Powikłania badań

obrazowych i ochrona

radiologiczna

klasyczna lampa rentgenowska

  Termoemisja

– uwalnianie

elektronów

  Wyhamowanie na anodzie

–

99% energii kinetycznej
ulega przemianie w ciepło,

1%

w promieniowanie

elektromagnetyczne X

K – rozżarzona katoda

A – anoda

W

in

W

out

– wlot i wylot cieczy

chłodzącej anodę

Osłabienie promieniowania

Promienie X

ulegają osłabieniu

przy przejściu

przez

materię, wskutek częściowej zamiany na energie:

•

uwalniania fotoelektronów (

zjawisko

fotoelektryczne

),

•

cieplną,

•

chemiczną,

•

promienistą o tej samej lub większej długości

fali (

efekt Comptona

i

rozproszenie Rayleigha

),

•

elektryczna

Zasada działania aparatu rtg

 

Polega na tym, że w
miejscach, gdzie
promienie X przechodzą
przez obiekt i padają na
kliszę, tam klisza zostaje

zaczerniona

.

 

Jeśli przechodzące
promienie X zostaną

pochłonięte przez obiekt,

wówczas klisza

zostaje

przezroczysta

.

Budowa aparatu RTG

W najprostszym wykonaniu aparat radiologiczny składa się z

generatora

wysokiego napięcia, lampy rentgenowskiej, kolimatora, kratki

(przesłony

przeciwrozproszeniowej),

kasety

(ekran i klisza).

Powikłania badań obrazowych

 

Związane z
promieniowaniem

 

Związane z podaniem
środka kontrastowego

 

Związane z samą
techniką badania

Powikłania związane z promieniowaniem

Wczesne skutki somatyczne:

1. Zespół hematopoetyczny (szpikowy)

Okres prodromalny – nudności, wymioty,
Okres utajenia (destrukcja szpiku) – spadek liczby

krwinek czerwonych i płytek

Okres ostry – objawy jelitowe, zaburzenia hemostazy,

załamanie odporności organizmu

2. Zespół jelitowy

Brak łaknienia, senność, biegunka, wymioty, wysoka

temperatura, odwodnienie, spadek ilości krwinek

białych, bakteriemia

3. Zespół mózgowo-naczyniowy

Pobudzenie, skurcz tężcowy, drgawki, śpiączka

Późne skutki somatyczne

 

Skrócenie czasu życia

 

Nowotwory, zwłaszcza skóry, tarczycy,
gruczołów wydzielania wewnętrznego

 

Białaczka – ostra i przewlekła białaczka
szpikowa (dawki indukujące są małe)

 

Zaćma

 

Bezpłodność

ZASADY OCHRONY
RADIOLOGICZNEJ

 

Jak najkrótszy czas
ekspozycji

 

Jak największa odległość
między źródłem
promieniowania i
operatorem

 

Osłony między źródłem
promieniowania, a
operatorem

OSŁONY PRZED
PROMIENIOWANIEM

 

Stałe: ściany, stropy,

drzwi

 

Ruchome: parawany,

ekrany

 

Osobiste: fartuchy,

rękawice

OCHRONA PACJENTA

 

Właściwy dobór parametrów pracy lampy

rentgenowskiej

 

Ograniczenie liczby i czasu ekspozycji oraz wielkości
napromieniowanego pola do niezbędnego minimum

 

Osłonę narządów pacjenta nie poddawanych badaniu

 

Stosowanie materiałów zmniejszających do minimum
narażenie na promieniowanie jonizujące, zapewniające

jednak uzyskanie dobrej jakości obrazu (czułe filmy,

folie wzmacniające o optymalnej czułości)

 

Stosowanie aparatury o właściwym stanie technicznym

Dobór dawek ekspozycji

 

A

s

 

L

ow

 

A

s

 

R

easonably

 

A

chievable

Zasada ALARA – najniższa

dawka ekspozycji przy

zachowaniu odpowiednich

standardów

diagnostycznych badania

Środki cieniujące

 

Stosowane w
rentgenodiagnostyce
środki cieniujące
negatywnie i pozytywnie

 

Środki kontrastowe
stosowane w MR

 

Wzmacniające
echogeniczność krwi –
stosowane w USG

Środki stosowane w rentgenodiagnostyce

 

Negatywne – powietrze, tlen, podtlenek azotu,
gazy szlachetne, dwutlenek węgla (badanie
dwukontrastowe przewodu pokarmowego)

 

Pozytywne:

1. 

Nierozpuszczalne w wodzie

siarczan baru olejowe środki cieniujące

(Baryt)

(Lipidol ultrafluid)

Diagnostyka przewodu pokarmowego sialografia, limfografia,

Środki stosowane w
rentgenodiagnostyce c.d.

2. 

Rozpuszczalne w wodzie

Jonowe: Uropolinum, Urografinum
Niejonowe: Ultravist, Omnipaque, Iomeron,
Visipaque

Jonowe Niejonowe

Zastosowanie środków cieniujących
rozpuszczalnych w wodzie

1. 

Podanie śródnaczyniowe:

 

Urografia

 

Angiografia

 

Tomografia komputerowa

2. 

Podanie bezpośrednie:

 

Uretrocystografia

 

Pielografia zstępująca

 

Cholangiografia przezskórna

 

Galaktografia

 

Artrografia

 

Sialografia

 

Histerosalpingografia

 

Fistulografia

3.

Radikulografia, mielografia

Powikłania związane z podaniem
środka kontrastowego

 

Lekkie

ok.10%: Nudności, wymioty, pokrzywka, świąd

skóry, chrypka, kaszel, kichanie, obfite pocenie się,

uczucie ciepła

 

Umiarkowane

ok.1-2%: omdlenie, silne wymioty,

rozległa pokrzywka, obrzęk twarzy, krtani, skurcz oskrzeli

 

Ciężkie

ok. 0,1-0,2%: drgawki, obrzęk płuc, wstrząs,

zatrzymanie oddechu i krążenia

Pojawiają się najczęściej w czasie początkowych 20 min

po wstrzyknięciu preparatu, rzadko po 24-48h od iniekcji.

Preparaty niskoosmolalne niejonowe rzadziej dają objawy

niepożądane.

 

nefropatia pokontrastowa

– powikłanie późne, celem

zmniejszenia ryzyka tego powikłania zaleca się dobre

nawodnienie pacjenta

Stany zwiększające ryzyko wystąpienia
powikłań

 

Powikłania po poprzednim podaniu środka cieniującego

 

Alergia

 

Astma

 

Paraproteinemia (szpiczak, ch. Waldenströma)

 

Niewydolność układu krążenia i oddechowego

 

Niewydolność nerek, wątroby

 

Wiek powyżej 65 r.ż.

 

Dzieci do 10 r.ż.

 

Badania: flebografia, koronarografia, arteriografia t. szyjnej,
kręgowej, płucnej, mielografia, radikulografia.

Postępowanie

 

W celu zapewnienia szybkiej drogi podania leków cewnik, przez
który wstrzykiwano środek cieniujący, pozostawia się w naczyniu
co najmniej przez 20min.

 

Nudności, wymioty

– obserwacja, w przypadku przedłużających

się – chlorpromazyna (Fenactil) 25-50 mg i.m. lub i.v.;

 

Pokrzywka

– objawy zwykle ustępują po przerwaniu podawania

środka cieniującego, jeśli jest to pokrzywka uogólniona –
ranitydyna 50mg (w 20ml) i.v. lub cymetydyna 200-300 mg (w 20
ml) i.v.;

 

Skurcz oskrzeli

– przy niewielkim adrenalina w dawce 0,1-0,2 mg

sc., przy ciężkim adrenalina w dawce 0,1mg i.v., przy stridorze
salbutamol 2 inhalacje (aerozol z dozownikiem);

 

Drgawki, napad padaczkowy

– diazepam (Relanium) 5-10mg i.v.

lub klonazepam (Clonazepam) 1mg i.m. lub i.v.

Postępowanie c.d.

 

Spadek RR z prawidłowym rytmem serca

– płyny (0,9% NaCl,

płyn Ringera) 1,0-2,0 litra i.v. w szybkim wlewie

 

Spadek RR z bradykardią

- płyny (0,9% NaCl, płyn Ringera)

1,0-2,0 litra i.v. w szybkim wlewie + atropina 1mg i.v.

 

Wstrząs, zatrzymanie krążenia:

1) 

Adrenalina 0,05-0,1mg i.v., dawkę można powtórzyć po
1-2min.

2) 

Kortykosterydy (prednizolon) 500-1000mg i.v.

3) 

5% roztwór albumin jako środek uzupełniający objętość krwi
krążącej

4) 

Kontrola RR, zmiana pozycji chorego, sztuczne oddychania,
masaż serca

Powikłania po badaniu
naczyniowym

 

Krwiak w miejscu nakłucia naczynia,

 

Oderwanie części ściany tętnicy lub
miażdżycowej blaszki przyściennej i

spowodowanie zatoru naczyniowego,

 

Przebicie ściany naczynia przez
końcówkę cewnika,

 

Wstrzyknięcie śródścienne środka
kontrastowego, którego następstwem

może być powstanie tętniaka

naczyniowego,

 

Zakrzep wewnątrznaczyniowy.