Doktryny polityki spolecznej do Nieznany

Doktryny polityki społecznej – egzamin ustny

dyżur piętek

:16

3.25

Wykład 1 04.10.2011r.

Stanowisko gnostyczne – gnostycyzm – każdy element otaczającej nas rzeczywistości jest
poznawalny
Stanowisko agnostyczne – wątpi w poznawalność rzeczywistości lub neguje poznawalność
Gnostycyzm – możliwość poznania przybiera 2 podstawowe formy w zależności od sposobu,
w jaki poznajemy:

Stanowisko idealistyczne – w stosunku do rzeczywisty charakter pierwotny ma idea i myśl;
gnostycyzm idealistyczny szuka poznania rzeczywistości w analizie myśli i idei

Stanowisko materialne – gnostycyzm materialny uważa, iż przyczyna kreacji rzeczywistości
kryje się w niej samej; nie ma zewnętrznego czynnika, który powodowałby jej powstanie

Klasyczna koncepcja człowieka – Arystoteles – człowiek jest istotą rozumną

●

Człowiek jest zwierzęciem, co oznacza, że tak jak inne zwierzęta posiada zmysły

●

Człowiek jest zwierzęciem rozumnym – posiada kontakt zmysłowy i rozumny z
rzeczywistością

Materialność, cielesność i zmysły pozwalają poznać człowiekowi świat materialny – zmysły
pokazują kruchość i zmienność rzeczywistości; nie ma niczego stałego, poznajemy to, co
jest chaosem. Człowiek jest zdeterminowany cielesnością.
Rozum pozwala dostrzec to, co stałe, trwałe, niezmienne, czyli pewne.
Gnostycyzm – dwoistość poznania – poznanie zmysłowe lub poznanie rozumem.
W świecie materii człowiek zajmuje nadrzędne miejsce w hierarchii, ponieważ posiada
rozum. W świecie duchowym człowiek zajmuje najniższe miejsce, ponieważ jest
zwierzęciem.

Jak poznajemy rzeczywistość:

●

Stanowisko obiektywne – głosi, iż świat poznawalny (materialny i duchowy) istnieje; to,
co poznajemy istnieje; podmiot poznający jest częścią tego świata; nasze poznanie służy
wyjaśnieniu porządku świata

●

Stanowisko subiektywne – głosi, iż istnieje tylko podmiot poznający, jego istnienie jest
bezdyskusyjne; wszystko inne jest pochodną egzystencji podmiotu poznającego.

Pojęcie myśli – charakteryzuje się tym, że obejmuje sobą wszystkie poglądy dotyczące
społeczeństwa i struktury społecznej. Jest to każda refleksja, obejmuje kilka pojęć bardziej
konkretnych. Ich hierarchizacja przedstawiona jest od najbardziej ogólnego do najbardziej
konkretnego:

Idea – wartość przewodnia, główna, wiodąca dla danego poglądu – idea dobra, cnoty

Ideologia – uporządkowany zbiór idei; jej celem jest stworzenie podstaw do działań
politycznych; służy stworzeniu podstaw do działania. Zawiera w sobie 3 elementy:

Element opisowy – relacja o istniejącej rzeczywistości, opis rzeczywistości; informuje,
jaka jest rzeczywistość.

Element normatywny – model pożądanego stanu przeszłego; opis rzeczywistości
prezentuję wizję przyszłości – utrwalenie tego, co jest lub modyfikacja istniejącego
stanu rzeczy

Element pragmatyczny – sposób osiągnięcia treści elementu normatywnego

Doktryna – system uporządkowanych wartości, które aprobuje lub wymienia ideologia;
uporządkowany zbiór treści uznawanych przez ideologię – uzasadnia program działania,
dopracowuje element pragmatyczny ideologii.

Program polityczny – spisane konkretne zachowanie; pomija kwestie teoretyczne; jest to
przełożenie treści doktryny na sferę praktyki

Idea, ideologia i doktryna – myśliciel
Program polityczny – wymaga działania; by działanie było skuteczne program musi być
poparty przez ludzi; wiąże się ze zbiorowością, której działanie pozwala na jego realizację.
W miejsce myślicieli pojawia się ruch społeczno-polityczny – cechy skutecznego ruchu
społeczno-politycznego:

Czynnik czasowy – trwały – nie może być sporadyczny, bo po pewnym czasie przestanie
istnieć

Czynnik przestrzenny – musi być zjawiskiem działającym w jak najszerszej przestrzeni

Czynnik liczby – musi charakteryzować się liczebnością – musi być masowy by móc
oddziaływać

Czynnik więzi – więź pomiędzy członkami; człowiek uważa dany program za najlepszy

Mit polityczny – odrzuca zmysłowe i rozumne poznanie rzeczywistości; jego celem nie jest
poznanie rzeczywistości; mit odwołuje się do instynktu albo do emocji. Dla mitu wiedza ma
marginalne znaczenie. Myślenie mityczne jest myśleniem emocjonalnym. Prawdziwość, czyli
zgodność wiedzy z rzeczywistością nie jest jego celem.

Źródłem refleksji człowieka jest zmienność – pór roku, etapów egzystencji
Zmienność determinowana cyklicznie – Grecja
Chrześcijaństwo – koncepcja życia wiecznego – wizja linearna – żaden etap w życiu się nie
powtórzy
XVIIIw. – Jean Baptiste – cykliczność dotycząca pewnych etapów

Linearność biegu dziejów rodzi pytanie o ocenę kierunku biegu dziejów:

Optymizm dziejowy – było źle, jest źle, będzie dobrze – dzieje biegną ku temu, co lepsze –
idea postępu; chce przyspieszyć nadejście przyszłości; kult rewolucji i reform

Pesymizm dziejowy – było dobrze, jest źle, będzie jeszcze gorzej – gloryfikacja przeszłości i
krytyka teraźniejszości; chce hamować bieg wydarzeń, idea stabilności

Ocena człowieka:

Pesymizm antropologiczny – negatywna ocena człowieka – neguje człowieka; należy
wykreować czynnik zewnętrzny od człowieka, który hamował i ograniczał; gloryfikacja
państwa; państwo zastępuje słabości człowieka

Optymizm antropologiczny – człowiek posiada cechy pozytywne – podkreśla wartość
człowieka; człowiek nie może być ograniczany; negacja państwa; jeśli człowiek jest
dobry to państwa powinno być jak najmniej, bo państwo narzuca wzory zachowań; jest
charakterystyczny dla myśli liberalnej.

Idealizm i realizm polityczny:

Idealizm polityczny – źródłem jest to, co niezmienne, doskonałe, a to, co doskonałe
poznajemy dzięki rozumowi; WZÓR → PRAKTYKA jest wzór, który ma być realizowany

Realizm polityczny – nie należy szukać doskonałych wzorców, lecz badać świat realny, czyli to,
co jest. Praktyka jest źródłem wzorca – badamy rzeczywistość i wyciągamy wnioski

PRAKTYKA → WZÓR

Wykład 2 11.10.11r.

Problematyka cnoty – sprawność, skłonność do dobrego działania, pewna doskonałość,
może być nabyta lub kształtowana; wiąże się z etosem, który łączy wiedzę o tym, kim
człowiek jest a kim powinien być oraz w jaki sposób osiągnąć doskonałość. Doskonałość jest
procesem stawania się; nie jest to forma skończona – ciągłe pogłębianie doskonałości
Ujęcia cnoty:

Starożytność – ujecie greckie

Arete – dążenie do doskonałości w rzeczach bądź ludziach. Człowiek – siła, zdrowie. Pojęcie
arete było pojęciem szerszym niż obecne pojęcie cnoty. Arete w doniesieniu do człowieka
uległo ewolucji – 3 etapy ewolucji:

VIII - VII – bohater homerycki – arete odnosiło się do dzielności, waleczności, męstwa, siły –
cnota sprawnego wojownika
konsekwencja – przekonanie, że cnota ma charakter elitarny, tylko najlepsi (aristoj) są
najdzielniejsi

Okres kształtowania się miast-państw – połączenie tradycyjnej homeryckiej cnoty dzielności
męstwa z cnotą wymaganą od obywatela, czyli doskonałością intelektualną. Cnota oznacza
sprawność fizyczną i intelektualną, wyrażało to określenie kalios.
K’agathos – człowiek jest doskonały fizycznie i intelektualny.

Kształtowanie się demokracji w polis – cnota rozumna czyli umiarkowanie. Przyjęto iż
umiarkowanie człowiek może posiąść dzięki zdobywaniu wiedzy, a wiedzę można posiąść
dzięki kształceniu się – kultura zdobywania wiedzy. Cnoty można się nauczyć.

Starożytność – ujęcie rzymskie
1.

Virtus – w zasadzie jest to przejęcie greckiego arete – cnota jest rezultatem walki
wewnętrznej, którą człowiek toczy sam ze sobą; to zmaganie się człowieka z jego
namiętnościami; cnota to pokonanie namiętności, nie może być jednak efektem nakazu,
człowiek pokonuje je z własnej woli. Virtus jest efektem zwycięstwa nad namiętnościami.

Związek z poczuciem honoru, godności – jest to efektem ludzkich zasług; im więcej zasług dla
wspólnoty tym wyższy poziom autorytetu, jakim człowiek jest obdarzany.

Rzymianie dążyli do zobiektywizowania zasług – służyła temu wymiana pełnionych
urzędów – katalog zasług; cnota przez zasługi

Rzymianin był przede wszystkim członkiem swego rodu – zasługi przodków wpływały
na bieżącą pozycję rodu i jego członków. Autorytet rodu był efektem działania
wszystkich jego członków – ród silny potęgą przodków.

Rzymianie rozbili grecką cnotę rozumu na 3 części:

Fides – prawość, uczciwość, lojalność, dotrzymywanie danego słowa.

Pietas – pobożność, przywiązanie do rodziny, tradycji i patriotyzm.

Virtus – (mąż bohater) - odwaga, dzielność, męstwo. Cechy umożliwiające sprostanie
najwyższym wymaganiom, dzięki tym cechom Rzymianin osiąga swoje cele.

Wizja chrześcijańska cnoty

Wynika z problematyki drogi ku Bogu; wizja zmierzania ku Bogu. Droga do Boga służy
osiąganiu przez człowieka cnoty, doskonaleniu się. Doskonałości i tak nie osiągniemy,
bo doskonały jest tylko Bóg – doskonalimy się w doskonaleniu się, doskonałości nie
osiągniemy, ale i tak mamy się doskonalić. Cnoty zebrane są w 2 zbiory:

Cnoty kardynalne – cnoty zawiasowe, na nich opiera się życie człowieka, podstawa
funkcjonowania człowieka – roztropność, sprawiedliwość, męstwo, umiarkowanie

Cnoty teologiczne – związane są z relacją człowieka z Bogiem – wiara, nadzieja i miłość

Koncepcja utylitarna cnoty

Charakteryzuje się cechami – przekonanie, że cel aktywności człowieka jest zewnętrzny
wobec niego; jest pewnym dobrem zewnętrznym. Utylitarna koncepcja cnoty nie ma
charakteru prywatnego (nie jest to moje doskonalenie się), jest zjawiskiem publicznym;
dobro jest powszechnie postrzegane. Zewnętrzna cnota jest sukcesem, który musi odbyć się
publicznie. Cnota utylitarności jednostki na tle zbiorowości.
Stanowiska – jednostka a wspólnota

Protagoras – człowiek jest miarą wszystkiego (wszechrzeczy) – indywidualizm a nie
wspólnotowość – ważniejsza jest jednostka niż wspólnota

Platon – wspólnota jest ważniejsza od człowieka, człowiek jest cząstką wspólnoty.

Machiavelli – pozycja człowieka zależy do niego samego, nie jest wynikiem dziedziczenia.
Człowiek kreuje swoje życie na tyle ile może – reprezentant indywidualizmu
Pojęcie fortuny i dzielności człowieka – im człowiek jest dzielniejszy tym osiąga więcej i jest
skuteczniejszy w osiąganiu tego, co chce.
Pesymista antropologiczny – tylko niektórzy ludzie osiągają zamierzony cel; reszta tego nie
osiągnie.
Renesans to czas kultu herosów. Indywidualizm oznacza kult herosów i pesymizm
antropologiczny.

Utylitarna koncepcja cnoty – ujecie liberalne. Relacja jednostka-społeczeństwo – jednostka
jest aktorem a społeczeństwo to widzowie w teatrze życia. Na łonie społeczeństwa jednostka
odgrywa swoją rolę – jednostka jest postrzegana przez pryzmat roli, jaką odgrywa. W tej
relacji człowiek zatraca swoje ja, bo uzależnia się od społeczeństwa.

Wiek XIX – obok koncepcji człowieka rozumnego pojawia się człowiek uczuciowy – liberalizm
to triumf indywidualności.
Ujęcie pragmatyczne – głosi, iż społeczeństwo jest zbiorem oddziałujących na siebie
jednostek, czyli każdy człowiek jest współaktorem, współkreatorem tej rzeczywistości;
zaciera się podział na aktorów i widzów.

Indywidualizm – od łacińskiego indywidum, czyli jednostki

Ujęcie socjologiczne – głosi, że społeczeństwo, grupa jest zbiorem prywatnych
jednostek – wielka jednostka w relacji do małego społeczeństwa; jeżeli nie będzie
jednostki to nie będzie społeczeństwa. Jednostka ma pierwotny charakter względem
społeczeństwa; najpierw jest jednostka a dopiero później społeczeństwo. Wobec
jednostki społeczeństwo jest pochodne; spełnia określone funkcje. Jednostki tworzą
społeczeństwo by było im lepiej.
Indywidualizm podkreśla, że kontrakt, umowa zawarta przez jednostki jest
podstawą stworzenia społeczeństwa. Jednostki są różnorodne; indywidualizm
odrzuca podstawy wyrównujące – równość społeczeństwa jest wielkim wrogiem
indywidualizmu

Ujęcie polityczne – istnieją jednostki, tworzą one społeczeństwo i wszystkie przejawy
życia społecznego w tym władzę. Władza jest czynnikiem zewnętrznym wobec
jednostki. Władza zewnętrzna jest czynnikiem ograniczającym jednostkę.

Indywidualizm jest charakterystyczny dla liberalizmu, niektórych nurtów anarchizmu.

Przeciwieństwem indywidualizmu jest kolektywizm, czyli przekonanie o wyższości wspólnoty.
3 ujęcia kolektywizmu:

Psychologiczne – psychiczna więź z grupą, wspólnotą, kolektywem. Głosi, iż w grupie
jednostka odnajduje swoją tożsamość, poczucie pewności i bezpieczeństwa. Oznacza,
że aktywność jednostki służy realizowaniu dobra wspólnego interesu.

Społeczne – rodzaj więzi charakteryzujący się tym, że wspólnota może domagać się
określonych zachowań od jednostek. Społeczeństwo nie jest sumą jednostek, jest
bytem samodzielnym; ludzie go nie tworzą, tylko wchodzą w jego skład rodząc się.

Polityczne – jednostka jest politycznie podporządkowana społeczeństwu, władzy,
którą społeczeństwo kreuje. Społeczeństwo od jednostek wymaga aktywności by ta
realizowała cele wspólnoty.

Charakterystyczny jest dla wielu nurtów myśli – myśl socjalistyczna, konserwatywna,
nacjonalistyczna.
Najbardziej skrajną wersją kolektywizmu jest konstrukcja homosos (homo sovieticus)
– typ człowieka ukształtowanego przez system totalitarny, wszechogarniający
kolektywizm – relacje:
a.

Stosunek do społeczeństwa – jest całkowicie podporządkowany interesom wspólnym, nie
ma żadnej sfery wolności od ingerencji wspólnoty; nie ma sfery prywatności.

Bezgraniczne zaufanie do wspólnoty – pesymizm antropologiczny – jednostka jest słaba,
zatraciła swoje poczucie wolności; nie ma kryterium krytyki istniejącej rzeczywistości.
Jednostka nie odczuwa potrzeby bycia wolnym. Wobec otaczającej rzeczywistości
jednostka charakteryzuje się postawą zaniku samodzielnego działania, oczekuje na
polecenie, rozkaz. Tam gdzie kolektywizm tam solidaryzm

Solidaryzm – przekonanie o konieczności istnienia wspólnoty. Wspólny interes jest czymś
naturalnym, oczywistym. Przekreśla wszelkiego typu kryteria różnicujące. Akceptowane
wspólnie dobro jest ważniejsze od interesów jednostkowych. Nurty myśli socjalistycznej –
podstawowe kryteria budowy solidaryzmu:

Więź religijna – jeden interes wyznawców

Solidaryzm pochodzenia – charakterystyczny dla społeczeństwa feudalnego

Solidaryzm majątkowy

Solidaryzm klasowy – charakterystyczny dla marksizmu

Więź narodowa

Więź płciowa

Wykład 3 18.10.2011r.

Struktura społeczeństwa

●

Hierarchia – analiza wertykalna

●

Równość – analiza horyzontalna – egalitaryzm

Hierarchizm – istotą hierarchii jest przekonanie, że struktura społeczeństwa jest powiązana
z dominacją jednej grupy nad drugą, pozostałymi grupami. Uporządkowanie grup zakłada
ich odporządowanie. Hierarchiom rozumiany, jako dominacja jednych nad drugimi. Powstaje
pytanie dlaczego i kto dominuje nad kim – stanowiska:

Platon – dominacja mądrych nad tymi, co nie posiadają wiedzy; filozofowie dominują nad
pozostałymi. Statyczna struktura społeczeństwa

Myśl chrześcijańska – podział społeczeństwa na tych, co się modlą, walczą i utrzymują
społeczeństwo – dziedziczenie statusu społecznego; przyczyną hierarchizacji jest urodzenie.
Człowiek nie może wyjść poza swój stan społeczny.

Myśl nowożytna

Liberalizm XVIII wieczny – majątek, jako czynnik różnicujący. Człowiek poprzez
swoje działanie może osiągnąć szczęście. Każdy zależy od siebie; nie ma stabilności
w strukturze społeczeństwa – awans tych, którzy osiągają coraz więcej, degradacja
tych, którym się nie powiodło, nie powodzi. Społeczeństwo jest dynamiczne w swojej
strukturze, jest to proces dwukierunkowy – awans lepszych i degradacja gorszych.
Społeczeństwo rywalizacja – rywalizacja w osiągnięciu sukcesu

XIX wiek – przynależność narodowa – własny naród jest uważany ze lepszy i wyżej
stawiany niż inne.

XX wiek – hierarchizm wynikający z płci – feminizm podnosi dominacje mężczyzn nad
kobietami, akcentując naturalną równość.

W dziejach przewija się nieustannie – hierarchizm oparty na religii – religia własna
jest lepsza od innych; wyznawcy innych religii są gorsi od nas.

Hierarchizm – kryterium dostępu do władzy i zasobów społeczeństwa – istotne jest, w jakim
stopniu można brać udział w dostępie do władzy i zasobów społeczeństwa.
Elityzm i elitaryzm – pojęcia te nie mogą być ze sobą utożsamiane; zawierają inną
problematykę
Elita – szerszy dostęp do… – społeczeństw dzieli się na elitę i resztę (masy) – elita
mędrców, elita narodowa itp.
Elityzm – pogląd tłumaczący sposób powoływania elity; jak dana grupa społeczne staje się
elitą; nie ma charakteru dynamicznego. Tłumaczy proces pojawienia się elity
Elitaryzm – która grupa społeczna zajmuje w hierarchii wyższe miejsce. Podział na grupy
wyższe i niższe.
Elityzm – Vilfredo Pareto – koncepcja tworzenia elit – wyjść trzeba od istoty elity. Elita to
grupa ludzi, charakteryzująca się doskonałością w danej dziedzinie (Ci, którzy posiadają
najwyższy poziom doskonałości w danej dziedzinie). Ile dziedzin życia społecznego tyle elit.
Istnieje wiedza elitarna.
3 podstawowe typy elit – te 3 grupy są najłatwiej postrzegalne:

Elita intelektualna

Elita władzy – grupa ludzi najbardziej doskonała w rządzeniu

Elita majątku

Istniejące elity władzy są dwojakie:

●

Elita zamknięta – nie dopuszcza do swojego grona ludzi z zewnątrz; reprodukuje się tylko
wewnątrz

●

Elita otwarta – wchłania jednostki należące do mas.

Cechą charakterystyczną mas jest wytwarzanie warstwy przywódczej. Jeżeli elita jest
zamknięta to nie dobiera członków z elity mas.
Krążenie elit – rządząca elita zamknięta będzie zastąpiona w procesie dziejów przez elitę
mas (warstwę przywódczą mas).
Jeżeli elita otwarta wchłania w swoje struktury elitę mas to przez to rozładowuje masy,
pozbawiając je przywódców (pomaga rozładować problemy w społeczeństwie).
Stabilne społeczeństwo hierarchiczne wymaga elity otwartej.
Przeciwieństwem hierarchizacji jest równość. Równość wskazuje element porządkujący;
brak hierarchizmu (dominującego i … )
Płaszczyzny rozpatrywania równości:

Równość, jako cecha kondycji ludzi; cecha człowieka – równość jest cechą społeczeństwa;
równość pojmowana, jako wartość, idea. Przekonanie, iż godność jest cechą wszystkich ludzi;
ludzie są sobie równi, ponieważ są ludźmi.

Płaszczyzna polityczna – równość praw – istotą równości jest jednakowe podleganie prawom
bądź posiadanie jednakowych uprawnień. Oznacza to równy dostęp do władzy i dóbr

Płaszczyzna społeczna – istotą równości jest jednakowość sytuacji materialnej. W wersji
umiarkowanej jest to wyrównywanie dysproporcji w sferze materialnej. Wątek ekonomiczny.
Ludzie są sobie równi, bo mają albo zbliżoną do jednakowości lub jednakową sytuację
materialną.

Próby definiowania równości – równość należy odróżnić od kwestii jednakowości

Równość nie jest jednakowością; likwidacja indywidualności

Połączenie równości ze sprawiedliwością – sprawiedliwość komutatywna – przekonanie
ze każdemu należy się to samo. Człowiek nie dostaje tego, co potrzebuje tylko to co
dostają inni.
Arystoteles – sprawiedliwość to zakaz czynienia rozróżnień między ludźmi równymi we
wszystkich aspektach istotnych dla sytuacji. Zakaz dyskryminacji.
Próba definiowania równości musi skończyć się na stwierdzeniu negatywnym – zakaz
różnicowania.

Na przestrzeni dziejów równość była analizowana i przedstawiana w 3 podstawowych
płaszczyznach. Myśl starożytna przyjmowała brak człowieczeństwa niewolników. Od
starożytności po wiek XX trwał proces uzyskiwania równości politycznej.

Kwestia stosunku równości do własności prywatnej – wyrównywanie różnic. Przyczyną
nierówności w społeczeństwie jest posiadanie własności prywatnej.
Socjaliści – likwidacja własności prywatnej zapewni równość – wersja radykalna; w wersji
umiarkowanej – zmniejszanie dysproporcji, różnic

Różnice między egalitaryzmem (równością) a hierarchizmem
Liberalizm XIX wieczny – albo równość albo wolność – charakterystyczne dla podziałów
kierunków myśli na prawicę i lewicę.
Czynnikiem wolności nie jest swoboda – swoboda i wolność charakteryzują się 1 wspólnym
elementem – dążą do poszerzania swojego zakresu. Cechą wolności jest stałe poszerzanie
się sfery wolności, nie jest kategorią stabilną. Wolność jest realizacją naturalnych praw
człowieka, ma, zatem charakter konstytutywny, tworzy nowe realia. Swoboda nie realizuje
prawa naturalnego, czyli ma charakter destruktywny, niszczy a nie tworzy.
Pytanie o źródło wolności:

Wolność wynika z natury człowieka, człowieczeństwa

Wolność jest nadawana przez władzę, jest przywilejem, czymś zewnętrznym wobec człowieka

Pytanie o charakter wolności:

Istotą wolności jest brak zagrożeń

Wolność to możliwość działania, realizowania określonych celów.

Pytanie o kwestie wolności

Czy efektem wolności może być tylko dobro czy też może być zło

Kto jest podmiotem wolności

Jednostka, poszczególni ludzie

Zbiorowość, naród

Jaki ustrój najlepiej zabezpiecza wolność

Starożytność – demokracja

Arystoteles – ustrój mieszany

4 podstawowe sposoby ujmowania wolności:

Wolność to brak przymusu – wolność negatywna, wolność od czegoś – klasyczna myśl
liberalna. Wolność rozumiana, jako brak przymusu oznacza konieczność wypracowania
takiego ustroju, który eliminuje, ogranicza władzę państwa. Państwo jest przymusem,
czymś złym. Jest użyteczne, ale musi być ograniczane. Oznacza to afirmację człowieka,
krytykę państwa i przekonanie, że wolność jest definiowana jednostkowo, indywidualnie.
Każdy człowiek jest wolny, bo jest człowiekiem. Przekonanie, że każdy człowiek ma naturę
kooperacyjną, skłonną do współpracy z innymi. Kultura umowy społecznej – ludzie wolni
porozumiewając się mogą tworzyć strukturę wspólnotową, ale nie może być ona narzucona.
Umowa społeczna może być zawarta tylko za zgodą ludzi.
Wolność oznacza brak zagrożenia. Człowiek jest wolny nawet, gdy czegoś nie może –
niemożność realizacji czegoś nie jest naruszeniem wolności.
Brak zagrożeń zewnętrznych oznacza wolność negatywną

Wolność, jako możliwość realizacji celów – wolność pozytywna – pozawala człowiekowi
osiągnąć zamierzony cel (wg jego możliwości). Starożytny podział na wolnych i niewolników
był dokonywany wg możliwości ludzkich – wolni mają możliwość realizowania powinności
wobec państwa. 2 warianty realizowania celów:

Republikański – sferą realizacji możliwości jest sfera publiczna, państwowa.

Arystokratyczny – akcent położony na sferę prywatną; wolność to doskonalenie
się, realizacja celów poprzez działanie w sferze intelektualnej, rodzinnej, twórczej,
duchowej. Wolność jest cechą przypisaną ludziom wybitnym. Konsekwencja –
wolność jest nierówno rozłożona w społeczeństwie; dysproporcja przymiotu
twórczego. Hierarchizm – zróżnicowanie wg wybitnych ludzi. Wolność jest cechą
tylko niektórych ludzi.

Możliwość podejmowania władczych decyzji – autorstwo własnych decyzji – determinizm
rzeczywistości – przekonanie o określonym, narzuconym porządku świata; wszystko jest z
góry określone. Nie ma sfery wolności, bo nasze zachowanie jest z góry określone. W takim
razie akcent kładziony jest na wolność myśli – człowiek nie może być wolny poprzez swoje
zachowanie więc jest wolny w sferze myśli – człowiek wewnętrznie ma pełną swobodę, bo
myśl nie podlega doświadczeniom zewnętrznym. Konsekwencja – wolność myśli oznacza
ucieczkę od świata zewnętrznego, obojętność. Stoik jest symbolem obojętności – ważna jest
swoboda myśli a nie to, co nas dotyka.
Przewidywalność rzeczywistości – zgoda na istnienie przypadkowości świata – wolność w
działaniu, dzięki posiadaniu wiedzy na temat … Człowiek zależy sam od siebie, czyli jest wolny
zewnętrznie – egzystencjalizm – człowiek może być określony tylko wtedy, gdy się skończy.
Człowiek jest zmienny, więc dopóki żyje nie można go jednoznacznie ocenić.

Wolność, jako wyzwolenie od grzechów – wolność jest stanem bez grzechu.

Dogmat grzechu pierworodnego – człowiek jest grzeszny, bo grzech ciąży na
wszystkich; wszyscy są grzeszni i nie mogą być od grzechu wolni

Dogmat łaski bożej – Bóg swoją łaską może wyzwolić człowieka od grzechu – stwarza
szansę bycia wolnym od grzechu. Dyskusje na temat łaski bożej:

Czy grzech pierworodny jest dziedziczny – Pelagiusz – grzech pierworodny
nie obciąża kolejnych pokoleń, człowiek swoim działaniem może osiągnąć
wolność

ii.

Św. Augustyn – podkreślał rolę łaski bożej; grzech pierworodny jest
dziedziczony i tylko Bóg może nas swoją łaską przeznaczyć do zbawienia –
predestynacja – Bóg swą wolą jednych przeznacza do zbawienia a innych do
potępienia – człowiek grzeszy, bo Bóg predestynował go do potępienia. Łaska
boga decyduje o losie człowieka.

Wykład 4 25.10.2011r.

Podział hierarchiczny społeczeństwa funkcjonuje w warunkach gospodarki rynkowej –
hierarchia musi wyjść od podziału na elitę i masy. Wyróżnienie elit wg kryteriów – elita
władzy i elita własności.
Rozbicie mas na 3 rożne warstwy – wg różnych kryteriów:

●

Kryterium funkcji pełnionej w społeczeństwie – biurokracja (w tym też pracownicy najemni)
– warstwa społeczna, która służy obsłudze elity władzy i własności.

●

Stan średni – ci, którzy dokonali samo-zatrudnienia, przedsiębiorcy inni niż elita; pracują
prowadząc własne przedsiębiorstwa

●

Pracownicy najemni – niezwiązani z elitą władzy

●

Grupa marginesu społecznego

Każda z wyróżnionych grup i warstw wyraża inny interes polityczny, artykułuje inną potrzebę
– polityka społeczna musi być, więc adekwatna i sprowadzać się do różnych obszarów
działalności.
Sfery polityki społecznej:

●

Elita i biurokracja to kreatorzy polityki społecznej; elita to decydenci a biurokracja to
wykonawcy polityki społecznej – nie są zainteresowani polityką społeczną, jako odbiorcy

●

Pierwsi odbiorcy polityki społecznej to stan średni (przedsiębiorcy) – uzyskują dochody na
zaspokajanie własnych potrzeb, więc postulują utrzymanie stanu zatrudnienia – stan średni
wyraża potrzebę stabilizacji tego, co jest, ewentualnie wspieranie stałego stanu zatrudnienia

●

Pracownicy najemni, grupy zmarginalizowane – istotą jest polityka zatrudnienia; grupy
marginesu są efektem braku zatrudnienia oraz innych czynników (wiek, stan zdrowia)
– w stosunku do tych grup, które nie są w stanie pracować jest adresowana polityka
zabezpieczenia społecznego – nic im nie da polityka zatrudnienia, bo i tak nie mogą oni
pracować.

Na politykę społeczną składa się polityka zatrudnienia i polityka zabezpieczenia
społecznego.

Kwestia podmiotu prowadzącego politykę społeczną
Tym podmiotem powinno być państwo. Państwo otrzymuje dodatkowe zadania – jest to
polityczne zwiększanie obowiązków państwa, co w praktyce oznacza rozrost państwa na
kolejne sfery życia.
Przeciwnicy tej koncepcji uważają, że zamiast państwa, politykę społeczną mogą prowadzić
organizacje społeczne. Pracownicy najemni i grupy marginesu oczekują rozrostu państwa, a
stan średni chce stabilizacji.
Solidaryzm – zaspokajanie potrzeb słabszych było efektem solidaryzmu – głosił wyższość
społeczeństwa nad jednostkami; jednostka jest podporządkowana społeczeństwu;
społeczeństwo ma obowiązek wspierania jednostek – idea oznaczająca wspieranie

słabszych.
Wiek XIX – pojawił się pogląd, że funkcje społeczne powinno przejąć państwo.
XIX/XX w. – kwestia robotnicza – antagonizm między pracownikami najemnymi, robotnikami
a elitą własności (właścicielami fabryk). Konflikt doprowadził do pojawienia się idei polityki
zatrudnienia – uznano, iż państwo powinno ingerować w sferę relacji między pracodawcą a
pracownikami. Celem polityki zatrudnienia ma być poprawa sytuacji społeczno-gospodarczej
pracowników.
Przewaga pracodawców nad pracownikami miała być łagodzona przez państwo.
Pierwszy obszar działalności państwa – polityka zatrudnienia
Drugi obszar dotyczył kwestii populacyjnych – efekt przemian okresu międzywojennego –
polityka populacji, polityka dotyczyła przemieszczania się ludności
Trzeci obszar to kwestia dobrobytu – po II wojnie światowej – jest to obszar związany z
nową potrzebą (zwłaszcza społeczeństwa uprzemysłowionego) – państwo ma prowadzić
politykę zatrudnienia i populacji, ale także być czynnikiem zabezpieczającym, gwarantującym
osiągnięcie przez obywateli dobrobytu.
Społeczeństwo konsumpcyjne – 3 dekady po zakończeniu II wojny światowej – masowe
konsumpcje na możliwym jak najwyższym poziomie.
Druga połowa XX w. – czy ci najsłabsi mają roszczenie o opiekę? – obowiązek ciąży na
stronie podmiotu odpowiedzialnego, a prawo po stronie adresatów polityki społecznej.
Przyznanie adresatom polityki społecznej praw, rodzi po ich stronie roszczenie (żądanie
realizacji) wobec podmiotów polityki społecznej. Prawa człowieka obejmują również prawa
socjalne.
Pojęcie praw człowieka – uprawnienie do działania w określonym kierunku lub ochrony przed
czymś.
Źródłem praw człowieka może być państwo lub czynnik z państwem niezwiązany.
XVII w. – Naturalny charakter praw posiadanych przez człowieka – prawa te wynikają z
samego faktu bycia człowiekiem – art. 30 Konstytucji.
Prawa człowieka wynikają z jego człowieczeństwa, są przyrodzone, człowiek posiada je od
chwili narodzin. To, że są naturalnie przyrodzone oznacza, że nie zostały nadane i że nie
ma podmiotu, który by je nadał. Prawa człowieka są czynnikiem ograniczającym państwo,
a niewywodzącym się od niego; są to prawa będące podstawą całego porządku prawnego.
Najpierw są ludzie z ich prawami naturalnymi a dopiero potem jest społeczeństwo. Rolą
państwa jest wspieranie jednostek. Człowiek posiada swoje prawa, które przysługują mu
obiektywnie, nawet gdy nie obejmuje tego swoją świadomością.
XIX w. – Pozytywizm prawniczy – nurt, który głosi, iż prawem jest prawidłowo ogłoszony
rozkaz suwerena. Prawa człowieka sprowadzają się do sfery wolności jednostek,
zabezpieczonej przez państwo. Prawa człowieka to tylko tyle ile przyzna obywatelom
państwo. Przestały być one podstawą porządku prawnego, tą podstawą jest wola suwerena,
czyli prawo stanowione. Oznacza to, że ustawy tworzą prawa człowieka.
Człowiek ma tylko tyle praw ile przyzna mu państwo. Człowiek nie posiada prawa, które nie
było mu przyznane.
Wizja obiektywnych praw przysługujących człowiekowi prowadzi do ciągłego zwiększania
się katalogu tych praw; nowe prawa są odkrywane a nie przyznawane. Państwo ma chronić
coraz większe obszary tych praw.
Generacje praw człowieka:

I generacja – prawa polityczne; ustawowe przyznanie praw politycznych obywatelom – rolą
państwa jest chronić te przyznane prawa

II generacja – kwestie socjalne, gospodarcze, kulturalne – roszczenie do państwa o prawa
socjalne
III generacja – prawo do pokoju, rozwoju, życia w czystym środowisku, do wspólnego
dziedzictwa.

Polityka socjalna
Wiek XX – ustawodawstwo reguluje określone zagadnienia związane z pracą najemną.
Ustawodawstwo tworzyło wyłam w koncepcji państwa, jako stróża nocnego (minimalne
funkcje państwa, zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego). Jest to
przełamanie koncepcji złego państwa.
Konstrukcja angielska – prawo socjalne, opiekuńcze – przekonanie, iż nie wystarczy
ustawodawstwo ingerujące w sferę zatrudnienia, trzeba zmienić podstawy funkcjonowania
państwa. Maynard Keynes uważał, że należy zmienić założenie leżące u podstaw elity
własności. Celem elity własności jest zysk, dąży ona do pomnożenia zysków – należy odejść
od polityki nastawionej na zysk, na rzecz zapewnienia odpowiedniego poziomu konsumpcji
masowej.
Bogate społeczeństwo jest sumą bogatych jednostek – bogacenie się społeczeństwa jest
pożądane, ponieważ bogaci dają zatrudnienie innym.
Umasowienie konsumpcji – produkty o niższej cenie i niższym standardzie – ale są
powszechnie dostępne.
W miejsce bogacenie się elit masowa konsumpcja która minimalizuje dysproporcje między
bogatymi i biednymi.
Plan Lorda Beveridge’a – realizacja po II WŚ – stworzenie państwa opiekuńczego, dążenie
do pełnego zatrudnienia, pensje rodzinne (na utrzymanie pracownika i jego rodziny),
powszechne ubezpieczenie społeczne, rozbudowana pomoc społecznej.
Społeczne gospodarka rynkowa – po II wojnie światowej – powiązanie rynku z zasadą
wyrównywania społecznego
Wykształciły się 4 wizje polityki społecznej – podmiot, zakres, adresat,

Model marginalny – Podstawą jest przekonanie, że wolny rynek i solidaryzm rodzinny to
2 sposoby zaspokajania potrzeb społecznych. Zadaniem państwa jest tylko interwencja
w sprawach najgorzej sytuowanych. Państwo pojawia się gdy nie wystarcza aktywność
(optymistycznie postrzeganego człowieka). Państwo pojawia się w warunkach
nieskuteczności wolnego rynku czy rodziny.

Model elementarny – Państwo ma gwarantować minimum socjalne. Państwo nie ingeruje w
sytuacji, gdy nie wystarcza aktywność jednostki, lecz wskazuje pewien poziom i zabezpiecza
wszystkich, którzy znajdują się poniżej tego poziomu. Człowiek zaspokaja swe potrzeby sam,
dzięki rodzinie i dobroczynności wspólnot samorządowych (lokalne wspólnoty samorządowe)

Model motywacyjny – Każdy powinien zaspokoić swe potrzeby socjalne z otrzymywanego
wynagrodzenia. Każdy ma być przynajmniej pracownikiem najemnym i otrzymywać
wynagrodzenie – katolicka nauka społeczna – głosi, iż ważny jest cel pomocy; nie można
pomagać dla samego pomagania. Rolą pomocy jest wydobyć osobę z sytuacji, gdy nie
może sobie poradzić. Pomoc ma charakter celowy i czasowy, nie zastępuje aktywności i
wynagrodzenia. Pomoc dla samopomocy. Podkreśla znaczenie samorządów lokalnych i
zawodowych.

Model instytucjonalny – redystrybutywny – Bazuje na pesymizmie antropologicznym.
Jednostki same swoim działaniem nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb – dotyczy to
większości społeczeństwa. Konieczne jest dokonanie redystrybucji dochodu narodowego.
Przyczyna tej sytuacji znajduje się w podziale dochodu narodowego – państwo dokonuje
redystrybucji dochodu narodowego. Państwo przejmuje na siebie obowiązek zaspokojenia
potrzeb wszystkich ludzi. Państwo ma troszczyć się o obywatela od narodzin aż do śmierci.

Te modele nie dotyczą państw socjalizmu realnego, występują w państwach gospodarki
rynkowej.
Krytyka:

●

1 i 2 – zbyt mała rola państwa, państwo się wycofuje z odpowiedzialności za swoich
obywateli

●

4 – negatywne konsekwencje społeczne. Model ten eliminuje aktywność człowieka. Efektem
tego modelu jest demoralizacja. Aby państwo prowadziło ten model musi być bogate.

Wykład 5 08.11.2011r.

Istota państwa
Czym jest państwo? – różne stanowiska

Stanowisko – ujęcie nowożytne, współczesne, ok. 500 lat – państwo jako organizacja; nie
można współczesnego rozumienia państwa przenosić na wcześniejsze epoki – zmienność
tego czym jest państwo

Okcydentalizm – zainteresowanie kulturą zachodnią i skłonność do ulegania jej wzorom,
charakterystyczna dla społeczeństw Europy Wschodniej

Stanowisko – podział państw na:

Monistyczne – akcentuje jedną cechę państwa – głosi, że państwo jest przede
wszystkim tym a nie niczym innym. Brak tego jednego czynnika, elementu stwierdza,
że państwa nie ma.

Pluralistyczne – podnosi, iż nie można sprowadzić państwa do jednej cechy – należy
wskazać katalog cech – państwo jest jednocześnie wieloma cechami, które muszą
wystąpić wspólnie.
Definicja przez wskazanie cech nie jest wartościowaniem – wskazuje się cechy bez
oceniania – ocena jest zagadnieniem pochodnym i traktuje się ją oddzielnie

Stanowisko monistyczne

Koncepcja wspólnotowa, socjologiczna – państwo to wspólnota ludzi – myśl starożytnej
Grecji i starożytnego Rzymu

Państwo postrzegane jest, jako wspólnota obywateli – polis i civitas to określenia nadawane
wspólnotą obywateli – nie są to określenia państwa, lecz wspólnoty. To ujęcie odpowiada
realiom starożytnej Grecji i Rzymu (małe wspólnoty).
Arystoteles – civitas to zdolna do samowystarczalności wspólnota równych, mająca na
celu doskonałe życie. Wskazany jest cel istnienia państwa, wspólnoty – doskonalenie się,
doskonałe życie. Istnienie państwa jest celowe, państwo czemuś służy – służy doskonaleniu
się.
Państwo ma być samowystarczalne – (z gr. autarkia- samowystarczalność gospodarcza) –
wszelkie środki niezbędne dla doskonalenia się muszą znajdować się w państwie – żadne
środki nie powinny być importowane; państwo ma dostarczać wszystko, co jest potrzebne.
Państwo jest wspólnotą równych prawnie – więź ma charakter prawny. Obywatelstwo
łączące członków ze wspólnotą zależy od statusu a nie od miejsca zamieszkania – należy

odróżnić obywatela od mieszkańca – mieszkańcy to ci co przebywają na terytorium, łączy
ich więź faktyczna ze wspólnotą. Obywatelstwo jest węzłem prawnym, więc nie wygasa, gdy
członek wspólnoty przemieści się gdzieś indziej – niezależnie gdzie przebywa ciągle jest
członkiem swojej wspólnoty.
Konsekwencje – tylko obywatel jest członkiem wspólnoty (mieszkaniec nie, bo tylko
przebywa na terytorium danej wspólnoty) – dlatego też Arystoteles akcentował, że wspólnota
nie ma charakteru powszechnego – do wspólnoty należą tylko ci co mają status obywatela.
Na obywatelu ciążą określone obowiązki w stosunku do wspólnoty. Wspólnota jest dobrem
ogółu obywateli.

Udział w życiu publicznym – obowiązek uczestniczenia w zgromadzeniach

Obowiązek obrony wspólnoty – każdy obywatel był potencjalnym żołnierzem

Myśl rzymska – Rzymianie wzbogacili terminologię dotyczącą państwa – w Grecji tylko polis.
Polis = civitas – wspólnota obywateli.
Civitas – wspólnota obywateli, oddaje istotę wspólnoty
Res publica – rzecz wspólna, publiczna. Wspólnota jest dobrem wspólnym dla każdego
obywatela. Państwo nie jest dobrem nieobywateli (nie mają statusu obywatela, są wolni od
obowiązku troski o dobro wspólne danej wspólnoty). Państwo nie jest dobrem jednostki.
Republika rzymska miała charakter antymonarchiczny – państwo nie należy do jednostki.
Obowiązek troski o dobro wspólne ciąży na każdym obywatelu – realizowanie tych
obowiązków nie może być źródłem dochodów – wykonywanie obowiązków troski musi
być bezpłatne. Obywatel troszczy się o dobro wspólne, bo jest obywatelem a nie dla
wynagrodzenia.
Magistratura – urzędy w starożytnym Rzymie realizowane są w imię honoru, zaszczytów.
Państwo jest wspólnotą obywatel, która dla każdego obywatela jest dobrem wspólnym.
Imperium – to tyle, co władza. Państwo rozumiane, jako wspólnota nie ma granic
przestrzennych, państwo to wspólnota obywateli, więc nie ma charakteru terytorialnego.
Imperium to władza sprawowana przez wspólnotę obywateli, sprawowana nad podbitym
obszarem. Podbite tereny nie wchodzą w skład państwa, tylko jest sprawowana na nich
władza danej wspólnoty – obszary podległe władzy.
Państwo to przestrzenny zasięg władzy, sprawowany przez wspólnotę obywateli, która to
wspólnota jest dla każdego obywatela jest dobrem wspólnym.
Status – stan prawny – struktura zarządzania państwem. Państwo jest wspólnotą, która
zarządza podbitym terenem.
Wspólnotowe rozumienia państwa nie wygasło wraz ze starożytnością – art. 4 Konstytucji; I.
Kant – zrzeszenie pewnej liczby ludzi pod rządami prawa.

Ujęcie terytorialne – jest charakterystyczne dla wczesnego średniowiecza i wiąże się z
kulturą, cywilizacją germańską.

Istota terytorialnego charakteru państwa – należy wyjść od źródła władzy – państwo to
struktura o charakterze plemiennym. Przywódca jest obdarzony przez Boga szeregiem cech;
bogowie powierzając mu władzę, powierzyli mu jej wykonywanie nad określonym terytorium.
Terra – ziemia; regnum. Z woli bogów władca otrzymał obszar, którym zarządza – państwo
rozumiane, jako przedmiot władzy jednostki. Państwo staje się rzeczą prywatną – res privata
– państwo jest to rzecz prywatna władcy, należący do niego obszar, którym zarządza;
państwo jako dobro prywatne władcy. Najważniejszym elementem jest terytorium, na którym
sprawowana jest władza a nie obywatele.
Państwo ma charakter prywatno-prawny – władca jest jego właścicielem państwo ma
granice, można je dzielić.

Od ok. XI w. – kształtowały się nowe koncepcje; rozwiązania publiczno prawne.
XII w. – koncepcja organiczna – Jan z Salisbury – państwo jest imitacją organizmu,
naśladuje organizm ludzki – tak jak organizm człowieka ma swoje organy – organy państwa
traktowane, jako organy tworzące strukturę charakteryzującą się 2 cechami:

●

Hierarchiczność – organy zbudowane są hierarchicznie, nie są sobie równe – król jest głową,
kościół duszą a chłopi stopami. Organy stojące niżej są podlegle organom wyższym w
hierarchii.

●

Państwo jest jednością – prawidłowe działanie każdego organu na znaczenie fundamentalne
– swoista równość funkcjonalna, – aby państwo działało prawidłowo wszystkie jego organy
muszą działać poprawnie – prawidłowe działanie było określone, jako miejsce w hierarchii.

Ujęcie publiczno-prawne – korona królestwa – podstawą państwa jest wspólnota ludzi,
państwo, zatem nie jest własnością władcy. Monarcha jest tylko najwyższym urzędnikiem
– władcy się zmieniają, tak jak urzędnicy a państwo trwa. Byt państwa jest oddzielony od
osoby władcy, państwo nadal trwa, gdy władcy się zmieniają. Państwo jest bytem prawnym,
różnym od osoby władcy i tworzących je ludzi. Musi być zarządzane przez organy. Majątek
prywatny króla i majątek państwa to różne sfery majątkowe. Państwo jest osobą prawną.
Kształtowanie się koncepcji reprezentatywnej – państwo będące osobą prawną i wspólnotą
jednostek to członkowie wspólnoty mają prawo do współdecydowania o losach państwa.
Idea reprezentacji – etapy:

●

Przypisanie społeczeństwa prawa oporu – niezadowolenie z władzy sprawowanej przez
monarchę – od XII w.

●

XIII w. – pojawia się przekonanie, że osoba prawna musi mieć swojego reprezentanta, nie
może działać samo, oczywistym reprezentantem państwa jest król – król, jako przedstawiciel
państwa

●

Przełom XIII w. – krystalizuje się idea reprezentacji – parlament jest reprezentantem
wspólnoty.

●

XIV w. – decyzje podejmowane przez wspólnotę mogą być podejmowane przez
pełnomocników – ci przedstawiciele to reprezentanci ogółu społeczeństwa. Posłowie są
przedstawicielami ogółu społeczeństwa.

Koncepcja nowożytna – ujecie funkcjonalne – najważniejszą cechą państwa jest jego funkcja
Republika – Polska w XIV w. – państwo wywodzi się od czasownika panować i rzeczownika
pan (ten co wykonuje władzę)·
Los statto – status – określenie wskazujące funkcje państwa, jaką jest rządzenie. Państwo
to organizacja wykonująca władzę. Państwo z jego władzą i poddanymi. Państwo jest osoba
prawną, władca jest najwyższym urzędnikiem i sprawuje najwyższą władzę. Obywatele
wykonują wolę, rozkazy władcy; są podporządkowani władzy suwerennej.
Problematyka zakresu władzy – Machiavelli, J. Bodin (rzeczpospolita), marksizm.
Czynnikiem łączącym człowieka z państwem jest podleganie władzy, a poddanie władzy jest
konsekwencją przebywania na danym terytorium.
Postrzeganie państwa, jako władzy przymusowej

●

Państwo i jego władza ma służyć osobie władcy

●

Państwo ma służyć poddanym

●

Marksizm – państwo, jako narządzie panowania klasowego

Marksizm – Podział klasowy – determinizm ekonomiczny, kryterium stosunków produkcji do
sily produkcji, roboczej ??

●

Ci co władają środkami produkcji – właściciele

●

Ci którzy nie mają środków produkcji

Właściciele środków produkcji dysponują kapitałem – strukturą finansową i rzeczową; reszta
dysponuje tylko pracą (klasa pracy). Ten podział tłumaczy charakter państwa – władza
wykonywana w interesie klasy kapitału. Państwo swoją władzą służy panowaniu klasy
kapitału nad klasą pracy. Państwo jest narzędziem panowania klasy kapitału nad klasą
pracy.
Ujęcie pluralistyczne – XIX w. – Georg Jellinek – klasyczna definicja państwa – państwo
jest korporacją, jednoczesne współistnienie ludzi, terytorium i władzy. Ludność musi
mieć charakter osiadły – ludy koczownicze nigdy nie stworzą państwa – trwały związek z
terytorium.
Osiadła ludność podlega władzy, która musi być władzą najwyższą, czyli suwerenną
(niezależną wewnętrznie i zewnętrznie).

Wykład 6 15.11.2011r.

Funkcjonalność państwa

Najważniejszą cechą państwa jest władza, rządzenie. Istotny jest zakres władzy

●

Jaki jest zakres tej władzy?

Państwo ma być bierne – jego zakres władzy możliwie najmniejszy. Państwo minimalne.

Państwo aktywne – szerokie kompetencje. Państwo maksymalne.

Obszary objęte zakresem działalności państwa:

●

Sprawy polityczne, militarne

●

Gospodarka ( od XVII w.)

●

Problematyka społ. ( XIX-XX w.)

Koncepcje powstałe w XVII-XVIII w.:

PROTEKCJONIZM od XVII w.

●

Protecto = chronić, przykrywać

●

Koncepcja głosząca aktywność państwa

●

Celem, zadaniem państwa jest ochrona własnej działalności gospodarczej

●

Był efektem umocnienia państwa narodowego – państwo narodowe stanowi granicę dla
rozwoju gospodarczego (rynek wewnątrzpaństwowy)

●

Świat jest podzielony na państwa narodowe rywalizujące między sobą. Na zewnątrz państwa
znajdują się inne państwa narodowe

●

Gospodarka państwa jest najważniejsza – rolą państwa jest ochrona gospodarki przed
konkurencją innych państw.

Etapy protekcjonizmu (ze względu na charakterystyczne cechy):

XVIII-XIX w. – protekcjonizm merkantylistyczny = merkantylizm

XIX w. – protekcjonizm wychowawczy

Pierwsza połowa XX w. – powrót do protekcjonizmu = neomerkantylizm – nacjonalizm
gospodarczy, prohibicjonizm

Podział ze względu na zakres terytorialny objęty ochroną:

Protekcjonizm państwowy – przedmiotem ochrony jest gospodarka własna

Protekcjonizm ponadpaństwowy (2 połowa XX w.) – przedmiotem ochrony jest gospodarka
grupy państw

Poszczególne okresy mają cechy swoiste, ale celem wspólnym jest ochrona gospodarki:

ETAP – MERKANTYKLIZM: ochrona to troska o dodatni bilans handlowy;

WYKONAWCZY: przygotowanie ludzi poprzez edukację do funkcjonowania w gospodarce
rynkowej;

W WARUNKACH WOJENNYCH: celem było zapewnienie produkcji i zatrudnienia;

II Wojna Światowa = NEOMERKANTYLIZM: kwestia równowagi pieniężnej; ochrona bilansu
pieniężnego wobec głodu dolarowego; dolar, jako czynnik stabilizujący

Nacjonalizm – gospodarka własna jest najistotniejsza; eliminowanie postaci obcych gospodarek ???

Prohibicjonizm – zakazywanie określonej produkcji; celem władzy jest umoralnianie społeczeństwa
(poprawka od konstytucji USA z 1919r. o zakazie sprzedaży alkoholu)

MERKANTYLIZM – z włoskiego merkante, czyli kupiec.

●

przypada na czas pieniądza kruszcowego, pieniądz sam w sobie stanowi własność

●

państwo absolutne

Celem państwa jest dodatni bilans handlowy i nadwyżka kursowa. Siła państwa utożsamiana ze
skarbcem, gdzie gromadzone były cenne kruszce. Stąd też by uzyskać zasoby kruszcu państwo
powinno więcej eksportować niż importować.

1. Pieniądz kruszcowy – był wartością = pieniądz kursowy
2. Pieniądz papierowy – nie jest wartością, lecz znakiem wartości
3. Karta płatnicza – nie jest znakiem wartości, lecz prawem do wartości.

Środki prowadzące do uzyskania dodatniego bilansu handlowego:

Cła zaporowe – powodują, iż produkt importowany drożeje, bo jego sprzedawca w cenę
musi wliczyć koszty cła. Droższy produkt ma mniejszy popyt. Pierwszy sposób ochrony
państwa oraz możliwość wyprodukowania tańszego produktu krajowego podobnego do
importowanego

Nakaz produkcji – jako element władzy absolutnej – produkowano nie z powodu wolnego
rynku a na polecenie władzy. Merkantylizm to koncepcja ochrony gospodarki realizowana
przez państwo absolutne.
W XX wieku rozwiązania merkantylistyczne również się sprawdzały; przykładem są
zamówienia rządowe (rozumiane jako produkcja na polecenie)

integracja państwa w sferze ujednolicenia miar, budowy dróg, mostów, kanałów – ułatwienie
transportu, komunikacji obniżającej koszty transportu.

Bogactwo gospodarcze państwa jest źródłem szczęśliwości narodu, ludzie są wówczas szczęśliwi, gdy
gospodarka się rozwija. Zaspokajanie potrzeb w rozbudowanym aparacie gospodarczym. Handel jako
źródło bogacenia się państwa i narodu.
kameralizm – mocno akcentuje kwestię skarbca

NACJONALIZM GOSPODARCZY okres międzywojenny – jego rozkwit.
1) Komplementarny charakter państwa i jednostki. Między członkiem a państwem nie ma opozycji.
2) Wzrost siły gospodarczej państwa – oznacza poprawę warunków bytu całego społeczeństwa i
każdej jednostki.
3) Przekonanie o podrzędności kwestii gospodarczych wobec interesu narodowego, politycznego

Nacjonalizm gospodarczy to protekcjonizm skrajny lub holistyczny

●

Holizm – postawa nakazująca traktowanie wszystkich zjawisk, spraw łącznie, całościowo.

●

Celem jest bogactwo gospodarcze

●

Przeniesienie akcentu z handlu ( merkantylizm) na produkcję

●

Cel to industrializacja, uprzemysłowienie

●

Industrializacja służyła wyrwaniu się spod zależności zewnętrznych – samodzielność
gospodarcza państwa, samowystarczalność.

●

Państwo produkuje wszystko, co potrzebne

●

Zmniejszenie elementów obcych gospodarek we własnej gospodarce.

●

Bardziej wartościowe jest to samodzielnie wyprodukowane

●

Awersja do mniejszości narodowych

●

Wspieranie narodowej produkcji:

○

Dążenie do unarodowienia kapitału

○

Wypieranie producentów należących do innych narodowości.

Liberalizm gospodarczy XIX w.

●

Główne hasło: wolność w sferze działalności gospodarczej

●

Wzór człowieka: homo economitus: człowiek ekonomiczny; (optymizm antropologiczny)

●

Każdy człowiek najlepiej rozpoznaje swoje potrzeby i najlepiej potrafi je zaspokoić

●

Kieruje się zdrowym egoizmem (nie solidaryzmem)

●

Liberalizm jest zaprzeczeniem solidaryzmu

●

Lidzie kierują się zaspokajaniem swoich potrzeb

●

Społeczeństwo to zbiór jednostek (nie byt) rywalizujących ze sobą. Ta rywalizacja nadaje
społeczeństwu charakter dynamiczny

Awans ludzi sukcesu

Degradacja tych którzy przegrywają

Brak trwałości sukcesu – wieczna rywalizacja, nowe wyzwania i rywalizacje. Model
człowieka ekonomicznego nałożony na wszystkie jednostki.
Liberalizm gospodarczy deprecjonuje państwo. Państwo liberalne za rzadko ingeruje
w procesy gospodarcze. Wywyższanie ludzi, którzy na to nie zasługują, bo brakuje im
talentu; utalentowani często spychani na margines. Ingerencja państwa powoduje sztuczne
wywyższanie tych, którzy na to nie zasługują, deprecjonuje ciężką pracę innych.
Kult własności prywatnej. Najważniejsza jest produkcja; wszechobecny kult produkcji. Popyt
jest efektem podaży. Produkcja nie jest odpowiedzią na zapotrzebowanie, a jej przyczyną.

Celem gospodarki jest zysk.
Przekonanie o nieprodukcyjnym charakterze sfery publicznej. Przekonanie, że państwo jest
darmozjadem (tylko konsumuje to, co wytworzą producenci). Państwa powinno być jak najmniej, by
było jak najtańsze – wówczas są niskie podatki. Liberalizm neguje państwo, ale uważa, że w pewnych
sytuacjach jest jednak użyteczne – daje bezpieczeństwo – państwo jako stróż nocny.
Poza tymi sferami państwo nie powinno zajmować się niczym więcej; nie troszczy się o poddanych,
Zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne (więzienia).

FIZJOKRATYZM – z gr. physis = natura i crato = władca

Kult tego, co naturalne, czyli kult rolnictwa. Przekształciło się w XX w. w agraryzm

●

Jest związany z państwem absolutnym, a nie gospodarką liberalną

●

Celem jest wprowadzenie w życie porządku naturalno-przyrodniczego

●

Najważniejsze wartość, elementy: ziemia, ziemia orna i praca na roli

●

Rolnictwo wytwarza największą część produktu narodowego.

Podział społeczeństwa pod względem aktywności w sferze rolniczej:
1) wielcy właściciele ziemscy
2) warstwa produkcyjna = farmerzy – mają ziemię i ją uprawiają
3) klasa jałowa – wszyscy pozostali; niczego nie wytwarzają

Państwo ma zapewnić porządek naturalno-przyrodniczy

●

jego rolą była ochrona porządku – jest, więc państwo minimalnym

●

może jedynie pomóc jednostce w ostateczności

Traktowanie państwa, jako przedsiębiorstwa – państwo nastawiane na zyski (odwołanie do
liberalizmu)

Wizja pomyślności życiowej człowieka (odwołanie do liberalizmu) Akcentowanie aktywności
człowieka; fizjokraci głoszą ideę PRACOWITOŚCI, max wydajność człowieka (merkantylizm i
liberalizm- przedsiębiorczość)

Człowiek najlepiej rozpoznaje swoje potrzeby i je zaspokaja.

Konsekwencje idei pracowitości:

Ocena społeczna wielkich właścicieli – byli oni dobrodziejami, a nie wyzyskiwaczami –
zatrudniają pracowników. Wyciągają rękę do pracowników, zatrudniając ich, po to by tamci
mogli utrzymać rodzinę i nadać jej pewien status społeczny.

Ocena biedy – człowiek biedny jest istotą leniwą, niemoralną; gdyby nie był leniwy nie był by
biedny.

Własność:

●

Jest tu elementem porządku naturalnego

●

Nie prowadzi do różności między ludźmi

●

Każdy osiąga taki poziom własności na jaki go było stać dzięki pracowitości i talentom

●

Nie ma sensu wyrównywać sytuacji życiowych.

Wykład 7 22.11.2011r.
Koncepcje aktywności państwa

Zakończenie działań I wojny światowej – przywrócenie liberalizmu gospodarczego
Wielki kryzys gospodarczy – kryzys nadprodukcji; więcej jest produktów niż może być
skonsumowane; sklepy pełne towarów
Liberalizm gospodarczy – dominacja podaży – im więcej jest produktów tym większe
osiągniemy zapotrzebowanie’ celem jest zysk
Interwencja państwa w warunkach wielkiego kryzysu musiała zwiększyć popyt – aktywna
rola państwa w sferze społeczno-gospodarczej, której celem jest wzrost popytu. Celem
interwencji jest więc zatrudnienie, rynek pracy.
Interwencjonizm zakłada ograniczoną obecność państwa w sferze społeczno-gospodarczej
– wolny rynek jest uważany za rozwiązanie optymalne. Ingerencja państwa narusza to co
jest optymalne. Gospodarka rynkowa ma swoje wady, nie ma charakteru absolutnego.
Rolą państwa jest eliminowanie tych wad – podstawa ograniczenia państwa w sferze
społeczno-gospodarczej. Państwo może być obecne tylko tam gdzie wolny rynek nie daje
sobie rady. Wolny rynek nie może być zastępowany przez państwo. Interwencjonizm
głosi wartości wolnego rynku a jego słabości ma naprawiać państwo. Interwencja
charakteryzuje się ograniczonym zakresem merytorycznym (dotyczy konkretnego problemu)
i ograniczeniem czasowym (państwo interweniuje tylko kiedy pojawia się kryzys).
2 oceny interwencjonizmu:

Nie ma nic lepszego od liberalizmu – kryzysy są wpisane w jego rytm. Każdy kryzys się kiedyś
skończy

Sposoby reagowania:

New Deal – koncepcja nowego ładu w USA w latach 1933-39. Nazwa zaczerpnięta z przemów
Roosevelta.

New Deal wskazał obszary aktywności państwa.
Pierwszym jego celem było ograniczenie bezrobocia – roboty publiczne. Roboty publiczne
nie zwiększyły podaży, ale zatrudnieni w ich ramach zwiększają popyt. Efekty działania robót
publicznych nie zwiększają podaży. Efektem robót publicznych jest natomiast obniżenie
kosztów transportu (bo budowali drogi) co niesie za sobą obniżenie cen towaru finalnego, a

to zwiększa popyt.
Zatrudnienie ludzi młodych – nowe miejsca pracy kierowane przede wszystkim do ludzi
młodych
Budownictwo – budowa przede wszystkim szkół, szpitali
Drugi kierunek działań był skierowany na obszary rolnictwa – liberalizacja w sferze rolnictwa.
Narastający kryzys zmniejszył popyt również na produkty spożywcze. W efekcie farmerzy
sprzedawali mniej i uzyskiwali mniejszy dochód. Jeżeli chcemy sprzedawać taniej (bo
chcemy się pozbyć towaru) to musimy sprzedawać więcej. Im droższy jest produkt tym
można go sprzedawać mniej. Dlatego też produkt masowy musi być tani. To wpłynęło na to,
ze rynek był zalany produktami spożywczymi. Produkty są tańsze więc farmerzy produkują
więcej. Kryzys spowodował problemy z wypłacalnością farmerów – problemy ze spłatą
kredytów i pożyczek; przez to farmerzy przestają kupować produkty przemysłowe. Państwo
ingerując w rynek rolny nie mogło zwiększyć podaży produktów. Państwo musiało przejąć
na siebie funkcje odbiorcy produktów rolnych (skupuje te produkty) – wchodzi zastępczo na
rynek w miejsce masowego konsumenta. Farmerzy, więc otrzymują środki i mogą spłacać
kredyty.
Państwo jest dysponentem artykułów rolno-spożywczych – magazynuje je; skupuje produkty
rolne by je przechowywać. Skupioną żywność należy zniszczyć – np. opalanie lokomotyw
węglowych pszenicą.
Ukoronowanie nowego ładu – Kongres uchwalił 2 ustawy – pierwsza dotyczyła ochrony
socjalnej (wprowadzenie emerytur); druga przetargów publicznych (umocnienie roli związków
zawodowych)

Praktyka europejska – interwencjonizm europejski – początek lat 30.; roboty publiczne –
sfera zbrojeń, militaryzacja.

Zbrojenie to zamówienie rządowe na sprzęt dla wojska – efektem tych zamówień jest
produkcja zbrojna nieprzeznaczona na rynek; nie zwiększa podaży, ale zwiększa
zatrudnienie. Otwarcie rynków pracy; rozbudowa armii w warunkach europejskich było
zdjęciem z rynku pracy potencjalnych bezrobotnych. Rozbudowa armii ograniczyła
bezrobocie a w warunkach niemieckich je zlikwidowała.
Ujęcie modelowe – Keynes – interwencjonizm – zdaniem Keynesa obecność państwa to
także badanie cyklu koniunkturalnego. Rolą państwa jest obserwowanie stanu gospodarki
by interwencja uprzedzała zjawiska kryzysowe, należy uprzedzać kryzys. Działania
państwa miały służyć przeciwdziałaniu a nie ratowaniu. Państwo powinno monitorować
gospodarkę i informować o jej stanie przedsiębiorców. Państwo powinno regulować podział
dochodu narodowego, tak by zwiększać konsumpcję. Państwo ma działać poprzez kredyty,
inwestycje, prowadzenie polityki podatkowej, projekty socjalne. Państwo nie jest bankiem.
Pojęcie tanich kredytów – bank jest przedsiębiorstwem, którego celem jest osiąganie zysku.
Zysk jest efektem pobierania odsetek. Tanki kredyt to kredyt o niskiej stopie oprocentowania.
Model tanich kredytów to kredyt o normalnym oprocentowaniu – klient płaci tylko
część oprocentowania, resztę pokrywa państwo. Bank otrzymuje normalną wysokość
oprocentowania tyle, że z 2 źródeł. Wymaga to bogatego państwa.
Podstawowe formy interwencjonizmu:

Interwencjonizm pośredni – oddziaływanie na gospodarkę poprzez kapitał, działania
finansowe – kredyty, podatki, wchodzenie kapitału państwowego do przedsiębiorstw
prywatnych. Sprowadza państwo do uczestniczenia w grze rynkowej

Interwencjonizm bezpośredni – nacjonalizacja gałęzi produkcji; obecność państwa przejawia
się w przejmowaniu przez nie pewnych obszarów produkcji – przemysł węglowy, stalowy,

stoczniowy, czyli przemysł ciężki i zbrojeń. Nie ma charakteru tymczasowego; wykonywana
poza granicą czasową. Prowadzi do etatyzmu, czyli stałej obecności państwa w gospodarce.

Czym interwencjonizm może być:

Doktryna państwa dobrobytu – celem jest pełne zatrudnienie; wywodzi się z Wielkiej
Brytanii, Plan Beveridge’a.

Doktryna tzw. kapitalizmu ludowego – pogląd socjalistyczny, socjaliści utopijni – ma dojść do
przebudowania sfery społeczno-gospodarczej; może być realizowany w 2 obszarach

Demokratyzacja kapitału – umożliwia pracownikom zakup akcji przedsiębiorstwa, w
którym pracują – grono akcjonariuszy poszerza się.

Rozdzielenie funkcji zarządzania produkcją od funkcji własności – menadżer – kto
inny jest właścicielem a ktoś inny kieruje produkcją; zawodowi specjaliści. Miało to
zmniejszyć rozpiętości społeczno-gospodarcze wśród społeczeństwa.
Zmienił się wzór człowieczeństwa – wizja człowieka moralnego – wzór godności …

Doktryna konwergencji – doktryna upodabniania – akcentowała podobieństwa między
państwowym interwencjonizmem gospodarczym i państwową aktywnością w gospodarce w
ramach socjalizmu realnego. Cechy wspólne – głosi, że w perspektywie dojdzie do stworzenie
1 modelu niezależnie do własności środków produkcji

Dwustronna gospodarka – Socjalizm realny – przekonanie, że gospodarka planowo-
nakazowa ma swoje zalety; model ten jest wypadkową cech dwóch gospodarek ???

Jednostronna gospodarka – wzorem dla konwergencji jest gospodarka
wolnorynkowa; gospodarka planowo-nakazowa nie ma żadnych cech dodatnich

Na bazie konwergencji i kapitalizmu ludowego powstały:

Technokratyzm – władza ma być sprawowana przez tych, co się na rządzeniu znają; zarządzać
mają specjaliści – oddzielenie zarządzania od własności; ich celem nie jest zysk tylko
zaspokajanie potrzeb społeczeństwa

Koncepcja społeczeństwa postindustrialnego – postmodernizm – społeczeństwo znajduje
się w warunkach po eksplozji uprzemysłowienia; uprzemysłowienie jest kwestią przeszłości;
dokonało się a teraz trwają tego skutki. Cechą charakterystyczną jest nacisk na usługi.
Stabilizacja – zapewnienie bytu na podstawowym poziomie rodzi potrzeby sfery wyższej
– te potrzeby zaspokaja sfera usług, która staje się coraz ważniejsza. Rozwijanie się sfery
usługowej zwiększa sferę zatrudnienia (więcej pracowników). Zjawisko społeczne – wzrost
długości życia, płatne urlopy.

Wykład 8 29.11.2011r

Etatyzm – nazwa wywodzi się od francuskiego słowa – państwo. 2 formy etatyzmu:
etatyzm polityczny i społeczno-gospodarczy.
Starszą formą jest etatyzm polityczny – przekonanie o potrzebie istnienia państwa;
towarzyszy mu przekonanie o powołaniu państwa do realizacji określonych funkcji; te funkcje
obejmują obszary społeczno-gospodarcze.
Etatyzm może występować w 2 postaciach, kryterium odróżniającym jest kryterium zakresu
działania państwa w sferze społeczno-gospodarczej:

●

Etatyzm umiarkowany – obecność państwa w obszarze społeczno-gospodarczym obok
innych podmiotów realizujących swoje funkcje

●

Etatyzm radykalny – wyłączność działań państwa; państwo jest jedynym przedsiębiorcą na
rynku.

Protekcjonizm – zakłada obecność państwa
Interwencjonizm – etatyzm umiarkowany

Etatyzm, jako przedmiot krytyki:

Krytyka związana z nurtem myśli akcentującym wolność – najostrzej krytykowany przez
anarchistów, którzy głosili szkodliwość państwa i konieczność jego likwidacji

Marksizm – krytykowali państwo głosząc jego historyczność – historyczność państwa
oznacza, że na pewnym etapie dziejów państwa nie było; pojawiło się na skutek różnic
klasowych; w przyszłości, kiedy różnice klasowe znikną zniknie tez państwo. Przekonanie o
tym, że państwo zniknie, a jego funkcje przejmą inne podmioty

Etatyzm to pogląd minimalizujący rolę ludzi; rządzeni są sprowadzeni do pozycji poddanych,
są zdani na decyzje władzy
Absolutyzm – przejaw etatyzmu politycznego
Etatyzm społeczno-gospodarczy – przekonanie o konieczności istnienia państwa, które
realizuje działania społeczno-gospodarcze – przejawy:

Państwo ma działać gospodarczo – państwo ma być przedsiębiorcą; państwowe
przedsiębiorstwa

Państwo reguluje życie społeczno-gospodarcze – rolą państwa jest regulowanie sfery
społeczno-gospodarczej – przykład: merkantylizm reguluje rynek, w którym jest 1
przedsiębiorcą

Procesy namnażania sfer w których państwo jest obecne – pierwsza była edukacja

Państwo jako właściciel

Państwo przejmuje sferę zbrojeń, monopole skarbowe (pewne obszary produkcji
zastrzeżone tylko dla państwa)

Etatyzm społeczno-gospodarczy – radykalny – za Marksem i Engelsem – postrzega we
własności prywatnej przyczynę wszelkich nieszczęść – posiadanie środków produkcji
powoduje powstawanie antagonizmów w społeczeństwie. Zniesienie własności prywatnej
rozwiąże problemy i konflikty w społeczeństwie. Zastąpienie jej własnością społeczną
oznacza likwidację klasowych podziałów społeczeństwa. Własność prywatna jest źródłem
nierówności w społeczeństwie. Marksiści krytykowali etatyzm, bo państwo ma charakter
czasowy i w końcu obumrze (gdy zostaną zniesione antagonizmy w społeczeństwie).
Własność wspólna jest traktowana, jako antidotum na wszelkie problemy społeczne.
Wolny rynek – relacje między popytem a podażą.
Marks i Engels – w wyniku zniesienia własności prywatnej wolny rynek ulegnie likwidacji,
więc nie ma kryterium popytu i podaży. Wolny rynek ma zaniknąć. Wadą wolnego rynku
jest marnotrawienie środków. Wolny rynek charakteryzuje się nieobecnością państwa,
czyli spontanicznym działaniem (klasyczny liberalizm powiada, że podaż wytwarza popyt).
Marks uważa, że skoro nieprzewidziany jest popyt to nie wiadomo ile wyprodukować i
istnieje ryzyko kryzysu nadprodukcji. Zastąpienie mechanizmów podaży i popytu musi
być dokonane przez planowanie gospodarcze, czyli odgórne ustalanie zakresu produkcji
by wielkości produkcji odpowiadały potrzebom społecznym – nie ma marnotrawienia
podmiotem regulującym jest państwo. Państwo jest podmiotem produkującym, regulującym i
kontrolującym.
Etapy rozwoju etatyzmu:

Komunizm wojenny – państwo wprowadza ścisłą reglamentację – założenia gospodarki
rynkowej są odrzucone; reglamentacja sprowadza się do rekwizycji.
Uzasadnienie ideowe – jutro jest nieważne, ważne jest dzisiaj; przyszłość nie jest ważna,
najważniejsze jest przetrzymanie danej chwili, czyli zwycięstwo w wojnie domowej.
Służy on utrzymaniu armii by ta wygrała. Efektem jest kompletne wyniszczenie gospodarki.

Antidotum jest odwrócenie gospodarki o 180 stopni – rynek socjalistyczny – Nowa Polityka
Ekonomiczna (założenia w 1920r. a realizowana od marca 1921r.) – przywrócenie gospodarki
rynkowej, towarowo-pieniężnej. Przyznano się do słabości państwa jako regulatora i
przedsiębiorcy. Wrócono do wolnego rynku by poprzez inicjatywę jednostek wytworzyć
kapitał. Przywrócenie własności prywatnej w sektorze produkcji i usług. NEP nie był celem a
środkiem prowadzącym do wyjścia państwa z kryzysu. Powrót do wolnego rynku miał mieć
charakter czasowy do momentu, w którym państwo przejmie swoje funkcje. Przejawy NEPu:

Powrót własności prywatnej na poziom drobnej produkcji; duże zakłady produkcyjne
mają zostać utrzymane w rękach państwa

Wolny rynek miał wyzwolić aktywność jednostek; wolny rynek nastawiony jest na
zysk. Nepmani mieli wytworzyć kapitał, który zainwestują, a państwo z czasem to
znacjonalizuje.

Czasowo wolny rynek by efekty wytworzone przez społeczeństwo przejęło państwo.

Zakaz transferu kapitału za granicę – ludzie próbowali inwestować za granicą,
by efekty ich pracy nie zostały znacjonalizowane – przeznaczali wiec zyski na
konsumpcję.

Okres stalinowski – 1925r. – 14 zjazd partii bolszewickiej podjął decyzję o przyspieszeniu
industrializacji – odejście od gospodarki rynkowej

Wzorzec etatyzmu w warunkach państwa socjalistycznego – podstawowe hasła

Podstawą gospodarki jest własność państwa – uzupełnieniem może być tylko własność
społeczna, wspólna – podział na kołchozy i sowchozy – likwidacja własności prywatnej
metodą administracyjną

Podział ludności wiejskiej na 3 grupy wg 2 kryteriów:

●

Kryterium własności prywatnej

○

Posiadacze

○

Nie-posiadacze

●

Kryterium – zatrudnianie siły najemnej

○

Ci co zatrudniają

○

Ci co nie zatrudniają

Więc:

●

Posiadacze zatrudniający – kułacy

●

Posiadacze niezatrudniający – średniacy – sami pracują w swoich gospodarstwach rolnych

●

Nie-posiadacze – biedniacy – zatrudniają się u innych; proletariusz wiejski

Celem władzy jest sięgnięcie po biedniaków; to oni mieli ponieść rewolucję na wsi;
średniaków należy zneutralizować a kułaków zlikwidować. Siłą rewolucji mają być biedniacy.
Kolektywizacja rolnictwa

Industrializacja, uprzemysłowienie – państwo bolszewickie jako oblężona twierdza (przez siły
imperialne) – państwo musi wszystko produkować samo dlatego musi się uprzemysłowić.
Głoszono hasła samowystarczalności gospodarczej, czyli uniezależnienia gospodarki
radzieckiej od importu. Najważniejszą sfera produkcji jest przemysł ciężki i zbrojeń.
Industrializacja rozpoczęta w przemyśle ciężkim i zbrojeń, cele społeczne są pomijane;
człowiek jest tylko wykonawcą poleceń.

Przesuwanie środków ze wsi do miast – wieś to rezerwa kapitału i ludzi; wieś uważano za
ostoję zacofania

Nacisk na przymus, sięganie po terror

Jugosławia ok. 1950r. – konflikt między Josipem Broz Tito a kierownictwem partii robotniczej
w ZSRR. Jugosławia nie znalazła się w bloku radzieckim. Odrzuciła przyjście modelu
radzieckiego. Swój model wypracowała na podstawie poglądów Marksa – wrócono do tezy
Marksa o obumieraniu państwa, były to podstawy tego modelu. Państwo z czasem obumrze,
więc politykę społeczno-gospodarczą mają prowadzić samorządy robotnicze. Jeśli państwo
ma obumrzeć to trwające państwo odgrywa szkodliwą rolę dla sfery społeczno-gospodarczej.
Istniejące państwo jest hamulcem przemian, czasowo może funkcjonować, ale z czasem
zastąpią go samorządy robotnicze. Nie można stawiać na państwo, bo ono kiedyś zaniknie
więc trzeba wybrać, wypracować inne formy. Uspołecznienie i deetatyzacja.

Uspołecznienie gospodarki – nacjonalizacja
Upaństwowienie – na 1 miejscu własność państwowa
W Polsce nacjonalizacja to upaństwowienie a nie uspołecznienie
Deetatyzacja – odchodzi się od państwa, jako 1 przedsiębiorstwa i regulatora
Zmiana roli planowania gospodarczego – plan ma charakter dyrektywalny; tylko założenia
zakresu produkcji ….

Wykład 9 06.12.2011r.

Problematyka neoliberalizmu
Przed I wojną światową – liberalizm
Od I wojny światowej do lat 70. – interwencjonizm (popyt)
Po latach 70. – neoliberalizm
Neoliberalizm – nurt myśli, który jest reakcją na interwencjonizm
1938 r. Paryż – Kolokwium Lippmana – debata nad przyczynami wielkiego kryzysu
gospodarczego – wniosek: przyczyną wielkiego kryzysu było odchodzenie od gospodarki
liberalnej i wkroczenie państwa do sfery społeczno-gospodarczej
Przełom lat 70. i 80. – wydarzenia o charakterze politycznym, które wpłynęły na myśl
neoliberalną

1979r. – premierem Wielkiej Brytanii zostaje Margaret Thatcher

1981r. – prezydentem USA zostaje Ronald Reagan

1982r. – kanclerzem RFN zostaje Helmut Kohl

Zwolennikami neoliberalizmu są krytycy interwencjonizmu – obecność państwa w
gospodarce to łamanie reguł gospodarki rynkowej; uleganie społeczeństwu w zakresie
reform socjalnych – Zadyszka państwa, które otrzymuje coraz to nowe funkcje i zadania.

Program neoliberalny:

●

Należy przywrócić zasady gospodarki rynkowej – mechanizm rynkowy jest jedynym
właściwym sposobem oddziaływania

●

Przekonanie, że inicjatywa prywatna i realizacja interesu prywatnego gwarantuje lepsze
zaspokajanie potrzeb społeczeństwa

●

Państwo nie może być już tylko stróżem nocnym

Neoliberalizm – liberalizm dostosowany do realiów XX wieku. Państw ma być aktywne także
poza sferą bezpieczeństwa. Państwo ma tworzyć ramy prawne, w których ma działać wolna
gospodarka. Rolą państwa jest stworzenie i porządkowanie ram oraz granic swobodnego
życia gospodarczego. Cechą charakterystyczną jest przekonanie, że są pewne sfery
społeczno-gospodarcze, w których państwo musi być obecne (pomoc socjalna, usługi
zdrowotne, usługi komunalne, budowa dróg). Państwo ma wspierać, ale musi to robić

kierując się zasadą jednostkową, nie należy wspierać grup społecznych a konkretne osoby.
Pomoc ma charakter charytatywny a nie programowy.
Idee neoliberalizmu:

●

Zasada wolności – ujmowana negatywnie, jako brak przymusu; odejście od gospodarki
popytowej; produkcja jest najważniejsza, zasada wolnego wyboru dokonywanego przez
wolne jednostki

●

Sprawiedliwość komutatywna – tylko rynkowa wartość pracy człowieka jest miarą jego
sytuacji, jest jedynym kryterium sprawiedliwej płacy – podaż, jako podstawa sprawiedliwości

●

Praworządność – tworzone przez państwo ramy, w których funkcjonuje producent,
przedsiębiorstwa i pracownicy

Neoliberalizm gospodarczy przybrał postać 3 nurtów:

Szkoła fryburska – ordoliberalizm – wywodzi się od pojęcia ordo, czyli ład, porządek

Jest to droga środka między gospodarką wolnorynkową a gospodarką planowaną.
Charakterystyczna dla etatyzmu. Wątek ładu i porządku oraz wątek religijny współistnienia i
solidarności między ludźmi.
Szkoła chadeków – chrześcijańscy demokraci
Założenia:

●

Społeczeństwo liberalne przeżywa kryzys, którego źródłem jest odejście od religii,
relatywizacja wartości i laicyzacja życia. Wartości stały się względne, nie ma obiektywnej
hierarchii wartości; zmienność w odniesieniu do sytuacji.

●

Najgorsze jest odejście od idei dobra wspólnego – nie ma wspólnoty

Na człowieka trzeba spojrzeć dwojako – człowiek jest jednostką, indywiduum i jako
takie najlepiej rozpoznaje i zaspokaja swoje potrzeby, ale jest też obywatelem, bo jest
członkiem wspólnoty państwowej. Będąc obywatelem człowiek jest częścią całości, czyli
wspólnoty obywatelskiej. Taka ocena człowieka określa zaspokajanie jego potrzeb, jako
samodziale, co oznacza, że jego potrzeby nie mogą być zaspokajane przez państwo.
Podmiotem zaspokajania potrzeb mogą być natomiast wspólnoty. Wspólnoty muszą być,
więc samowystarczalne, a to prowadzi do koncepcji państwa wspólnot lokalnych, które
zaspokajają potrzeby społeczne.
Decentralizacja państwa – przekazanie kompetencji wspólnotą, a te najlepiej zaspokajają
potrzeby
Na bazie ordoliberalizmu wykształcił się model społecznej gospodarki rynkowej. W XX wieku
wykształciły się 2 modele polityki społecznej.

Chicago – monetaryzm

Nurt neoliberalny, który uważa, że gospodarka musi opierać się na wolnym rynku. Źródłem
wszelkich kryzysów jest interwencja państwa; przyczyną kryzysów jest błędna polityka
monetarna, czyli nadmiernie kreowany pieniądz przez państwa. Łączna wartość pieniądza w
obiegu powinna odpowiadać wartości wyprodukowanych produktów. O wielkości pieniądza
w obiegu decyduje podaż. Błędem jest odejście od tej zależności – państwo drukowało pusty
pieniądz, który nie miał poparcia we wzroście ilości towarów i usług; wynikało to z potrzeby
zaspokajania żądań społeczeństwa dotyczących wzrostu płac, prowadziło to do inflacji.
Naruszenie równowagi towarowo pieniężnej prowadzi do czasowego zaspokojenia żądań,
ale w dalszej perspektywie do kryzysu gospodarczego. Rolą państwa nie jest kontrola
produkcji i zatrudnienia a kontrola cen i płac.
Ocena bezrobocia – pewien poziom bezrobocia jest czymś naturalnym. Nie należy dążyć do
pełnego zatrudnienia; bezrobocie jest rezultatem zmiany pracy na inną; człowiek poszukuje

lepszych warunków pracy. Bezrobotny to potencjalny pracownik, ten kto szuka pracy.
Państwo przez swoją działalność może prowadzić do wzrostu bezrobocia. Reagan i Thatcher
to zwolennicy monetaryzmu.
Reagan – Reaganomika – odejście od interwencjonizmu może pociągnąć obniżenie
podatków. Idea zmniejszenia podatków – zmniejszenie funkcji państwa i zmniejszenie
podatków. Zmniejszenie podatków zwiększy sferę aktywności człowieka; oznaczać to będzie
wzrost produkcji a produkcja jest najważniejsza – zwiększa się ilość pracy, przedsiębiorstw,
czyli zwiększy się ilość podatników.
Mniej agencji państwa i mniejsze jego funkcje to mniejsze podatki a im mniejsze podatki
tym większa aktywność człowieka. Państwo to czynnik stabilizujący, gwarantujący równość
szans przedsiębiorstw na rynku.
Thatcher – Thatcheryzm – połączenie kilku nurtów; neoliberalizm to liberalizm
konserwatywny. Pogląd konserwatywny w kwestii społeczeństwa – hierarchia i ład
społeczny; nie indywidualizm a poczucie wspólnoty. Państwa jak najmniej w gospodarce.
Źródłem bogactwa jest praca, aktywność i zdolności człowieka. Interwencja państwa
przynosi więcej szkód bo zabija aktywność. Likwidacja dotacji, reprywatyzacja, redukcja
wydatków budżetowych, ograniczenie inflacji nawet kosztem wzrostu bezrobocia.

Szkoła londyńska – Hayek - Friedrich Hayek w 1974r otrzymał Nagrodę Nobla

Mają istnieć obszary wolne od interwencji państwa, które charakteryzują się rządami prawa.
Państwo może być obecne w gospodarce tylko tam gdzie zezwala na to prawo. Nie jest
ważny zakres a charakter działania państwa, czyli państwo ma być aktywne. Istnieją sfery, w
których państwo ma być obecne zgodnie z porządkiem prawnym. Rolą aktywnego państwa
jest wspieranie wolnego rynku a nie planowanie.
Sfery aktywności państwa:

●

Sfera informacji – ma ułatwiać zdobywanie informacji o różnym charakterze

●

Usługi potrzebne społeczeństwu, których nie jest w stanie zapewnić mechanizm rynkowy.
Istnieje sfera potrzeb społecznych, których przedsiębiorstwa nie zaspokajają – człowiek nie
zaspokoi wszystkich swoich potrzeb na wolnym rynku. Wolny rynek to podaż, więc kieruje
się zyskiem, czyli nie produkuje usług nieopłacalnych, tymi musi zając się państwo.

Rozszerzone kwestie ordoliberalizmu – sposób realizacji …. Odeszli od schematu 2
biegunowego – albo liberalizm albo aktywność państwa. Należy odejść od schematu
czystego liberalizmu.
Etatyzm radykalny charakteryzuje się kolektywizmem – wojna i upadek demokracji;
efektem jest państwo totalitarne. Państwo aktywne – rozszerzanie kompetencji, państwo
koncentruje się na produkcji. Społeczeństwo nie jest sumą jednostek (tak jak w liberalizmie).
Społeczeństwo charakteryzuje się istnieniem interesu publicznego, nie jest sumą interesów
jednostkowych, jest czymś wspólnym.
Wspólnota charakteryzuje się wartościami absolutnymi, wspólnymi dla wszystkich członków;
chroni przed relatywizacją wartości; chroni przed nadużywaniem wolności. Człowiek nie
będzie nadużywał wolności szukając rozwiązań, bo te rozwiązania zostaną mu podane
przez wspólnotę. Rozwiązanie będą zgodne z wartościami wyznawanymi przez wspólnotę.
Wspólnota daje obiektywną hierarchię wartości. Relacje między państwem a wspólnotą ma
mieć charakter partnerski, państwo nie może narzucać swojej woli.
Gospodarka ujmowana pozytywnie – to strony różnorodnych interesów ???
Gospodarka nie jest antonimiczną sferą życia społecznego wyłączoną z …. Nie jest
wyłącznym czynnikiem ładu społecznego; z gospodarki nie wynikają relacje międzyludzkie.

Wolny rynek powoduje umasowienie społeczeństwa, prowadzi do wzrostu nastrojów
totalitarnych ???, ma słabości i wady. Pozostawienie gospodarki samej sobie prowadzi do
umasowienia i totalitaryzmu – cechą jej jest dążenie do koncentracji produkcji, monopolizacji.
Wolny rynek prze to zabija konkurencję. Państwo ma przeciwdziałać takiemu procesowi,
więc państwo ma być aktywne.
Wolność – to przeciwdziałanie monopolizacji i skutków działania państwa – działanie
państwa musi mieć granice; wspólnota z państwem ma wyznaczać ramy prawne. Państwo
nie może poprzestać na idei stróża nocnego, bo musi gwarantować wolność. Ramy prawne
dla wolnej gospodarki wyznacza państwo. Państwo ma przeciwdziałać i zapobiegać
nadużyciom. Państwo powinno być arbitrem w sprawach między wspólnotami; reguluje
konflikty gospodarcze.

Wykład 10 13.12.2011r.

Doktryna państwa dobrobytu
Państwo dobrobytu to jedna z form interwencjonizmu.
Konstrukcja państwa dobrobytu – polskie tłumaczenie angielskiego welfare state; jest
to określenia przeciwstawne do warfare state (nadawane przez Anglików państwu
niemieckiemu w okresie II wojny światowej) – pokazuje to znaczenie i zdobyte
doświadczenie II wojny światowej dla koncepcji.
Geneza – XVIII wiek – ludzie otrzymują prawa obywatelskie; dodano do nich prawa
polityczne w XIX wieku i prawa socjalne z XX wieku.
Etapy kształtowania się koncepcji – 4 fazy, etapy; wszystkie związane z interwencjonizmem

Charakterystyczne dla polityki społecznej reformy Bismarcka – wprowadzenie
ustawodawstwa socjalnego – ochrona pracy, ubezpieczenie od inwalidztwa – lata 80. XIX
wieku.

Początek XX wieku – działania liberałów rządzących Anglią – reformy socjalne; powstanie
Partii Pracy (2 połowa lat 40. XX wieku). Czas rządów Partii Pracy – okres wprowadzenia w
Wielkiej Brytanii państwa dobrobytu

Nowy ład amerykański

Rządy Partii Pracy w Wielkiej Brytanii – wprowadzenie instytucji powszechnej ochrony
zdrowia

Doktryna państw dobrobytu jest doktryną państw aktywnego, dlatego mieści się w ramach
interwencjonizmu.
Socjaldemokracja realizująca program państwa liberalnego ???
Okoliczności:

Program Fabianów – ruch działający w XIX wieku; głosili wizję państwa opiekuńczego –
rozszerzenie funkcji państwa; objecie przez państwo coraz większego zakresu

Program socjaldemokratów – głosi ewolucyjną przemianę stosunków społecznych;
stopniowość przemian społecznych; państwo bezklasowe osiągnięte przez reformy.

Keynes – model państwa dobrobytu w Wielkiej Brytanii i Skandynawii, nie w USA i Niemczech
powojennych. Państwo dobrobytu to w zasadzie koncepcja dobrobytu.

Istotną rolę odegrały sukcesy Związku Radzieckiego – miało to służyć pokojowi społecznemu,
rozładowaniu konfliktów grożących Wielkiej Brytanii po II wojnie światowej. Przeciwdziałał
radykalizmowi społecznemu. Reformy rozładowujące konflikty.

2 istotne momenty dla państwa dobrobytu:
Przedstawiony w 1942r. plan Lorda Beveridge’a – plan opracowany dla każdego Brytyjczyka
– program powojenny opisujący socjalne reformy.

W 1944r. – program realizujący pełne zatrudnienie – program miał być realizowany w
warunkach państwa społecznego liberalizmu.
1945r. – socjaldemokraci mogli wykorzystać przygotowany program przez Beverigdea, który
nie był socjaldemokratą.
Hasła państwa dobrobytu:

Państwowa gospodarka rynkowa powinna dbać o podnoszenie poziomu dobrobytu
w społeczeństwie – rolą państwa jest troszczyć się o sytuację obywateli, czyli poziom
dobrobytu.

Sposobem realizacji jest interwencja – upaństwowienie niektórych gałęzi produkcji; rolą
państwa jest redystrybucja dochodów; państwo ma być podmiotem, który rozdziela dochód
narodowy by zapewnić dobrobyt.

Zakres aktywnego państwa powodował, że część autorów wskazuje na tracenie przez
państwo cech klasowych. Państwo dobrobytu to państwo, które swoją działalnością zmierza
do podnoszenia poziomu życia wszystkich obywateli, więc traci charakter klasowy. Silniej
wiąże klasę pracującą z klasą kapitału i przez to zacierają się granice między klasami.
Państwo dobrobytu to awans tych, co są najubożsi. Kult liberalizmu politycznego.
Doktryna państwa dobrobytu to doktryna państwa aktywnego. Państwo dobrobytu miało być
opozycją wobec 4 typów państw:

●

Klasycznego państwa liberalnego – państwo minimalne, tylko funkcje ochronne – krytyka –
wolny rynek i postępujący rozwój pogłębia dysproporcje majątkowe i społeczne. Wolny rynek
nie powinien powodować narastających dysproporcji, państwo dobrobytu to eliminowanie
dysproporcji

●

Krytyka państwa totalitarnego i faszystowskiego – ceną za opiekę jest podporządkowanie
jednostki

●

Państwo socjalizmu realnego – wizja społeczeństwa komunistycznego – należy wprowadzić
liberalizm polityczny, ale zrezygnować z liberalizmu gospodarczego. Odejście od liberalizmu
w płaszczyźnie gospodarczej. Interwencjonizm tylko w płaszczyźnie gospodarczej. W polityce
należy zastosować liberalizm polityczny.

Koncepcja państwa dobrobytu to koncepcja 3 drogi – między państwem minimalnym,
liberalnym a państwem komunistycznym.
Pastwo dobrobytu ma być realizacją interwencjonizmu i polityki społecznej. Jest państwem
ładu prawnego – praworządność i ochrona praw jednostek. Głosi konieczność ochrony
własności, a interwencja państwa przejawia się w nacjonalizacji ograniczonej tylko do sfery
niezbędnej. Nacjonalizacja nie jest celem tylko środkiem, narzędziem. Ochrona własności
oznacza także ochronę własności publicznej.
Przekonanie, że najlepszą formą gospodarki jest gospodarka mieszana, w której
przedsiębiorcy prywatni i o różnym charakterze przedsiębiorstwa społeczne, państwowe.
Stosunki własności w gospodarce mogą mieć różnorodny charakter. Państwo ma odgrywać
rolę stymulatora – zapewnia ramy prawne. Rolą państwa jest tworzenie planu społeczno-
gospodarczego, który ma mieć charakter informujący o kierunkach rozwoju.
Problematyka społeczna państwa dobrobytu:

●

Państwo dobrobytu ma dbać o poziom życia – odchodzi się od homo economicus – poziom
dobrobytu jednostki nie jest efektem jej aktywności. Sytuacja społeczna jednostki jest
wynikiem opiekuńczej działalności państwa.

●

Rolą państwa jest tworzenie systemu opieki społecznej. Państwo opiekuje się swoimi
obywatelami od żłobka aż po grób. Państwo ma organizować bezpłatne szkolnictwo, ma

świadczyć dodatki rodzinne, rozbudowa infrastruktury mieszkaniowej tak by podnosić
poziom życia ubogich i dążyć do zrównania sytuacji obywateli, dbanie o zatrudnienie, walka z
bezrobociem.

Krytyka – nadopiekuńcze państwo zabija aktywność jednostki, bo bez względu na aktywność
jednostka otrzymuje pomoc.
Państwo dobrobytu charakteryzuje się istnieniem 2 modeli – model brytyjski i model
skandynawski, nordycki.
3 zasady funkcjonowania państwa dobrobytu:

●

Instytucjonalizacji – głosi, iż państwo ujmowane funkcjonalnie akceptuje swoją rolę, jako
opiekuna obywateli, z tego wynika fundamentalna konsekwencja – państwo akceptuje
przejęcie odpowiedzialności za sytuację swoich obywateli. Krytyka – państwo zdjęło
odpowiedzialność za własny los z obywateli. Doprowadziło to do tego, ze po stronie
obywatela pojawiła się postawa „należy mi się”; postawa roszczeniowa wobec państwa.
Państwo dobrobytu zabija aktywność, bo wszystko należy się jednostkom.

●

Uniwersalizmu – przekonanie iż rolą państwa jest troska o sferę socjalną wszystkich
swoich obywateli. Państwo nie może różnicować obywateli, ani kierować się interesem
klasowym, grupowym. Każdy obywatel jest równy innym obywatelom, jako adresat
polityki społecznej państwa. Podnoszona jest więź obywatelska. Obywatelstwo wystarcza
do otrzymania za strony państwa. Każda jednostka ma inne potrzeby a państwo te
potrzeby zaspokaja.

●

Ujednolicenia – powszechne prawo do ochrony socjalnej – nie jest istotny efekt
aktywności, związek przyczynowo-skutkowy między wytworzeniem przez jednostkę
dochodu narodowego a poziomem opieki nie istnieje. Poziom opieki nie zależy od
aktywności i wypracowanego dochodu narodowego, zależy tylko od faktu bycia
obywatelem. Państwo świadczy opiekę społeczną bez względu na dochód jednostki.

Instytucjonalizacja opieki społecznej przy jednoczesnym wyrównywaniu kryteriów
wykonawczych.
Krytyka państwa opiekuńczego – przyniosła kres koncepcji w latach 80. i 90.

●

Odbieranie aktywności ludziom – państwo dobrobytu zniewala ludzi, czyni ich biernymi
odbiorcami polityki społecznej

●

Rozrost agend państwa tworzy rozrastanie się jego funkcji, co podnosi cenę funkcjonowania
państwa – państwo dobrobytu jest państwem drogim bo rozbudowuje się instytucjonalizacja
ochrony społecznej.

Krytyka okresu rządów Partii Pracy – krytyka ideologiczna

●

Podnosi, że polityka PP zmierza w kierunku socjalizmu realnego – centralne planowanie,
nacjonalizacja, podstawą państwa dobrobytu jest odchodzenie od założeń liberalnych na
rzecz założeń socjalizmu realnego. Obawiano się radykalizacji.

●

2 fala krytyki – połowa lat 70. – kryzys naftowy, podniesienie kosztów produkcji – efektem
jest kryzys gospodarczy – gospodarka, która jest podstawą państwa dobrobytu zaczęła
słabnąć – rozbudowane uprawnienia socjalne, których państwo nie jest w stanie zaspokajać.
Hayek – państwo dobrobytu zagraża … i przez rozbudowaną sferę socjalną doprowadziło do
kryzysu. By realizować politykę państw dobrobytu państwo musi być zamożne.

●

Lata 80. – państwo dobrobytu odeszło w przeszłość za względu na koszty. Dziejowo
państwo dobrobytu kończy się na przełomie lat 80. i 90. – pojawia się neoliberalizm a w jego
konsekwencji społeczna gospodarka rynkowa.

Wykład 11 20.12.2011r.

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej
Konstrukcja ta jest istotna z punktu widzenia realiów Polski – art. 20 Konstytucji – Społeczna
gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej
oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju
gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Społeczna gospodarka rynkowa jest podstawą ustroju gospodarczego RP.
Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej jest koncepcją mającą ok. 60 lat – Niemcy po
zakończeniu II wojny światowej. Realia niemieckie nakazywały znalezienie sposobu na
wyjście z kryzysu po wojnie – plan Marshalla, wprowadzenie marki, podniesienie podatków.
Wprowadzenie przez chadeków społecznej gospodarki rynkowej wywodzi się z myślenia
neoliberalnego, powiązanego ze szkołą fryburską. W założeniu społeczna gospodarka
rynkowa miała być odległa od etatyzmu i gospodarki liberalnej – jest próbą znalezienia drogi
środka między skrajnościami – uwidacznia się przy akcentowaniu gospodarki wolnorynkowej
przy utrzymaniu aktywności państwa. To przede wszystkim Niemcy, Hiszpania (po obaleniu
rządów gen Franco), postkomunistyczne kraje Europy Wschodniej.
Włochy – konstytucja z 1945r.

●

Gospodarka wolnego rynku z jednoczesnym zawężeniem jej przez wskazanie
konieczności interwencji publicznej. Aktywne państwo, które może kontrolować
publiczny sektor i prywatne działania

Hiszpania – konstytucja z 1978r. – art. 38 – wolność przedsiębiorczości w ramach
gospodarki rynkowej
Konstytucja słowacka z 1992r. z późniejszymi zmianami – art. 55

Gospodarka Republiki Słowackiej zbudowana jest na zasadach socjalnie i ekologicznie
zorientowanej gospodarki rynkowej

Republika Słowacka chroni i wspiera konkurencję gospodarczą. Szczegóły określi ustawa

Zasady społecznej gospodarki rynkowej:

Zasada państwa socjalnego – zasada wywodzi się z konstrukcji państwa prawnego, państwa
prawa – podstawą ładu jest porządek prawny; państwo ładu prawnego ma realizować
zadania socjalne. Ideę państwa prawnego uzupełniono o 2 elementy – aktywność państwa,
realizowana poprzez porządek prawny oraz celem państwa jest zaspokajanie potrzeb
społecznych, socjalnych.

Zasada subsydiarności – pomocniczości państwa – zasada ta znajduje się w preambule do
konstytucji RP. Wynika z przekonania o konieczności ograniczenia państwa. Państwo ma być
aktywne, ale na wniosek a nie z urzędu.
Zasada pomocniczości wynika z przekonania o decydującej roli aktywnego człowieka.
Człowiek ma zaspokajać swoje potrzeby, ma być aktywny

Personalistyczna koncepcja człowieka – człowiek jest obdarzony przyrodzonymi
zdolnościami; sam kieruje swoim losem; dysponuje przyrodzonymi uprawnieniami. Człowiek
sam kieruje swoim życiem, ponosząc odpowiedzialność za skutki swoich działań
Człowiek żyje w świecie zorganizowanego społeczeństwa – człowiek jest jednocześnie
indywiduum i członkiem wspólnoty (obywatelem). Jako członek wspólnoty jest podmiotem
obowiązków względem niej. Postrzeganie człowieka jednocześnie w dwóch płaszczyznach.
Człowiek odpowiada za efekty swoich działań i w tym zakresie państwo go nie zastąpi.
Człowiek działa by zaspokoić swoje potrzeby i w tym zakresie nikt go nie zastąpi, działa
samodzielnie. Dlatego też państwo nie może przejmować odpowiedzialności za czyny
człowieka.

Państwo nie może zaspokoić jednostki w jej działaniach, a ma interweniować wtedy, gdy
mino działania człowiek nie potrafi zaspokoić swoich potrzeb.
Potrzeby zaspokajane są w pierwszej kolejności przez samego człowieka, dopiero
niemożność zaspokojenia potrzeb w wyniku podejmowanych prób, czyni po stronie państwa
obowiązek aktywności. Państwo nie może likwidować indywidualizmu; człowiek nie może
być biernym podmiotem. Państwo ma być gotowe do aktywności, gdy aktywność jednostki
nie wystarcza na zaspokojenie jej potrzeb; państwo nie wyręcza ani nie zastępuje jednostki
w jej działaniach a pomaga.
Pomoc rozumiana minimum 2 kierunkowo:

Ujęcie wertykalne – wynika z odróżnienia tego co publiczne od tego co prywatne – daje
odpowiedź co jest zadaniem publicznym i w którym momencie niezaspokojona potrzeba
rodzi aktywność państwa. Koresponduje z ideą dobra wspólnego. To co publiczne łączy
jednostki bo jednostki to obywatele wspólnoty; wyznacza zadania państwa. Pomoc, która
charakteryzuje się dynamizmem – nie można raz na zawsze wskazać zadań publicznych,
ulegają one modyfikacji. Państwo rozumiane funkcjonalnie ma tworzyć aparat władzy
wspierający jednostki, którym się nie powodzi.
Posługuje się pojęciem publiczności – władza publiczna – realizowana przez państwo i
jednostki samorządu terytorialnego. Pomoc to nie tylko państwo, ale także samorząd
terytorialny.
Art. 15 ust. 1 konstytucji RP
Aktywność państwa polega na zaspokajaniu potrzeb

Ujęcie horyzontalne – konstrukcja społeczeństwa obywatelskiego – społeczeństwo dialogu,
współpracy, solidaryzmu społecznego. Pomocniczość bez państwa, realizowana przez
społeczeństwo. Państwo jest normodawcą, tworzy ład prawny, w którym społeczeństwo
obywatelskie przez organizacje pozarządowe zaspokaja potrzeby. Aktywność państwa polega
na stanowieniu norm, tworzeniu ładu prawego.

Zasada solidarności – społeczeństwo nie jest zbiorem jednostek; społeczeństwo to nie są
jednostki konkurujące, lecz jednostki porozumiewające się – dialog; człowiek jest częścią
wspólnoty, czyli jest powiązany ze wspólnotą więziami solidaryzmu. Wspieranie jednostek
przez inne jednostki.

Zasada … - realizowana w Niemczech; stworzenie specjalnego budżetu na finansowanie
potrzeb społecznych.

Idee społecznej gospodarki rynkowej:
Pojęcie ładu – ordo – wynika z krytyki wolnorynkowej gospodarki; gospodarka wolnorynkowa
rozwija się spontanicznie, chaotycznie i z tego wynika jej słabość; wolny rynek to chaos.
Ordoliberałowie fryburscy – należy gospodarkę wolnorynkową poddać kontroli. Aktywne
państwo w sferze normodawstwa i działań społecznych. Gospodarka nie może być
pozostawiona sama sobie.
Życie społeczno-gospodarcze odbywa się w wielu płaszczyznach. Te systemy, płaszczyzny
są od siebie zależne. Systemy gospodarcze, polityczne, religijne są wzajemnie powiązane,
więc muszą się do siebie dopasowywać, bo ich dopasowanie jest warunkiem prawidłowego
funkcjonowania.
Wolny rynek jest środkiem a nie celem. Wolny rynek nie może być zlikwidowany, ale ma
słabości. Tylko dzięki wolnemu rynkowi można prawidłowo kształtować ceny; zasady
konkurencji powinny być równe i powszechne dla wszystkich przedsiębiorców. Wolny rynek

ma być kontrolowany; rolą państwa jego wspomaganie przez stanowienie prawa. Państwo
ma być podmiotem pomocy horyzontalnej przez stanowienie reguł. Wolny rynek działa w
sposób uregulowany, a gwarantem porządku jest państwo. Z idei ładu wynika, że państwo
tworzy porządek prawny regulujący kwestie społeczne.
Wizja liberalna – regulacja jest efektem aktywnej gospodarki.
Społeczna gospodarka rynkowa – państwo stanowi esencję ładu; powiązania pomiędzy
różnymi sferami.
Art. 20 Konstytucji – wątki liberalne – wolność działalności gospodarczej i własność
prywatna.
Wątki z pomocy horyzontalnej …
Wolność działalności gospodarczej staje się kategorią normatywną.
Społeczna gospodarka rynkowa kładzie akcent na treści społeczne, wolny rynek – w
konsekwencji wolny rynek jest podstawą, ale planowanie też jest konieczne; inne kryteria
oceny zakresu ingerencji państwa; państwo ma działać tylko tam gdzie jest to konieczne,
czyli tam gdzie jednostki same nie mogą zaspokoić swoich potrzeb.
Państwo jest czynnikiem porządkującym, tworzy ład i porządek obejmując swoimi
działaniami kilka sfer – 4 sfery:

●

Społeczno-gospodarczy porządek prawny – celem państwa jest ład społeczny – państwo
realizuje go tworząc bazę konstytucyjną. Konstytucja, jako najważniejszy akt prawny.
Państwo ma tworzyć ład prawny w sferze gospodarczo-społecznej i jednocześnie ma
określać swoje funkcje wobec gospodarki.

●

Cele gospodarcze – państwo je określa – nie mogą być ujęte statycznie, bo państwo musi
być aktywne i reagować na zmiany zachodzące w gospodarce. Państwo ma reagować
na cykle koniunktury, pobudzać koniunkturę; państwo ma wspomagać mechanizmy
rynkowe gdy te słabną.

●

Państwo definiuje politykę społeczną – jej cele – pełne zatrudnienie, stabilizacja
społeczna – celem państwa socjalnego jest stabilność społeczna, idea równości szans i
sprawiedliwości.

●

Państwo samo określa metody, którymi działa – pośrednie i bezpośrednie

Wykład 12 03.01.2012r.

Problematyka społeczeństwa obywatelskiego
Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego pojawiło się po raz pierwszy w noweli do Konstytucji
PRL (z 1952r.) w 1989r. – art. 85 dotyczył związków zawodowych – społeczeństwo
socjalistyczne zastąpiono społeczeństwem obywatelskim.
W obecnej konstytucji sformułowanie o społeczeństwie obywatelskim nie występuje – ale jest
wyprowadzane z tekstu; nie ma go wprost wpisanego w treść konstytucji.
Regulacje europejskie:

●

Art. 275 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską – dotyczył Komitetu Społeczno-
Ekonomicznego – obecnie art. 300 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Z treści regulowanej art. 85 wynika, że społeczeństwo obywatelskie jest pojęciem aktywnych
obywateli, realizujących dzięki tej aktywności swoje potrzeby – jest czymś istniejącym obok
państwa rozumianego funkcjonalnie.
Istota – 3 sfery semantyczne społeczeństwa obywatelskiego

Sfera polityczna – sfera tego co publiczne; przedsiębiorcy państwowi

Sfera gospodarcza – sfera publicznych i prywatnych przedsiębiorców

Sfera społeczna - sfera społeczeństwa obywatelskiego; sfera tego co prywatne; bazuje na
aktywności obywateli, wynikającej z woli obywateli

Między tymi sferami występują istotne różnice – sfera gospodarcza nastawiona jest na zysk;
działania gospodarcze mają służyć zaspokajaniu potrzeb, czyli zyskowi. Sfera społeczna
nie jest nastawiona na zysk. Aktywność obywateli w 3 sferze służy zaspokajaniu potrzeb,
ale nie służy zyskowi. Tworzone przez obywateli struktury służą zaspokajaniu potrzeb,
ale nie czerpaniu zysków. Przedsiębiorstwa działające w sferze gospodarczej kierują się
zyskiem, a organizacje działające w sferze społecznej kierują się zaspokajaniem potrzeb, są
to organizacje non-profit.
Cena – w sferze gospodarczej cena to szeroko rozumiane koszty + zysk; cena działań w
sferze non-profit – nie ma zysków, więc zostają same koszty; swoje działania finansuje
dotacjami bądź systemem fundacyjnym.
Aktywność w sferze społecznej to tworzenie fundacji i stowarzyszeń – w ten sposób
pokrywane są koszty.
Społeczeństwo obywatelskie charakteryzuje się samodzielnością obywateli; aktywność
przejawia się w tworzeniu organizacji pozarządowych – aktywność w samodzielność
zaspokajania potrzeb.
Dziejowo wyróżnia się 4 modele społeczeństwa obywatelskiego:

Model tradycji republikańskiej – Arystoteles – sięga po XVI stulecie; Machiavelli.

Pojęcia – societas civilis – Cyceron; koinonia politike (Arystoteles)
Charakteryzuje się tym, że jest to wspólnota obywateli, którzy zaspokajają swoje potrzeby
poprzez życie publiczne, w sferze publicznej. Społeczeństwo obywatelskie to wspólnota
jednostek, a nie zbiór jednostek. Prywatny interes jednostek jest realizowany poprzez udział
we wspólnocie. Wspólnota, to co publiczne jest sferą, obszarem zaspokajania potrzeb
człowieka. Nie ma w tym modelu ostrej granicy tym co prywatne i publiczne. Człowiek
będący obywatelem zaspokaja swoje potrzeby będąc członkiem wspólnoty.
Kładzie się akcent na obowiązki obywatela. Obywatel ma troszczyć się o to co wspólne.
Dlatego też można odwołać się do treści art. 1 Konstytucji z 1997r. - Rzeczpospolita
Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. To co prywatne rozmywa się z tym co
publiczne.
Ujecie wzbogacone przez Cycerona – dodał, iż wspólnota obywateli musi bazować na ładzie
prawnym – prawo jako czynnik stabilizujący.
Charakterystyczne przekonanie o wolności – wolność rozumiana pozytywie – obywatele
tworzący społeczeństwo byli wolni do swej aktywności na łonie wspólnoty – wspólnota nie
ograniczała wolności, a stwarzała warunki do realizacji wolności.
Model funkcjonował także przez wieki średnie – kres przyniósł początek nowożytności i
rodzący się w niej indywidualizm. Człowiek indywidualny realizuje swoje interesy prywatne
bez wspólnoty.

Tradycja liberalna – koniec XVII w. – okoliczności wytworzenia się modelu:

Kształtowanie się gospodarki rynkowej opartej na własności prywatnej. Własność
prywatna służy jednostkom do zaspokajania ich potrzeb. Człowiek dzięki temu, że
posiada określone dobra zaspokaja swoje potrzeby

Rewolucje (angielska, amerykańska; od 1648r. ??) – rewolucje zakwestionowały
tradycyjne źródło władzy – głosiły, iż władza i państwo rozumiane funkcjonalnie jest
efektem umowy społecznej. Najpierw są jednostki, potem tworzy się społeczeństwo
a na końcu dopiero państwo. Państwo jest pochodne wobec jednostek

Charakterystyczny w XVII i XVIII w. racjonalizm – nurt akcentował rozumnego
człowieka; podnosi, iż dzięki rozumowi człowiek może pojąć i podjąć trud zmieniania
rzeczywistości.

Te okoliczności zaowocowały innym ujęciem społeczeństwa obywatelskiego. Państwo jest
tylko 1 z elementów życia społecznego. Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo
istniejące obok państwa, a nie w jego ramach. Aktywność obywateli ma polegać na działaniu
obok państwa a nie w jego ramach. Państwo, jako twór minimalny nie ingeruje w inne sfery
życia społecznego. Model akcentował 2 kierunki rozwoju społeczeństwa:

●

Sfera gospodarcza jako sfera, która musi być wolna od wszelkiej ingerencji państwa –
samodzielność gospodarcza jednostek; gospodarka wolnorynkowa to sposób zaspokajania
potrzeb. Liczy się tylko aktywność jednostek – własność prywatna i wolny rynek

●

Mill, Tocqueville – społeczeństwo powinno rozwijać się poprzez aktywność i ta aktywność
powinna wyrażać się w działalności samorządowej, samoorganizowanie się społeczeństwa.
Kierunek prowadzący ku demokracji jako formie ustroju najlepiej pobudzającej aktywność
jednostek. Sfera publiczna to sfera organizacji społecznych i państwa minimalnego. Sfera
gospodarcza jest sferą tylko prywatną. Powiązanie gospodarki wolnorynkowej z demokracją.

XIX w. – tradycja krytyczna – związana z Marksem i Heglem.

Hegel – tradycja próbująca znaleźć drogę pomiędzy liberalizmem i …. Wskazuje, iż człowiek
jest indywiduum ale jednostka poprzez egzystencję w społeczeństwie ulega uspołecznieniu.
Jednostki realizują swoje interesy we wspólnocie będąc ciągle indywidualnościami.
Państwo staje się obszarem zaspokajania potrzeb. Indywidualny interes jednostka może
zaspokoić tylko w ramach współpracy ze wspólnotą. Człowiek zaspokaja swoje potrzeby
dzięki aktywności w sferze publicznej, współpracy z innymi, a nie poprzez dbałość o dobro
wspólne. Kooperacja między jednostkami daje zaspokajanie potrzeb – konsekwencją jest
kult mediacji – jednostki muszą współpracować jeśli chcą zaspokajać swoje potrzeby.
Marks – krytyka tradycji liberalnej – oznacza, iż należy odejść od rozróżniania społeczeństwa
a państwa. Wizja rewolucji – obalenie własności prywatnej i państwa oznaczało triumf
społeczeństwa, które zaspokaja swoje potrzeby.

Renesans społeczeństwa obywatelskiego – odradzająca się koncepcja w latach 70.

Społeczeństwo obywatelskie jest samoorganizującą się grupą społeczną, która niezależnie
od państwa służy zaspokajaniu potrzeb (wizja liberalna). Jest alternatywą dla etatyzmu
radykalnego i totalitaryzmu – tradycja opozycji społeczeństwa a państwa. Podnosi, iż to
społeczeństwa mają tworzyć grupy samoorganizujące się i niezależne od państwa.
Renesans społeczeństwa obywatelskiego kreował opozycje:

●

Społeczeństwo a państwo

●

Porządek w sferze społecznej a porządek państwowy

●

Przeciwieństwa między życiem społecznym realizującym publiczność a życiem politycznym,
którym kieruje państwo.

●

Przeciwieństwa życia prywatnego a władzy publicznej.

Rola renesansu społeczeństwa obywatelskiego – przeciwwaga dla etatyzmu i wizji
radykalnych.
Lata 80. wymusiły zmiany w tej wizji – społeczeństwo obywatelskie nie mogło na dłuższą
metę być apolityczne, czyli apaństwowe. Drugi etap renesansu to renesans idei demokracji.
Demokracja pozwala uczestniczyć jednostkom we władzy na najwyższym szczeblu.
Współczesna koncepcja społeczeństwa obywatelskiego podnosi minimalną role państwa i
znaczącą rolę jednostek w zaspokajaniu swoich potrzeb.
Należy również dodać do tego ideę społecznej gospodarki rynkowej – jest efektem koncepcji
neoliberalnej, myśli chrześcijańskiej zatem idea pomocniczości oznacza, że aktywne
jednostki mają zaspokajać swoje potrzeby a państwo ma ingerować tylko wtedy gdy tak
aktywność nie wystarcza. Państwo więc nie może być minimalne – państwo musi wyjść poza

sferę minimalnych obowiązków stróża nocnego; ma być gotowe do wspierania jednostek.
Państwo nie zastępuje jednostek, ale to nie znaczy, że ma być minimalne, bo państwo
minimalne nie będzie w stanie wspomagać i wspierać jednostek. Państwo musi być sprawne
we wspieraniu jednostek.
Problem granic aktywności państwa – nie może być państwo minimalne, ale też
wszechobecne.
Społeczeństwo obywatelskie nie mogą być apolityczne, bo jednostki w razie potrzeby zwrócą
się o pomoc do państwa.

Wykład 13 10.01.2012r.

Nauka społeczna kościoła – myśl chrześcijańsko-demokratyczna
Społeczna nauka kościała rozwinęła się w ciągu ostatnich 100 lat.
Ramy czasowe – pontyfikat Leona XIII od 1878r. do 1903r. oraz pontyfikat Jana Pawła II od
1978r. do 2005r.
Podstawowymi źródłami są encykliki, czyli wykład strony Kościała w danej kwestii. W XX
wieku rytm rozwoju wyznaczały Wielkie Encykliki:

Encyklika Leona XIII Rerum Novarum z 1891r (O kwestii robotniczej) – wykład na temat
zagadnienia własności

Encyklika Piusa XI Quadragesimo Anno z 1931r.

Encyklika Jana XXIII Mater et magistra z 1961r. (Matka i nauczycielka) – wydana bezpośrednio
przed II Soborem Watykańskim

Sobór Watykański II – lata 1962-65 – Jan XXIII i Paweł VI
4.

Encyklika Jana XXIII Pacem in terries z 1963r. (O pokoju na ziemi)

Encyklika Pawła VI Popularum progressio z 1967r. – o rozwoju społecznym

Encyklika Jana Paweł II Laborem exercens z 1981r. (O pracy ludzkiej) – 90 rocznica wydania
Rerum Novarum – w sprawie robotników

Encyklika Jana Paweł II Centessimus annus z 1991r. – wydana w 100 rocznicę opublikowania
encykliki Leona XIII Rerum Novarum, stanowiącej fundament katolickiej nauki społecznej

Teologia wyzwolenia – nurt katolicki, charakterystyczny dla krajów Ameryki Łacińskiej.
Kolejne encykliki wnosiły nowe elementy do nauki Kościała katolickiego. Zasady pojawiały
się stopniowo.
Ujęcie przedmiotowe:
Punktem wyjścia jest wizja człowieka. Jest to nurt myśli religijnej, więc człowiek-jednostka
ma 2 egzystencje – doczesną i poza doczesną. To odpowiada wizji człowieka, jako
pielgrzyma na ziemi. Celem człowieka jest Bóg, podstawą egzystencji muszą być zasady
moralne. Te zasady nie podlegają reglamentacji – absolutyzm moralny. To co jest narzucane
przez Kościół wynika z Pisma Św. i nie podlega ocenia ani zmianom.
Art. 30 Konstytucji – godność człowieka jako cecha wynika z bycia człowiekiem, jest
przypisana.
Człowiek żyje w społeczeństwie. Jednak to społeczeństwo jest przeciwieństwem
liberalnej wizji społeczeństwa, nie jest zbiorem jednostek a żywym organizmem. Jednostki
funkcjonują w społeczeństwie, jako organizmie w pełnej harmonii za sobą, dbając o dobro
społeczeństwa. Społeczeństwo to całość, której części funkcjonują dla interesu ogółu. 2
wielkie zasady:

Zasada dobra wspólnego – ogół warunków życia społecznego, które pomagają jednostce
ludzkiej na osiągnięcie osobistej doskonałości. Społeczeństwo stwarza warunki do rozwoju.
Dobro wspólne przeciwstawione jest dobru prywatnemu i klasowemu.

Zasada solidaryzmu – z jednej strony jest konsekwencją dobra wspólnego. Głosi, iż
wszyscy należący do społeczeństwa organizmu są odpowiedzialni za wszystkich. Nie ma
idei jednostkowej, prywatnej odpowiedzialności za własny los. Odpowiedzialność ma być
bezinteresowną służbą.
Zasada solidarności traktowana jest jako protest przeciwko degradacji człowieka; protest
przeciwko traktowaniu człowieka jak przedmiotu. Takie traktowanie pogłębiała gospodarka
wolnorynkowa, która prowadziła do uprzedmiotowienia człowieka. I wtedy do głosu mogą
dojść takie nurty jak np. socjalizm.

Rerum Novarum – podkreśla godność człowieka i solidaryzm – współpraca wszystkich ludzi
ze wszystkimi.
Okres, w którym mnożą się konstytucje wprowadzające system parlamentarno-gabinetowy,
prawa wyborcze, które przewidują wystawianie kandydatów przez partie polityczne.
Umożliwiły tworzenie się partii politycznych i …

Zasada uczestnictwa – Wizja musi być połączona z uczestnictwem; człowiek nie może być
bierny w życiu społeczeństwa. Jednostki aktywne w życiu społecznym, realizujące dobro
wspólne.

Zasada pomocniczości – tak jak w społeczeństwie obywatelskim – jednostka jest aktywna;
ta aktywność ma służyć zaspokajaniu potrzeb; państwo nie może zastąpić w tym
jednostek. Państwo ma służyć pomocą jednostkom gdy zajdzie taka potrzeba. Gloryfikuje,
decentralizację władzy publicznej, tego co publiczne. Wizja państwa, jako państwa
samoorganizującego się poprzez przesuwanie zadań na szczeble samorządowe. Państwo musi
być gotowe do pomocy, więc nie może być państwem słabym.

Zagadnienie gospodarki – zasada proporcjonalnego rozwoju
Kościół stoi na stanowisku respektowania własności prywatnej, bo ta najbardziej odpowiada
godności ludzkiej. Własność prywatna jako środek ochrony przez zniewoleniem. Własność
prywatna ma zapewnić godziwy zarobek. Celem działania gospodarki jest proporcjonalny
rozwój – gospodarka jest wielosektorowa i wszystkie sektory powinny rozwijać się
harmonijnie, równocześnie stwarzając warunki do doskonalenia się i zaspokajania potrzeb.

Zasady społecznej nauki kościoła – dobro wspólne, solidaryzm, pomocniczość,
uczestnictwo, proporcjonalny rozwój.
Rerum Novarum; Leon XIII – idea przewodnią jest idea własności prywatnej – stanowisko:
celem aktywności zawodowej, pracy człowieka jest zdobycie własności prywatnej. Oznacza,
że uzyskiwane przez człowieka środki z pracy powinny umożliwić mu, że w drodze
oszczędzania stanie się właścicielem i będzie zaspokajał potrzeby swoje i rodziny. Człowiek
pracuje by stać się właścicielem. Encyklika wyznacza 2 podstawowe kierunki:

Nabywanie akcji przedsiębiorstwa w którym się pracuje; robotnik staje się akcjonariuszem.

Umożliwia dzięki zaoszczędzonym środkom nabywanie nieruchomości.

Przeciwdziałała fali rewolucyjnej – czyni z robotników właścicieli (choćby najmniejszej
własności) i dzięki temu osłabiają się nastroje rewolucyjne. Tylko ten co nic nie ma jest w
stanie zaryzykować. Ten kto coś posiada jest mniej podatny na naciski rewolucyjne niż
ten co nic nie ma. Własność jako czynnik stabilizacji społeczeństwa. To stanowisko jest
przeciwko wszelkim hasłom podnoszącym własność wspólną. Własność wspólna miała
charakter zabójczy. Własność prywatna służy zaspokajaniu potrzeb rodziny. Rodzina jest
strukturą wcześniejszą, pierwotną wobec państwa. Właściciele przedsiębiorstw w swoim

interesie powinni płacić robotnikom godziwe wynagrodzenie. Krytyka idei zysku jako celu
działania przedsiębiorstwa. Robotnik, który staje się właścicielem zaspokaja swoje potrzeby.
Encyklika głosiła, iż państwo jest podmiotem organizującym warunki w których ma miejsce
życie społeczne obywateli. Podnosi obowiązek troski o swoich obywateli. Idea solidaryzmu –
państwo ma się troszczyć o tych najsłabszych (im pomagać w pierwszej kolejności).
Wiek XIX – neotomizm staje się oficjalną nauką kościoła katolickiego.
Rerum Novarum zaczerpnęła od św. Tomasza wizję sprawiedliwości – 3 ujęcia:

Sprawiedliwość wymienna – dotyczy istnienia wzajemnych obowiązków wszystkich wobec
wszystkim; wzajemnych obowiązków miedzy ludźmi; człowiek jest podmiotem obowiązków,
bo jest członkiem społeczeństwa będącego organizmem; nie wynika to z umowy

Sprawiedliwość rozdzielcza – normuje obowiązki społeczeństwa jako całości wobec jednostki;
relacja między społeczeństwem a jednostką. Na społeczeństwie ciąży obowiązek opieki
społecznej wobec najsłabszych. Najsłabszy nie zostaje pozostawiony sam sobie.

Sprawiedliwość prawna – określa obowiązki jednostek wobec państwa, np. obowiązek
płacenia podatków.

Ograniczała funkcjonowanie państwa – funkcje państwa sprowadzają się do szeroko
rozumianej ochrony, państwo ma chronić własność prywatną, pracę (gwarantuje warunki na
rynku pracy; relacje pracodawca a pracownicy; ma chronić pracujące kobiety i dzieci przed
wyzyskiem; państwo ma uwłaszczać chociażby przez nadanie ziemi)
Encyklika Piusa XI Quadragesimo Anno z 1931r – czas trwania wielkiego kryzysu – idea
tej encykliki jest powrót i uwspółcześnienie zasad zawartych w Rerum Novarum. Krytyka
liberalizmu i socjalizmu; system gospodarki wolnorynkowej określono, jako niezdolny do
sprawnego rozwiązywania problemów społecznych. W liberalizmie jednostki charakteryzują
się egoizmem. Socjalizm to lekarstwo, które może zarazić (lek gorszy od choroby).
Wprowadziła ideę pomocniczości państwa. Państwo pomocnicze to państwo kontrolujące.
Państwo ma chronić tzn. kontrolować. Podkreślała solidaryzm społeczny. Korporacjonizm
chrześcijański – wizja społeczeństwa jako ciała, organizmu, korporacji.
Lata 60. – sobór watykański II – idea dostosowania Kościoła do zachodzących zmian.
Encyklika Jana XXIII Mater et magistra z 1961r – dotyczy życia gospodarczego; pierwszeństwo
własności prywatnej nad własnością wspólną. To pierwszeństwo wpływa na odpowiedź
na pytanie o rolę gospodarczą państwa. Rolą państwa jest popieranie, pobudzanie,
koordynowanie działań ludzkich a nie ich zastępowanie. Państwo ma uzupełniać
podejmowane inicjatywy – zasada pomocniczości – państwo kontroluje ale i pomaga.
Idea humanizacji ustroju przedsiębiorstwa – należy odejść od traktowania pracownika
jako przedmiotu pracy – poprzez udział pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem.
Uwłaszczenie oznacza upowszechnienie.
Encyklika Jana XXIII Pacem in terries z 1963r. – pokój; jest jednym z najważniejszych dóbr
dotyczących własności. Pokój rozumiany szeroko – brak wojen, konfliktów, czyli harmonijny
rozwój (jest wyrazem dobra wspólnego)
Encyklika Jana Paweł II Laborem exercens z 1981r – praca człowieka jest kluczem do
rozwiązania kwestii społecznej.
Ujęcie pracy:

Przedmiotowe – krytykowane przez Jana Pawła II, które postrzega człowieka, jako
anonimowego pracownika, wręcz jako towar.

Podmiotowo – podkreśla rolę człowieka, jako kreatora. Człowiek stanowi ostateczny cel
pracy, dzięki niej sam siebie kreuje i rzeczywistość. Człowiek pracuje nie dla zysku a dla
zaspokajania potrzeb, co warunkuje doskonalenie się. Praca jest środkiem a nie celem.

Wizja podmiotowa pracy jest przeciwstawieniem się degradacji człowieka do roli siły
roboczej. Każdy człowiek ma swoją godność. Pracownik jako uprawniony do udziałów i do
zarządzania przedsiębiorstwem. Podnosi znaczenie związków zawodowych (organizacje
pracowników stanowią fundament zaspokajania potrzeb ludzkich) ???
Teologia wyzwolenia – ruch społeczno-polityczny, który powstał pod wpływem soboru
watykańskiego II – bodziec do publicznego podjęcia dyskusji o problemach Ameryki
Łacińskiej. 2 nurty:

Teologia polityczna – wiara jest zjawiskiem publicznym; nie jest sprawą prywatną; jako
taka wymaga od człowieka zaangażowania się w sprawy społeczeństwa; idea uczestnictwa.
Człowiek ma angażować się w życie społeczne i polityczne. Wszyscy ludzie dążą do zbawienia.
Przekształcanie rzeczywistości doczesnej, ziemskiej jest zgodna z celem zbawienia. Należy
zmieniać to co doczesne, bo jest to realizacją celu zbawienia. Aktywność człowieka polega na
zajmowaniu się bieżącymi sprawami; aktywne angażowanie się w sprawy doczesne; człowiek
nie może być obojętnym wobec tych spraw – aktywne zmienianie rzeczywistości, likwidacja
wszelkich form ucisku.
Zbawienie do którego się dąży może być zatem osiągnięte przez aktywność ludzi w
życiu doczesnym bowiem aktywni ludzie przekształcają rzeczywistość zgodnie z myślą
chrześcijanką.

Teologia rewolucji – jest efektem konferencji episkopatu w Ameryce Łacińskiej w 1968r.
w Medellin. Nie jest to ruch księży parafialnych. Obrona praw człowieka, godności przed
zacofaniem szeroko rozumianym (wyzysk, nierówności społeczne).
Sytuacja, w jakiej znajduje się Ameryka Łacińska – stan grzechu, niesprawiedliwości
społeczne. Należy z tym stanem walczyć; środkiem walki jest rewolucja. Ludzie maja
naturalne, przypisane prawo oporu przed złem. Prawo oporu może być rozumiane
rewolucyjnie. Rewolucja, jako środek do obalenia stanu grzechu. Zmiana rzeczywistości
w sposób gwałtowny, rewolucyjny. Skoro Bóg jest kreatorem rzeczywistości to rewolucja
jest jego kreacją a ludzie są tylko wykonawcami woli boga. Katolicka nauka społeczna
reprezentuje tradycję a teoria wyzwolenia głosi zmianę sytuacji nie poprzez korporacjonizm a
poprzez rewolucje.

Wykład 14 17.01.2012r.

Podsumowanie

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
prof Tulejski Pytania na egzamin z Doktryn Polityczno Spolecznych komunizm, socjalizm, totalitaryz
TTulejski Tematy egzaminacyjne z Doktryn Polityczno Spolecznych 2013 14, Pytania na egzamin z Doktry
prof Tulejski Pytania na egzamin z Doktryn Polityczno-Spolecznych - liberalizm, moje dokumenty, Domi
prof Tulejski Pytania na egzamin z Doktryn Polityczno-Spolecznych - konserwatyzm, moje dokumenty, Do
Doktryny polityczno prawne Opra Nieznany
Doktryny polityki spolecznej, administracja publiczna-ćw, Doktryny Polityczno-prawne-wykład,Skomiał
Doktryny polityki społecznej, STUDIA - POLITYKA SPOŁECZNA, I stopień, 3 ROK (2012-2013), ZIMA
2 Doktryny polityki społecznejid 19495 ppt
polityka społeczna do nauki
Polityka społeczna do druku
4 Doktrynalne uwarunkowania polityki społecznej
Polityka spoleczna notatki werj Nieznany
zagadniania do cw, polityka spoleczna
wprowadzenie do sztucznej inteligencji-wyk łady (10 str), Administracja, Administracja, Administracj
W jaki sposób pisarze i publicyści oświecenia włączyli się do walki o reformy polityczne i społec
polityka spoleczno id 372382 Nieznany
Historia doktryn politycznych i Nieznany

więcej podobnych podstron