Polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji

pozarządowych, której celem jest poprawa połoŜenia materialnego,

asekuracja przed ryzykami Ŝyciowymi i wyrównywanie szans Ŝyciowych

grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.

Cele polityki społecznej:

• wyrównywanie warunków Ŝycia i pracy poprzez

zaspokajanie potrzeb grup ludności;

• zapewnienie równości w korzystaniu z praw

obywatelskich;

• usuwanie nierówności społecznych;

• kształtowanie stosunków społecznych;

• zabezpieczenie przed ryzykami Ŝyciowymi.

Ad.1.,2. Uwarunkowania demograficzne, System emerytalny

Demografia (demos – lud, grapheia – opis.)Nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w

konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium.

Zajmuje się statystyczno – analitycznym opisemstanu i struktury ludności oraz badaniem i

oceną zmian wynikających z dotychczasowego i przewidywanego ruchu naturalnego i ruchu

wędrówkowego ludności.

Zbiorowości ludzkie możemy badać pod względem cech ilościowych oraz jakościowych.

– Cechy ilościowe to cechy w stosunkowo łatwy sposób możliwe do zmierzenia i wyrażenia w

stosownych jednostkach.

– Cechy jakościowe to cechy niemierzalne lub

trudno mierzalne (najczęściej nie posiadającemiana).

Dodatkowo możemy wyodrębnić następujące działy demografii:

– Demografia matematyczna (demometria) – traktująca o problemie metod pomiaru zjawisk demograficznych w drodze aplikacji skomplikowanych metod matematycznych, ekonometrycznych i statystycznych.

– Demografia opisowa – traktuje o naukowym opisie zjawisk demograficznych

Podstawowe pojęcia:

• Stan ludności – ilość osób zamieszkujących określony teren, najczęściej konkretną jednostkę

terytorialną: miasto, gminę, powiat, województwo, kraj, kontynent, itp.

• Struktura ludności – podział ludności według takich cech jak wiek, płeć, stan cywilny, wykształcenie,

miejsce zamieszkania, inne cechy społeczno – zawodowe.

Źródła informacji o ludności:

• Spisy ludności – przeprowadzane są w większości krajów w odstępach 10-cio letnich, w latach zakończonych na zero lub im bliskich [badanie statystyczne pełne].

• Rejestracja bieżąca – dotyczy urodzeń, zgonów, zmian stanu cywilnego i miejsca zamieszkania

ludności (fakty określające zmiany w stanie i strukturze ludności) [badanie statystyczne pełne].

• Specjalne badania ankietowe – przeprowadzane są wśród odpowiednio wylosowanych respondentów [badanie statystyczne niepełne].

Badania społeczne realizowane przez GUS

• Badania budżetów gospodarstw domowych

• Badania aktywności ekonomicznej ludności

• Badanie warunków życia gospodarstw domowych

• Badanie stanu zdrowia ludności Polski (2004 r.)

Struktura według płciDo podstawowych miar wykorzystywanych do

badania struktury ludności według płci należą:

• Współczynnik feminizacji:

– Ogólny I typu – określa stosunek liczby kobiet w danym okresie do ogólnej liczby ludności,

– Ogólny II typu – określa stosunek liczby kobiet w danym okresie do liczby mężczyzn w tym okresie.

• Współczynnik maskulinizacji:

– Ogólny I typu – określa stosunek liczby mężczyzn w danym okresie do ogólnej liczby ludności,

– Ogólny II typu – określa stosunek liczby mężczyzn w danym okresie do liczby kobiet w tym okresie.

Struktura wg płci – rok 2007

• Liczebna przewaga mężczyzn występuje wśród ludności w wieku do 44 roku życia – gdzie na 100

mężczyzn przypada 97 kobiet;

• W wieku powyżej 44 lat współczynnik feminizacji wynosi 124;

• W najstarszych rocznikach wieku (65 lat i więcej) na 100 mężczyzn przypadają średnio 164 kobiety.

Znaczenie struktury wiekowej dla planowania gospodarczego (przestrzennego), np.:

• ustalenie zasobów ludności zdolnej do pracy,

• określenie wielkości i struktury konsumpcji dóbr i usług,

• określenie poziomu rozwinięcia i utrzymania służby zdrowia,

• określenie odpowiedniej liczby szkół, przedszkoli i żłobków,

• określenie przyszłych zasobów ludnościowych.

Piramida wieku

• piramidy nigdy nie mają czystego kształtu – zniekształcenia obrazują deformacje struktury wiekowej badanej populacji;

• piramida ukazuje nie tylko stan obecny, ale także wydarzenia i procesy jakie miały miejsce w przeszłości (naturalne, historyczne, społeczno-gospodarcze itp.);

• wcięcia obrazują niże demograficzne a wypukłości wyże demograficzne, oraz echa następujące w określonych odstępach czasu;

• struktury wieku wykazują także zmienność przestrzenną inna będzie piramida dla wsi i miast itp.;

• oprócz elementów ruchu naturalnego na kształt piramidy niewątpliwy wpływ mają migracje;

Ruch naturalny – zmiany w stanie liczebnym (urodzenia i zgony) oraz zmiany w stanie cywilnym ludności (związki małżeńskie, rozwody, separacje).

• Ruch wędrówkowy (migracyjny) – ruch ludności wynikający ze zmian miejsca zamieszkania (ze wsi

do miasta, z województwa do innego województwa, poza granicę kraju). W szczególności,

jeśli mamy do czynienia ze zmianą zamieszkania na stałe to mówimy o:

a) imigracji – przyjazdy na stałe do danego obszaru;

b) emigracji – wyjazdy na stałe z danego obszaru.

Mobilność terytorialna – oznacza proces przemieszczeń ludności między jednostkami

terytorialnymi wewnątrz obszaru zamieszkiwanego przez daną populację lub między terenami

zamieszkiwanymi przez tą populację a innymi terenami.

• Wiek mobilności zawodowej – od 18 do 44 roku życia

Urbanizacja – stanowi długofalowy proces społeczny oznaczający zwiększanie się liczby miast, ich terytoriów oraz liczby osób w nich zamieszkujących. Jest połączony zwykle ze zmniejszaniem się ilości osób zamieszkujących na wsi.

• Obecnie ma miejsce równieŜ zjawisko zwane suburbanizacją, polegające na osiedlaniu się ludności miejskiej na obszarach wiejskich w pobliŜu duŜych miast.

Małżeńskość – to proces tworzenia się i rozpadu związków małżeńskich. Obejmuje wzorce małżeństwa i rozwodu (niekiedy także separacji), tzn. intensywność tych zjawisk, ich zmiany i

zróżnicowanie demograficzne np. według wieku i płci.

Zawarcie małżeństwa – to akt otworzenia rodziny przez

mężczyznę i kobietę, m.in. w celu prokreacji oraz oraz

wychowania potomstwa we wspólnym gospodarstwie

domowym.

• Rozwiązanie małżeństwa – stanowi finał trwania związku małżeńskiego. Może nastąpić w wyniku następujących zdarzeń:– Rozwód,– Separacja,– Zgon

W 2007 roku zarejestrowano prawie 249 tys. Związków małŜeńskich – o ponad 22 tys. Więcej niŜ rok wcześniej. Począwszy od 2003 r. obserwuje się wzrost liczby nowozawartych małŜeństw – co pozwala przewidywać utrzymanie pozytywnego trendu, jakim jest rosnąca liczba urodzeń.

Częstość zawierania małŜeństw jest nieznacznie niŜsza w miastach. Wśród nowozawartych związków ok. 86% stanowią małŜeństwa pierwsze. MałŜeństwa wyznaniowe, tj. zawarte w kościołach i jednocześnie zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego, stanowią około 70% zawieranych prawnie związków. Średni wiek kobiet zawierających związek małŜeński (mediana wieku) wynosił w 2006 r. 25 lat, wobec niepełna 23 lat na początku lat 90- tych, z kolei wśród męŜczyzn wzrósł o około 1,5 roku -do 27 lat. NowoŜeńcy w miastach są o ok. 1,5 roku starsi od mieszkających na wsi.

Reprodukcja ludności – stanowi proces odtwarzania w czasie stanu liczebnego oraz struktury demograficznej populacji. W populacji zamkniętej (w której nie występuje migracja) to reprodukcja stanowi o stanie liczebnym i strukturze populacji.

• Rozrodczość – jest procesem odtwarzania stanu populacji w wyniku strumienia urodzeń. W konsekwencji rozrodczości przybywa jedynie członków najmłodszej części populacji.

• Umieralność – to proces, w wyniku którego na skutek strumienia zgonów następuje ubytek stanu populacji. Ubytek ten zachodzi wśród wszystkich kategorii wiekowych populacji, choć jego skala

może być między nimi zróżnicowana.

Urodzenie żywe – stanowi fundamentalne (obok zgonu) zdarzenie demograficzne. Powoduje wzrost liczebności o jedną (lub więcej w przypadku urodzenia bliźniaczego) osobę.

• Zgon – czyli śmierć człowieka, powoduje on zmniejszenie stanu populacji o jedną osobę (zdarzenie demograficzne).

Do analizy natężenia urodzeń w badanej populacji można wykorzystać współczynnik rodności

efektywnej, który wyraża się stosunkiem liczby urodzeń żywych do ogólnej liczby zbiorowości.

• Współczynnik płodności określa średnią liczbę dzieci rodzonych przez jedną kobietę w wieku

rozrodczym (w 5-letnich grupach) w danym społeczeństwie.

• Współczynnik dzietności – określa liczbę urodzonych dzieci przypadających na jedną kobietę

w wieku rozrodczym (15-49 lat).

Prawidłowości statystyczne dotyczące ludności

• Przewaga liczebna urodzeń chłopców nad dziewczętami – na 1000 urodzeń Ŝywych

przypada ok. 517 chłopców.

• WyŜsze natęŜenie zgonów wśród męŜczyzn – zwłaszcza w starszych grupach wieku, stąd

wynika krótsze przeciętne dalsze trwanie Ŝycia męŜczyzn.

• Przewaga liczebna płci męskiej – w grupie wieku 0–39 lat.

• Przewaga liczebna płci Ŝeńskiej – w grupach wieku powyŜej 40 lat, przewaga ta nasila się wraz

z wiekiem.

• Rośnie wiek zrównania liczebnego kobieti męŜczyzn – obecnie ~44 lata.

• WydłuŜenie przeciętnego trwania Ŝycia – występuje we wszystkich krajach, przede wszystkim na skutek systematycznego spadku natęŜenia zgonów niemowląt i dzieci.

• Zmniejszenie natęŜenia urodzeń – obserwowane zwłaszcza w ostatnich latach w całej Europie, obecnie takŜe nasila się w Polsce.

• Starzenie się ludności – rozumiane jako względny (procentowy) wzrost liczby osób w wieku starszym (np. emerytalnym) – proces ten jest skutkiem spadku natęŜenia zgonów oraz

zmniejszenia natęŜenia urodzeń.

Starzenie się populacji – to zmiana profilu struktury populacji według wieku i płci, oznacza długofalowy proces zwiększania się udziału ludności w starszym wieku w całej populacji, kosztem udziału osób młodych. Jest to proces złożony, na który istotny wpływ wywierają trzy inne procesy tj. rozrodczości, umieralności i migracji

Proces starzenia się ludności- Procesem starzenia się ludności nazywamy wzrost udziału osób starszych (w wieku powyżej 60 lub 65 lat) w ogólnej liczbie ludności. Najczęściej przyjmuje się następującą klasyfikację pod względem zaawansowania procesu starzenia się społeczeństw:

• Współczynnik juwenilności (młodości) – wyraża stosunek liczby ludności młodej (0-17 lat) do całkowitej liczby ludności na badanym obszarze

• Polska: 1950 – 35%, 2000 – 24%, 2006 – 20%.

• środkowy wiek ludności - mediana wieku ludności - określa liczbę lat której nie osiągnęła połowa roczników badanego społeczeństwa, a którą przekroczyła druga połowa roczników tego społeczeństwa

Przeciętne trwanie życia w latach 1950-2005

• Przeciętna długość życia : 74,5 lat (70,9 mężczyźni i 79,8 kobiety)

• 2015r. : 77,8 lat (74,6 mężczyźni i 81,2 kobiety)

• 2030r. : 80 lat (77,6 mężczyźni i 83,3 kobiety)

Polityka rodzinna

• Definicja przyjęta przez consensus na konferencji ludnościowej zwołanej przez ONZ w 1994 r. w

Kairze, w której uczestniczyło ponad 180 krajów.

• “Celem programów planowania rodziny musi być umożliwienie parom małżeńskim i poszczególnym

osobom decydowanie w sposób wolny i odpowiedzialny o liczbie i czasie powoływania do życia dzieci oraz umożliwienie dostępu do informacji i środków dla uzyskania tego, jak i zapewnienia świadomych wyborów i uczynienia dostępu do pełnego zakresu bezpiecznych i efektywnych metod.”

Polityka ludnościowa- Oddziaływanie państwa za pomocą odpowiednich bodźców na kształtowanie się stosunków ludnościowych w celu osiągnięcia założonej liczby oraz (lub) struktury ludności według płci i wieku, a także (lub) założonego tempa wzrostu (dodatniego lub ujemnego) i rozmieszczenia terytorialnego.

Polityka odpowiadająca na zapotrzebowania ludności wynikające z istniejącej struktury ludności według płci i wieku (population responsive policy). Polityka ludnościowa tej kategorii jest w

zasadzie polityką społeczno-ekonomiczną wymuszaną przez procesy i struktury demograficzne.

wpływ na:

• edukację

• zatrudnienia

• mieszkalnictwo

• zdrowie

• zabezpieczenie społeczne (szczególny

wpływ na system emerytalny).

System emerytalny

• Ubezpieczenie emerytalne jest to ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy z powodu starości. Osoby, które opłacają składkę, zapewniają sobie w ten sposób dochód w momencie zaprzestania pracy zawodowej po osiągnięciu wieku emerytalnego.

• Na ubezpieczenie emerytalne odprowadzana jest składka w wysokości 19,52 proc. Podstawy wymSystem repartycyjny to system emerytalny oparty na umowie pokoleniowej. Istotą systemu jest finansowanie świadczeń emerytalnych ze składek opłacanych przez osoby aktualnie pracujące. System repartycyjny działa sprawnie wtedy, gdy zasilające system składki pracowników wpływają w wysokości wystarczającej na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów. Wpływ na system repartycyjny mają zarówno niekorzystne trendy demograficzne, jak i ekonomiczne, np. bezrobocie lub zmniejszenie się liczby osób w wieku produkcyjnym przy jednoczesnym wzroście liczby wypłacanych świadczeń rodzi niebezpieczeństwo niewypłacalności systemu.

1 stycznia 1999 r. zaczął obowiązywać w Polsce nowy system emerytalny. Jego twórcy założyli docelowo, że przyszli emeryci będą otrzymywać emeryturę z co najmniej dwóch źródeł, tzn. ze zreformowanego ZUS i OFE. Ustawodawca przewidział również możliwość powołania Pracowniczych Programów Emerytalnych, które mają charakter dobrowolny i uzupełniający w stosunku do

powszechnego systemu emerytalnego.iaru składki.

I filar

...systemu emerytalnego, czyli Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), który administruje

Funduszem Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Ten element systemu emerytalnego jest

państwowy. Oszczędności w I filarze nie są inwestowane - są przeznaczane na bieżące wypłaty

z ZUSu, natomiast składki są ewidencjonowane na indywidualnych kontach, co będzie

wykorzystane w procesie obliczania przyszłej emerytury. Nie jest możliwe dziedziczenie

zgromadzonych składek. Do I filaru trafiają środki w wysokości 12,22% podstawy składki.

II filar

...systemu emerytalnego stanowią otwarte fundusze emerytalne, które są zarządzane przez

prywatne podmioty - powszechne towarzystwa emerytalne. Oszczędzanie w II filarze

podobnie, jak w I filarze jest obowiązkowe (dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r.), ale

można wybrać dowolny fundusz spośród działających na rynku. Można także zmienić fundusz

na inny. Istotną różnicą w stosunku do I filaru jest fakt, że środki w tym filarze są

inwestowane, a zgromadzone środki są dziedziczone. Działalność funduszy emerytalnych jest

szczegółowo uregulowana i poddana państwowemu nadzorowi. Do II filaru trafiają środki w

wysokości 7,3% podstawy składki.

III filar

dobrowolne (nieobowiązkowe) formy dodatkowego oszczędzania na przyszłą emeryturę. Na

III filar składają się pracownicze programy emerytalne (PPE) oraz indywidualne konta

emerytalne (IKE). W niektórych ujęciach do III filaru zaliczane są także wszelkie inne formy

długoterminowego oszczędzania z przeznaczaniem na przyszłą emeryturą.

Ubezpieczeni zostali zatem podzieleni na trzy grupy, które różnią się ze względu na sposób oszczędzania, przywileje emerytalne i sposób wyliczenia emerytury.

– Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. będą mieć przyznawaną emeryturę w oparciu o przepisy systemu emerytalnego sprzed 1 stycznia 1999.

– Osoby urodzone pomiędzy 31 grudnia 1948 r. a 1 stycznia 1969 r. zostały objęte generalnie nowym systemem emerytalnym. Niemniej jednak zasady obowiązujące tych ubezpieczonym mają charakter przejściowy pomiędzy nowym a starym systemem emerytalnym i niektórzy ubezpieczeni z tego przedziału zachowują prawa jakie gwarantował im poprzedni system emerytalny. Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. mają możliwość oszczędzania na emeryturę obok ZUS również w nowopowołanych instytucjach finansowych - OFE.

– Ubezpieczeni urodzeni po 1 stycznia 1969 r. zostali objęci nowym systemem emerytalnym i obowiązkowo odkładają części składki na ubezpieczenie emerytalne w otwartych funduszach emerytalnych.

Nowy system emerytalny

Emeryturę będziemy dostawać z dwóch źródeł - z ZUS i z OFE.

• Emerytura z ZUS

Pracodawca wpłaca obowiązkowo każdego miesiąca do ZUS 12,22 proc. pensji. ZUS księguje

te pieniądze na koncie, a następnie... wypłaca je dzisiejszym emerytom.

Emeryturę dostaniesz wtedy, kiedy osiągniesz minimalny wiek emerytalny: 60 lat (kobiety)

lub 65 lat (mężczyźni). I to niezależnie od tego, ile w życiu pracowałeś! Wysokość emerytury

ZUS wyliczy, dzieląc przez siebie dwa pozornie skomplikowane pojęcia, czyli tzw.

• podstawę obliczenia emerytury przez • średnie dalsze trwanie życia.

Podstawę obliczenia emerytury utworzą zebrane na indywidualnym koncie ubezpieczonego:

składki na ubezpieczenie emerytalne, ich coroczna waloryzacja oraz zwaloryzowany kapitał

początkowy (warunek jego zgromadzenia to odprowadzanie składek do ZUS przed 1 stycznia

1999 r.).

Średnie dalsze trwanie życia to wielkość statystyczna służąca do ustalenia liczby miesięcy, w

których przeciętnie będzie pobierana nowa emerytura. Ta średnia jest taka sama dla kobiet i

mężczyzn, choć dziś mężczyzna po przejściu na emeryturę żyje średnio tylko 14 lat, a kobieta

niemal 23 lata. Dzięki zrównaniu tej wielkości wysokość emerytur kobiet jest wyższa o blisko

8 proc., a mężczyzn o 12 proc. niższa. Dane w formie tablic corocznie publikuje GUS.

• Emerytura z OFE

Do OFE trafia co miesiąc 7,3 proc. pensji. Razem z tobą składki wpłaca tam 13,2 mln

Polaków. Odłożyliśmy już 140 mld zł.

Wcześniejsze emerytury za dużo kosztują pracujących

• W roku 2006 wcześniejsze świadczenia emerytalne kosztowały około 27,5 mld zł. Oznacza to, że średnie obciążenie pracowników z tytułu wypłaty wcześniejszych świadczeń wynosiło miesięcznie 210

• Młodzi emeryci kosztują budżet państwa około 20 mld zł rocznie, co odpowiada kosztom stworzenia 200 tys. nowych miejsc pracy

• Osoby, które przeszły na emeryturę w 2006 roku, miały średnio 56,6 lat. Zaledwie co 11 osoba, której przyznano emeryturę w tym czasie, ukończyła 65 lat. Co szósta miała poniżej 55 lat. Wśród grup zawodowych najmłodszymi emerytami byli górnicy, którzy przeciętnie przechodzili na emeryturę w wieku 47,5 lat.

• Żeby zachować dzisiejszy poziom relacji średniej emerytury do przeciętnego wynagrodzenia (59 proc.) trzeba będzie w przyszłości podnieść składkę emerytalną z 19,52 proc. obecnie do powyżej 30 proc. Jeżeli składka się nie zmieni, relacja emerytur do płac spadnie, do około 35 proc., czyli ponad jedną trzecią.

• Aby przy niezmienionej składce utrzymać relację emerytur do płac na obecnym poziomie, Polacy musieliby przechodzić na emeryturę przynajmniej 6 lat później niż teraz. Nie da się utrzymać wieku emerytalnego na obecnym poziomie. Będzie on musiał się zmieniać w ślad za wydłużającą się długością życia.

Polacy nie chcą podniesienia wieku emerytalnego kobietom

• Tylko co dziesiąty Polak (11 proc.) uważa, że kobiety mogłyby pracować dłużej niż do ukończenia 60 lat. przeciwnikami dłuższej pracy kobiet są osoby w każdym wieku.

• Ekonomiści zwracają uwagę, że Polacy nie dostrzegają zależności między stażem pracy a wysokością emerytury.

• Co czwarty emeryt - 1,1 mln osób - nie osiągnął ustawowego wieku emerytalnego. Tylko co czwarty

mężczyzna i prawie co siódma kobieta poszli na emeryturę w ustawowym wieku emerytalnym - 60 lat dla pań i 65 lat dla panów - lub później. Przeciętnie przechodzimy na emeryturę w wieku 57 lat

Polityka kształtująca procesy demograficzne (population influencing policy)

Działania zmierzające do wpływania na poziom płodności, umieralności i ruchów migracyjnych. Zakres tej polityki ludnościowej traktowany jest często jako jedyny zakres polityki, którą należy nazywać polityką ludnościową.

Można wyodrębnić dwa przeciwstawne kierunki działania:

- politykę pro-natalistyczną, zmierzającą do zachowania lub podniesienia istniejącego

poziomu dzietności;

- politykę anty-natalistyczną, zmierzającą do ograniczenia dzietności.

I transformacja polegała na przechodzeniu od wysokiego poziomu płodności i umieralności do niskiego poziomu obu tych procesów. Oczekiwano, Ŝe transformacja ta zatrzyma się na poziomie

zerowego przyrostu naturalnego. Tak się jednak nie stało i w wielu krajach obserwujemy ujemny przyrost naturalny.

Teorie ludnościowe

• Faza I – tradycyjna – charakteryzuje się wysoką niekontrolowaną płodnością i umieralnością,

• Faza II – przejściowa – charakteryzuje się spadkiem umieralności i rozrodczości,

• Faza III – nowoczesna – faza kontrolowanej reprodukcji.

Faza I – względna stabilność stanu ludności, osiągana drogą wysokiej rozrodczości i wysokiej umieralności sprawiła, Są przyrost naturalny niewielkim stopniu odbiega od zera,

–Współczynnik dzietności – 6 dzieci,

– Przeciętna długość trwania Życia – <45 lat,

• Faza II – osiągnięcia medycyny i zasięg oddziaływania służby zdrowia powodują obniżanie

poziomu umieralności i wydłużenie się trwania Życia ludzkiego. W fazie tej zmniejszenie się

umieralności obserwowane jest przy nadal wysokim poziomie rozrodczości,

–Współczynnik dzietności – 4,5 - 6 dzieci,

– Długość trwania Życia – 45 – 65 lat,

• Faza III – faza ta charakteryzuje się zwolnieniem tempa obniżania się poziomu umieralności i

początkowo powolnym, a następnie szybkim spadkiem płodności.

– Współczynnik dzietności – 3 - 4,5 dzieci,

– Długość trwania Życia – 55-65 lat,

– Na przełomie II i III fazy przyrost naturalny osiąga najwyższy poziom,

• Faza IV – następuje nowa stabilizacja ludności przy niskim poziomie umieralności i rozrodczości,

– Współczynnik dzietności - poniżej 3 dzieci,

– Długość trwania Życia – przekracza 65 lat,

II przejście demograficzne

• Charakterystyczną cechą drugiego przejścia demograficznego jest spadek płodności poniŜej poziomu gwarantującego ciągłą zastępowalność pokoleń,

• W modelu drugiego przejścia demograficznego zmniejszanie się dzietności, przy bardzo niskim poziomie umieralności, przypisywane jest dąŜeniu obojga rodziców do osiągnięcia własnych źródeł

dochodów z pracy oraz odpowiedniego wykształcenia i zadowolenia z Ŝycia.

• Doniosłą rolę zaczynają odgrywać motywacje do stałego podnoszenia poziomu Ŝycia rodzinnego.

Cechy charakterystyczne II przejścia demograficznego:

• 1-sza grupa to czynniki związane ze zmianami modelu małżeńskości:

- opóźnienie wieku zawierania małżeństwa, osłabienie trwałości małż., zmniejszenie częstości zawierania małż., wzrost natężenia rozwodów, wzrost liczby rodzin niepełnych, wzrost liczby związków kohabitacyjnych, w tym związków typu wspólnego życia ale oddzielnego zamieszkania (LAT Living-Apart-Together), wzrost częstości występowania rozwodów, wzrost liczby rodzin z jednym rodzicem.

• 2-ga grupa to czynniki dotyczące zmian we wzorcu dzietności, wzorcu prokreacji – płodności, a więc zmniejszanie się dzietności poniżej poziomu reprodukcji kobiet czyli poniżej prostej zastępowalności pokoleń: opóźnianie wieku urodzenia 1-go dziecka, przesuwaniem się maksymalnej płodności do grupy wieku 25-29 lat, wzrostem udziału dzieci rodzących się poza związkiem małżeńskim, przy rosnącej akceptacji społecznej tego zjawiska.

• 3-cia grupa to rozpowszechnianie się metod a także dostępności różnego rodzaju środków antykoncepcyjnych, stosowanych dla świadomego powoływania do życia dzieci w czasie i liczbie jakiej chcą sami rodzice.

• 4-ta grupa to zmiana stylu życia, która jest dwukierunkowa:

- dążenie do zdrowego odżywiania się, zdrowego życia, czynnego ruchu w społ., ruch fizyczny, co prowadzi do obniżenia umieralności i do wydłużenia trwania życia,

- dążenie do jak najwyższej pozycji w społ., również zawodowej, powoduje stres i to, że człowiek żyje w napięciu a to prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia. Pojawiają się też rożnego rodzaju cywilizacyjne zagrożenia stanu zdrowia (np. używanie alkoholu, nikotyny, narkotyków).

Procesy przejścia w Polsce

I Etap obejmuje czasy od załamania się wysokiej stopy zgonów do przełomu w wysokiej stopie

urodzeń. I faza przypada więc na lata 1870 –1900 (najwcześniej na Pomorzu, Wielkopolsce, Śląsku,

znacznie później na pozostałych terenach)

• II faza charakteryzowała się szybkim spadkiem liczby zgonów, aniŜeli urodzeń - zatem coraz większym przyrostem naturalnym. Faza ta przypada na początek XX wieku – do pierwszej wojny światowej

• III fazę charakteryzował szybszy spadek liczby urodzeń niŜ zgonów, a w konsekwencji zmniejszający się przyrost naturalny. Takie zmiany obserwowano w okresie międzywojennym i w początkowym okresie Polski Ludowej.

• Faza III w Polsce uległa wydłuŜeniu, ze względu na nakładanie się dwóch procesów:

– Modernizacji demograficznej,

– Powojennej kompensacji, zwanej wyŜem demograficznym.

• Obecnie Polska znajduje się w IV fazie przejścia, która zasługuje na szczególną uwagę:

Ad.3. Pomoc społeczna

Pomoc społeczna- umożliwia przezwyciężanie trudnych sytuacjiżyciowych tym, którzy nie są w stanie sami ich pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Wspiera ich w wysiłkach

zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach

odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest także zapobieganie

trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Prawo do świadczeń z pomocy społecznej

• przysługuje:

– osobom posiadającym obywatelstwo polskie, mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

– cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadającym zezwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej,

– obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.

• przysługuje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie przekraczają kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej. Od dnia 1 października 2006 r. dla osoby samotnie gospodarującej jest nim dochód nie przekraczający kwoty 477 zł, natomiast dla osoby w rodzinie – kwota 351 zł.

Kryteria przyznawania świadczeń

Pomocy społecznej udziela się z powodu (art. 7 ustawy o pomocy społecznej):

• ubóstwa,

• sieroctwa,

• bezdomności,

• bezrobocia,

• niepełnosprawności,

• długotrwałej lub ciężkiej choroby,

• przemocy w rodzinie,

• potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,

• bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa

domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych,

• braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki

opiekuńczo-wychowawcze,

• trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,

• trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,

• alkoholizmu lub narkomanii,

• zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej,

• klęski żywiołowej lub ekologicznej.

+ kryterium dochodowe

Pomoc społeczna polega w szczególności na:

• przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń,

• pracy socjalnej,

• prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej,

• analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocyspołecznej,

• rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy.

• wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie - w miarę możliwości - do ich życiowego usamodzielniania i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka,

• zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej – dla osób nie posiadających dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepełnosprawnym,

• zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia,

• zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie,

• integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie,

• stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie.

Świadczenia pieniężne:

• zasiłek stały,

• zasiłek okresowy,

• zasiłek celowy,

• specjalny zasiłek celowy,

• zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,

• pomoc dla rodzin zastępczych,

• pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom opuszczającym niektóre typy placówek opiekuńczo-wychowawczych, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno – wychowawcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze oraz rodziny zastępcze,

• świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców;

• Zasiłek stały - to świadczenie obligatoryjne (obowiązkowe) przysługujące osobom całkowicie niezdolnym do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, spełniającym kryterium dochodowe i stanowi uzupełnienie dochodu tych osób do kryterium ustawowego.

• Zasiłek okresowy - adresowany do osób i rodzin bez dochodów lub o dochodach niższych niż ustawowe kryterium oraz zasobach pieniężnych nie wystarczających na zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych, zwłaszcza ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego.

• Zasiłek celowy - to świadczenie fakultatywne przyznawane na zaspokojenie niezbędnej potrzeby życiowej, a w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu.

• Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie - świadczenie fakultatywne, może być

przyznawane:

– w formie pieniężnej – w formie jednorazowego zasiłku celowego lub nieoprocentowanej pożyczki.

– w formie rzeczowej - udostępnienie maszyn i narzędzi pracy stwarzających możliwość

zorganizowania własnego warsztatu pracy oraz urządzeń ułatwiających niepełnosprawnym pracę.

Świadczenia niepieniężne:

• Pomoc w postaci schronienia, posiłku, odzieży

• Sprawienie pogrzebu

• Poradnictwo i pomoc instytucjonalna

Opieka nad dzieckiem i rodziną

• organizowanie opieki w rodzinach zastępczych,

• zapewnienie opieki i wychowania w placówkach opiekuńczowychowawczych, w tym w placówkach opiekuńczo – wychowawczych wsparcia dziennego, a także tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie,

• pomoc w integracji ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się do życia, młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo – wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego w tym pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia,

• szkolenia, specjalistyczne poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez powiatowe centra pomocy rodzinie i ośrodki adopcyjnoopiekuńcze.

Ad.4. Ubóstwo

Społeczna wizualizacja ubóstwa jest kojarzona z określonym typem ubogich:

1. takich, którzy permanentnie znajdują się w sytuacji braku wystarczających środków materialnych (tutaj często panuje przekonanie - że jeżeli człowiek popadnie w ubóstwo, to już do końca życia),

2. tych, którzy żyją na "garnuszku" pomocy społecznej i to z pokolenia na pokolenie.

To są ci, których ubóstwo jest w pierwszym rzędzie wynikiem długoterminowego bezrobocia, niskiego wykształcenia, braku kwalifikacji zawodowych, narkomanii, alkoholizmu czy zadłużenia. To są ci, których opinia publiczna identyfikuje jako beneficjentów pomocy społecznej i którym przypisuje się wiele negatywnych cech osobowościowych, jak np. lenistwo, alkoholizm czy nawet rozwiązłość moralną.

Sposób pomiaru ubóstwa (podejście do pomiaru ubóstwa)

• W sposobie obiektywnym dokonuje się oceny poziomu zaspokojenia potrzeb badanych jednostek bez względu na ich osobiste wartościowania w tym zakresie. Najczęściej oceny takiej dokonują eksperci.

• W sposobie subiektywnym badane jednostki same dokonują oceny poziomu zaspokajania potrzeb. Wychodzi się z założenia, że można zaufać percepcji samych członków społeczeństwa. Do

najbardziej znanych metod należy metoda lejdejskiej linii ubóstwa (Leyden Poverty Line-LPL10).W uproszczeniu – subiektywne granice ubóstwa odpowiadają w przybliżeniu poziomowi dochodów deklarowanych przez respondentów jako ledwo wystarczające.

PRZYCZYNY UBÓSTWA

• osobowe niezaleŜne od człowieka: kalectwo, niepełnosprawność umysłową lub fizyczną, długotrwałą, obłoŜną chorobę, podeszły wiek

• subiektywne zaleŜne od człowieka: określone postawy i cechy charakterologiczne niektórych

osób dotkniętych ubóstwem, są to np.: lenistwo, brak zasad, brak chęci do pracy i kształtowania się,

nieuczciwość, rozrzutność

• obiektywne - istniejące niezaleŜnie od woli człowieka (w tym strukturalne): masowe bezrobocie.

Definicje i mierniki:

1. zasięg ubóstwa (udział gospodarstw domowych posiadających dochody poniżej linii ubóstwa w ogólnej liczbie gospodarstw), miernik: – odsetek ubogich {Indeks ten przyjmuje wartość 0 przy braku ubogich gospodarstw i 1, gdy wszystkie gospodarstwa znajdują się poniżej granicy niedostatku. Nie mówi nic o głębokości (natężeniu) niedostatku (przyjmuje taką samą wartość niezależnie od tego, czy żyjący w niedostatku mają dochody zbliżone do granicy niedostatku, czy też bliskie 0).

2. głębokość ubóstwa (różnica pomiędzy granicą ubóstwa i średnim dochodem jednostek ubogich, odniesiona do wartości granicy ubóstwa), mierniki: {luka dochodowa - różnica między granicą ubóstwa a otrzymywanym dochodem} (w odniesieniu do mediany lub średniej)

– Indeks luki dochodowej – relacja wysokości luki dochodowej do wysokości granicy ubóstwa wyrażona w proc. Jest to wskaźnik ukazujący, o ile procent przeciętne wydatki

gospodarstw domowych z danej grupy są niższe od danej granicy ubóstwa.

{dochód ekwiwalentny - porównywalny pomiędzy gospodarstwami domowymi o różnym składzie}

– indeks Daltona - średnia odległość dochodu ekwiwalentnego gospodarstw ubogich od granicy ubóstwa. Jeżeli indeks osiągnie wartość 0,2, oznacza to, że przeciętna zamożność grupy gospodarstw żyjących w niedostatku jest o 20% niższa od granicy niedostatku, czyli że gospodarstwa domowe znajdujące się poniżej linii niedostatku musiałyby zwiększyć swoje dochody przeciętnie o 20 proc. wartości linii niedostatku, aby wyjść ze sfery niedostatku. Indeks przyjmuje wartość 0, jeżeli w badanej populacji nie ma gospodarstw żyjących w niedostatku oraz wartość 1, gdy dochód wszystkich gospodarstw żyjących w niedostatku wynosi zero.

3. indeks Jorgensona-Slesnicka - analizuje łącznie zasięg i głębokość ubóstwa pod kątem

możliwości likwidacji sfery ubóstwa za pomocą transferów dodatkowych środków

pieniężnych. Pozwala stwierdzić, jaki procent ogólnej zamożności gospodarstw domowych

należy przetransferować do gospodarstw ubogich, aby zlikwidować sferę ubóstwa.

4. Zestaw wskaźników spójności społecznej (tzw. wskaźniki

lejkenowskie, UE) odnoszących się do problemu ubóstwa:

– Wskaźnik zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych (stopa niskiego dochodu po transferach socjalnych) -% osób żyjących w gospodarstwach domowych, w których całkowity ekwiwalentny dochód jest poniżej 60% mediany dochodu ekwiwalentnego dla całego kraju,

– Głębokość ubóstwa (w odniesieniu do mediany)

– Wskaźnik zagrożenia ubóstwem bez uwzględnienia w dochodach transferów społecznych

– trwałość utrzymywania się niskich dochodów (liczba osób żyjących w gospodarstwach o niskich dochodach - 60% mediany - w danym roku i rok oraz dwa, trzy lata wcześniej - należy uwzględnić co najmniej 2 lata).

– Nierówność rozkładu dochodów S80/S20 (wskaźnik zróżnicowania kwintylowego) Stosunek sumy dochodów uzyskanych przez 20% osób o najwyższym poziomie dochodów do sumy dochodów uzyskanych przez 20% osób o najniższym poziomie dochodów.

– Współczynnik Giniego Miara nierówności rozkładu dochodów; przybiera wartość między 0 a 1 (lub jeśli przemnożymy przez 100, między 0 a 100%). Wskaźnik ten osiągnąłby wartość 0 (rozkład jednorodny), gdyby wszystkie osoby miały ten sam dochód, natomiast wartość 1, gdyby wszystkie osoby poza jedną miały dochód zerowy. Im więc większa jest wartość wskaźnika, tym większy jest stopień koncentracji, a tym samym większe nierówności.

BADANIE BUDŻETÓW GOSP.DOMOWYCH W SLAJDACH!!!

A.d.5. Bezrobocie jako kwestia społeczna

Bezrobocie- to sytuacja w której istnieje grupa pracowników zdolna do pracy oraz gotowa ją podjąć lecz nie znajdująca zatrudnienia

Rodzaje bezrobocia

bezrobocie rejestrowane - to liczba osób bezrobotnych czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędzie pracy

bezrobocie ukryte- to pewna, nieokreślona liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, które albo nie są zatrudnione de facto albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego

bezrobocie strukturalne - wynika ono z niedopasowania kwalifikacji pracowników do nowych technologii i braku kompetencji, trudności w dostosowaniu się do zmian systemu produkcyjnego

bezrobocie frykcyjne - jest spowodowane niedostatecznie szybkim przepływem informacji między pracodawcami, a pracownikami, wskutek czego jednocześnie istnieją osoby bezrobotne oraz wolne miejsca pracy

bezrobocie krótkookresowe - trwa do 3 miesięcy bez zatrudnienia

bezrobocie długookresowe - trwa od 6 do 12 miesięcy

bezrobocie długotrwałe - trwa znaczenie dłużej niż 12 miesięcy

bezrobocie cykliczne - jest uwarunkowane popytem na dane produkty, gdy występuje brak zapotrzebowania, zaczyna się okres bezrobocia

bezrobocie z wyboru - pojawia się w niektórych państwach, gdzie wysoka wartość zasiłku dla bezrobotnych jest czynnikiem demotywującym

stopa bezrobocia- oblicza się ją jako procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie cywilnej ludności aktywnej zawodowo

W 2010 roku 61 tys. osób straciło pracę 2011 r. pracę może stracić 44 tys. pracowników, a bezrobocie wzrosnąć do 14%.

Najgłębiej kryzys dotyka:

• przemysł motoryzacyjny

• przemysł tekstylny i odzieżowy

• przemysł hutniczy

• przemysł meblarski

• budownictwo

Uwarunkowania bezrobocia:

• Rozwój technologiczny

• Zmniejszenie zatrudnienia socjalnego

• Niedorozwój gospodarczy niektórych regionów

• Nadmierny fiskalizm

• Brak informacji o ofertach pracy

• Niedostosowanie systemu edukacji

• Pasywność postaw i zachowań

Doświadczenia wielu państw wykazały, że jedynym sposobem na ograniczenie bezrobocia jest z punktu widzenia państwa nie przeszkadzanie. Rząd powinien:

• ograniczyć swoja rolę w gospodarce np. poprzez szeroką prywatyzację (konkurencyjność przynosi wzrost gospodarczy i w konsekwencji wzrost zatrudnienia),

• znosić bariery administracyjne utrudniające rozwój (biurokracja, koncesje, zezwolenia) i przeciwdziałać korupcji,

• utrzymywać niskie obciążenia podatkowe i składkowe (ZUS).

Skutki bezrobocia:

• Niepełne zatrudnienie czynnika produkcji, jakimi są zasoby ludzkie

• Spadek dochodów społeczeństwa, skutkujący ograniczaniem globalnego popytu

• Spadek kwalifikacji i zanikanie umiejętności u osób pozostających przez dłuższy czas bez pracy, konieczność przekwalifikowania się bezrobotnych

• Zwiększone wydatki budżetu państwa przeznaczane na utrzymanie osób bezrobotnych oraz instytucji zajmujących się pomaganiem im

Społeczne konsekwencje bezrobocia:

• pogorszenie standardu życia,

• zagrożenie egzystencji,

• zagrożenia w sferze psychicznej jednostki,

• zakłócenia w życiu rodzinnym,

• szkody moralno-etyczne,

• powstanie patologii społecznych,

• napięcia i konflikty społeczne.

Najbardziej charakterystyczne cechy polskiego bezrobocia, to:

• wysoki odsetek kobiet,

• duże zróżnicowanie przestrzenne,

• długookresowy charakter,

• wysoki odsetek młodzieży,

• niski poziom wykształcenia bezrobotnych.