złą formę wybierania urzędników (wyżsi urzędnicy wybierani byli przez głosowanie a niżsi w drodze losowania)-w praktyce
państwo rządzone było przez tych którzy mieli najwięcej zwolenników lub tych którym dopisało szczęście a nie przez tych
najwybitniejszych

OCHLOKRACJA (ochlos-tłum)- rządy tłumu, tłum wywiera wiele nacisków na władzę

ANARCHIA- bezrząd, polis bez ustroju

TEOKRACJA-rządy wysokiej rangi duchownych

TIMOKRACJA- rządy osób posiadających najwyższe zaszczyty, które zdobywa się w walce (w praktyce oznaczało to władzę
wysokich rangą wojskowych-ustrój charakterystyczny dla Sparty)

SOFIŚCI

Najstarsza szkoła starożytnej Grecji- powstała pomiędzy V a VI w p.n.e. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa sofisticos -
mędrzec. Jako pierwsi sofiści zaczęli interesować się kwestiami związanymi ze społeczeństwem i polityką. Wcześniejsze
szkoły filozoficzne zajmowały się głównie matematyką i powstaniem świata. Jest to szkoła niejednorodna i bardzo
zróżnicowana. Sofiści zajmują się nie tylko szeroko pojętą teorią ale starają się ją również wcielić w życie. Przejawem
praktycznego podejścia do filozofii jest to, że nauczali oni za pieniądze dzieci najbogatszych obywateli. Rozwinęli oni sztukę
retoryki-umiejętność dobrej argumentacji, służąca uzasadnieniu własnych tez, mająca na celu przekonanie innych do swoich
racji. Sofiści uważani byli za burzycieli istniejącego porządku i ówczesnych autorytetów. Jednym z ich poglądów był
relatywizm-założenie, że wszelka wiedza i wszystkie prawdy są względne i zależne od np. okoliczności w jakich je
zdobywamy. W centrum ich zainteresowania jest człowiek (rozwinięty humanizm). Odrzucają oni religie i mitologię.
Kategoria rozumu jest dla nich najważniejsza. Koncentrują się na systemach politycznych, ich wadach i zaletach oraz na tym
jak wpływają one na jednostkę.

PROTAGORAS Z ABDERY (480-410 p.n.e.)

Autor stwierdzenia: „człowiek jest miarą wszechrzeczy”. Podkreślał on indywidualizm człowieka. Oceniał państwo i ustrój
przez pryzmat jego przydatności dla człowieka. Twierdził, że państwo nie jest tworem naturalnym. Jego zdaniem ludzie
pierwotni byli dzicy i źli, walczyli ze sobą a dopiero w pewnym momencie zaczęli tworzyć państwa będące wspólnotą. Był on
twórcą myślenia kontraktualnego, uważany jest za jego praojca. Jako nieliczny wyjątek był jego zwolennikiem.

Doktryny dzielą się na:

•

Kontraktualne- ich rozkwit przypada na wiek XIX, kiedy to rozwijały się pojęcia takie jak prawo natury i umowa

społeczna. Wg nich jednostka jest pierwotna a państwo jest tworem wtórnym. Co za tym idzie przestrzegamy prawa
ponieważ sami je sobie stworzyliśmy.

•

Holistyczne (wspólnotowe)-wywodzą się od Arystotelesa, dominowały w starożytności. Wg nich człowiek rodzi się,

żyje i umiera w państwie. Państwo jest pierwotne i naturalne a jednostka jest z nim nierozerwalnie związana.

W doktrynie Protagorasa pojawiał się również sensualizm-poznajemy świat przez nasze zmysły. Jednak każdy inaczej
odbiera otaczający nas świat. Nie ma więc zdań fałszywych, ponieważ każdy człowiek mówi to co widzi, chociaż nie zawsze
jest to zgodne z rzeczywistością. Z tego nurtu myślowego narodził się subiektywizm- wszelkie kategorie (dobro, zło,
sprawiedliwość) mają charakter względny. Protagoras opowiada się za demokracją jako najlepszą formą ustroju.
Argumentując swój wybór rozwinął on mit o stworzeniu człowieka- zwierzęta otrzymały pazury, szybkie kończyny, ostre kły
aby mogły się bronić. Człowiek został stworzony nagi i bezbronny. Zeus dał ludziom praw apolityczne jako ich „broń”. Te
prawa polityczne są takie same dla wszystkich obywateli chociaż ludzie z natury nie są równi. Ze względu na tę równość
praw demokracja stała się najbardziej pożyteczną dla człowieka formą ustroju.

GORGIASZ (483-375 p.n.e.)

Rozwija filozofię relatywizmu. W jego poglądach dominuje okazjonalizm- wszystko zależy od określonych okoliczności,
umiejętności, zachowania się człowieka w określonych sytuacjach. Nie istnieją żadne uniwersalne zasady dla wszystkich
ludzi. Istotna jest tzw. „zdolność jednostki”- umiejętność zachowania się zgodnie z własnym interesem lub interesem osób
najbliższych. Każdy ma swoją własną, różną od innych zdolność np. matka z dzieckiem od żołnierza.

HIPPIASZ Z ELIDY (rozwija ideę prawa natury) I ANTYFON SOFISTA (uważa niewolników z ludzi)

Obaj poruszyli zagadnienie prawa natury-prawo wprowadzone w drodze racjonalnego poznania natury ludzkiej i potrzeb
człowieka. Stanowi ono podstawę poczynienia odpowiednich zaleceń względem prawodawcy. Prawo stanowione wynika z
prawa natury, które jest ponad podziałami. Obaj byli zwolennikami kosmopolitycznego charakteru człowieka-większość
Greków uważała się za lepszych od innych nacji. Obcokrajowcy uważani byli za barbarzyńców nadających się tylko na
niewolników. Natomiast Hippiasz i Antyfon twierdzili, że wszyscy podlegają takiemu samemu prawu natury co było
poglądem bardzo niepopularnym. Byli oni zwolennikami egalitaryzmu-moralnej równości wszystkich ludzi.

KALIKLES zwany NEGATYWNYM

Jest to postać fikcyjna, bohater dialogu Platona. Platon był wrogiem sofistów, krytykował ich. Powołał do życia tę postać aby
wykazać słabości myślenia sofistów.

Kalikles był człowiekiem charyzmatycznym, dysponującym autorytetem, doskonałym mówcą, który potrafił przekonać wielu
ludzi do swoich racji. Jednocześnie był jednak samolubny, egoistyczny i liczy się tylko ze swoim własnym dobrem a nie
dobrem całego polis. Kalikles jest więc jednoczesnie dobry i zły ale cały czas pozostaje sobą, co oznacza, że prawo natury nie
jest jednoznaczne-nie jest tylko dobre a już na pewno nie musi być dobre dla ogółu. Ponadto Kalikles wykorzystuje swoja
pozycje do prywatnych celów, wykorzystuje ludzi. Dochodzi do sytuacji, w której silniejszy rządzi słabszymi- więc gdzie jest
głoszona przez sofistów równość wszystkich obywateli???

SOKRATES (opisać samemu) 469-399 p.n.e.

Mieszkał w Atenach, gdzie nauczał prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta, zyskując zarówno
popularność jak i wrogość. Sokrates trzykrotnie brał udział w wyprawach wojennych (w ciężkiej piechocie pod Potidają, pod
Delium i pod Amfipolis), w których odznaczył się męstwem, podobnie jak odwagą cywilną w życiu politycznym. Był
parezjastą – mówił prawdę.

Gdy miał 70 lat został oskarżony przez przywódcę demokratów Anytosa, mówcę Lykona i poetę Meletosa. Postawiono mu
zarzuty: niewyznawania bogów, których uznaje państwo, wyznawanie bogów, których nie wyznaje państwo i psucie
młodzieży. Przebieg jego procesu został opisany przez Platona w dialogu Obrona Sokratesa. Został skazany na karę śmierci,
którą wówczas było wypicie trucizny. Odrzucił prośbę przyjaciół, którzy chcieli go uwolnić z więzienia wbrew prawu.

POGLĄDY:

•

Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę

życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów. Jest też
dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz
się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").

•

Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest

sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej, bądź powierzchownej.
Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a gdy posiądziemy tę
wiedzę, samoistnie wybierzemy życie zgodnie z nią.

•

Wiara w nieśmiertelność duszy

•

Wiara, że los duszy po śmierci ciała jest uzależniony od tego, jak moralne życie wiódł człowiek

•

Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja,

zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się dwiema metodami:

o

metoda elenktyczna - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji

doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii);

o

metoda majeutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą

już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; wg Sokratesa tylko ludzie brzemienni posiadali wrodzone intuicje o wiedzy.

PLATON a tak naprawdę ARISTOKLES (Platon to przezwisko oznaczające dobrze zbudowanego, szerokiego w barkach) 427-
347

Najwybitniejsza postać starożytnej Grecji. Pochodził ze znakomitego rodu. Był założycielem akademii platońskiej. Jego
poglądy możemy określić mianem pesymizmu antropologicznego- człowiek z natury jest zły i egoistyczny. Aby mógł żyć musi
istnieć państwo, które ochrania ludzi przed sobą nawzajem. Na jego pesymistyczną postawę mają wpływ jego przeżycia
życiowe-uwięzienie na Sycylii oraz śmierć jego mistrza-Sokratesa.

Założenia filozoficzne Platona:

•

Twórca idealizmu obiektywnego-nurt głoszący dwoistość świata-mamy świat, w którym żyjemy, znamy go dzięki

naszym zmysłom oraz świat idei, który jest niedostępny dla człowieka zmysłowo, a poznawalny jedynie w drodze filozofii i
refleksji

•

Idee to rzeczywiste przedmioty będące odpowiednikami treści swojej nazwy. Wszystkie idee charakteryzują się

tym, że są doskonałe niezmienne oraz wieczne

•

Metafora jaskini-pojęcie świata jest złudne a człowiek postrzega świat w sposób ograniczony

•

Wizja dusz- dusza przed narodzeniem przebywa w świecie idei. Tylko wówczas wszelkie idee są dla nas w pełni

poznawalne. W momencie urodzenia dusza zapomina całą swoja wiedzę. Poznanie jest wtedy, gdy człowiek przypomina
sobie strzępki swojej wiedzy ze świata idei.

Dusza składa się z:

- części rozumnej, która jest najważniejsza, jej cnotą jest mądrość, ta część duszy jest aparatem prawdziwego poznania

- części impulsywnej, której cnotą jest męstwo, odpowiada ona za nasz charakter, temperament, wolę i zachowanie

- części wegetatywnej/pożądliwej której cnota jest wstrzemięźliwość i umiarkowanie, służy ona do zaspokajania
podstawowych potrzeb życiowych

Platon wymienia jeszcze jedną, 4 cnotę- sprawiedliwość, którą jest umiejętne korzystanie z trzech części duszy

HISTORIOZOFIA PLATONA (filozofia historii)

Wg Platona zasadą przemian ustrojowych jest degeneracja ustroju (państwa). Degeneracją nazywa proces polegający na
tym, że każdy pojawiający się ustrój jest gorszy od poprzedniego.

Ten model Platona charakteryzuje się cyklicznością procesu dziejowego-historia jest kołem (pogląd charakterystyczny dla
starożytności, wyparty wraz z ideami chrześcijaństwa propagującymi model linearny).

Platon chce stworzyć państwo idealne wyglądające tak:

ZASADY IDEALNEGO PAŃSTWA WG PLATONA:

1.

Organiczna koncepcja budowy państwa-państwo składa się z grup, a każda z nich pełni odmienną funkcję, która

realizowana jest dla dobra całej wspólnoty. Grupy są tak ze sobą powiązane, że żadna z nich nie może działać samodzielnie.

2.

Nie ma niewolników w tym systemie, tworzą go tylko ludzie wolni

3.

Takie państwo nie będzie ulegać degeneracjom, ponieważ:

•

Władza sprawowana jest przez filozofów, którzy najlepiej rozumieją rzeczywistość i mogą dzięki temu stworzyć

najlepsze prawo dla wszystkich

•

Ludzie do grup wybierani są w następujący sposób: tworzy się grupy 17latków których poddaje się intensywnemu

szkoleniu fizycznemu. Po 5 latach obserwacji można stwierdzić która część duszy rozwinięta jest najbardziej u danej osoby i
na tej podstawie podzielić ludzi na wytwórców, wojowników i mędrców. Mędrcy poddawani są dalszym szkoleniom: 22-25
lat-studia, 25-30 studia filozoficzne, 30-50-funkcje publiczne niższego szczebla, 50 i więcej- mamy do czynienia z filozofem,
który może sprawować władzę. Filozofem może więc zostać każdy-nawet kobieta!! (co w starożytnej Grecji było poglądem
bardzo kontrowersyjnym, gdyż kobieta nie była nawet uważana za obywatela). O byciu filozofem nie decyduje
przynależność z urodzenia ale umiejętności, wiedza, zdolności, kwalifikacje i praca nad sobą.

•

Degeneracje blokuje również:

-zakaz posiadania własności prywatnej przez filozofów i wojowników. Te grupy nie kumulują majątku przez co skupiają się
na świecie idei i na służeniu swoją pracą całej społeczności a nie interesom prywatnym.

-wojownikom i filozofom nie wolno tworzyć rodzin, nie mogą posiadać dzieci. A jeśli już chcą posiadać rodzinę to partnerzy
są im wybierani w drodze losowania a ewentualne potomstwo wychowywane jest przez wszystkich. Zapobiega to
nepotyzmowi.

Społeczeństwo wg Platona powinno być hierarchiczne ale harmonijne.

Idee też są hierarchiczne-DOBRO jest najwyższą ideą.

Platon stworzył model państwa totalnego (totalitarnego)-dobro jednostki jest wtórne, w konflikcie z dobrem państwa nie
ma znaczenia.

Platon ze swoimi rewolucyjnymi teoriami wyruszył w podroż. Swoje poglądy głosił na Sycylii za co został uwieziony, a potem
wystawiony na targu jako niewolnik. Został jednak wykupiony przez rodzinę i powrócił do Grecji. Po powrocie zreformował
nieco swoje poglądy dotyczące idealnego państwa. Nowy porządek państwa opisał w dziele pt. „Prawa”:

-państwo musi być oparte na restrykcyjnym prawie, które dotyka każdej dziedziny życia obywateli (zakaz opuszczania
państwa aby nie zobaczyć, że gdzieś indziej można żyć inaczej-lepiej; możliwość ingerencji w opis historii, cenzura)

-odejście od zakazu posiadania rodzin i prywatnego majątku

Jednak nadal zachował ideę państwa totalnego.

ARYSTOTELES ZE STAGIRY (384-322 p.n.e.)

Pochodził z arystokratycznego rodu. Jego ojciec był lekarzem na dworze królewskim. Sam Arystoteles był nauczycielem
Aleksandra Wielkiego. Miał znaczący wpływ na jego wychowanie. Arystoteles był najwybitniejszym uczniem Platona ale miał

zupełnie inne poglądy filozoficzne i polityczno-społeczne. Przede wszystkim odrzucił on idealizm. Jest twórcą empiryzmu-
buduje swoje sądy w oparciu o to co widzi, o to co doznaje zmysłowo.

Poznanie dla Arystotelesa:

1)

Poznanie zmysłowe (sensualne)- dzięki naszym zmysłom nabywamy materiał poznawczy (widzimy, słyszymy,

dotykamy etc)

2)

Poznanie rozumowe- w oparciu o zebrane zmysłami doświadczenie rozumowo wyciągamy wnioski i budujemy

własne tezy

Arystoteles ze szczegółów buduje koncepcje ogólne. Był twórcą myślenia wspólnotowego. Większość doktryny starożytnej
opierało się na przekonaniu, że państwo jest tworem pierwotnym a człowiek żyje w społeczeństwie (doktryny holistyczne,
którym początek dał właśnie Arystoteles). Uważał on, że człowiek jest ze swej istoty podmiotem społecznym, nie jest istota
samowystarczalną. Człowiek zaspokaja swoje potrzeby poprzez łączenie się w różne związki/wspólnoty z innym
podmiotami:

1)

rodzina-w ramach jej funkcjonowania pojawiają się 4 rodzaje stosunków, które odnoszą się do pojęcia władzy:



Relacja między mężem a żona-nie powstaną nowi ludzie jeśli ludzie różnych płci się nie połączą. Ponadto naturalna

jest władza męża nad żoną (ta jasne… )



Relacja między ojcem a dziećmi- podobnie jak w przypadku żony, mąż ma nad nimi naturalną władzę. Taka sama

relacja zachodzi w państwie- z natury poddani są zobowiązani być posłuszni władcy



Relacja pomiędzy panem a niewolnikiem- niewolnik jest po to by wytwarzać dobra niezbędne dla rodziny

(naturalna władza)



relacje gospodarcze- sprowadzają się do tego w jaki sposób współpracują ze sobą wszyscy członkowie rodziny by

zaspokajać potrzeby całej rodziny

Człowiek żyjąc w rodzinie może zaspokoić swoje potrzeby podstawowe, a potrzeby wyższego rzędu mogą być zaspokojone
tylko poprzez łączenie się w dalsze wspólnoty:

1)

gmina (zwana gminą wiejską)- zrzeszenie, wspólnota rodzin mieszkających blisko siebie, często ze sobą

spokrewnionych

Resztę potrzeb człowiek może zaspokoić jedynie zrzeszając się we wspólnocie jaką jest:

2)

państwo- jest syntezą gmin, twór doskonały (tylko w państwie człowiek może zaspokoić wszystkie swoje potrzeby)

Dla Arystotelesa SZCZĘŚCIE jest celem życia. Eudajmonia- szczęście wynikające z możliwości realizacji ludzkiej natury czyli
jest to szczęście związane ze społeczna i rozumną naturą człowieka.

Platon w swej filozofii posługiwał się preskrypcją-opisywał jak powinno być, opisywał ustrój który nie istnieje a ma być
dopiero zrealizowany. Arystoteles natomiast posługiwał się deskrypcją- sprowadza się do opisu rzeczywistości społecznej i
politycznej, która ma miejsce naprawdę.

Arystoteles bardzo dużo podróżował. Odwiedzając wiele polis wyróżnił 158 odmiennych ustrojów. Podzielił je na 6 typów
ustrojowych.

Arystoteles krytykuje demokrację argumentując swoje stanowisko tym, że w tym ustroju prawo służy większości a nie
wszystkim obywatelom, a większość stanowią ludzie ubodzy. Demokracja dąży więc do tego aby lepiej żyło się ludziom
biednym. Biedni myślą tylko o sobie a nie o interesie ogółu.

Politea- ustrój w którym władzę sprawują ludzie średniobogaci. Arystoteles dzieli ludzi wg tego co posiadają:



najbogatsi- są ludźmi inteligentnymi ponieważ mają czas i pieniądze aby pobierać naukę, ale są również

zdegenerowani posiadanym bogactwem. Żyją w świecie ułudy i nie znaja prawdziwych realiów.



Najbiedniejsi- są małointeligentni ponieważ cały swój czas i wszystkie siły wykorzystują na pracę, która ma im

zapewnić przeżycie.



Średniobogaci- nie są zdegenerowani nadmiernym bogactwem ale posiadaja na tyle dużo pieniędzy i czasu że

mogą się uczyć (są więc inteligentni). Ich status materialny daje pewność, że będą działali dla dobra ogółu a nie w celu
polepszenia własnej sytuacji materialnej i społecznej.

Arystoteles dokonuje również rewizji pojęcia cnoty. Jedną z najważniejszych cnót w jego filozofii jest umiar. Cnota jest wg
niego środkiem a nie celem samym w sobie do którego trzeba dążyć. Cnota umiaru służy człowiekowi aby poddać kontroli
rozumu wszystkie kierujące nim namiętności. Trzeba znaleźć „złoty środek”- określenie stworzone przez Arystotelesa, które
można odnieść do każdej dziedziny życia ludzkiego.

Przykładem może być odwaga- jej brak to tchórzostwo, zaś jej nadmiar to brawura czyli niepotrzebne ryzyko. Trzeba znaleźć
równowagę.

OKRES HELLENISTYCZNY

W ramach jednego imperium stworzonego przez Aleksandra Macedońskiego (Wielkiego) zostają podbite różne narodowości
(Grecy, Persowie, Żydzi, Macedończycy, Egipcjanie, Syryjczycy etc.) Panującym ustrojem w tym wielkim imperium była
monarchia. Ponieważ w tym okresie nie można było krytykować panującego ustroju (pod groźbą surowej kary) ciężar
rozważań filozoficznych i politycznych przenosi się z rozważań ustrojowych na rozważania dotyczące miejsca człowieka we
wszechświecie. W imperium językiem urzędowym był jęz grecki, jednak w przeciwieństwie do okresu klasycznego Greków
nie uważano za naród wybrany, lepszy. Stało się tak za sprawą Aleksandra Wielkiego, który szerzył idee równości wszystkich
narodów oraz czerpał z każdej kultury to co najlepsze.

W tym okresie rozwinęły się 3 główne szkoły filozofii:

1.

Szkoła cyników

2.

Szkoła epikurejska

3.

Szkoła stoicka

CYNICY

Ich działalność znana jest jedynie z przekładów, sami nie pisali. Stąd nasza skromna wiedza na ich temat. Cynicy byli wielkimi
indywidualistami. Najsłynniejsi z nich to m.in. Antyscenes z Aten, Diogenes z Synopy, Krates z Teb i jego żona Hipparchia.

Jest to szkoła radykalna, antypolityczna i antyspołeczna. Cynicy głosili pochwałę izolacji od spraw publicznych. Cyników
charakteryzował prymitywizm materialny- wyrzekali się dóbr materialnych lub ograniczali je do niezbędnego minimum.
Rozwijają oni do granic pojęcie umiaru. Ograniczają potrzeby życiowe jedynie do potrzeb fizjologicznych/biologicznych. Da
się je sprowadzić do potrzeb zwierzęcych. Odwołują się do życia zgodnego z naturą rozumiana jako natura biologiczną. Byli
to ludzie bezkompromisowi w napiętnowaniu wad innych. Znani z anegdot, posługujący się ironią i czarnym humorem. Byli
złośliwymi kpiarzami, którzy w sposób złośliwy komentowali rzeczywistość.

Antyscenes z Aten

Wróg demokracji, żyjący jeszcze w czasach okresu klasycznego. Nie tworzył koncepcji politycznej jak wszyscy cynicy ale
można wyprowadzić z jego etyki pewne postulaty:



Propagowanie życia uczciwego- zgodnego z własnymi przekonaniami . Takie w którym człowiek kieruje się tylko i

wyłącznie własnym rozumem. Sprzeciwiał się nauce i studiowaniu oraz zdobywaniu wiedzy wytworzonej przez innych. Wg
niego zdobywana wiedza musi mieć charakter praktyczny-człowieka poznajemy po czynach a nie po jego poglądach. Życie
cnotliwe to życie zgodne z własną naturą, nawet jeśli wiąże się to z łamaniem konwencji społecznych.



Brak zainteresowania działalnością publiczną państwa i istniejącym prawem. Głosił pogląd, że jeżeli normy prawne

stoją w sprzeczności z prawem cnoty to należy je bezwzględnie odrzucić.



Państwo jest koniecznością- jeżeli istnieje to jest konieczne do przetrwania człowieka. Powinno być rządzone przez

ludzi cnotliwych bo inaczej upadnie

Diogenes z Synopy

Z własnego wyboru żyje w beczce a przykrywa się jedynie płaszczem.

Poglądy dotyczące jednostki- człowiek powinien walczyć z fortuną (ślepym losem)-trzeba się przeciwstawiać fortunie i
samodzielnie korzystać z własnego rozumu. Moralne reguły które każdy człowiek tworzy na potrzeby własnego
postępowania muszą być racjonalne i muszą chronić przed poddawaniem się namiętnościom. Działanie rozumne (cnotliwe)
jest zgodne z biologiczną naturą człowieka. Natura nakazuje ascezę i minimalizację potrzeb. Człowiek ma kontemplować
swoje Zycie i odkrywać prawdy.

Poglądy na państwo- kosmopolityzm-> państwo powinno mieć charakter polis światowego (jedno polis na całym świecie).

EPIKUREJCZYCY

Epikur (342-270 p.n.e.)

Płodny pisarz, który zostawił po sobie około 300 zwojów. Jest twórcą oryginalnego i spójnego systemu myśli filozoficznej.

Poglądy:



Każda istota żywa odczuwa przyjemność i cierpienie. Ból i przyjemność są naturalne. Człowiek dąży do

ograniczenia bólu i mnożenia przyjemności. Przyjemność nie ogranicza się jednak tylko do ciała- ważniejsze są przyjemności
ducha. Ból przyjmuje postać fizyczną np. strach przed nieznanym a przyjemność to brak bólu fizycznego, spokój duszy i brak

strachu a nie przyjemności fizyczne jak pijatyki, pyszne jedzenie, piękna kobieta czy przystojny mężczyzna. Dlatego nie
można poglądów Epikura utożsamiać z hedonizmem!!!



Najwyższą wartością jest pewność jutra, bezpieczeństwo.



Ideałem człowieka jest mędrzec, który dąży do przyjemności poprzez przezwyciężenie kierujących nim

namiętności



„Sztuka życia to sztuka wyboru między możliwościami



Mędrzec powinien unikać polityki, nie powinien angażować się w życie państwa, nie zajmuje się aktywnie polityką

bo polityka to gwałtowne uczucia.



Państwo nie jest naturalne- człowiek nie jest istotą społeczną ani istotą nieszkodzącą innym ludziom. Państwo to

zrzeszenie ludzi mające na celu ochronę przed przestępcami. Państwo karze przestępców i jest w stanie zapobiegać
przestępstwom poprzez zastraszanie. Takie państwo chroni człowieka, zapewnia mu najwyższą wartość jaka jest poczucie
bezpieczeństwa.



Prawo i sprawiedliwość nie istnieją same z siebie, są wytworzone przez ludzi. Sprowadzają się do postulatu: nie

wyrządzaj krzywdy a nie zaznasz przykrości.

Szkoła Epikura działała bardzo długo. Jej ślady możemy odnaleźć w poglądach utylitarnych w XIX wieku kiedy to
propagowano maksymalizację przyjemności.

STOICY

Odnowili ideę obywatelską, pochwalali udział w życiu publicznym. Była to najbardziej rozbudowana szkoła filozofii. Dała ona
korzenie filozofii wczesnochrześcijańskiej. Możemy podzielić ja na 3 okresy:

1)

Okres klasyczny/grecki

W tym okresie dominują rozważania natury filozoficznej- miejsce człowieka we wszechświecie itp. Twórcą szkoły stoickiej w
tym okresie był Zenon z Kition.

2)

Okres średni

Najwybitniejszymi myślicielami tego okresu byli: Panajtinos i Posejdonis

3)

Okres rzymski

Najbardziej rozbudowany, najwybitniejsi myśliciele tego okresu: Poligiusz (Grek), Seneka (Rzymianin), rzymski cesarz Marek
Aureliusz, postacią najwybitniejszą był Cyceron

ZENON Z KITION (333-261 p.n.e.)

Był uczniem cynika. Postulował tzw. stoicki spokój-umiejętność panowania nad sobą. Uważał, że życie cnotliwe to życie
zgodne z naturą (przy czym naturę należy rozumieć jako siły wszechświata a nie jak w przypadku cyników z naturą
biologiczną). Należy żyć zgodnie z ludzką rozumną naturą, która pozostaje w harmonii z naturą wszechświata. Wszechświat
natomiast jest obrazem wszystkiego. Wszystko ma swój sens i swoja przyczynę, która nie musi być od razu znana
człowiekowi.

Zenon postulował podporządkowanie życia wszystkim prawom wszechświata oraz temu co nieuniknione i niezależne od
człowieka. Osiągnięcie takiego spokoju ducha równa się osiągnięciu stoickiego spokoju. Nie walczy on również z
obiektywnymi prawami natury. Swoje działania dopasowuje do nieprzezwyciężonych ograniczeń.

Wolność wewnętrzna człowieka- człowiek jest wolny gdy w pełni świadomie kieruje swoim postępowaniem, uwzględniając
istniejące silniejsze obiektywne ograniczenia. Z takiej wolności może korzystać każdy, nawet niewolnik!

Zenon uważał, że stoika nic nie może zaskoczyć, gdyż stoicki mędrzec spodziewa się niespodziewanego. Uważał również, ze
skoro nie może pojąć na raz i od razu wszelkich praw rządzących wszechświatem to nie ma sensu tracić czasu na ich
zgłębianie. Czekał na to co przyniesie los.

Założenia polityczno-społeczne:

•

Postulował udział w życiu publicznym- tylko aktywna postawa może pomóc usunąć zło społeczne. Należy brać

udział w sądach, debatach. Co więcej mędrzec stoicki może być urzędnikiem

•

Jeżeli prawo stanowione stoi w sprzeczności z prawem naturalnym to poprzez aktywny udział w życiu publicznym

należy je zmienić.

Ten filozof dokonał również poszerzenia idei cnót. Cnota to wg niego cecha obiektywna, przynależna nie tylko człowiekowi
ale też przedmiotom (np. cnota posągu jest jego doskonałość formy).

Podział cnót:

- rozumowe i fizyczne

-świadome i nieświadome

-kardynalne i podporządkowane i przeciwstawiane im wady kardynalne i podporządkowane

Cnoty kardynalne-dzielność, sprawiedliwość, przezorność, umiarkowanie

Wady kardynalne- głupota, tchórzostwo, niesprawiedliwość, rozwiązłość

Absolutyzm moralny:

1)

Każdy czyn można ocenić jako wadę lub jako cnotę np. ktoś jest mędrcem albo głupcem (nie ma nic po środku)

2)

Nie wartościujemy cnót- działanie jest albo mądre albo głupie (nie ma działania mądrzejszego albo

najmądrzejszego)

3)

Cnoty mają charakter obiektywny

Najważniejsza cnota z punktu widzenia polityki jest cnota sprawiedliwości. Jest ona jedna i niezmienna, powinna dotyczyć
każdego funkcjonariusza państwa. Najlepszym wyrazem tej cnoty w państwie byłby ustrój mieszany- łączący zalety
demokracji i monarchii.

CYCERON (106-43 p.n.e.)

Jego życie to ideał mędrca stoika- aktywny udział w życiu publicznym. Swoja karierę rozpoczął od stanowiska kwestora,
potem piastował kolejne wysokie stanowiska by dojść do jednego z najwyższych stanowisk w ówczesnym Rzymie-konsula.
Jego filozofia to połączenie myśli Arystotelesa z filozofią stoików.

Cyceron uważał, że człowiek jest istotą społeczną a uczucie towarzyskości jest wrodzone i niezależne od niego. Wg niego
człowiek ma naturalny pęd do działania na rzecz dobra wspólnego, poświęcania się dla ogółu (łącznie z poświęceniem życia).
Branie udziału w życiu publicznym jest moralnym nakazem każdego człowieka, szczególnie człowieka inteligentnego, który
może zdziałać wiele dla dobra ogółu.

Państwo jest naturalne ale posiada tez pewien cel, którym jest zapewnienie obywatelom odpowiednich warunków do
szczęśliwego życia. Państwo ma charakter użyteczny. Ludzie żyjący w państwie mają troszczyć się o dobro wspólne. Prawo
natomiast jest podstawą działania wspólnoty jaką jest państwo.

Sprawiedliwość- cnota zbiorowa, odpowiadająca za pokojowe funkcjonowanie zbiorowości, jest urzeczywistnieniem dobra
wspólnego a jej treścią jest oddanie każdemu tego co mu się należy czyli poszanowanie własności prywatnej innych oraz
własności wspólnej. Sprawiedliwość możemy podzielić na:

•

Teoretyczną- dotyczy postawy umysłowej, można przypisać ją każdemu człowiekowi

•

Praktyczną- można ją przypisać tylko ludziom sprawującym władzę, dotyczy ona właściwego rządzenia a jej

przejawem może być nagradzanie zasłużonych, karanie przestępców czy powściąganie się przed naruszaniem cudzych praw

POGLĄDY DOTYCZĄCE WŁADZY I USTROJU:

•

Władza jest wtórna wobec społeczeństwa, ma być użyteczna i służyć dobru wspólnemu. Jeśli nie jest społecznie

użyteczna to zostanie obalona.

•

Największą wadą ustrojów (monarchii, demokracji, arystokracji) jest brak partycypacji władzy przez wszystkich

obywateli.

•

Cyceron uważał, że rozwiązaniem panującego ówcześnie kryzysu cesarstwa rzymskiego jest stworzenie i

wprowadzenie w życie ustroju mieszanego gdzie 3 grupy społeczne rządzące w poszczególnych ustrojach wzajemnie hamują
swoje aspiracje polityczne. Taka koncepcja wyraża rzeczywistą suwerenność ludu, gwarantuje jego wolność oraz równość
(ale nie równość materialną tylko równość wobec prawa)

Echa myśli Cycerona możemy odnaleźć w:

•

Republikańskiej doktrynie J. J. Rousseau

•

Art. 7 polskiej konstytucji-państwo polskie jako dobro wspólne wszystkich obywateli

Doktryny starożytnego Rzymu (przerobić samemu).

Przez pierwsze 250 lat swego istnienia Rzym był monarchią. Za panowania rodu Tarkwiniuszy osiągnął pozycję jednej z
najpotężniejszych monarchii na Półwyspie Apenińskim. W mieście krzyżowały się wówczas różnorakie wpływy kulturowe.
Przodowała przede wszystkim kultura etruska, ale nie brakowało również wpływów greckich i fenickich. Mimo połączenia
nie zaniknął odrębny język i kultura latyńska. Wręcz przeciwnie – stanowiły one o odrębności Rzymu w porównaniu z innymi
ośrodkami miejskimi na terenie Italii.

Po upadku monarchii Rzym stopniowo podupadał. Wyniszczały go spory wewnętrzne oraz wojny z Ekwami i Wolskami.
Wewnętrzne spory złagodziło wprowadzenie w 449 p. n. e. Praw Dwunastu Tablic, pierwszej rzymskiej kodyfikacji prawa
zwyczajowego.

Kodyfikacja ta zuniformizowała społeczeństwo rzymskie. Od połowy V w., czyli od wprowadzenia Praw Dwunastu Tablic,
Rzym przez długie lata był prymitywny pod względem kulturalnym, natomiast nastawionym na podboje zewnętrzne,
społeczeństwem chłopskim.

W pierwszym półwieczu po upadku monarchii doszło również do powstania podstawowych instytucji republikańskich,
stanowiących o charakterze tego państwa na następne lata. Władzę wykonawczą w miejsce monarchii przejęło dwóch
konsulów wybieranych na okres jednego roku.

Stosunkowo krótki okres sprawowania konsulatu skrajnie utrudniały przejęcie władzy przez jednostkę. Usankcjonowano
również istnienie ciała doradczego przy konsulach, czyli senatu. W jego skład wchodzili naczelnicy najważniejszych rodów,
które w społeczeństwie rzymskim odgrywały kluczową rolę.

Po wielu rzymskich podbojach wprowadzono pryncypat. Wprowadził go w życie Oktawian August. Po zwycięstwie nad flotą
Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum w 31 roku p. n. e., „odnowił republikę” wprowadzając system rządów oparty na
naczelnym zwierzchnictwie nad armią, władzy trybuńskiej oraz urzędzie najwyższego kapłana, które sprawował cesarz.

Ograniczył liczbę senatorów do 600, wprowadził rozdzielenie dwóch stanów: ekwickiego i senatorskiego. Ekwici stali się
podstawą administracji cesarskiej, obejmując stanowiska zakazane dla senatorów. Prowincje rzymskie zostały podzielone na
senatorskie – z ograniczoną obsadą wojskową lub nawet w ogóle bez niej i cesarskie – z pełną obsadą wojskową zależną od
sytuacji międzynarodowej.

Pojawił się również już wówczas kult cesarski, silny zwłaszcza w prowincjach, początkowo związany z kultem bogini Romy.
August zapewnił swoim żołnierzom odprawę po zakończeniu służby. Żołnierze niebędący przed wstąpieniem do armii

obywatelami rzymskimi, otrzymali w nagrodę również pełne prawa obywatelskie. Zakreślone zostały także granice
imperium rzymskiego, które później uległy niewielkim tylko modyfikacjom.

Po klęsce Warusa w Lesie Teutoburskim w Germanii, granice Cesarstwa oparły się o rzeki: Eufrat, Ren i Dunaj. Jedynymi,
którzy powiększyli jeszcze jego zasięg byli: Klaudiusz - zajął Brytanię i Trajan - Dację, Mezopotamię.

Rzym cesarzy

Największy rozkwit cesarskiego Rzymu przypadał na czasy tzw. dynastii Antonimów. Stabilności politycznej towarzyszył
rozwój gospodarczy. Stopniowo poszerzał się zasięg języka łacińskiego. Powszechne było również rzymskie prawo i
szkolnictwo W 212 roku n. e. proces ten był już tak zaawansowany, że cesarz Karakalla nadał obywatelstwo rzymskie
wszystkim mieszkańcom imperium.

W III w. nastąpił ostry kryzys, nasilony w latach 235-270. Imperium wyniszczały ciągłe wojny domowe, którym towarzyszyły
najazdy barbarzyńców. Zwalczające się armie siały spustoszenie wśród cywilów i wyludnienie dotknęło całe regiony.

Postępująca inflacja i spadek wartości monety niszczyły gospodarkę. W życiu religijnym pojawił się nowy czynnik,
chrześcijaństwo, które w tym okresie znajdowało się w opozycji do władzy cesarskiej.

Odnowicielem cesarstwa stał się Dioklecjan, który przeprowadził daleko idące reformy w armii i życiu politycznym
cesarstwa. Podzielił on całe imperium na dwie części: Wschodnią i Zachodnią, tworząc w ten sposób podwaliny pod
ostateczny podział cesarstwa. Wzmocnił też obronę granic poprzez rozbudowę systemu fortyfikacji i stworzył armię
taktyczną, której zadaniem było wzmocnienie sił nadgranicznych w najbardziej zagrożonych rejonach kraju. Dioklecjan
wprowadził również ceny maksymalne na wiele produktów, próbując ograniczyć w ten sposób inflację.

Konstantyn Wielki, następca Dioklecjana, doprowadził do przemiany religijnej silnie faworyzując zwalczane dotąd
chrześcijaństwo. Kontynuował też reformy Dioklecjana w sferze wojskowej. Nieśmiertelność zyskał dzięki założeniu nowej
stolicy cesarskiej: Konstantynopola.

Jeden z następców Konstantyna, Julian, próbował odwrócić tok dziejów i odnowić religię pogańską. Jednak panował za
krótko, by zapoczątkowane przez niego reformy mogły odnieść skutek. Zginął w wojnie przeciw Persji.

Ostatnim z wielkich władców imperium był Teodozjusz Wielki, który poprawił stosunki cesarstwa z Gotami, zdusił opozycję
ariańską, zakazał kultów pogańskich, a tuż przed śmiercią doprowadził do usankcjonowania podziału cesarstwa na część
wschodnią i zachodnią.

Następną zakończoną sukcesem próbę zjednoczenia państwa rzymskiego przeprowadził dopiero Justynian w pierwszej
połowie VI w., lecz po jego śmierci koncepcja upadła.

Rzymska doktryna polityczno-prawna rozwinęła się późno (wiązało się to niewielką pasja Rzymian do rozważań
filozoficznych i teoretycznej refleksji). Rzymianie interesowali się raczej praktycznym wykorzystaniem polityki do celów
imperialistycznych. Arystokratyczna republika, z dominującą pozycją magistratury, zaostrzała stopniowo apetyty wielkich
nobilów, co miało niestety destrukcyjny charakter (zagrożenie dla starożytnych cnót). W Rzymie za podstawową filozofie
przyjęto stoicyzm, z jego racjonalizmem, kultem kosmicznego ładu, idei gwarantującej szczęście cnoty. Pociągał ich również
swoisty kosmopolityzm stoików. Rzymianie mieli poczucie misji dziejowej, uważali swój ustrój (połączenie monarchii,
arystokracji i demokracji) za najwspanialszy, będący źródłem rzymskich sukcesów – znamienne były tu poglądy Polibiusza,
który uważał, że ustrój mieszany jest najmniej narażony na degenerację. W okresie kryzysu republiki koncepcja Polibiusza
została zachwiana – stąd w późniejszym okresie pojawiły się tendencje monarchistyczne, które wymusiły nowe doktrynalne
uzasadnienie nowej formy rządów.

Ideologia Rzymu cesarskiego:

Ideologia ta nieodzownie wiązała się z jedynowładztwem, zaproponowanym przez Cycerona. Zasada pryncypatu została
definitywnie ugruntowana przez Oktawiana Augusta (27 r. p.n.e.).

•

cechy jedynowładztwa:

-

skumulowanie władzy w jednym ręku

-

władza monarchy dożywotnia

-

w okresie pryncypatu starano się jednak maskować rządy jedynowładcze, poprzez pozostawienie iluzorycznego

ustroju republikańskiego (pozostawienie dawnych instytucji prawnych, magistratur, itd.)

-

władza jednostki oparta na jej autorytecie (prynceps ojcem ludu)

-

najważniejsze cnoty władcy: dzielność, sprawiedliwość, pobożność, łagodność

-

w okresie pryncypatu (inaczej było w dominacie) władza cesarska była wyrazem woli ludu (pozostałości ustroju

republikańskiego)

-

jedynowładztwo zapewnia pokój i porządek wewnętrzny („pax romana”)

-

w okresie dominatu cesarz był już imperatorem, wszechwładnym i nieograniczonym (nastąpił powrót do znanej z

przeszłości idei boskości monarchy)

MYŚL CHRZEŚCIJAŃSKA

Ten rodzaj myśli powstaje w dobie gdy terytorium Izraela jest rzymska prowincją. Żydzi nie są z tego zadowoleni. Możemy
ich podzielić na:

•

faryzeuszy- tradycjonaliści nie tylko w interpretacji pisma ale także w pojmowaniu historii, nastawieni na przyjście

mesjasza, chcą wycofania się z życia publicznego

•

saduceuszy- przeciwieństwo faryzeuszy, chcą oni kompromisu z Rzymianami, są reformatorskim odłamem

judaizmu-nawołują do dosłownej interpretacji pisma, większość z nich to bogaci kupcy i ludzie dobrze sytuowani

•

zelotów- mesjasz jest dla nich wodzem prowadzącym lud do niepodległości, uważają oni, że brak walki z

okupantem to wyrzeczenie się boga; odłamem radykalnych zelotów są sykariusze -dopuszczali się skrytobójstw osób które
nie walczyły z Rzymianami lub z nimi współpracowały

•

esseńczyków- postulowali oni odnowienie przymierza z bogiem, żyją wyalienowani w zamkniętych grupach jak

zakonnicy- modlą się, pracują, poszczą etc.

Nowy Testament- odnowa ludzkiej kondycji, można w tej księdze znaleźć odwołania do stosunku chrześcijanin < - > władza
publiczna

Twórcą chrześcijaństwa jest Jezus Chrystus- wizjoner, który stawia fundamenty religii. Chrześcijanie oceniają życie przez
pryzmat eschatologii- patrzą na to co doczesne przez pryzmat życia wiecznego. Nie są więc zainteresowani życiem
politycznym. Opierają swój światopogląd na teocentryzmie- bóg jest w centrum ich zainteresowania. Interesują ich relacje
na linii bóg- człowiek, bóg- władza, bóg- własność prywatna.

Święty Paweł z Tarsu- wybitny rzymianin mający ogromny talent organizacyjny- to on tworzy pierwsze gminy
chrześcijańskie, postulował on rozdział życia duchowego od doczesnego. Wyłagadza on tezy Jezusa i nawołuje do lojalności
wobec państwa. Uważa on, że boska jest zasada władzy ale władza sprawowana jest przez ludzi więc ogół zobowiązany jest
do podporządkowania się tej ludzkiej władzy (pragmatyzm)

Aspekt własności prywatnej- wg Jezusa bogactwo dyskwalifikuje moralnie („prędzej wielbłąd przeciśnie się przez ucho
igielne niż bogaty wejdzie do królestwa niebieskiego”). Św. Paweł natomiast sformułował 2 idee dotyczące tej kwestii:

1)krytyka właściciela korzystającego z własności prywatnej tylko dla osobistych celów

2)pożytki płynące z własności będą wykorzystywane przez potrzebujących

Chrześcijaństwo intensywnie się rozwija, zdobywa coraz większe rzesz zwolenników. Swój sukces zawdzięcza m. in. :

•

apel nie tylko do rozumu ale też do emocji (powszechna filozofia stoicyzmu na piedestale stawiała rozum i

marginalizowała uczucia, uznając je wręcz za coś niepożądanego)

•

W Rzymie panował kult cesarza jako boga- w dobie rozwoju cywilizacji coś takiego było nie do przyjęcia przez

obywateli

•

Mitologia rzymska nie stanowiła już dla nikogo żadnej nowości, co więcej bogowie rzymscy nie są łaskawi,

wykorzystują ludzi do swoich gier i intryg, posiadają czysto ludzkie wady i przywary

•

Chrześcijanie uważają, że absolutnie KAŻDY (bez względu na narodowość, wcześniej wyznawaną wiarę lub jej brak,

bez względu na wiek, płeć czy status społeczny) jest kochany przez boga. Bóg ma dla niego swój plan. Każdy może osiągnąć
życie wieczne jeśli tylko będzie przestrzegał nakazów i zakazów Jezusa/ Boga.

Chrześcijaństwo było ideologia inkluzyjną- bez ograniczeń i wyjątków, dla każdego. Dlatego zyskało tak wielką popularność.

Rzym zaczyna postrzegać chrześcijaństwo negatywnie-zaczynają się więc prześladowania. Chrześcijanie byli niewygodni dla
Rzymu z dwóch głównych powodów:

1)

Jedną z ich zasad przewodnich było „nie będziesz miał bogów cudzych przede mną”- stało to w jawnej

sprzeczności z kultem władcy jako boga

2)

Hołdując przykazaniu „nie zabijaj” chrześcijanie nie chcieli brać udziału w wojnach, nie chcieli zabijać w imię

Rzymu

Biskup Lionu Ireneusz (II w. p.n.e.)- Rzym tak jak każde państwo istnieje po to by powstrzymywać nikczemników, idea
państwa nie jest więc potrzebna chrześcijanom, ponieważ są dobrzy i nie ma wśród nich nikczemników. Potrzebne jest
jedynie ludziom innego wyznania. Poświęcanie życia doczesnego nie jest niczym strasznym w perspektywie osiągnięcia życia
wiecznego.

Szkoła Aleksandryjska (koniec II i początek III w)- intensywny rozwój chrześcijaństwa. Najwięksi myśliciele- Tertulian,
Klemens, Orygenes

Co raz więcej mówią o relacji chrześcijanin- państwo ale nie potrafią w tym temacie wytworzyć wspólnej doktryny. Postulują
tez dynamiczny charakter natury ludzkiej- człowiek stworzony przez boga posiada 2 pierwiastki:

1)

Pierwiastek boski- dusza

2)

Pierwiastek grzeszny/ cielesny

Wg tej szkoły nigdy nie można określić czy ktoś jest dobry czy zły dopóki żyje. Dzieje się tak dlatego, że w duszy są zalążki
cnót, które można rozwijać i doskonalić- nawet najgorszy grzesznik może się zmienić za życia. Ten tok myślenia nakazuje
chrześcijanom miłować bliźniego- nawet wroga! Na swoje potrzeby ta szkoła przekształciła myśli stoików- postulują
oni wiarę w ład stworzony ale przez boga. Wg tej szkoły najlepszą formą władzy jest monarchia- jednowładztwo, ponieważ
jest to ustrój najbardziej zbliżony do modelu władzy boga nad ludźmi.

Klemens- sprawowanie władzy to nie tylko przywilej ale i obowiązek, władca jest jak dobry pasterz, powinien dbać o
wszystkich poddanych, ma również oddać za nich życie jeśli zajdzie taka potrzeba (tak jak Jezus oddał życie na krzyżu za
ludzi). Prawa natury są dla niego odbiciem prawa bożego.

Tertulian- najbardziej radykalny myśliciel szkoły aleksandryjskiej, postulował moralny absolutyzm- prawo stanowione nie
jest równe z prawem bożym, człowiek podlega tylko prawu bożemu.

W 313 r. n.e.- Konstantyn Wielki wydaje edykt mediolański legalizujący chrześcijaństwo, co więcej ustanawia je religią
państwową. Jak do tego doszło?? :

•

Chrześcijaństwo stało się bardzo popularne wśród rzymian, co więcej doszło do tego na drodze naturalnego

procesu przyjmowania tej religii a nie w trakcie krwawej rewolucji, walk etc.

•

Stan imperium w IV w. n. e. – koniec dominatu, powolny upadek państwa, korupcja wśród urzędników-

chrześcijanie sprzeciwiają się łapówkom, które są oszustwem-grzechem, stoją więc niejako po stronie imperium, chcą jego
dobra

•

Chrześcijaństwo ma duchownych, którzy prowadzą różne księgi- zapisują zgony, narodziny, prowadzą kroniki etc-

Rzym zyskuje skrupulatnych i nieprzekupnych urzędników prowadzących administrację

•

Wtapianie się tej religii w naturalny sposób w życie Rzymian spowodowało, że zyskała ona wielu obrońców i

znalazła się na prostej drodze do dalszego pozyskiwania wiernych na całym świecie

Doktryna Euzebiusza z Cezarei

Teoria władzy apostolskiej- tak jak Jezus Chrystus wybierał samodzielnie swoich uczniów tak bóg osobiście wybiera kto ma
zostać cesarzem.

Jest on zwolennikiem nie tylko boskiej idei władzy. Wg jego doktryny to cesarz stoi ponad strukturą duchową (nawet ponad
biskupem Rzymu!). Cesarz dba o status prawny i finanse Chrześcijan, walczy też z heretykami, rozstrzyga spory teologiczne.
Ta silna pozycja cesarza pozwala na stwierdzenie, że mamy do czynienia z ideą cezaropapizmu- wyższość cesarza nad
papieżem. Taka doktryna do dnia dzisiejszego jest charakterystyczna dla krajów wschodu, na zachodzie niestety się nie
przyjęła.

Święty Augustyn (354-430)- biskup Hippony. Syn chrześcijanki i poganina. Początkowo należał do jednej z sekt- sekty
manichejskiej (odłam chrześcijaństwa głoszący herezje, ich zainteresowania skupiały się głównie wokół walki dobra ze
złem). Jako człowiek wykształcony po przejściu na chrześcijaństwo szybko awansował w kościelnej hierarchii- najpierw był
pomocnikiem biskupa, potem sam nim został.

Stworzył fundament ideologiczny myśli średniowiecznej. Prezentował pesymizm antropologiczny- człowiek jest z natury
egoistyczny i zły, a w świecie ma miejsce odwieczny konflikt dobra ze złem. Augustyn uważał, że państwo musi być silne aby
okiełznać te egoistyczne jednostki.

Św. Augustyn w sposób jednolity rozwiązuje zagadnienia dotyczące relacji Bóg <->władza, chrześcijanin <-> władza. Do XIII
w. jego filozofia jest oficjalną nauką kościoła.

Doktryna Augustyna skupia się głównie na konflikcie państwa bożego z państwem ziemskim. Centralne miejsce w jego
filozofii zajmuje podział na 2 wspólnoty:

•

Civitas dei czyli państwo boże/ wspólnota boża

Jest to niewidzialny kościół rozumiany jako wspólnota wiernych, z Chrystusem na czele i stolicą w niebie. Pierwszym
przedstawicielem tego państwa był Abel. Ci którzy przynależą do tej wspólnoty pochodzą z nieba a na ziemi przebywają
jedynie chwilowo, jest to ich miejsce pielgrzymowania.

•

Civitas terrena czyli państwo ziemskie

Do tej wspólnoty należą wszyscy pozostali ludzie- egoiści i grzesznicy nierozumiejący pojęcia sprawiedliwości. Pierwszym
przedstawicielem był Kain.

Różnice pomiędzy tymi państwami:

•

liczebność- obywateli państwa bożego jest niewielu, grupa dominującą są przedstawiciele państwa ziemskiego

•

podział dychotomiczny czyli bez reszty- każdy musi przynależeć do jednej z grup, nie ma możliwości zmiany

przynależności, nie można przynależeć do dwóch gryp albo do żadnej, nie ma również możliwości sprawdzić za życia kto do
jakiej grupy należy

•

każdy obywatel państwa bożego obdarzony jest łaska bożą, natomiast żaden obywatel królestwa ziemskiego jej

nie dostąpi

Łaska boża- coś czym bóg obdarzył obywateli królestwa bożego, została dana przed urodzeniem-odgórnie; jest niezależna
od dobrych czy złych uczynków za życia (to prowadzi z kolei do wniosku, że nawet ktoś kto żyje zgodnie z naukami Jezusa
może nie trafić do nieba po śmierci, uczynki na ziemi nie mają znaczenia-> teoria predestynacji człowieka-bóg odgórnie
decyduje o losach doczesnych i o dostąpieniu królestwa bożego) ; tylko ludzie obdarzeni tą łaską dostąpią życia wiecznego

Nie wszyscy chrześcijanie SA obywatelami królestwa bożego, nie wszyscy są obdarzeni łaska boża, co więcej nie ma nawet
pewności, że wszyscy duchowni ja posiadają.

Państwo ziemskie- jego obywatele nie pochodzą od boga. Nie można tego państwa utożsamiać z państwem NA ZIEMI.
Obywatele królestwa bożego również żyją na ziemi. Ludzi z każdej grupy- obywatele Rzymu, chrześcijanie, duchowni-
możemy podzielić na obywateli państwa bożego i obywateli państwa ziemskiego. Zasadą istnienia świata jest odwieczny
konflikt tych dwóch państw.

POGLĄDY AUGUSTYNA NA PAŃSTWO I WŁADZĘ

Celem istnienia państwa jest represjonowanie grzeszników. Władcą może więc być:

•

pomazaniec boży czyli obywatel państwa bożego- koncepcja władzy pochodzącej od boga

•

obywatel państwa ziemskiego- władca to tzw. bicz boży, ma karać grzeszników już na ziemi, a do tego nie potrzeba

wzorowych cech

Jednym z celów istnienia państwa oprócz karania grzeszników to walka z heretykami. Sam Augustyn zajmował się walką z
sektą do której kiedyś należał oraz walką z innymi sektami- tymi które nie uznawały teorii predestynacji. Państwo w
ówczesnych czasach było funkcjonalnie połączone z kościołem- jedno bez drugiego nie mogło działać. Dominował pogląd
mówiący o boskiej legitymizacji władzy. Tak więc niewiara w boga równała się podważeniu autorytetu władcy. Miało to
swoje konsekwencje prawne. Heretycy byli wiec postrzegani nie tylko jako burzyciele religii ale też ustroju. Walka z
heretykami miała więc oprócz wymiaru religijnego także wymiar społeczny.

Władca stanowi prawo ziemskie, które jest niedoskonałe, zmienne, które służy represjonowaniu grzeszników. To prawo
stanowione jest w oparciu o0 prawo boże- niezmienne, doskonałe, w całości niepoznawalne dla człowieka.

W doktrynie Augustyna mamy do czynienia z dualizmem świata. Całość dzieli on na świat, który jest niedoskonały,
skończony i grzeczny oraz boga, który jest aktywnym i doskonałym oraz nieskończonym kreatorem rzeczywistości.

SPRAWIEDLIWOŚĆ- wg Augustyna znana jest tylko i wyłącznie obywatelom państwa bożego a nierozumiana jest przez
obywateli państwa ziemskiego. Jest to najważniejsza cecha państwa. Sprawiedliwość rozumie on w dwóch wymiarach:

•

indywidualny- człowiek działa sprawiedliwie gdy swoje pożądanie i namiętności poddaje kontroli rozumu a rozum

poddany jest kontroli duszy

•

Społeczny/publiczny- wszyscy poddani są posłuszni sprawiedliwemu władcy a sprawiedliwy władca to taki, który

rządzi w zgodzie z prawem bożym

W świecie doczesnym sprawiedliwość publiczna nie istnieje ze względu na to, że większość ludzi na świecie jest grzeszna i
egoistyczna (z państwa ziemskiego, nieposiadająca łaski bożej). Ten fakt wynika z grzechu pierworodnego. Grzech
pierworodny to incydent będący wynikiem obdarzenia ludzi wolna wolą.

Wolna wola-bóg obdarzył nią ludzi, ponieważ są oni wolni tak jak wolny jest bóg-a ludzie zostali stworzeni na podobieństwo
boga. Wolność nie może być jednak pojmowana jako możliwość czynienia wszystkiego czego się chce. Wolność to
możliwość wyboru pomiędzy nieprzyjemnościami związanymi z zaspokajaniem swoich potrzeb cielesnych a drogą bożą.

Zło- to brak dobra. Jest konsekwencją podejmowanych przez człowieka wyborów, nie jest stworzone przez boga.

PRAWO WŁASNOŚCI

Augustyn porównuje ją do niewolnictwa. Własność podobnie jak niewolnictwo to kategorie naturalne, które nie miałyby
miejsca gdyby nie zaistnienie grzechu pierworodnego. W świecie upadłym własność i niewolnictwo są uzasadnione.
Augustyn postuluje wyrzeczenie się własności prywatnej, nawołuje do życia w ascezie i komunie dóbr (wszystko wspólne).
Własność prywatna, co prawda porządkuje stosunki społeczne ale może stać w sprzeczności wobec życia zgodnego z
ewangelią.

Augustyn nie postuluje rewolucyjnego uwolnienia niewolników co wynika z czasów i realiów w których żyje (cesarstwo
rzymskie gdzie niewolnictwo istnieje od dawna i jest czymś naturalnym). Uważa on jednak jako „dobry chrześcijanin”, że nie

ma sensu patrzeć na dobra i status posiadany w życiu doczesnym. Dlatego nawet niewolnik może być obdarzony łaska boża
i może dostąpić życia wiecznego. Powinien więc pokornie znosić swój los jaki wyznaczył mu bóg. Życie doczesne to marność,
która nie powinna człowiekowi przesłonić drogi do życia wiecznego.

ŚREDNIOWIECZE

Epoka ta charakteryzuje się:

•

Szeroko pojętym uniwersalizmem- jedność myślenia świata zachodnioeuropejskiego. Krystalizuje się w oparciu o

dziedzictwo greckie i rzymskie zespolone tradycja chrześcijańską. Powstała wspólna nowa jakość dla całej epoki

755 r. n.e.-król Franków przekazuje papieżowi tereny środkowych Włoch nabyte wcześniej od Longobardów. Zostają one
nazwane Państwem Kościelnym, które trwa aż do roku 1870. To państwo było aktywnym graczem politycznym
ekonomicznym i kulturowym. Bierze udział w wielu wojnach, posiada niezależność międzynarodową (dlatego nie można go
utożsamiać z dzisiejszym Watykanem!!!)

To państwo bardzo silnie wpływa na uniwersalizm- wspólna wiara dla całej Europy, wspólne wartości które wpływają na
ujednolicanie prawa, wspólny język-łacina, wspólna kultura, podobne zwyczaje, etykieta etc.

•

Feudalizmem- nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „feudum” oznaczającego „prawo do rzeczy cudzej”. Był to

ustrój społeczno-ekonomiczny oparty na zależności ziemskiej. Przyczyny rozwoju tego ustroju:

Zubożenie chłopstwa, które poszukuje oparcia w bogatych-dostają ziemie w użytkowanie w zamian za rentę

feudalną

Zubożenie skarbów państwowych wyczerpanych wojnami- państwa nie miały już środków na opłacanie wojska

dlatego przekazywano uczestnikom walk ziemię

Administrowanie wielkimi terytoriami sprawiało problemy-dzięki podziałom powstaje władza terytorialna

Centrum zainteresowania w tej epoce była próba odpowiedzenia na pytanie kto ma władze najwyższa. Powstały na ten
temat 3 teorie:

1)

Teoria imperialna-władza zwierzchnia należy do cesarza

Korzeni tej teorii należy doszukiwać się w roku 800 kiedy to Karol Wielki został koronowany. Została wtedy odnowiona idea
Cesarstwa Rzymskiego. Przekazał on władze Ottonom, potem została ona scedowana na władcę Świętego Cesarstwa
Rzymskiego w XII w a następnie w wieku XV na władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.

Cesarz z mocy swojego urzędu stoi na szczycie hierarchii świata chrześcijańskiego. Cesarz stoi wyżej od wszystkich królów i
książąt. Jest swoistym symbolem chrześcijaństwa, obrońcą kościoła i pogromcą pogan.

Cesarz jest równy cesarzowi bizantyjskiego. Argumenty za:

•

Religijne- namiestnik boga na ziemi, boski pomazaniec, pochodzi wprost od boga, nikt nie ma prawa osądzać jego

sądów lub pozbawiać go władzy

•

Historyczne (niezgodne z prawdą)- władza cesarza jest dziedziczona po samych cesarzach rzymskich, kontynuacja

cesarstwa rzymskiego

•

Prawna- zaczerpnięta z prawa rzymskiego (konkretnie z kodeksu Justyniana) zwana teorią lex regia- cała władza

cesarza pochodzi od ludu, to lud dobrowolnie tę władzę przekazał cesarzowi, władza cesarza jest więc absolutna i nie może
być kontrolowana, cesarz jest najwyższym sędzią i źródłem sprawiedliwości

1)

Teoria papalizmu- władza zwierzchnia należy do papieża

Cała władza należy do papieża, jest nadrzędny wobec cesarza. Dualizm władzy papieża- jest najwyższym przedstawicielem
władzy duchownej i świeckiej.

Centralnym punktem sporu teorii papalizmu i teorii imperialnej jest spór o inwestyturę-o to kto mianuje biskupów. Biskupi
byli bowiem wysoko postawionymi właścicielami ziemskimi, wielkimi feudałami. Więc jest to spór o to komu władza ma
wydzielać ziemię, jest to spór o dostęp do lenna.

Argumenty przekonujące do tej teorii:

•

Myśl św. Augustyna- państwo to twór grzeszny, aby funkcjonowało sprawnie musi być usankcjonowane przez

kościół, papież jest najwyższym sędzią i źródłem sprawiedliwości

•

Teoria organicystyczna- porównanie państwa do organizmu, każdy organizm więc także państwo może mieć tylko

jedną głowę-w tym przypadku papieża

•

Porównanie państwa do ciała i duszy-ciało to państwo, dusza to kościół a dusza decyduje o ważniejszych

elementach

•

Teoria 2 mieczy- zwolennicy tej teorii posługiwali się legenda o tym jak to rzekomo św. Piotr został obdarzony

dwoma mieczami. Jeden symbolizował władzę świecka a drugi duchowną. Miecz symbolizujący władzę świecką przekazał
cesarzowi, żeby w jego imieniu sprawował tę władzę. Ponieważ miecz ten został podarowany przez przedstawiciela kościoła
dobrowolnie to w każdej chwili może zostać przez najwyższego przedstawiciela (czyli papieża) odebrany.

•

Teoria darowizny Konstantyna- na łożu śmierci Konstantyn zapisał władzę świecką papieżowi; operowano nawet

takim dokumentem który był oczywiście sfałszowany

•

Teoria dualizmu prawa- boskie prawo stoi ponad ludzkim a więc kościół interpretuje prawo boskie bo posiada

silniejszą pozycję od władzy cesarskiej

•

Papież reprezentantem ludu- stąd zwierzchnictwo

•

Teoria wikariatu- po śmierci cesarza władza wraca do rąk papieża, który jest wikariuszem władzy bożej na ziemi

1)

Teoria monarchii narodowej- władza zwierzchnia nie istnieje, a każdy król jest cesarzem w swoim królestwie

Ta teoria wygrywa z pozostałymi za sprawą procesów społecznych.

DOKTRYNA MONARCHII NARODOWEJ

Teoria ta opierała się na założeniu, że król nie podlega nikomu. Była to doktryna dotycząca sporu kto ma władze
zwierzchnia, która powstała najpóźniej. Narodziła się w krajach „barbarzyńskich”- nienależących do imperium. To właśnie
tam krajem rządził najsilniejszy, panowało jednowładztwo. Barbarzyńcy przyjmowali chrzest, chrystianizowali swe państwa i
przestawali być wrogami imperium. Rola monarchów narodowych zaczęła wzrastać. Monarchie jako niezależne państwa
potrzebowały co0raz więcej pieniędzy na opłacenie wojska. Król odwoływał się więc do przywilejów, rozdawał lenno, musiał
zacząć liczyć się z innymi grupami społecznymi. Przestawał górować nad prawem. Państwa przestawały być monarchią
patrymonialna a stawały się monarchiami narodowymi a z czasem stanowymi. Król ograniczając swoja władze wewnętrzną
jednocześnie wzmacniał swą władze zewnętrzną- uniezależniał się od cesarza i papieża. Mógł samodzielnie decydować o
wojnie czy pokoju, mógł nakładać nowe podatki, fundować uniwersytety. Taki władca nadal był postrzegany jako namiestnik
Boga na ziemi. Na zachodzie monarchie narodowe stały w opozycji do monarchii papli stycznej, natomiast monarchie na
wschodzie przeciwstawiały się ideologii imperialnej. Przykładem monarchii narodowej jest państwo polskie, które nosiło
nazwę Korona Państwa Polskiego-nazwa ta sugeruje uniezależnienie ziem państwa od króla, stanowi o narodowości
państwa. Król nie mógł już swobodnie dysponować państwem jako swoją własnością- nie mógł np. zapisywać ziem w
testamencie.

Jan z Salisbury (1120-1180)

Wybitny intelektualista, studiował w Paryżu, został biskupem. Autor słynnego traktatu „Polycraticus”. Zwolennik
organicznej koncepcji państwa-uznawał wyższość duszy nad ciałem, a co za tym idzie władzę kościelna stawiał wyżej niż
świecka. Państwo porównywał do organizmu ludzkiego- głową jest władca, który sprawuje władze w imię boga, serce-senat,
oczy uszy język-prokuratorzy i zarządcy prowincji, jelita i układ pokarmowy-urzędnicy skarbu państwa, stopy-rolnicy
(utrzymują ciężar całego ciała).

Doktryna Jana z Salisbury broniła rolników- uważał on, że jako najbiedniejsza część społeczeństwa a zarazem jedna z
najważniejszych (ich praca utrzymuje wszystkie stany) nie powinna być nadmiernie obciążana daninami. Dobro całego
organizmu (państwa) zależne jest bowiem od dobra poszczególnych jego części.

Wg jego doktryny najlepszym ustrojem jest monarchia- jako jednowładztwo najbliższa jest boskiej idei władzy. Władza
posiada 2 płaszczyzny aktywności:

•

Duchowa- monarcha podporządkowany jest w ramach tej aktywności duchowieństwu, sprawuje te część

obowiązków świętych, które wydają się być niegodne stanu duchownego- chodzi tutaj o wykonywanie kary nad heretykami

•

Świecka- ta aktywność władcy przypomina majestatem boga: władca posiada pełnie władzy, nie jest związany

prawem stanowionym, sprawuje władze absolutną, nie może być jednak tyranem.

Skoro władca posiada umocowanie w boskim pochodzeniu to działa w zgodzie z boska sprawiedliwością a ta jest jedyna,
niezmienna i przyznaje każdemu to co mu się należy. Dlatego władca monarchii nie może stać się tyranem.

Sprawowanie władzy nie jest przywilejem a obowiązkiem. Dlatego władca nie posiada interesów prawnych, wszystko co
robi jest z myślą o interesie publicznym. W perspektywie władzy świeckiej Jan z Salisbury widzi dwa główne cele:

•

Obowiązek sprawiedliwego rozwiązywania sporów między poddanymi

•

Obowiązek obrony słabszych i niewinnych (jest to odwołanie do funkcji socjalnej państwa)

Dante Alighieri (1265-1321)

Jego poglądy stanowią przeciwieństwo doktryny Jana z Salisbury. Większość swego życia spełnił we Florencji. By bardzo
związany z życiem publicznym swojego miasta. Brał udział w wielu poselstwach do papieża. Z punktu widzenia doktryn
politycznych ważne jest jego dzieło pt. „ O monarchii”.

Głównym założeniem jego teorii było pojęcie monarchii światowej. Głosił istnienie takiej monarchii, która swoim zasięgiem
obejmowałaby cały świat. Tylko taki ustrój gwarantuje realizację najważniejszej wartości każdego człowieka jaką jest
powszechny pokój. Może on być zagwarantowany tylko dzięki istnieniu władzy arbitralnej-rozstrzygającej spory pomiędzy
monarchiami. Taką władze miałby posiadać cesarz- rozwiązywałby konflikty pomiędzy państwami nie dopuszczając między
nimi do wojen.

Zakres władzy monarchy światowego: nie posiada spraw prywatnych, najważniejsza jest dla niego działalność publiczna
(podobieństwo do władzy świeckiej wg teorii Jana z Salisbury). Władca światowy tworzy najwyższe prawo, którym sam nie
jest związany bo w każdej chwili może je zmienić.

Teoria utopijna- władca światowy nie zmieni się w tyrana, ponieważ jego władza pochodzi od boga a bóg nie pozwoliłby aby
władza była sprawowana sprzecznie z jego nakazami.

Zwierzchność monarchy światowego na kościołem wynika z faktu, iż jego władza pochodzi bezpośrednio od boga.
Argumenty za ta bezpośredniością:

Argument z chronologii- z pisma świętego dowiadujemy się, że władza pochodzi wprost od boga. Skoro pismo

święte jest starsze od kościoła to władza została bezpośrednio dana od boga wcześniej, obowiązywała przed powstaniem
kościoła. By obalić ten argument trzeba by obalić istnienie pisma świętego lub zarzucić, że w jego treści jest kłamstwo. Co w
tamtych czasach było oczywiście nie do pomyślenia.

Argument z wszechwładzy boga najwyższego- skoro pokój powszechny jest najważniejszą wartością ludzi a

realizuje go cesarz- monarcha światowy, to oznacza iż wykonywanie jego władzy jest pod stała opieka boga. Bóg osobiście
zawsze czuwa nad cesarzem więc nie ma konieczności aby czuwał nad nim papież

Argument z niedoskonałości natury ludzkiej-każdy człowiek posiada pierwiastek duchowy i cielesny. Przez to

żaden człowiek nie jest pozbawiony niedoskonałości. A skoro papież jest jedynie człowiekiem to może się okazać omylny w
swych sadach- wówczas może błędnie ocenić kto jest boskim pomazańcem, kto ma sprawować władzę z woli boga. Ten
argument kwestionuje władze papieża, podważa dogmat papieski.

Cesarz mimo swej zwierzchności nad papieżem jest jednak winny kościołowi szacunek. Powinien być jednak niezależny w
sprawowaniu swojej władzy. Papież nie może oceniać rządów władcy a już tym bardziej zrzucać go z tronu.

Marsyliusz z Padwy- opracować samemu, będzie o nim pytanie na teście!!

Jego doktryna wyprzedza myśl filozoficzno-prawną europy o jakieś 300 lat. Jego poglądy uważane były za antyklerykalne,
został wyklęty i wygnany. Jego poglądy starano się ukrywać, aby nie ujrzały światła dziennego. Propagował on teorię
suwerenności ludu (która wyrazono dopiero w XVI w). Postulował on rozdzielenie władzy świeckiej od duchownej oraz
odrzucenie prawa boskiego i naturalnego na rzecz prawa stanowionego.

Myśl ustrojowa Marsyliusza.

Marsilio Mainardini urodził się w 1275 r. w Padwie. Zmarł w 1343 r., pozostawiając po sobie liczne pisma. Był autorem
Defensor pacis i Defensor minor.

Kościół:

Głosił, iż religia spełnia w państwie ważną funkcję – umacnia moralność. Był przeciwnikiem kościoła instytucjonalnego.
Uważał, że w istocie kościołem jest wspólnota wiernych wierzących w Chrystusa. Dla Marsyliusza z Padwy kościół staje się
tylko jedną, i to wcale nie najważniejszą, częścią państwa. Lud-zwierzchnik ma prawo wyboru hierarchii kościelnej i
członków soboru. Od ludu ma też zależeć skuteczność ekskomuniki.

Prawo:

Sprowadzając istotę prawa wyłącznie do efektu prawotwórczej działalności suwerena, w postaci aktu normatywnego
zaopatrzonego w sankcję Marsyliusz stawia się w pozycji prekursora pozytywizmu prawniczego. Prawo jest podstawowym
czynnikiem spajającym społeczeństwo. Państwo równa się prawo. Jest ono traktowane przezeń jako podstawa bytu
organizacyjnego i funkcjonalnego państwa. Prawem dla Marsyliusza jest wyłącznie norma pochodząca od ustawodawcy i
opatrzona sankcją przymusu państwowego. Odrzuca on ideę prawa natury oraz dualizm prawa ludzkiego i bożego. W
świecie ludzkim prawo boże nie jest w istocie prawem, jako że jego sankcja występuje dopiero po śmierci.

Państwo:

Marsyliusz głosi pogląd o społecznej naturze człowieka. Wg. niego celem państwa jest zabezpieczanie pokoju społecznego.
W tym sensie można go określić jako prekursora realizmu politycznego. W systemie Marsyliusza z Padwy państwo jest tą
organizacją, w której suwerenną władzą jest lud-ustawodawca, nie mający nad sobą zwierzchnika. Społeczeństwo
zorganizowane w państwo składa się zdaniem Marsyliusza z sześciu członów: chłopi, rzemieślnicy, wojskowi, finansiści
(„ludzie pieniądza”), duchowni i sędziowie.

Marsyliusz z Padwy jako jeden z pierwszych myślicieli formułuje ideę praworządności, widząc ją jako podstawową zasadę
funkcjonowania państwa i kładąc szczególny nacisk na obowiązek przestrzegania własnego prawa przez rządzących.

Ustrój:

Podobnie jak Arystoteles Marsyliusz wyróżnia, ze względu na spełniane funkcje, trzy rodzaje władzy: ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą. Jest jednak zdecydowanym zwolennikiem jednolitości władzy skupionej w rękach suwerena, a
nie jej podziału. Nie jest to jakaś wersja koncepcji trójpodziału władzy. W istocie sformułowana jest tu idea suwerenności
państwa, choć sam Marsyliusz jeszcze tym terminem się nie posługuje.

Lud-ustawodawca tworzy zarówno prawa, jak i wybiera rząd, który jest jedynie władzą wykonawczą. Rząd o charakterze
monopolistycznym winien skupiać w swych rękach funkcje przymusu. Przy zachowaniu tych zasad forma rządów w państwie
nie jest istotna.

U Marsyliusza pojęcie ludu było dość ograniczone. Uważał, że obywatelami państwa są tylko ci, którzy uczestniczą we
władzy rządzącej, doradczej lub sędziowskiej, stosownie do ich społecznej rangi.

DOKTRYNA ŚWIĘTEGO TOMASZA Z AKWINU (1225-1274)

Wybitny intelektualista, studiował w Paryżu i we Włoszech. Spełnił bardzo istotną rolę w kościele katolickim. Przez wiele lat
jego doktryna była uznawana za oficjalną doktrynę kościoła katolickiego. Pośrednio obowiązuje ona do dziś w postaci
neotomizmu.

XIII w- dzięki wpływom świata arabskiego po wielu latach zapomnienia do Europy przypływa doktryna Arystotelesa. Kościół
musiał się do tych poglądów jakoś ustosunkować. Początkowo filozofia Arystotelesa była zakazana. Jednak po pewnym
czasie papież zwołał najwybitniejsze umysły w tym Tomasza z Akwinu by dokonali przekładu Arystotelesa na grunt zgodny z
doktryną kościoła. Były to czasy gdy kościół i jego poglądy zaczęły tracić na znaczeniu. Potrzebowano więc nowej
argumentacji by na powrót przekonać ludzi do kościoła.

Święty Tomasz dokonuje syntezy najważniejszych zagadnień Arystotelesa z zagadnieniami pisma świętego:

•

Odrzucenie teorii predestynacji św. Augustyna

•

Zmiana podejścia do życia doczesnego-zaczyna być ono samoistną wartością, nabierającą znaczenia, nadal jest

jednak mniej ważne niż życie wieczne i zbawienie

•

Natura człowieka jest naturą społeczną i rozumną-granicami rozumu są prawdy objawione w piśmie świętym

•

Państwo to wspólnota doskonała- tylko w państwie człowiek może realizować swa naturę

•

Państwo aby mogło funkcjonować musi się opierać na:

-pokoju

-porządku

-sprawiedliwości

Porządek („ordo”)- hierarchiczność świata, każdy byt doskonały jest zbudowany hierarchicznie

Św. Tomasz dokonał zmiany relacji pomiędzy bogiem a resztą świata:

•

Bóg jest kreatorem całego świata, boska jest jedynie zasada władzy ale władza jako taka sprawowana jest przez

człowieka-człowiek rządzi i ponosi za te rządy odpowiedzialność. Bóg tworzy świat, w jego ramach powstaje społeczeństwo
a w społeczeństwie rodzi się władza- władza pochodzi więc POŚREDNIO od boga (przeciwieństwo do doktryny św.
Augustyna, który postulował osobowy udział boga w życiu całego świata a władza pochodzi od boga)

•

Własność prywatna-naturalny element świata, pochodzi pośrednio od boga, bo bóg tak stworzył świat, że

wykształciła się własność prywatna (była ona od zawsze). Własność ma charakter nowotestamentowy, jest kategoria
pozytywną jeśli korzysta z tej własności nie tylko jej właściciel ale także osoby będące w potrzebie- św. Tomasz zezwolił m.
in. Na lichwę (procent od pożyczki) jeśli wartość procentu pozwoli na przeżycie jakiejś biednej osoby. (św. Augustyn
natomiast uważał własność prywatną za efekt grzechu pierwotnego)

Praca dla Tomasza z Akwinu jest czymś naturalnym. Każdy powinien pracować (oczywiście rodzaj pracy zależy od stanu).
Każdy zasługuje na sprawiedliwe i słuszne wynagrodzenie, które pozwala godnie żyć (w ten sposób po raz pierwszy pojawia
się pojęcie godności ludzkiej). Słuszne/sprawiedliwe wynagrodzenie wg św. Tomasz to takie, które pozwala na utrzymanie
siebie, całej swojej rodziny i pozwala na poczynienie oszczędności.

Najlepszym ustrojem jest monarchia- najbliższa jednowładztwu, zaspokaja dobro wszystkich ludzi.

Teoria lustrzanego odbicia:

Najlepszym ustrojem z dobrych jest monarchia, następnie arystokracja, potem politea. Gorszym ustrojem jest demokracja,
następnie oligarchia i tyrania. Jest to nawiązanie do podziału Arystotelesa na ustroje dobre i złe.

M-monarchia D-demokracja

A-arystokracja O-oligarchia

P- politea T- tyrania

Każdy człowiek podlega dwóm rodzajom władzy:

•

Świeckiej- gdyż jest ona naturalnym elementem państwa

•

Duchownej- gdyż człowiek posiada nieśmiertelną duszę

Człowiek ma w życiu dwa rodzaje celów:

•

Doczesne (cele cząstkowe)- związane z życiem na ziemi, SA one ważne ale nie najważniejsze

•

Niebiańskie- osiągnięcie zbawienia, cel najważniejszy

W tym dualizmie świata istnieje wyższość władzy duchownej nad świecką, gdyż zbawienie człowieka jako jego cel
najważniejszy może być realizowany kiedy kościół czuwa nad poczynaniami władców.

Tyran to:

•

Człowiek, który jest uzurpatorem-dochodzi do władzy w sposób sprzeczny z władza boską (w tym przypadku

zasługuje na zastosowanie wobec niego prawa oporu-obalenie władcy przez lud)

•

Człowiek, który dochodzi do władzy zgodnie z prawem bożym ale źle (sprzecznie z prawem) sprawuje swą władzę.

W takim przypadku są dwie możliwości:

-jeżeli władza sprawowana jest sprzecznie z prawem ziemskim- poddani mogą wykorzystać prawo oporu

-jeżeli władza sprawowana jest niezgodnie z prawem bożym- jest to przypadek zbyt trudny aby rozstrzygali o prawie oporu
poddani. To kościół może ocenić postępowanie każdego legalnie działającego władcy:

Jeżeli uzna, że tyran jest karą za grzechy już na ziemi wtedy poddanie nie mają prawa oporu

Jeżeli uzna, że tyrana należy obalić zezwala na wykorzystanie prawa oporu

PRAWO:

•

Kategoryzacja tego pojęcia przez św. Tomasza

•

Prawo postrzegane jest poprzez „ordo” czyli porządek

•

Lex esterna- prawo wieczne, powstałe w umyśle boga, niedostępne wprost dla ludzi, jest ono zasada istnienia

świata

•

Lex naturalis- prawo natury, odbicie prawa bożego w ludzkim umyśle (idea zaczerpnięta od Arystotelesa), jest to

prawo uniwersalne dla wszystkich ludzi więc nie jest skodyfikowane

•

Lex humane- prawo ludzkie, stanowione przez władcę, ma za zadanie dyscyplinować poddanych, takie prawo musi

być sprawiedliwe, oparte o rozum, zgodne z prawem bożym, musi być odpowiednio ogłoszone

•

Lex divina- prawo oświecone/publiczne/opisowe- prawo boże zawarte w piśmie świętym oraz w nauczaniu

kościoła, jest to prawo objawione ludziom, służy wszystkim

Tomasz dokonał syntezy prawd objawionych z rozumem- jako najistotniejszą kategorią wg Arystotelesa.

Św. Tomasz a uniwersytety świeckie- kościół stracił monopol na nauczanie. Tomasz uważał, że wszystkie nauki są prawdziwe
bo opisują świat stworzony przez boga. Rozum ludzki jednak jest ograniczony, więc to czego nie możemy zrozumieć jest
prawda objawioną z pisma świętego. Królową nauk wg św. Tomasza nie jest filozofia ale teologia a konkretnie jej rodzaj
jakim jest scholastyka. To co niezgodne z teologią jest złe i godne potępienia.

Doktryna św. Tomasza z Akwinu jest metafizycznym uzasadnieniem stosunków feudalnych. Ład stworzony przez boga
odzwierciedla zależności feudalne. Kościół jest jednym z najważniejszych o ile nie najważniejszym feudałem. Ta doktryna
miała na celu umocnienie pozycji kościoła.

RENESANS

Średniowiecze trwało 1000 lat a epoka renesansu tylko 100. Mimo tego, to w renesansie tworzyło wielu myślicieli i
powstało bardzo wiele dzieł.

Renesans to prąd kulturowy i ideologiczny w którym powrócono do filozofii starożytnej- zarówno greckiej jak i rzymskiej.
Okres wielkich odkryć geograficznych i reformacji.

Główne nurty:

•

Humanizm filozoficzny-koncentracja na sprawach ludzkich takich jak godność, wolność, rozwój fizyczny. Wiara w

ludzki rozum- w możliwość, że człowiek jest w stanie zdobyć pewna wiedzę, to rozum dyktuje, że człowiek jest istotą
niepowtarzalną, kult ludzkiego geniuszu.

•

Światopogląd racjonalistyczny- bezwarunkowa akceptacja wyższości rozumu nad innymi narzędziami

poznawczymi czy wartościującymi; człowiek samodzielnie dąży do ułożenia systemu wartości bazując ba własnych
doświadczeniach niezależnie od autorytetów czy arbitralnych założeń.

•

Sceptycyzm- odrzucenie dogmatów ideologicznych; wiedza objawiona z pisma świętego nie ma większej wartości

niż inne traktaty filozoficzne

•

Indywidualizm- w renesansie ten nurt dopiero początkuje; człowiek staje się samodzielnym poszukiwaczem

prawdy

UTOPIA RENESANSOWA

Utopia-fikcyjna rzeczywistość, baśniowy ustrój; utopijność polega tym, że ustrój jest doskonały, a ludzie żyjący pod
panowaniem takiej władzy są szczęśliwi i bezpieczni. Taki ustrój nie może się zdegenerować. Utopie przedstawiało wielu
różnych myślicieli epoki renesansu. Ich punktem wspólnym było wyrzeczenie się własności prywatnej. Utopie istnieją w
miejscach do których zwykły podróżnik nie może dotrzeć.

Tomasz Morus (1478-1535)

Angielski polityk i prawnik. Żył w dobie panowania Henryka VIII. Piastował wysoki urząd-lorda kanclerza. Został ścięty za to,
że był katolikiem i uważał, że król powinien być podległy papieżowi. Natomiast Henryk VIII to król, który stworzył
anglikanizm i postulował pełną niezależność od stolicy apostolskiej i duchowieństwa. Kościół katolicki uznał go za świętego
(jest nawet patronem polityków) co jest paradoksem, ponieważ kościół odżegnuje się od jego doktryny, której założeniem
było stworzenie państwa komunistycznego.

Utopia Tomasza Morusa

Znajduje się na wyspie o nazwie Utopia. Fundamentem ustroju tej wyspy jest zniesienie własności prywatnej, która jest
przeszkodą dla pomyślności państwa i jego obywateli. Wg Morusa tylko równy podział dóbr/równość materialna może
urzeczywistnić szczęście i pomyślność. Każdy chce zagarnąć dla siebie tyle ile może, bogacą się nieliczni pozostawiając
reszcie biedę-jest to czysta postać powrotu do myśli z pisma świętego, gloryfikacja prostego ludu i krytykowanie bogatych,
którzy SA wg Morusa egoistyczni i źli, krzywdzą pozostałych. W kwestii wyrzeczenia się majątku prywatnego Morus podnosi
również argument platonistyczny- własność prywatna odciąga od działania na rzecz dobra wspólnego.

Morus postulował wspólne dobro i wspólne jego użytkowanie. Stosunki pieniężne ma zastąpić bezpośrednia wymiana.
Nadwyżki wyprodukowane przez mieszkańców miałyby być oddane do wielkich magazynów. Większość mieszkańców trudni
się rolnictwem.

Pieniądz nie istnieje w stosunkach wewnętrznych ale ma znaczenie i funkcjonuje w stosunkach zewnętrznych. Utopia
sprzedaje nadwyżki innym sąsiednim krajom. Za te pieniądze w przypadku konfliktu międzynarodowego władza będzie

mogła przekupić państwo-agresora by odstąpił od wojny lub opłaci armię najemną, która będzie walczyć w imieniu
mieszkańców wyspy. W ten sposób zagwarantowany jest na wyspie pokój i bezpieczeństwo.

Na wyspie panuje życie proste i szczęśliwe. Ludzie pracują tylko po kilka godzin dziennie (optymalna długość pracy to 6 h)
ale praca jest obowiązkowa. Jeśli rodzina potrzebuje jakichś dóbr, których nie może nabyć w drodze wymiany to ojciec jako
przedstawiciel rodziny udaje się do państwowych magazynów i to czego potrzebuje zostaje mu wydane. Aby nie zniechęcać
ludzi do pracy zawody ciężkie i brudne wykonywane są przez niewolników. Każda rodzina wykonuje określony zawód. Jeżeli
ojciec był rolnikiem to jego dzieci też będą trudnić się tym zawodem. Można zmienić zawód poprzez odejście od obecnej
rodziny i zamieszkanie z rodziną która wykonuje wymarzony zwód.

Struktura polityczna utopii

1)Łączy elementy demokracji i hierarchiczności.

2)Rodzina jest podstawowa komórka społeczeństwa. Na jej czele stoi ojciec, który reprezentuje ją w stosunkach
zewnętrznych. 30 rodzin wybiera tzw. filarchę- reprezentanta na wyższym poziomie relacji społecznych, rozstrzyga on spory
pomiędzy rodzinami. Liczba 30 nie jest przypadkowa- Morus na wyspie wymyślił budynki, które razem jak w wielkiej
wspólnocie zamieszkuje właśnie 30 rodzin.

3)10 filarchów wybiera protofilarchę- przedstawiciel 300 rodzin w stosunkach na wyższym szczeblu. Jego kadencja trwa 1
rok.

4) Wszyscy filarchowie na wyspie wybierają KSIĘCIA. Wyboru dokonują spośród 4 kandydatów (wyspa podzielona jest na 4
dzielnice, po 1 kandydacie z każdej). Kadencja księcia jest dożywotnia. Jego główną funkcja jest prowadzenie polityki
zagranicznej:

-eksport dobrego ustroju czyli zakładanie nowych kolonii z takim samym ustrojem na wyspie utopia.

-gdy wyspie grozi przeludnienie nadwyżkę ludzi eksportuje by szerzyli dobry ustrój

- prowadzi sprytną politykę- skłóca ze sobą sąsiadujące z Utopią państwa aby te pogrążone w konflikcie omijały z daleka
wyspę.

5)SENAT- składa się na niego Książę i 2 protofilarchów. Obradują regularnie co kilka dni, na posiedzeniach rozwiązują
konflikty między mieszkańcami wyspy.

6)ZGROMADZENIE PUBLICZNE- organ prawodawczy, zebranie wszystkich obywateli, którzy razem tworza prawo. Prawo to
jest nieznaczne, na wyspie nie ma szczegółowych regulacji. Prawo ma być proste, niepotrzebni są prawnicy. Każda norma
prawna wydawana jest w 3 redakcjach- bardzo prostej aby każdy mógł ją zrozumieć i w bardziej złożonej przeznaczonej dla
inteligentniejszych mieszkańców.

Państwo bierze aktywny udział w rozwoju intelektualnym i duchowym swoich obywateli. Osoby, które pokusza się o
kumulowanie majątku prywatnego zostają skazane. Państwo jest tolerancyjne- obywatele mogą wyznawać dowolną wiarę,
mają miejsce msze ekumeniczne-wspólne dla wyznawców wszystkich religii gdzie modlą się wspólnie (takie założenie jest
odpowiedzią na wojny religijne w dobie renesansu). Państwo ma charakter socjalny- służba zdrowia jest publiczna. Szpitale
są dobrze wyposażone, utrzymywane są z zasobów wielkich państwowych magazynów. Mieszkańcy Utopii wola chorować w
szpitalu niż we własnym domu.

Utopia jest odpowiedzią na wojny religijne i średniowieczny feudalizm, który determinowała własność prywatna.

Doktryna utopii została skrytykowana za próbę wdrożenia w życie takiego ustroju, który byłby okupiony wielką ofiarą
teraźniejszej ludzkości dla dobra przyszłych pokoleń. Na renesansowej utopii wzorowali się utopiści socjalistyczni oraz
Marks i Engels- twórcy komunizmu.

NICCOLO MACHIAVELLI (1469-1527)

Czynny polityk i dyplomata republiki Florencji. Brał udział w misjach dyplomatycznych. Został wygnany i na banicji napisał
swą rozprawę „książę” zaadresowana do króla Florencji. Chciał w ten sposób doradzić królowi jak ma efektywnie rządzić i

dzięki temu zyskać przychylność władcy i wrócić do ojczyzny. Nie udało mu się to. Był on myślicielem republikańskim-
odwoływał się do Cycerona i innych stoików.

Rozwija myśl dobra wspólnego całego państwa. Opisuje władze totalitarną. Pierwszy myśliciel-realista polityczny, który nie
skupia się na założeniach teologicznych i filozoficznych ale wprost opisuje zagadnienia polityczne, które są w centrum jego
zainteresowania. Postulował znajomość historii przez Władce aby ten mógł wyciągać wnioski i działać jak najlepiej dla
swojego państwa, aby unikać błędów przeszłości.

Wyraźnie rozróżnia politykę od etyki. Etyka bowiem koncentruje się na pojęciach dobra i zła a w polityce nie ma miejsca na
sentymenty. To cel uświęca środki. Trzeba skupiać się na skuteczności podejmowanych działań. Zasada maksymalizacji
skuteczności.

Postrzeganie człowieka

Człowiek z natury jest istota złą. Jeżeli ma sposobność działania egoistycznie bez sankcji to zawsze będzie działał we
własnym interesie nie bacząc na innych. Nawet gdyby w państwie tylko nieliczni byli źli to i tak trzeba kierować się
przekonaniem, że większość jest zła bo niewielu złych ludzi wystarczy by obalić dobrych.

Życiem każdej jednostki rządzą:

1)

Fortuna- czyli ślepy los, który może być dobry albo zły, determinuje on życie człowieka

2)

Wirtu- czyli odwaga, aktywność, umiejętność radzenia sobie w określonych okolicznościach

Człowiek przeciwstawia wewnętrzne Wirtu zewnętrznej fortunie. Ze względu na to, że fortuna jest silniejsza nie mamy
pewności, że osiągniemy to czego pragniemy. Ale jeśli będziemy bierni to fortuna będzie jeszcze silniej ingerować w nasze
życie. Życie to nieustanna walka Wirtu z fortuną.

W tej doktrynie mamy do czynienia z powrotem do teorii dynamicznej jednostki rodem ze starożytności. Brak w tej filozofii
chrześcijańskich uczuć- miłosierdzia, miłości do bliźniego. Założenie, że trzeba działać egoistycznie.

PAŃSTWO

Wszystkie formy rządów powstają z przypadku. Ludzie początkowo żyli rozproszeni. By radzić sobie z przeciwnościami losu
łączą się w grupy a najsilniejszą jednostkę wybierają na przywódcę. Społeczeństwo powstaje w sposób naturalny ale sama
władza wybierana jest konwencjonalnie. Państwo wynika z konieczności obrony przed przyroda i przed innymi ludźmi.

Prawo jest wtórne wobec państwa, nie ma odwołania do naturalnego porządku czy boskiego prawa. Prawo ludzie tworzą
sobie sami i ma być ono dla nich użyteczne. Główna funkcja prawa jest rozwiązywanie konfliktów.

Wszystkie państwa powinny być albo republikami albo księstwami. Inne ustroje jak m. in. demokracja, oligarchia etc są
formami niestabilnymi. Machiavelli gloryfikuje ustrój mieszany jako jego zdaniem najlepszy. Zasada tego ustroju jest
nieustanny konflikt. Gwarantuje on, że żadna z grup nie przejmie władzy. W tej walce ścierają się interesy władcy,
arystokracji i ludu.

Aby urzeczywistnić ten ustrój należy wytworzyć w społeczeństwie odpowiedniego ducha, odpowiednią świadomość, która
jest jednowładztwo sprawowane przez księcia. Tymczasowa dyktatura jednostki, która ma przeprowadzić konieczne
reformy. Gdy książę skończy swoją powinność odda władzę (odejście od republikanizmu przez Machiavelliego). Książę musi
być jednocześnie uwielbiany i nienawidzony.

Tyrania racjonalna- książę działa motywowany interesem publicznym nigdy prywatnym. Wynagradza osoby mu wierne a
opozycję eliminuje. Władca jest hojny i łagodny, tworzy prawo, którego sam przestrzega. Ale jeśli racja stanu wymaga
wiarołomstwa może również łamać prawo, nie dotrzymywać obietnic, odbierać przywileje etc. (potwierdzenie zasady
skuteczności rządzenia). Władza nie może być tylko siłowa ale także sprytna. Cel uświęca środki-motto władzy sprawowanej
przez księcia.

Reformacja, poglądy Kalwina i Lutra-samemu!!

1.

Doktryny reformacji

a)

przyczyny reformacji:

-

rozwój intelektualny przyczyną „odchodzenia” od sztywnych ram doktryny kościelnej

-

nepotyzm i symonia (kupczenie godnościami kościelnymi) duchowieństwa przyczyną destrukcji moralnej,

intelektualnej i duchowej kleru

-

rozkład moralnych zasad społeczeństwa, w tym warstw uprzywilejowanych

-

pojawienie się treści narodowych, będących przyczyną protestu przeciwko „ździerstwom” Kościoła i uległych mu

władców

-

krytyka nadmiernego materializmu kleru i warstw rządzących

-

reformacja odkrywała również ostre konflikty społeczne

a)

najwięksi reprezentanci ruchu reformacyjnego:

1)

Marcin Luter: (1483-1546), zakonnik augustiański, doktor teologii (uniwersytet w Wittemberdze), w 1517 r.

wystąpił przeciw sprzedaży odpustów – rozpoczynając tym samym reformację, zyskał poparcie książąt niektórych państw
niemieckich, szlachty i mieszczaństwa.

•

poglądy Lutra:

-

nawiązywał do augustianizmu (katastrofizm ludzkiej natury)

-

człowiek może zbliżyć się do Boga jedynie przez wiarę, a szczególnie przez czytanie Pisma Św.

-

uważał, że tylko jemu przysługuje prawo interpretowania Pisma, miał poczucie własnej nieomylności (przełożył

m.in. Biblię na język niemiecki) – autorytet kościoła zastępował autorytetem własnej osoby

-

Kościół to związek wszystkich wierzących, na czele którego stoi Chrystus (Luter był jednak przeciwny nadmiernej

demokratyzacji kościoła)

-

uznawał pełną suwerenność organizacji państwowej (Kościół miałby być uzależniony od państwa)

-

Luter popierał „katowską” (umoralniającą) funkcję państwa i silną pozycję władcy

-

głosił totalne posłuszeństwo poddanych wobec władcy, nawet najbardziej okrutnego

-

koncepcja Lutra wzmacniała niemiecki lojalizm wobec władzy państwowej, jednakże była ona przeszkodą

zjednoczenia Niemiec

W swej koncepcji władzy Luter jednoznacznie głosił prymat władzy świeckiej nad duchowną. Władza świecka powinna się
rozwijać i spełniać swe funkcje niezależnie od władzy duchowej, monarchowie bowiem otrzymali swoje uprawnienia z woli
Bożej. W życiu społecznym należy podporządkowywać się – dla dobra społecznego – istniejącej władzy, tak długo, dopóki
nie wejdzie ona w wyraźny i jawny konflikt z prawem boskim.

Zdaniem Lutra, jedynie państwo jest w stanie powstrzymać rozpowszechnianie się zła i zepsucia będącego następstwem
grzechu. Stąd władza państwowa powinna nie tylko nadzorować zachowanie się zewnętrzne ludzi, godzące w interes
państwa, ale także nie dopuszczać i karać za zachowanie naruszające boskie przykazania. Instytucja państwa jest konieczna
do pohamowania antyspołecznej natury i skłonności człowieka.

Obowiązkiem państwa jest troska o moralny rozwój poddanych, umożliwienie poznania praw boskich, zapewnienia w
społeczeństwie porządku i szacunku dla władzy. W państwie jedni muszą być wolnymi inni zaś podwładnymi.

1)

Jan Kalwin: (1509-1564), teolog, prawnik i hellenista, był podobnie, jak Luter zakonnikiem augustiańskim.

•

poglądy Kalwina:

-

w jego teologii i polityce przeplatały się różne koncepcje (od augustianizmu, nauk Lutra, po ideologię reformacji

zürychskiej – Ulryka Zwingliego)

-

uważał, podobnie jak Luter, że ludzka natura jest z gruntu zła (zepsuta)

-

głosił wszechmoc Boga, który jest suwerenem uczestniczącym w podejmowaniu państwowych decyzji

-

państwo, jego zdaniem, jest instrumentem Boga – władcy państw są więc otoczeni bożym majestatem

-

władza nie jest więc osobistym prawem monarchy, ani nie pochodzi od ludu

-

absolutyzm i boskość to jedno i to samo

-

Kalwin był przeciwny wszelkim rewolucjom (rewoltom), opór przeciw władcy, pisał, jest dopuszczalny tylko, jeżeli

w państwie istnieją organy wyraźnie do tego celu stworzone (np. parlament), których zadaniem jest przeciwstawienie się
złej władzy – sprzecznej z wolą bożą

-

był niechętny monarchistycznej strukturze państwa (monarcha to człowiek, który boryka się z wszystkimi ludzkimi

„problemami” i przywarami)

-

równie ostro, jak Luter, występował przeciw nierozważnemu i chciwemu ludowi

-

modelem Kalwina była oligarchiczna republika (np. Genewa pod jego rządami)

-

uważał, w przeciwieństwie do Lutra, że Kościół to siła samoistna, zdolna do wykonywania zadań duszpasterskich,

religijnych i sprawowania władzy ściśle politycznej i świeckiej (aparat kościelny organicznie związany z państwowym)

-

kalwińska koncepcja „sklerykalizowała państwo” – prawo stanowione musi być zgodne z wartościami

chrześcijańskimi

-

Kościół kalwiński charakteryzował się dość istotnym demokratyzmem (np. konsystorze), ale obok tego brutalnym

interwencjonalizmem we wszelkie sprawy społeczności (np. kontrole „moralności” społeczeństwa dokonywane przez
kalwińskich duchownych, wysokie kary za łamanie dekalogu)

-

Kalwin był bardzo nietolerancyjny (z jego przyczyny zginął na stosie radykalny teolog i wybitny lekarz hiszpański

Michel Servét)

-

obok głębokiego konserwatyzmu, kalwinizm reprezentował również postępowe wartości:

(a)

rehabilitował pracę i zysk z kapitału

(b)

bronił kredytu i zasad obrotu pieniężnego

(c)

głosił jednolitość (ale i surowość) norm prawa państwowego

(d)

umacniał mieszczański (komunalny) porządek prawny

KONCEPCJA SUWERENNOŚCI WŁADZY

Ta koncepcja była krokiem milowym w dobie renesansu, później uzasadniano nią absolutyzm. Jej twórcą był Jean Bodin.

Jean Bodin (1530-1596)

Prawnik polityk dyplomata. Nie zajmował się zgłębianiem natury ludzkiej ani filozofią. W kręgu jego zainteresowań było
tylko prawo. Uważał, że rzeczpospolita (państwo) powstaje w wyniku rozwoju rodziny lub z kolonii inne wspólnoty.
Naczelnym centrum jego zainteresowania było państwo, które utożsamiał ze sprawiedliwym rządem nad wieloma

rodzinami, nad tym co wspólne oraz z władza suwerena. Rodzinę uważał za podstawę państwa oraz społeczeństwa. Istotą
państwa wg niego jest władztwo jednych ludzi nad drugimi, najwyższą istotą państwa jest władca (suweren).

Suwerenność- absolutna i nieustająca władza rzeczpospolitej, niezależna od czynników zewnętrznych jak i
wewnątrzpaństwowych, jest to władza niczym nieuwarunkowana (tak jak darowizna nie jest obwarowana żadnymi
warunkami)

Bodin poddaje inne ustroje krytyce, za najlepszą uznaje monarchię w dodatku dziedziczną a nie elekcyjną. Uważa taki ustrój
za najbardziej stabilny, ponieważ okres bezkrólewia praktycznie nie istnieje.

Władca absolutny- przy stanowieniu prawa nie jest niczym ograniczony (nawet wcześniejszymi normami prawnymi); każde
prawo może uchylić; to w stanowieniu prawa mieszczą się wszelkie formy aktywności władcy.

Znamiona władzy suwerennej:

-prawodawstwo

-wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju,

-rozpatrywanie spraw w ostatniej instancji,

-powoływanie i odwoływanie urzędników,

-nakładanie podatków, świadczenie łask i dyspensowanie od wymogów ustaw

-podwyższanie i obniżanie wartości stopy monet

Monarcha stoi ponad prawem a jego władza jest niezbywalna i nie dzieli on jej z nikim innym.

Zasada naturalnych poddanych (wasal mojego wasala jest moim wasalem)- w praktyce oznacza to, że wszyscy poddani
niezależnie od stosunków feudalnych są podporządkowani bezpośrednio władzy monarchy

Legalność władzy- władza musi być zgodna z prawem boga i natury (jedyne ograniczenia władzy monarchy)

Zawsze obowiązuje rozkaz posłuszeństwa władcy, nie ma żadnej możliwości prawa oporu. Jeśli władca nie przestrzega
prawa bożego to tylko bóg może go osądzić. Nawet tyran musi być szanowany- „lepszy tyran niż bezrząd”- anarchia niszczy
państwo zdaniem Bodina.

Prawo to sprawiedliwy rozkaz suwerena. Możliwy jest bierny opór- nie wykonywanie rozkazów, które są sprzeczne z
prawem boskim. Ludzie nie maja prawa oceniać władcy, tego czy jest dobry czy zły, nie mogą też oceniać legalności jego
władzy.

Prawo własności- własność przez władcę powinna być naruszana w sposób umiarkowany, gdyż jest fundamentem
rzeczpospolitej; państwo opiera się na rodzinie a ta z kolei na własności. Państwo ma dążyć do samofinansowania z ceł i
domen królewskich.

WIEK VII

Epoka, w której rozum nadal pełni ogromną rolę w pojmowaniu świata. Teologizm upada. Jest to okres w którym rządzi
prawo natury-popularny pogląd wśród mieszczaństwa. W wieku VII najpopularniejszą z teorii była teoria umowy społecznej,
której przedstawicielami byli Locke i Hobbes)

Umowa społeczna- teorii tej umowy można wywodzić od starożytnych sofistów. Jest to umowa, którą zawierają ludzie aby
stworzyć państwo. To człowiek był pierwszy, państwo jest więc wtórne. Jest to hipoteza metodologiczna czyli ahistoryczna-
nie należy się trudzić w ustaleniu konkretnej daty, kiedy ludzie zawarli taka umowę. Umowa ma odzwierciedlać prawa i
obowiązki obywatela w państwie, tak jak określane są prawa i obowiązki stron umowy.

Istnieje stan przedpaństwowy (stan natury)- stan przed zawarciem umowy, gdzie istnieją tylko jednostki, nie ma
społeczeństwa, nie istnieje żadna władza, nie ma zatem żadnego prawa stanowionego. Jest to stan powszechnej równości i
wolności wszystkich ludzi. Różnice w teorii umowy wynikają z różnicy pojmowania jednostki i jej charakteru.

Tomasz Hobbes (1588-1679)

Jego doktryna to ostatnia mieszczańska pochwała absolutyzmu. Pisał w czasach rewolucji angielskiej kiedy to położono kres
absolutyzmowi- dlatego był nielubiany, nie miał sprzymierzeńców myślowych i ideowych. W jego doktrynie nie ma miejsca
dla boga- władza jest nieograniczona bo pochodzi od jednostki. Taki ateistyczny pogląd również nie przysparzał mu
zwolenników w czasach gdy szanowano inne wiary ale nie jej brak.

Wizja jednostki i stanu natury:

Hobbes opisuje człowieka pierwotnego żyjącego w stanie natury. Każdy człowiek jest istotą egoistyczną, posiadającą rozum i
instynkt samozachowawczy-pesymizm antropologiczny. Każda jednostka żyje w osamotnieniu, nie znając zasad moralnych.
Nie można więc jednoznacznie stwierdzić czy jest dobry czy zły. Jednostka cieszy się pełnią wolności, może zaspokajać
wszelkie swoje pragnienia. Człowiek może też czynić wszystko to na co ma ochotę ale jednocześnie nikt nie liczy się z jego
wolnością.

Stan natury jest stanem powszechnej wojny każdego z każdym lub stan zagrożenia wybuchu takiego konfliktu. „Człowiek
człowiekowi wilkiem” (Hobbes) Najważniejszą wartością dla każdego człowieka jest jego własne życie-instynkt
samozachowawczy jako element prawa natury.

Rozum to jedyna rzecz, która różni człowieka od zwierząt Ten rozum podpowiada nam, że stan natury jest niebezpieczny.
Rozum zwycięża- jednostki zawierają umowę społeczną, co wiąże się z ograniczeniem wolności. Jednak relacje pomiędzy
poszczególnymi państwami przypominają relacje ludzi ze stanu natury. Charakter człowieka nie ulega zmianie-pozostaje taki
sam niezależnie czy mamy do czynienia ze stanem natury czy z państwem. Pomimo zawarcia umowy społecznej nadal jest
egoistyczny.

Umowa społeczna składa się z:

1)strony umowy- stronami są wszystkie jednostki i tylko jednostki, suweren nie jest stroną umowy społecznej

2)formy- wszyscy w sposób świadomy i dobrowolny zawierają między sobą umowę

3) treść- jednostka zrzeka się wszystkich uprawnień dotyczących swojej osoby na rzecz suwerena, pod warunkiem, że każda
jednostka postąpi tak samo

W jednym momencie powstaje państwo i społeczeństwo. W wyniku takiej umowy powstaje władza absolutna, niepodzielna,
niezbywalna i niezawisła. Hobbes był ostatnim myślicielem, który utożsamiał państwo ze społeczeństwem. Umowa
społeczna wg Hobbes’a jest jednostronna i jednoetapowa. Suweren otrzymuje wszelkie uprawnienia jako darowiznę. Nigdy
nie można suwerenowi odmówić władzy.

Władza absolutna nie jest jednak celem samym w sobie-jest to środek służący okiełznaniu egoistycznych jednostek. Należy
dokonać wyboru- albo nieograniczona władza albo niebezpieczny stan natury. Monarchia nie jest jedynym ustrojem, który
opisuje Hobbes, ale jego zdaniem jest to ustrój najlepszy.

Władza- gwarant bezpieczeństwa. Władca nie powinien naruszać własności prywatnej- powinna panować wolność
gospodarcza, rozwój, zdobywanie wiedzy. Jednostka żyjąca w takim państwie pozbawiona jest uprawnień politycznych
(żadnych partii politycznych, żadnych możliwości wpływania na władzę). Jednostka posiada jednak pełnie praw cywilnych.

Jednostka nie ma prawa oporu. Istnieje on jednak z moralnego punktu widzenia bo jednostka nadal jest egoistyczna.

Prawo to wola suwerena. W stanie natury istnieje próżnia etyczna. W państwie absolutnym to władca decyduje o tym co
jest dobre a co złe, co jest sprawiedliwe a co nie- to władza tworzy normy aksjologiczne.

Co w przypadku gdy władza przestanie istnieć?? Wg Hobbes’a w tym samym momencie przestaje istnieć społeczeństwo,

JOHN LOCKE (1632-1704)

Twórca liberalizmu. Jego doktryna to całkowite zaprzeczenie założeń Hobbes’a. Za życia uwielbiany i ceniony.

Opis jednostki i stanu natury:

Człowiek jest istota rozumną, wyposażoną przez Boga w uprawnienia naturalne- prawo do życia, wolności i własności.
Uprawnienia te, ponieważ dane od boga, s a niezbywalne. Człowiek posiada również dwie władze:

1)władza zachowania własnej osoby czyli prawo do zachowania trzech uprawnień danych od boga- człowiek może ich bronić

2)władza ścigania, sądzenia i karania tych, którzy naruszają jego uprawnienia naturalne

Stan natury to stan powszechnej szczęśliwości, najlepszy okres w ludzkości. Ludzie żyją w małych grupkach (tak jak rodziny),
ale nie tworzą społeczeństwa, nie ma władzy etc. Ludzie rozpoznają swoje wzajemne uprawnienia i chcą ich przestrzegać-
optymizm antropologiczny. Państwo jest potrzebne po to aby ludzie nie byli sędziami we własnej sprawie. Po to właśnie
zawarto umowę społeczną. Umowa Johna Locke’a to umowa dwuetapowa:

1)etap pierwszy-utworzenie społeczeństwa obywatelskiego

•

Strony- stronami umowy są wszystkie jednostki, które zgadzają się na utworzenie społeczeństwa obywatelskiego

•

Społeczeństwo obywatelskie to moralna wspólnota oparta na uprawnieniach naturalnych, której członkowie zdaja

sobie sprawę z istnienia pewnych wspólnych interesów możliwych do realizacji tylko i wyłącznie dzięki współpracy
wszystkich; zawarcie tego społeczeństwa które utożsamiać należy ze społeczeństwem politycznym nie jest jednak celem
samym w sobie

2) etap drugi-polityczne powiernictwo

•

Strony: rząd wyłaniany ze społeczeństwa obywatelskiego i samo to społeczeństwo obywatelskie

•

Wynikiem tego etapu jest powstanie państwa. Przy wyborze rządu nie jest konieczna jednomyślność, wystarczy

zwykła większość.

•

Treścią umowy jest przekazanie na rzecz rządu dwóch władz posiadanych przez jednostkę

•

Państwo jest gwarantem uprawnień naturalnych jednostki. Jest ograniczone, nie może ingerować w ekonomię,

kulturę (państwo to „nocny stróż”)

Cel funkcjonowania państwa jest jednocześnie granicą jego działania- państwu nigdy nie wolno naruszać uprawnień
jednostki!!!

Gdy państwo narusza te uprawnienia jednostki maja prawo oporu. Należy jednak być ostrożnym w wykonaniu tego prawa
zbyt pochopnie. Należy przeanalizować czy taki opór nie spowoduje większych szkód w prawach naturalnych. John Locke
nie jest rewolucjonista. Dlatego uważa, że prawo oporu to ostateczność, zło konieczne, którego nie należy nadużywać .

Wg Locke’a nie ma możliwości powrotu do stanu natury nawet jeżeli władza przestanie istnieć. Możliwe jest jedynie
cofnięcie się do już uformowanego społeczeństwa obywatelskiego. Znów zostanie wyłoniony rząd i powróci państwo. To
dwuetapowość umowy społecznej uniemożliwia powrót do stanu natury.

John Locke był również twórcą trójpodziału władzy (proponuje instytucjonalny podział zapobiegający powrotowi
absolutyzmu). Jego trójpodział był inspiracja dla Monteskiusza.

Podział na:

1)władzę ustawodawczą, która jest najważniejsza. W podziale Locke’a nie ma równości władz. Suwerenność narodu
przejawia się właśnie w tym, że ta władza jest najważniejsza. Ta władza powinna składać się z dwóch izb (Izba lordów-
arystokraci, izba gmin). Pozwala to na reprezentowanie odmiennych interesów różnych grup społecznych. Nie wolno jednak
utożsamiać tej sytuacji z równością wszystkich ludzi jeśli chodzi o uprawnienia polityczne.

2) władza wykonawcza- jest to połączenie władz egzekutywy z sądownictwem przy jednoczesnym odmiennym składzie
osobowym tych władz co zapobiega kumulacji władzy w reku jednej osoby (gwarancja nie powrócenia absolutyzmu)

3)władze federacyjne/federatywne – celem jest prowadzenie polityki zagranicznej (zawieranie pokoju, sojuszy i
wypowiadanie wojny)

Pojęcie wolności wg Locke’a ma dwa znaczenia:

1)

Naturalna wolność człowieka-charakterystyczna tylko i wyłącznie dla stanu natury, okresu przedpaństwowego.

Człowiek jest wolny jeśli nie podlega żadnemu innemu prawu poza prawem natury

2)

Wolność człowieka w społeczeństwie- wolność konwencjonalna. Powstaje w wyniku zawarcia umowy społecznej.

Człowiek jest wolny, gdy nie podlega żadnej innej władzy aniżeli tej która pochodzi z umowy społecznej

Prawo własności- własność jest święta, nietykalna, nienaruszalna. Państwo nie może w nią ingerować zbytnio.

Prowizjo-każdy może stać się legalnym właścicielem rzeczy którą samodzielnie wydobędzie ze stanu natury (nakładem
własnych sił)

Szkoła prawa natury - Grotius, Pufendorf, Spinoza- SAMODZIELNIE!!

Rozważania nad prawem natury nie są wymysłem XVII wieku, zrodziły się one bowiem w starożytności. Prawo natury
odzwierciedlało ogólny klimat intelektualny i ideowy swojego czasu (inne były zasady w starożytności, inne w
średniowieczu, itd.). cechą szkoły prawa natury XVII w. był jej racjonalizm, dzięki czemu „oczyszczono” to prawo z
nawarstwień religijnych, mitologii i zasad objawionych. Treść zasad średniowiecznego prawa natury przedstawiała się u
różnych autorów rozmaicie – najsłynniejszymi przedstawicielami szkoły prawa natury byli: Hugo Grocjusz i Samuel
Pufendorf.

a)

Hugo Grocjusz – Huig de Groot – Grotius: (1583-1645), holenderski prawnik, dyplomata, filozof, główny twórca

nowożytnej szkoły prawa natury, autor m.in. „Wolności mórz”, „O prawie wojny i pokoju”.

•

poglądy Grocjusza:

-

jego poglądy ukształtowały się w ścisłym związku z walką, jaką holenderskie mieszczaństwo prowadziło o prawa

gospodarcze i polityczne

-

opowiadał się za silną władzą (gotowy był poprzeć absolutyzm monarszy)

-

wszelkie cele polityczne swej doktryny formułował bardzo ostrożnie

-

w nowy sposób spojrzał na prawo natury i sformułowanie teorii praw podmiotowych

-

prawo natury, wg niego, jest nakazem prawa rozumu (tzn., że jest ono w pełni zracjonalizowane i związane z

niezmienną naturą człowieka – istniałaby ona nawet w sytuacji, gdyby nie było Boga)

-

uważał, że do poznania zasad prawa natury można dojść tylko przez badanie społecznej natury człowieka

(niezmienną cechą natury ludzkiej jest popęd społeczny, obok tego człowiek potrafi ocenić jakie działania należy popierać, a
jakie potępiać)

-

prawa natury, uważał Grocjusz, to wartości samoistne, autonomiczne (jak prawa matematyki, które są

uniwersalne i ponadczasowe)

-

Grocjusz wymienił cztery zasady prawa natury:

1)

obowiązek nienaruszania cudzej własności

2)

obowiązek wynagradzania szkód

3)

obowiązek dotrzymywania umów

4)

obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa

-

w „Wolności mórz” Grocjusz podkreślał równe prawo wszystkich państw do korzystania z morza (prawo natury

rozciągał na stosunki międzynarodowe)

-

tolerował jedynie wojny w obronie lub egzekucji praw natury (opowiadał się za humanizacją wojny, ale

jednocześnie aprobował nierówności na arenie międzynarodowej)

-

jako relatywista, odrzucał wiarę w idealną strukturę polityczną (wybór ustroju należy do ludu, który swej

suwerenności może się zrzec!)

-

jego postulaty polityczne były podporządkowane postulatom ekonomicznym

-

Grocjusz, jako pierwszy, dokonał klasyfikacji praw podmiotowych (prawa dzielił na te, które dają władzę w

stosunku do siebie, na te które są władzą w stosunku do innych ludzi oraz na takie, które sprowadzają się do władztwa nad
rzeczami)

a)

Samuel Pufendorf: (1632-1694), niemiecki prawnik, profesor w Heidelbergu i Lundzie, nadworny historiograf

dworu berlińskiego.

•

poglądy Pufendorfa:

-

podtrzymywał racjonalistyczną koncepcję prawa natury (zasady prawa natury to uniwersalne reguły, poznawalne

tylko przez rozum)

-

podzielał grocjuszowski pogląd, że istotną, niezmienną cechą ludzkiej natury jest towarzyski instynkt, tyle że łączy

się on organicznie z egoizmem jednostki

-

źródłem zjawisk społecznych jest wola boża (jednakże Bóg tworząc człowieka utracił moc zmieniania jego natury)

-

zgadzał się z Hobbesem co do istoty i zadań państwa (najwyższym celem państwa jest zapewnienie powszechnego

spokoju i bezpieczeństwa – stąd władca musi mieć absolutną władzę)

-

krytykował rozdrobnienie terytorialne Rzeszy

-

umowa społeczna składała się u Pufendorfa z trzech aktów:

1)

akt zrzeszenia się jednostek w społeczeństwo

2)

akt, na mocy którego społeczeństwo otrzymuje swój ustrój konstytucyjny

3)

akt, w którym zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena, ustanowionej w akcie poprzednim

(uzasadnienie absolutnej władzy monarszej)

-

podporządkowywał religię władzy państwowej

-

aprobował stosunki systemu feudalnego („nowością” było dobrowolne poddanie się leniwych, niezdolnych do

utrzymania się samemu w warunkach wolności)

a)

Utylitaryzm i demokracja polityczna

b)

Spinoza. Rozwój teorii prawa natury:

Niderlandy w XVII w. były świadkiem ogromnych konfliktów społeczno-politycznych o podłożu religijnym. Dochodziło do
starć monarchistów z republikanami, libertynów przeciwko inkwizycyjnej polityce kalwińskich pastorów (w ogóle

niderlandzka reformacja wykazywała szczególny konserwatyzm). W takiej właśnie rzeczywistości zrodziła się doktryna
religijno-polityczna Spinozy.

1)

Benedykt Spinoza: (1632-1677), wybitny filozof, teolog i polityk. Jako drugi po Grocjuszu dokonał próby

zlaicyzowania i zracjonalizowania doktryny politycznej, jest autorem „Traktatu teologiczno-politycznego”.

•

poglądy Spinozy:

-

jego doktryna polityczna na tle ówczesnej rzeczywistości była wzorem postawy tolerancji, utylitaryzmu i

demokracji

-

uważał, że Pismo Św. nie jest źródłem wiedzy (prawda nie jest istotą religii, jej wykład dotyczy tylko zasad

moralnych)

-

domeną filozofii jest szukanie prawdy (nie wolno mieszać filozofii z religią)

-

wolność przekonań to, jego zdaniem, podstawowe prawo natury (z tej zasady można wyłączyć jedynie te poglądy,

które mają charakter wywrotowy)

-

religia ma być narzędziem (utylitaryzm religijny) kształtującym moralność i posłuszeństwo ludu (Spinoza był

prekursorem ideologii oświecenia)

a)

teoria politycznej demokracji:

Poglądy polityczne Spinozy ukształtowały się pod dużym wpływem doktryny Thomasa Hobbesa, od którego przyjął on
schemat powstania państwa i elementy konstrukcji suwerenności, choć konkluzje obu autorów były różne. Wg nich
demokracja to jedyny ustrój, w którym trwa równość cechująca stan natury. Pozwala ona na zachowanie największej sfery
wolności, bo stwarza warunki dla rozumnego życia.

Propozycje zorganizowania rządów demokratycznych są u Spinozy dość niejasne. Twierdził, że:

-

całe społeczeństwo winno uczestniczyć w sprawowaniu rządów (zdawał sobie jednak sprawę, że jest to

niemożliwe)

-

należy wprowadzić cenzusy

-

władza najwyższa powinna należeć do rady najwyższej, składającej się ze starszych lub pierworodnych (rada

kierowałaby obywatelami w sposób absolutny)

-

demokracja powinna zapewnić ochronę wolności obywateli przed despotyzmem, wojnami domowymi oraz

fanatyzmem kleru