www.ciekawe-miejsca.net

UNESCO: Jawor

Kościół Pokoju w Jaworze

Miał stać jak najkrócej, a przetrwał ponad 350 lat. Zawsze dziwię
się, że drewniane Kościoły Pokoju ciągle istnieją i omijają je dzie-
jowe zawieruchy. Wreszcie, zabytki te zostały należycie docenione
i wpisane na listę dziedzictwa UNESCO.

Kościół Pokoju w Jaworze

Ot, np. wojny XX wieku. Podczas

ostatniej z nich przez Śląsk przetoczyła
się Armia Czerwona, siejąc zniszczenie
dla wszystkiego, co niemieckie. Cen-
trum Jawora zostało nieco zniszczone,
wyburzono zrujnowane pierzeje rynku
i częściowo starą zabudowę miasta, ale
drewniany Kościół Pokoju ocalał, nie był
nawet tknięty.

Kościoły Pokoju miały w założe-

niu stać jak najkrócej. Historia ich po-
wstania sięga roku 1632, kiedy Śląsk,
w przeważającej większości ewangelic-
ki, przyłącza się do unii protestanc-
kiej. Pozwala wkroczyć na swoje tery-
torium sprzymierzonym wojskom Szwe-

cji, Saksonii i Brandenburgii. Myśli się
nawet o utworzeniu niezależnego pań-
stwa, które nie byłoby zależne od ultra-
katolickich Habsburgów. Niestety, pla-
ny te spalają na panewce. W 1635 ro-
ku Saksonia zdradza unię i sprzymierza
się z cesarzem. Szwedzi wycofują się,
a Śląsk składa broń.

Bryła świątyni jest mimo swojej wielkości bardzo

prosta

Trzynaście lat później zawarty pokój

westfalski jest bardzo niekorzystny dla
mieszczan i szlachty ewangelickiej. Mu-
szą oni, poza 4 księstwami (legnickim,
brzeskim, wołowskim i oleśnickim) oraz
Wrocławiem, przejść przymusowo na
katolicyzm albo opuścić rdzenne tery-

1

nr 10 (19), Październik 2008

www.ciekawe-miejsca.net

UNESCO: Jawor

torium. W sumie przez 6 lat odebrano
protestantom 1100 kościołów.

Mieszczanie Jawora, Świdnicy oraz

Głogowa wyprosili u cesarza Ferdynan-
da III zgodę na budowę trzech tzw.

Frie-

denskirche – Kościołów Pokoju. Ich
budowa była obwarowana szeregiem
zakazów. Świątynia musiała znajdować
się poza murami miasta, żeby nie mo-
gła stanowić punktu oporu. Musiała być
zbudowana z nietrwałych materiałów –
drewna i gliny, nie mogła mieć wie-
ży, aby nie wyróżniała się w panoramie
miasta. Co więcej, taka budowla musia-
ła powstać w ciągu jednego roku. Mimo
to, śląscy ewangelicy postanowili zbu-
dować kościoły na kilka tysięcy osób.

Wieżę dobudowano dopiero na początku XVIII

wieku

Zaprojektowania świątyń podjął się

znany śląski architekt-fortyfikator

Al-

brecht von S ¨abisch. Kościół Pokoju
powstał jako drugi – po świątyni głogow-
skiej (spalonej w 1758 roku). W dwa lata
po pokoju westfalskim uzyskano zgodę
na budowę kościoła. Pojawiły się pro-
blemy natury ekonomicznej – jak taką
budowlę sfinansować? Przez dwa lata
prowadzono kwestę na obszarze całych
Niemiec i w końcu uzbierano pokaźną
sumę 4600 talarów. Na początku 1654
roku można już było rozpocząć budo-
wę...

Wnętrze wypełniają cztery kondygnacje empor

Pracami budowlanymi kierował ja-

worski budowniczy

Andreas Gamper.

Zgodnie z nakazami, ukończył je w cią-
gu roku. Jednak, ze względu na ubo-
gą społeczność ewangelicką po wojnie
trzydziestoletniej, nie było środków na

2

nr 10 (19), Październik 2008

www.ciekawe-miejsca.net

UNESCO: Jawor

zamówienie nowego wyposażenia. Dla-
tego też nowy ołtarz, ambonę oraz inne
elementy wnętrza dodano dopiero w la-
tach 70. XVII wieku. Wcześniej funkcjo-
nowały tu stare sprzęty na zasadzie pro-
wizorki.

XIX-wieczne organy znajdują się na miejscu ba-

rokowych

Mimo chęci cesarza, aby Kościół Po-

koju w Jaworze stał jak najkrócej, mo-
żemy go oglądać do dziś – i to w niemal
autentycznej formie.

Świątynia jest ol-

brzymią, nieco „stodołowatą” trójnawo-
wą bazyliką. Została wykonana techniką
szkieletową, tzn. ażurową konstrukcję
z bali drewnianych wypełniano gliną
zmieszaną ze słomą. Jedyny element
ceglany to wieża, dodana na początku
XVIII wieku po pokoju altransztadzkim.

Wnętrze do dziś zachowało niezwy-

kły charakter XVII- wiecznego śląskie-

go kościoła luterańskiego. W central-
nym punkcie umieszczono ambonę, któ-
rej znaczenie w świątyni luterańskiej by-
ło na równi z ołtarzem.

Ambona jest usytuowana pośrodku kościoła

Ambonę wykonał warsztat Matthia-

sa Schneidera w 1671 roku, a ołtarz
rok później Matthias Knothe. Dzieła te
prezentują dość wczesne (jak na Śląsk)
barokowe formy.

Największe wrażenie jednak robią

empory (balkony), których cztery kon-
dygnacje piętrzą się nad podłogą świą-
tyni. Z czasów budowy pochodzi druga
i czwarta kondygnacja, pozostałe dwie
zostały dołożone w latach 80. XVII wie-
ku. Balustrady empor to w luterańskiej
religii wspaniałe miejsce, aby zobrazo-
wać wydarzenia Pisma Świętego. Nie
inaczej jest w Jaworze. Tutaj rozwinięto
tę koncepcję do niebotycznych rozmia-

3

nr 10 (19), Październik 2008

www.ciekawe-miejsca.net

UNESCO: Jawor

rów i na starszych balkonach przedsta-
wiono 70 scen z historii biblijnych.

Każde z malowideł zostało opatrzo-

ne (jak to w sztuce protestanckiej by-
wa) opisem z podanym rozdziałem Pi-
sma Świętego, z którego zaczerpnię-
to scenę. Zobaczymy tu m.in. przedsta-
wienia z Dziejów Apostolskich i Apoka-
lipsy św. Jana. Część z nich, zwłasz-
cza tych o tematyce związanej z boską
opieką, zawiera odnośniki do współ-
czesnych XVII-wiecznych realiów. Wy-
malowania tylu przedstawień podjął się
warsztat Georga Flegla. Szybko się zo-
rientujemy, że nie jest malarstwo wy-
sokich lotów. Nic to, dla ewangelików
znacznie ważniejsza była treść obrazu
i jego relacji ze Słowem.

Sceny z Dziejów Apostolskich

Pozostałe empory to prywatne funda-

cje. Dlatego znajdziemy na balustradach
szlacheckie herby i gmerki cechów.
Czasem przy herbie malowano także
wizerunki siedzib szlacheckich, dworów
i zamków. Możemy nawet dziś porów-
nać ich obecny stan z tym przedstawie-
niem sprzed ponad 300 lat na balustra-
dzie ewangelickiego kościoła w Jawo-
rze.

Wnętrze Kościoła Pokoju, wraz z em-

porami, malowanym stropem na za-
strzałach, amboną i ołtarzem, a także
późniejszymi, ale wspaniałymi organa-
mi, to niezwykła perełka na skalę Eu-
ropy. Sam fakt bycia w tak wielkiej, ale
bardzo poukładanej przestrzeni drew-
nianej świątyni jest niesamowitym do-
znaniem. Tym bardziej, że wnętrze jest
bardzo słabo doświetlane i pełne mro-
ku. Dla mnie to miejsce, które mógłbym
odwiedzać i które odwiedzam zawsze,
jak tylko jestem w okolicy.

Tekst: Jakub Jagiełło;

zdjęcia: Jakub Jagiełło, Danuta Maciejewska

Loża jednego z cechów

Informacje praktyczne:
Zwiedzanie od kwietnia do października w pon.–sb.
w godz. 10–17, nd. w godz. 12–17, w innych godzi-
nach po zgłoszeniu telefonicznym.
Od listopada do marca: po uprzednim zgłoszeniu te-
lefonicznym, tel. [phone] tel. [phone].
W sezonie organizowane są tzw. Jaworskie Koncerty
Pokoju.

4

nr 10 (19), Październik 2008