EDUKACJA ustawiczna DOROSŁYCH 2/2013
55
Wojciech OPARCIK, Tomasz SUŁKOWSKI
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom
$
Słowa kluczowe: ankieta, kwestionariusz, technologie informatyczne, elektroniczne
systemy ankietowania, narz dzia badawcze.
Key words: the survey, questionnaire, information technologies, electronic systems of
conducting a survey, research tools.
Abstract
The paper presents the possibilities of using electronic systems of conducting a survey in
research, some examples of such systems were presented. An analysis of „The system
supporting research and development works” being used at the Institute for Sustainable
Technologies – National Research Institute in Radom has been carried out, an example of
the application of this system has been given and on that basis the conclusions on the ef-
fectiveness of this research method have been formulated.
Wprowadzenie
Szybki rozwój technologii informatycznych spowodował, e na ka dym kroku
działalno ci spotykamy si z jej obecno ci . Cz sto, gdy pomy limy o jakim jej za-
stosowaniu, mo emy stwierdzi , e tak mo liwo ju mamy. W wielu przypadkach
potrzebne rozwi zania s na wyci gni cie r ki i nie wymagaj du ych nakładów fi-
nansowych lub s dost pne do wykorzystania bezpłatnie.
Równie w zakresie prowadzenia bada naukowych mo emy znale wiele na-
rz dzi informatycznych wspomagaj cych nasze działania na wielu etapach. Z czasem
POLISH JOURNAL of CONTINUING EDUCATION 2/2013
56
o wielu z tych narz dzi mo na powiedzie , e s dzi wła ciwie niezb dne w procesie
prowadzonych bada .
W procesie prowadzenia bada mamy mo liwo korzystania z wielu metod ba-
dawczych. Jedn z popularniejszych jest niew tpliwie korzystanie z kwestionariusza
ankiety jako narz dzia badawczego. Do nowo ci nie nale ju systemy, które mo e-
my wykorzysta do przeprowadzenia takiego badania za po rednictwem Internetu.
Dost pne systemy elektronicznego ankietowania pozwalaj zast pi ankietowanie
prowadzone z wykorzystaniem papierowych formularzy lub go wspomaga . Od dłu -
szego czasu oferta dost pnych narz dzi do prowadzenia bada ankietowych z wyko-
rzystaniem sieci jest coraz wi ksza. Systemy elektronicznego ankietowania oprócz
zastosowania w badaniach naukowych mog by wykorzystywane wsz dzie tam,
gdzie przeprowadzenie bada ankietowych jest niezb dne. Pojawiaj si jednak pyta-
nia, czy takie systemy s skuteczne? Jaki odsetek wysłanych zaprosze wraca do ba-
dacza w postaci wypełnionej ankiety? Czy w dobie „walki ze spamem” i ch ci
uchronienia si przed niepotrzebn korespondencj elektroniczn wysłane zaproszenie
do uczestnictwa w badaniu z góry skazane jest na to, e ostatecznie zostanie umiesz-
czone „w koszu”? Czy ta metoda bada jest w stanie zast pi badania prowadzone
metoda wywiadu bezpo redniego?
1. Dost pne rozwi zania
Wpisuj c w wyszukiwark internetow hasła „Ankietowanie online” czy „System
bada ankietowych”, uzyskamy wynik prezentuj cy nam wiele dost pnych rozwi za .
S to platformy dost pne w ramach uczelni jak i systemy dla ka dego.
Wszystkie dost pne systemy umo liwiaj :
• Opracowanie narz dzia badawczego z reguły za pomoc specjalnego panelu po-
zwalaj cego na edycj pyta badawczych, wprowadzanie opisów wyja niaj cych
do pyta , organizacj struktury ankiety (powi zania mi dzy poszczególnymi pyta-
niami), przygotowanie komunikatów dla respondentów (np. przypomnienia), oraz
umieszczenie ankiety w sieci.
• Przeprowadzenie badania, a wi c rozesłanie ankiety do respondentów na ich
skrzynki pocztowe. Przesłany mail zawiera zaproszenie do wypełnienia ankiety
oraz unikalny link do ankiety, wi
cy respondenta z „jego” ankiet .
• Opracowanie wyników badania oraz ich eksport. W ró nym zakresie istnieje mo -
liwo automatycznego opracowania wyników ju na poziomie samego systemu
ankietowania. Jednak e gdy dost pne statystyki nie s wystarczaj ce, istnieje mo -
liwo eksportu wyników bada , np. w formacie MS Excel.
Poni ej przedstawiamy przykładowe serwisy internetowe dost pne dla ka dego
u ytkownika sieci internet oferuj ce narz dzia do przeprowadzenia bada ankieto-
wych:
• http://www.ebadania.pl – portal umo liwia bezpłatny dost p do narz dzia oraz
gwarantuje dost p do wyniku bada tylko osobie ankietuj cej,
EDUKACJA ustawiczna DOROSŁYCH 2/2013
57
• http://www.ankietaplus.pl – serwis umo liwia w pewnym zakresie darmowe sko-
rzystanie z sytemu. Dost p do rozszerzonej oferty jest mo liwy na zasadzie płatne-
go abonamentu; jest on zró nicowany cenowo,
• http://webankieta.pl – portal udost pnia wersj bezpłatn narz dzia do przepro-
wadzenia prostych bada ankietowych. Aby mie mo liwo skorzystania z dodat-
kowych funkcji, konieczne jest wykupienie abonamentu,
• http://www.formularze.eu – komercyjny portal posiadaj cy w ofercie kilka pla-
nów taryfowych ró ni cych si mi dzy innymi ilo ci respondentów. W ofercie
jest tak e darmowy pakiet umo liwiaj cy wykonanie 3 ankiet do 50 respondentów,
• http://smartforms.pl – system komercyjny. Udost pnia wersj demo w celu zapo-
znania si z mo liwo ciami narz dzia. Umo liwia tworzenie i publikowanie w sie-
ci formularzy oraz ankiet online,
• http://www.ankietka.pl – zgodnie z zawart informacj na stronie – najwi kszy
polski serwis do tworzenia ankiet i testów. Oferowana usługa jest płatna.
Równie za granic istnieje wiele systemów do elektronicznego ankietowania.
Przykładem mo e by komercyjny serwis https://www.surveymonkey.com/
2. Informatyczny system wspomagania bada i prac projektowych
– do wiadczenia ITeE – PIB
Wiele uczelni czy instytutów badawczych wykorzystuje równie własne systemy,
które zostały stworzone od podstaw lub w jakim stopniu wykorzystuj ce rozwi zania
dost pne na warunkach wolnego oprogramowania. Tak jest w przypadku Instytutu
Technologii Eksploatacji – PIB w Radomiu, gdzie wykorzystujemy Informatyczny
system wspomagania bada i prac projektowych, bazuj cy na oprogramowaniu Li-
meSurvey – internetowym systemie ankiet, który w my l definicji opublikowanej
przez Free Software Foundation (FSF) rozpowszechniany jest na zasadach wolnego
oprogramowania, a wi c mo na go dowolnie wykorzystywa i modyfikowa do wła-
snych celów.
LimeSurvey napisany jest w j zyku PHP i wykorzystuje baz danych MySQL,
PostgreSQL lub MSSQL.
Opisywany system jest zainstalowany na serwerze Instytutu Technologii Eksplo-
atacji – Pa stwowego Instytutu Badawczego w Radomiu. Zarz dzanie systemem an-
kietowania odbywa si poprzez przegl dark . Dost p do systemu jest mo liwy przez
stron internetow pod adresem http://ankiety.itee.radom.pl/admin/admin.php.
System zarz dzania u ytkownikami pozwala administratorowi przydziela do-
wolne uprawnienia poszczególnym u ytkownikom systemu pozwalaj ce na:
• tworzenie ankiety,
• sprawdzanie integralno ci danych,
• tworzenie i usuwanie u ytkowników,
• zarz dzanie szablonami ankiet – edytowanie istniej cych, tworzenie nowych, two-
rzenie, edytowanie i usuwanie etykiet.
POLISH JOURNAL of CONTINUING EDUCATION 2/2013
58
Na rysunku 1 przedstawiono pierwszy etap tworzenia nowej ankiety w Informa-
tyczny system wspomagania bada i prac projektowych, opartym na oprogramo-
waniu LimeSurvey.
Rys. 1. Tworzenie nowej ankiety (dane podstawowe)
Dost p do systemu jest zabezpieczony hasłem, co zapewnia ochron u ytkowni-
ków i przeciwdziała nieautoryzowanemu dost powi. Ka dy u ytkownik mo e posia-
da swoje niezale ne konto i inni u ytkownicy nie mog podgl da jego ankiet na
etapie projektowania.
Rozwi zania systemowe umo liwiaj tak e tworzenie grup roboczych na potrze-
by okre lonego projektu, w którym to grupa u ytkowników posiadaj cych ró ne kom-
petencje i uprawnienia pracuje nad wspólnym projektem narz dzia badawczego.
Niezwykle przydan funkcj jest mo liwo gromadzenia pyta w grupy oraz
tworzenie relacji mi dzy pytaniami i grupami, tworzenie pyta warunkowych. Umo -
liwia to realizacj praktycznie ka dego, zało onego wcze niej scenariusza bada .
Przydatne s równie narz dzia umo liwiaj ce zautomatyzowanie wybranych czynno-
ci podczas prowadzenia bada :
• publikowanie ankiety,
• korespondencj seryjn z respondentami,
• generowanie linków do ankiety, aby ka dy z respondentów otrzymał jeden, tylko
jemu dedykowany link do ankiety,
• definiowanie kryteriów czasowych dla poszczególnych pyta lub całej ankiety,
EDUKACJA ustawiczna DOROSŁYCH 2/2013
59
• bie
cy podgl d liczby wypełnionych ankiet oraz wyników poszczególnych ankiet,
• drukowanie stworzonej w systemie ankiety,
• eksportowanie ankiety do pliku PDF,
•
eksportowanie wyników bada do formatu Ms Exel,
• generowanie automatycznych statystyk.
U ytkownicy, opracowuj c narz dzie badawcze mog skorzysta z szerokiego
wyboru ró nych typów pyta :
• pytania wielokrotnego wyboru,
• pytania zawieraj ce pole tekstowe,
• pytania zawieraj ce listy rozwijane,
• pytania zawieraj ce pola wprowadzania liczb,
• pytania zawieraj ce suwak,
• pytania typu tak/nie.
Pytania mog by uło one na dwuwymiarowej macierzy, z mo liwo ci oparcia
pyta jednej osi o pytania na drugiej osi. Pytania mog zale e od wyników innych
pyta . Na przykład respondent mo e zosta zapytany o rodki transportu u ywane
w dojazdach, je li pytany odpowiedział twierdz co na pytanie o posiadanie pracy.
Udost pnione narz dzia słu ce zarz dzaniu kontami respondentów umo liwiaj :
•
import listy nazw i adresów email uczestników badania (z pliku CSV lub kwerendy
LDAP) albo dodawanie/usuwanie pojedynczych uczestników;
•
wygenerowanie unikalnych numerów token dla ka dego uczestnika;
•
wysłanie e-maila zapraszaj cego do wzi cia udziału w badaniu do ka dej osoby
z listy, grupowo lub indywidualnie;
•
wysłanie e-maila z przypomnieniem o badaniu do ka dej osoby z listy, która jesz-
cze nie wzi ła udziału w badaniu, grupowo lub indywidualnie;
•
ledzenie kto z listy uczestników wzi ł udział w badaniu;
•
ograniczenie dost pu osobom, które nie posiadaj tokenu, i tym, których token
został ju wykorzystany.
Wykorzystany system ankietowy umo liwia równie zdefiniowanie ankiety jako
„publicznej”. W takiej konfiguracji u ytkownicy samodzielnie dokonuj rejestracji
w systemie, a na podany podczas rejestracji mail wysyłany jest automatycznie unikal-
ny numer token, na podstawie którego u ytkownik otrzymuje dost p do ankiety. Dla
zabezpieczenia bada przed rejestracj robotów internetowych, we wszystkich formu-
larzach zapisu i wczytywania wykorzystywany jest filtr captcha.
3. Przykład wykorzystania
W ramach realizowanych prac badawczych wykorzystali my zaprezentowane na-
rz dzie do wspomagania bada ankietowych prowadzonych metod tradycyjn , czyli
za pomoc kwestionariuszy papierowych. Przed przyst pieniem do badania zało ono,
e badanie b dzie przeprowadzone w ci gu 10 dni, co było 3 razy krótszym czasem,
ni przyj tym do bada metod tradycyjn .
POLISH JOURNAL of CONTINUING EDUCATION 2/2013
60
Jednocze nie w trakcie tych bada postanowiono zbada efektywno bada an-
kietowych prowadzonych za pomoc elektronicznego systemu ankietowania w proce-
sie badawczym.
Do bada wytypowano 122 instytucje, z ich przedstawicielami skontaktowano si
telefonicznie. Podczas rozmowy ankieterzy przekazywali informacje o celu projektu,
w ramach którego prowadzone s badania, celu bada oraz metodzie prowadzenia
badania. Po uzyskaniu zgody, na podany podczas rozmowy adres mailowy wysyłano
informacj – zaproszenie do bada . W ka dej wysłanej informacji zamieszczono in-
dywidualny link do ankiety, po wypełnieniu ankiety uniemo liwiał on ponowne wej-
cie do systemu i wypełnienie ankiety przez t sam instytucj .
Ankiet wypełniły ł cznie 52 osoby: 22 w pierwszych 3 dniach od daty otrzyma-
nia zaproszenia do bada , nast pnych 30 wypełnionych ankiet otrzymali my dopiero
po wysłaniu do respondentów przypomnienia o trwaj cym badaniu. W wysłanej wia-
domo ci, obok linku do ankiety, znajdował si równie link, z którego mogły skorzy-
sta te osoby, które zmieniły zdanie i pomimo pierwotnej deklaracji postanowiły zre-
zygnowa z uczestnictwa w badaniu. Z tej mo liwo ci, na 122 wysłanych zaprosze ,
skorzystały zaledwie 3 osoby.
Zaproszenie do bada oraz przypomnienie o wypełnieniu ankiety wysyłano, ko-
rzystaj c z automatycznych narz dzi programu, z cz ci respondentów kontaktowano
si telefonicznie, podczas rozmowy ankieterzy, powołuj c si na wysłane zaproszenie
do bada , przypominali o badaniach.
Jak wida na poni szym wykresie, najwi kszy zwrot wypełnionych ankiet otrzy-
mali my pierwszego dnia po wysłaniu zaproszenia i danych z dost pem do ankiety.
Liczba wypełnionych ankiet ka dego nast pnego dnia sukcesywnie malała, by
w czwartym dniu od udost pnienia ankiet do wypełnienia spa do zera. Pi tego dnia
prowadzenia bada zaobserwowano ponowny wzrost wypełnionych liczby ankiet, co
ma niew tpliwy zwi zek z wysłaniem do respondentów ponownej informacji, w której
przypomniano o prowadzonych badaniach.
Rys. 2. Dynamika wypełnienia ankiet w poszczególnych dniach
L
ic
zba
w
ype
łni
onyc
h
anki
e
t
Kolejne dni badania
EDUKACJA ustawiczna DOROSŁYCH 2/2013
61
Przyj ta procedura post powania podczas prowadzenia bada ankietowych z wy-
korzystaniem internetu potwierdza, e kontakt z respondentem nie mo e si tylko
ogranicza do wysłania ankiety. Pozostawienie ankiety „samej sobie” spowoduje, e
efektywno badania b dzie niewielka. Konieczne jest przesyłanie respondentom in-
formacji przypominaj cych o wypełnieniu ankiety. Podyktowane jest to zapewne spe-
cyfik takiego badania. Respondent po otrzymaniu zaproszenia do bada , nawet je eli
było to ustalone z nim wcze niej, mo e stwierdzi , e wypełni j pó niej. Du a liczba
maili, które trafiaj do wi kszo ci z nas, powoduje, e na li cie wiadomo ci informa-
cja o badaniach nie jest ju widoczna i zapominamy o wypełnieniu ankiety. Ten sam
mechanizm mo e równie działa w przypadku cz ciowego wypełnienia ankiety
z zamiarem jej sko czenia w pó niejszym terminie. Wydaje si , e w tym przypadku
ankieta tradycyjna posiada pewn przewag , gdy le c na biurku respondenta, jest
niejako z zasi gu wzroku.
Rys. 3. Całkowita liczba ankiet rozpocz tych w odniesieniu do ankiet wypełnionych
Od pierwszego dnia prowadzenia bada w systemie rejestrowane były ankiety,
których respondenci nie wypełniali do ko ca za pierwszym podej ciem. Patrz c na
wykres, zauwa amy, e w pierwszej fazie ankietowania (do momentu wysłania przy-
pomnienia) całkowita liczba ankiet niewypełnionych wzrasta, by osi gn poziom
45 sztuk w czwartym dniu badania.
Po wysłaniu przypomnienia całkowita liczba niewypełnionych ankiet ulega obni-
eniu do ostatniego dnia badania. Istotne jest to, e od momentu wysłania przypo-
mnienia aden z respondentów nie pozostawił ankiety niewypełnionej. Ka dy nowy
respondent wypełniał j w cało ci za pierwszym razem. 13 osób powróciło do wypeł-
POLISH JOURNAL of CONTINUING EDUCATION 2/2013
62
niania ju rozpocz tej ankiety i j zako czyło. Mo na zatem powiedzie , e forma
przypomnienia aktywuje do wypełnienia tych respondentów, którzy s zdecydowani
wypełni ankiet w cało ci.
Rys. 4. Rozkład procentowy efektywno ci badania
W wyniku przeprowadzenia bada w ci gu 10 dni uzyskano ponad 42% zwrot
całkowicie wypełnionych ankiet, co nale y uzna za dobry wynik, bior c pod uwag
zwykle społeczn niech do wypełniania tego rodzaju kwestionariuszy. Je eli
uwzgl dnimy jeszcze, e ponad 31% respondentów podj ło prób wypełnienia ankie-
ty, to da nam w sumie prawie 75% aktywnych uczestników badania.
Je eli dokonamy analizy stopnia wypełnienia nieuko czonych ankiet, to okazu-
je si , e jeden element ankiety zniech cił wielu respondentów do wypełnienia jej
w cało ci. Otó 15 respondentów nie wypełniło metryczki ankiety, w której nale ało
poda dane charakteryzuj ce instytucj , w której respondent pracuje. Stanowi to
12,3% całkowitej liczby respondentów oraz prawie 50% wszystkich rozpocz tych
a niedoko czonych ankiet. Jest to oczywisty dowód na to, e wiele osób jest szcze-
gólnie wra liwych na konieczno podawania jakichkolwiek informacji identyfika-
cyjnych.
Podsumowanie
Stosowanie w badaniach naukowych elektronicznych systemów ankietowania jest
jak najbardziej uzasadnione. W przedstawionym przypadku uzyskano potwierdzenie,
e badania takie przebiegaj du o szybciej ni w przypadku bada metod tradycyjn ,
a efektywno ich jest bardzo du a. W ci gu 10 dni badania uzyskano ponad
EDUKACJA ustawiczna DOROSŁYCH 2/2013
63
42-procentowy zwrot wypełnionych ankiet. Mo na by si zastanawia , czy zwi ksze-
nie ilo ci przypomnie skutkowałoby zwi kszeniem efektywno ci badania. Naszym
zdaniem efekt takiego działania mógłby by znikomy. Wielokrotne przypominanie
powodowałoby prawdopodobnie odczucie u respondentów nachalnego działania ze
strony badaj cego i uruchamiałoby postaw obronn respondenta. Takie działania
mogłyby jednocze nie powodowa jego zniech cenie do współpracy w pó niejszym
okresie.
Przedstawione wyniki pokazały, e rozesłane zaproszenia do wzi cia udziału
w badaniu nie „wyl dowały w koszu”, blisko 75% respondentów w ró nym stopniu
miało styczno z przesłanym formularzem ankiety. Uwa amy, e mo liwe to było
dzi ki wcze niejszemu uzgodnieniu wysłania takiego maila z pro b o wzi cie udziału
w badaniu. Nale y zaznaczy , e ju w trakcie rozmowy niektórzy respondenci pytali
o form wypełnienia ankiety i mo liwo wypełnienia jej za po rednictwem internetu
najbardziej im odpowiadała. Była ona dla nich mniej kłopotliwa ni w przypadku wer-
sji papierowej.
Bibliografia
1. http://manual.limesurvey.org/wiki/LimeSurvey_Manual [dost p 24.10.2013 r.].
2. http://www.ankietki.com/images/raport_badania_w_internecie.pdf [dost p 24.10.2013 r.].
3. Szpunar M., Internet w procesie realizacji bada , Adam Marszałek, 2010.
4. M cik R., Wykorzystanie Internetu w badaniach marketingowych, Wyd. UMCS, Lublin
2005.
5. Galesic M., Bosnjak M.: Effects of Questionnaire Length on Participation and Indicators of
Response Quality in a Web Survey
. Public Opinion Quarterly, Vol. 73, No. 2.
6. Pohjanpaa K., Jarvensivu M.: The comparability of Don't Know answers between CATI and
CAWI modes
. European survey research associaton conference 2013, ESRA, Ljubljana,
2013.
mgr Wojciech OPARCIK, mgr in . Tomasz SUŁKOWSKI
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom
O rodek Pedagogiki Pracy Innowacyjnej Gospodarki
wojciech.oparcik@itee.radom.pl
tomasz.sulkowski@itee.radom.pl