Doktryny społeczno - polityczne czasów najnowszych

1. Wprowadzenie

• zakończenie II WŚ skomplikowana sytuacja polityczna - istotny wpływ na na nowe interpretacje podstawowych problemów społ. i polit.

• w koalicji antyfaszystowskiej - siły skazane w czasie wojny współpracować, ale w okresie pokoju to niemożliwe (ZSRR i kraje zachodnie)

• konsekwencja podział świata na 2 obozy oparte na odmiennych sys. społ. - politycznych i ekonomicznych

• dodatkowo konstrukcja „Trzeciego Świata” - rola pośrednia za pomocą formuły „czynnego niezaangażowania”

• kręgi intelektualne świata zachodniego - głoszą koniec ideologii jako sposobu mobilizowania mas dla osiągania celów politycznych - ale nie rezygnują z prób wyjaśniania aktualnej sytuacji politycznej

• istoty władzy

• mechanizmu władzy

• celów społ.-polit.

• perspektyw dalszego rozwoju społ.-polit.

2. Teoria konwergencji

• to teoria ewolucji upodabniającej

• zrodziła się w poł. lat 50-tych XX wieku

• pod wpływem procesu destalinizacji w krajach socjalistycznych

• najwybitniejsi reprezentanci:

1. Pitrim Alexandrovitch Sorokin

• 1889 - 1968r.

• sformułował koncepcję cyklicznego rozwoju ludzkości

• po długim okresie ewolucji Europa zastąpiona zostaje współcześnie przez Amerykę, Azję i Afrykę

• centralny element - teza, iż przyszłość ludzkości nie należy ani do kapitalizmu, ani socjalizmu tylko do systemu pośredniego (jest ich wypadkową)

• wskazuje na to wiele czynników dostrzeganych w procesach rozwojowych

• w pan. kapitalistycznych widoczny rozwój:

• kontroli społecznej

• interwencjonizmu państwowego,

• planowania

• w pań. socjalistycznych:

• odejście od wcześniejszego rygoryzmu doktrynalnego

• rozwiązania bardziej liberalne

• zwrot w kierunku zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych

2. Walt Whitman Rostow

• 1916r. - 2003r.

• odrzuca marksistowską teorię formacji społ. - ekonomicznych i dogmat o uwarunkowaniu polityki przez ekonomikę

• własna koncepcja 5 stadiów wzrostu gospodarczego

• wiodą od tradycyjnego, przedkapitalistycznego społeczeństwa

• na koniec - społeczeństwo masowej konsumpcji

• najlepszym przykład takiego społeczeństwa - USA

• w analogicznym kierunku zmierza ZSRR i inne kraje socjalistyczne

• współczesny kapitalizm odrzucił metody właściwe jego fazie wolnokonkurencyjnej

• powszechny wzrost dobrobytu zredukowanie różnic społecznych i antagonizmów klasowych

• w krajach socjalistycznych zachodzą procesy determinowane przez rozwój przemysłu i stopniowy wzrost dobrobytu

• procesy te przyspieszy rewolucja naukowo - techniczna

• przechodzą ją obecnie uprzemysłowione kraje świata

• zwiększy (w krajach kapitalistycznych i socjalistycznych) rolę warstwy inżynieryjno - technicznej i administracji

• sprawi, że w „postindustrialnej fazie rozwoju” te warstwy będą decydować o sprawach społeczeństwa

• zespół ideałów i celów społecznych - stymulowany przez rozwiniętą konsumpcję masową

• „społeczeństwo przemysłowe”:

• przejmie na nowo instytucje demokracji parlamentarnej

• będzie miało strukturę i cele społ. neokapitalistycznego

• przełom lat 80 i 90tych dowód, iż społeczeństwa krajów socjalistycznych uznały, że proces konwergencji zachodzi zbyt wolno - próba przywrócenia mechanizmów gospodarki rynkowej i klasycznych kanonów demokracji

3. Doktryna menedżerów

• to doktryna „nowej klasy”

• rozwija się równocześnie z teorią konwergencji

• podstawowe założenia sofmułował James Burnham

• socjolog amerykański

• „The Managerial Revolution” - 1941r.

• teza, iż podział na 2 klasy - kapitalistów i proletariat - jest fenomenem historycznym, który w przeszłości kształtował instytucje społ. i polit.

• ale w minionych dekadach - zmiany w sposobach działania organizacji gospodarczych

• na pierwszym planie wysunięci ludzie kierujący przedsiębiorstwami - menedżerowie

• 
  tak jak socjolog francuski R. Aron, Burnham stwierdza, że aktualne przeobrażenia - wbrew ideałom demokratycznym - powodują przejęcie władzy przez nieliczną elitę technokratyczną - to

• dyrektorzy

• inżynierowie pełniący funkcje kierownicze

• 
  konstruktorzy

• to proces obiektywny - nie można mu się przeciwstawić

• wynika ze stałego postępu technologii produkcji

• przeobrażenia powodują jednocześnie zmianę kształtu stosunków własnościowych

• wobec wysokiej specjalizacji procesów produkcyjnych - rola kapitalisty się zmniejsza

• ten, kto kieruje przedsiębiorstwem - staje się rzeczywistym właścicielem

• rewolucja menedżerów związana z procesem rozwoju kapitalizmu państwowego

• w miarę przejmowania przez państwo środków produkcji - zwiększa się rola technokracji

• to czynnik, który powoduje, że menedżerowie zdobywają kontrolę nad:

• środkami produkcji

• państwem - staje się ich ”własnością”

• w tej teorii tż elementy konwergencyjne:

• rewolucja naukowo-techniczna funkcjonuje podobnie we wszystkich krajach - niezależnie od ustroju

• wszędzie klasa menedżerów zdobywa naczelną rolę i działa wg tego samego mechanizmu to powoduje zatarcie się róznic ustrojowych

4. Neoliberalizm

• wyrósł na gruncie krytyki doktryny państwa dobrobytu z akcentem na interwencjonizm państwowy

• nawiązanie do podstawowych kanonów klasycznego, XIX-wiecznego liberalizmu

• reprezentanci:

• F.A. Hayek - ekonomista amerykański

• Walter Lippmann - publicysta i pisarz polityczny

+ przedstawiciele we:

• Francji - L. Baudin

• Wielkiej Brytanii - L. Robbins

• Niemczech

• Polsce

• przejęcie od doktryn praw natury tezy o istnieniu stałych, niezmiennych i uniwersalnych praw człowieka

• nie mogą być przedmiotem arbitralnej regulacji ustawodawczej państwa

• najpierwszym planie - jednostka i jej prawo do własności prywatnej

• wynika ono z natury i jest gwarantem postępu, szczęścia i efektywności ekonomicznej

• drugi kanon neoliberalizmu wolność - obejmuje:

• sferę wolności politycznych,

• wolność konkurencji

• swobodę działań ekonomicznych

• przeciw prawom społecznym

• odrzucenie egalitaryzmu i ingerencji w procesy społ.-ekonomiczne za pośrednictwem planowania

• postęp społeczny i moralny - rezultat praktycznej realizacji wolności indywidualnej i postępu techniczno - ekonomicznego

• ważny gwarant postępu - demokratyczna struktura władzy

• trójpodział władzy

• ograniczenie funkcji państwa

• podstawowe zadanie państwa - ochrona obywateli przed zagrożeniami zewnętrznymi i zapewnienie ładu wewnętrznego

• hasła neoliberalizmu - te same co w klasycznym liberalizmie:

• „Nie należy rządzić zanadto”

• „Własność, bezpieczeństwo, wolność - oto na czym zasadza się porządek społeczny”

5. Konserwatyzm

• współcześnie kształtowany głównie przez amerykańskich uczonych i polityków

• ale program jest też bliski także niektórym odłamom społeczeństw europejskich

• coraz więcej zwolenników będzie w najbliższych latach w społeczeństwach Europy Środkowej i Wschodniej

• to dążenie do zachowania (conservare) istniejących struktur społeczno - politycznych + obyczajów, form językowych, symboli narodowych etc.

• to przywiązanie do utartych wzorców społecznych

• skłonność do podkreślania szczególnych wartości danego narodu, rasy, grupy/warstwy społecznej - konserwatyzm jako szczególnie uprawniona piastunka tych wartości

• czasem - konserwatyzm jako zasadniczy składnik programów partii politycznych:

• brytyjska Partia Konserwatywna

• Beniamin Disraeli

• Winston Churchill

• inne, podobne partie w niektórych państwach europejskich

• częściej - jest założeniem/treścią konstruowanych indywidualnie doktryn

• E. Burke - stworzył podstawy konserwatyzmu brytyjskiego

• J. de Maistre i L. de Bonald - wpływ na konserwatyzm francuski

• koncepcje narodu

• zadasa hierarchicznej budowy społeczeństwa

• paternalizm etc.

• Charles Maurras

• 1868-1952r.

• szczególna rola wśród współczesnych francuskich konserwatystów

• założyciel prawicowego dziennika „Action Franaise” i ruchu o tej nazwie

• sympatyk faszyzmu

• przełom lat 60 i 70tych - znaczne wpływy „Nowej Prawicy”

• na czele Alain de Benoist

• to ugrupowanie konserwatywnych intelektualistów

• odrzucała wszelki nurty egalitarne

• równie wroga wobec chrześcijaństwa i komunizmu

• przesiąknięta germanofilstwem

• kult autorytetów kreowany na podstawie tezy o biologicznej nierówności ludzi, narodów i ras

• zwolennicy konserwatyzmu - intelektualiscii politycy w USA

• Willmoore Kendall

• Russel Kirk

• Clinton Rossiter

• Barry Goldwater

• Ronald Reagan

• Robert Nozick

• George Santayana

Russel Kirk

• „The Conservation Mind”

• „A program for Conservatives”

to rodzaj programu większości konserwatystów amerykańskich

• podkreślenie boskich podstaw społeczeństwa

• celowości utrzymania podziałów klasowych

• oparcie systemu politycznego na elicie władzy

Robert Nozick

• „Anarchy, State and Utopia” -1974r.

• manifest wspołczesnego konserwatyzmu amerykańskiego

• powtórzenie tez typowych dla liberalizmu:

• koncepcja państwa, które rządzi jak najmniej - chroniąc obywateli przed przemocą, kradzieżą, oszustwami, wymuszając przestrzeganie umów

• zmierzanie do:

• zasadniczej rewizji amerykańskiego ustawodawstwa socjalnego

• odrodzenia kapitalizmu wolnokonkurencyjnego

• ograniczenia wpływów lewicy spoęłcznej itd.

George Santayana

• za monarchią opartą na hierarchicznej strukturze ludzi znakomitych

współczesny konserwatyzm oznacza:

• odrzucenie wszelkich programów emencypacujnych

• pogardę dla „ludzi z ulicy”

• kult hierarchii, bogactwa i umiaru

6

funkcjonariusze bez kapitału , których motywem działania jest praca i sukces

to upodabnia menedżerów wschodnich i zachodnich

---