15

Kreacjonizm

Kreacjonizm

Kreacjonizm

Kreacjonizm

Kreacjonizm

Istniej¹ tylko dwa podstawowe modele

pochodzenia Wszechœwiata i istniej¹cych w nim

z³o¿onych uk³adów (np. organizmów ¿ywych):

ewolucjonizm i kreacjonizm. Ewolucjonizm najczêœciej

wi¹¿e siê z osi¹gniêciami nauki, kreacjonizm – ze

œwiatopogl¹dem religijnym. Jednak zapomina siê, ¿e

istniej¹ religie zarówno ewolucjonistyczne, jak

i kreacjonistyczne. Kosmogonie buddyjskie,

hinduistyczne, taoistyczne, konfucjañskie itd. maj¹

charakter ewolucyjny. A kosmogonie ortodoksyjnych

¿ydów, muzu³manów i chrzeœcijan maj¹ charakter

kreacjonistyczny. Religia nie musi wiêc prowadziæ do

kreacjonizmu. A ewolucjonizm nie musi siê wi¹zaæ

z tzw. naukowym obrazem œwiata. Co wiêcej, mitem

jest, ¿e kreacjonizm jest dawn¹ form¹ rozumienia

œwiata, a ewolucjonizm – czymœ œwie¿ym, zwi¹zanym

z niedawnym postêpem nauk.

Pisze o tym H. Graham Cannon w pierwszym roz-

dziale The Evolution of Living Things.

1

Idea ewolu-

cjonizmu towarzyszy cz³owiekowi od najwczeœniej-

szych dni cywilizacji, a nawet wczeœniej. Z tego, co

wiadomo o naturze cz³owieka – pisze prof. Cannon –

wynika, ¿e od samego pocz¹tku cz³owiek spekulowa³

na temat pochodzenia rzeczy, nie tylko samego sie-

bie, ale wszystkich rzeczy wokó³ niego. Oko³o roku

4 000 p.n.e. istnia³y dwa dobrze ugruntowane centra

cywilizacyjne z rozwiniêtymi charakterystycznymi kul-

turami, z których wywodz¹ siê omawiane przeze mnie

dwie podstawowe wizje œwiata. Oba centra cywiliza-

cyjne znajdowa³y siê w dolinach wielkich rzek i oba

zwi¹zane by³y ze spo³eczeñstwami osiad³ymi w mia-

stach. Jedno znajdowa³o siê w dolinie Nilu w kraju

znanym jako Egipt, a drugie – na obszarze, przez któ-

ry p³ynie Eufrat i Tygrys, na obszarze Mezopotamii.

Oba te rejony ró¿ni³y siê znacznie geograficznie.

W Egipcie klimat by³ w zasadzie sta³y, kontrolowany

przez jednakowy przybór i opadanie wód Nilu. Po-

nadto Egipt by³ chroniony naturalnymi barierami od

wrogów. Na zachodzie by³a pustynia, na pó³nocy

i wschodzie – morze. Na po³udniu znajdowa³y siê wy-

¿yny, gdzie nie by³o cywilizowanego cz³owieka. Tak

wiêc Egipt we wczesnych stuleciach istnia³ we wzglêd-

nym spokoju.

Ale ludzie w Mezopotamii ¿yli w sta³ym zagro¿eniu

katastrof i ci¹g³ych inwazji ze wszystkich stron œwiata.

By³a to kraina daleka od spokojnej. Jej kultura zosta³a

ostatecznie zniszczona przez jak¹œ wiêksz¹ katastrofê

i znik³a pod piaskami; podczas gdy w Egipcie dawna

cywilizacja faraonów ewoluowa³a nieprzerwanie a¿ do

dnia dzisiejszego.

Nic dziwnego – pisze Cannon – ¿e w tak ró¿nych

dwu klimatach powsta³y odmienne filozofie ¿ycia.

W Mezopotamii pojawi³a siê tendencja, by wierzyæ

w to, co dzisiaj nazywamy katastrofizmem – myœl, ¿e

œwiat by³ od czasu do czasu niszczony przez jak¹œ

straszliw¹ katastrofê i ponownie zaludniany dziêki in-

terwencji jakiejœ dobroczynnej mocy. Oczywiœcie, na-

le¿y pamiêtaæ, ¿e dla prymitywnego cz³owieka, który

¿y³ w dolinie Eufratu, ca³y jego œwiat by³ mikroko-

smosem. Jego œwiat rzadko kiedy rozci¹ga³ siê dalej

ni¿ to, co móg³ zobaczyæ z murów miasta, w którym

mieszka³. Dlatego ³atwo mu by³o wyobraziæ sobie ca³-

kowite zniszczenie przez jakieœ potê¿ne trzêsienie zie-

mi lub potop. Wydaje siê pewne, ¿e mieszkañcy wcze-

Mieczys³aw Pajewski

Staro¿ytne i religijne

pochodzenie ewolucjonizmu

i kreacjonizmu

(2)

16

Kreacjonizm

Kreacjonizm

Kreacjonizm

Kreacjonizm

Kreacjonizm

snej Mezopotamii mocno wierzyli w przynajmniej jed-

no unicestwienie – biblijny zapis o Potopie Noego bez

w¹tpienia odnosi siê do takiej katastrofy. Nie jest pew-

ne, czy wierzyli oni w inne tego typu katastrofy.

Ale w Egipcie, chocia¿ jego religia naucza³a, ¿e œwiat

pojawi³ wskutek aktywnoœci stwórczej wiêcej ni¿ jed-

nego boga, w warunkach regularnego dorocznego

wzrostu poziomu wód Nilu i jego opadania mog³a po-

jawiæ siê bardziej pokojowa idea ni¿ w Mezopotamii –

idea ci¹g³oœci pochodzenia wszystkich rzeczy. Egip-

cjanin widzia³ ka¿dego roku sta³y zwi¹zek miêdzy

porami roku i prac¹ na roli, musia³ wiêc zacz¹æ my-

œleæ, ¿e on sam i wszystko wokó³ niego pojawi³o siê

w bardziej jednostajny i regularny sposób.

Oko³o 500 lat przed Chrystusem Grek o imieniu

Pitagoras spêdzi³ oko³o 20 lat w Egipcie, a wracaj¹c

do ojczyzny przywióz³ ze sob¹ ideê ci¹g³oœci czy uni-

formitaryzmu, jak dzisiaj siê nazywa ten pomys³ wcze-

snych Egipcjan. A mniej wiêcej pó³tora wieku póŸniej

inny wielki filozof grecki, Arystoteles, w³¹czy³ ten po-

mys³ do swojej filozofii i potraktowa³ na swój sposób.

Z niewyrafinowanych idei Pitagorasa utworzy³ kon-

cepcjê, która dzisiaj jest znana jako ewolucjonizm. Inni

greccy filozofowie równie¿ zabawiali siê pomys³em

ewolucji, ale dopiero Arystoteles nada³ jej taki kszta³t,

który przetrwa³ do dzisiaj. Uwa¿a³ on, ¿e w przyro-

dzie powstaje ci¹g form od najprostszej do bardziej

z³o¿onych i doskona³ych. A to jest dzisiejsze rozumie-

nie ewolucji przeciwstawione katastrofizmowi.

Okazuje siê wiêc, ¿e ju¿ w staro¿ytnoœci istnia³y

dwie diametralnie przeciwne wizje pochodzenia rze-

czy: nag³ego, która powsta³a w Mezopotamii, i stop-

niowego oraz ci¹g³ego, która powsta³a w Egipcie,

znajduj¹c swój pe³niejszy wyraz w staro¿ytnej myœli

greckiej.

Kilkaset lat przed Chrystusem wydarzy³ siê epizod,

który sam w sobie wydaje siê niewarty wiêkszej uwa-

gi, ale który faktycznie wywar³ g³êboki wp³yw na póŸ-

niejsze intelektualne losy œwiata. Nabuchodonozor

podbi³ Królestwo Judy, a jego mieszkañców wywióz³

do Babilonu w Mezopotamii. Tu przebywali w niewo-

li przez dwa pokolenia, ale nie by³a to ciê¿ka niewo-

la. Dla ¯ydów by³ to okres konsolidacji i duchowego

rozwoju. Powiada siê, ¿e ¯ydzi udali siê do Babilonu

jako barbarzyñcy, a wrócili jako ludzie cywilizowani.

Pewne jest, ¿e wrócili do Jerozolimy z pierwszymi piê-

cioma ksiêgami Starego Testamentu – Pentateuchem.

W niewoli odkryli w pe³ni znaczenie Tory. By³a to tak

du¿a zmiana, ¿e niektórzy uczeni twierdz¹, i¿ tzw. ksiê-

gi Moj¿eszowe powsta³y dopiero w Babilonie i ich

autorem nie by³ Moj¿esz. (Jezus jednak nie mia³ w¹t-

pliwoœci, kto jest autorem tych ksi¹g!) Bez wzglêdu na

to, jak by³o, pierwsza z tych ksi¹g, Ksiêga Rodzaju,

zawiera historiê pochodzenia „ró¿nych rodzajów dzi-

kich zwierz¹t, byd³a i wszelkich p³azów ziemnych”

(Rodz. 1:25). Jest tam ca³a historia stworzenia, a tak¿e

opis Potopu Noego.

Istotn¹ cech¹ obu tych opowieœci jest katastrofizm.

Ale czy mo¿na uwa¿aæ to za niespodziankê? Okres nie-

woli w Babilonie by³ okresem wielkiej aktywnoœci

intelektualnej. Niektórzy uwa¿aj¹, ¿e katastrofizm opo-

wieœci o stworzeniu musia³ byæ zapo¿yczony ze Ÿró-

de³ babiloñskich. Inni jednak uwa¿aj¹, ¿e to Babiloñ-

czycy zapo¿yczyli i przy okazji zniekszta³cili czyste prze-

s³anie o stworzeniu i Potopie zawarte w Biblii.

W tej chwili chodzi mi tu jednak o coœ innego: ¿e

tak ewolucjonizm, jak i kreacjonizm maj¹ staro¿ytne

i religijne pochodzenie. Dzisiejszy ewolucjonizm nie

musi wiêc automatycznie, jako bardziej wspó³czesny

i naukowy, górowaæ nad kreacjonistyczn¹ wizj¹ po-

chodzenia Wszechœwiata, ¿ycia i cz³owieka. O tym,

która z tych wizji jest lepsza, powinna decydowaæ moc

argumentów.

Mieczys³aw Pajewski

[e-mail]

1

H. Graham Cannon, The Evolution of Living

Things, Manchester University Press, Manchester 1958.